KARYE. Surların hem içinde, hem dışında. The Mystical Atmosphere o f. Just inside the Theodosian walls of Istanbul, between the districts

Transkript

1 The Mystical Atmosphere o f Photos SERVET DİLBER / PRINT PHOTOBANK TURKEY Surların hem içinde, hem dışında KARYE By TANSEL TÜZEL* İsta n b u l da, Fatih le Balat arasında, Theodosios Surları nın hemen altında, yeşil, mavi ve pembe ile renklendirilmiş miniminnacık evleri, Islamiyetle Hıristiyanlığın iç içe, kucak kucağa kardeşçe yaşadığı Kariye deyiz. Bu mütevazı mahallenin, mütevazı insanlarının yaşamlarının odak noktasında ise ilk yapılış tarihinin sırlarını vermeyerek gizemini koruyan Kariye Müzesi yer alıyor. Muhtemelen yapıldığı dönemde İstanbul u koruyan surların dışında kaldığı için eski Yunanca da kent dışında, kırsal alan anlamına gelen Khora olan Kariye nin ilk kez Justinianus ( ) tarafından kilise olarak inşa ettirildiği sanılıyor. Bugünkü adıyla Kariye Müzesi nin şimdiki binasının yapımına ise 11. yüzyıl sonlarında İmparator I. Alexios un ( ) kayınvalidesi Maria Doukania tara- Just inside the Theodosian walls of Istanbul, between the districts of Fatih and Balat is the area known as Kariye, with its tiny houses painted green, blue and pink nestling around Kariye Museum, the former Byzantine church of St Saviour in Chora. The church stands on the site of an earlier church, about which nothing is known with certainty. The name Chora means 'countryside', indicating that the original church was situated outside the city walls of the time, It must therefore have predated the

2

3 fmdan başlanmış. Kubbesi dört kuvvetli kemerle taşman Kariye nin orijinal planı çeşitli dönemlerde geçirdiği onarımlar ve yanındaki Parekklesion (ince uzun bir şapel) gibi eklemelerle oldukça değişmiş. Ancak Kariye yi Kariye yapan, duvarlarındaki Bizans ın donuk, fazlasıyla stilize ve cansız resimlerine oranla çok büyük farklılıklar içeren fresk ve mozaikleri yılllarında Latin işgali sırasında harap o- lan Khora Kilisesi nin bu renklilik ve canlılığa ulaşmasının mimarı ise imparator II. Andronikos un ( ) görevlendirdiği dönemin hazine nazırı şair Logotet Teodoros Metohites. Teodoros kiliseyi genişletmiş ve mozaiklerle süslemiş. Büyük binaya dokunulmamış ve binanın kuzeyine bir ek, batısına eksonarteks, güneyine de parakklesion eklenmiş. Bugünkü cepheyi meydana getiren eksonarteks, kilisenin batısı boyunca uzanmakta. Binanın dış cephelerindeki yuvarlak kemerler, yarım payeler, nişler, taş ve tuğla işçiliği bu büyükçe yapıyı masif olmaktan çıkarıyor. Yapının yüksek kasnaklı orta mekânı ise Türk devrinde onarılmış. İstanbul un Türkler tarafından alınmasından sonra da kilise olarak bir süre hizmet veren Kariye, 1511 de Vezir Hadım Ali Paşa tarafından camiye çevrilmiş, 8th century Theodosian walls, and may have been built by Justinian ( ). The tomb of a 7th century Islamic saint near the church means that the area has mystical associations for Christians and Muslims alike. Construction of the present building was begun in the I Ith century by Maria Doukaina, mother-in-law of the Emperor Alexius I ( S K Y LIF E KASIM J~- N O V E M B E R 2001

4 Ziyaretçileri hiçbir zaman eksik olmayan Kariye Müzesi, Hıristiyanlık Tarihi ni anlatan mozaik ve fresklerle bezeli. Isa nın Adem ile Havva yı cehennemden kurtarışının öyküsünün içlendiği eser de bunlardan biri (karşı sayfada altta). Yapının ana kubbesinin bulunduğu orta mekânın girişinde yer alan Kurtarıcı İsa freski (altta). Kariye Museum is always crowded with visitors who come to see the mosaics and frescos depicting biblical scenes. One of these depicts Christ rescuing Adam and Eve from hell (facing page below). A fresco at the entrance to the domed nave depicts Christ as Saviour (below). 1118). Originally it consisted of a dome supported by four columns, but underw en t considerable alterations in the course of repairs over the centuries, and was enlarged by additions, such as the parecclesion or narrow side chapel. But the celebrity of Kariye lies not so much in its architecture as its outstanding mosaics and frescos, whose animation and realism contrast with the formal and stylised painting of the earlier Byzantine period. The church was despoiled during the Latin occupation of !, and Emperor Andronicus II ( ) charged his treasurer, the poet Logethete Theodore Metochites with the task of restoring the building. In the course o f this w o rk M etochites also enlarged the church, adding a section to the north, an outer narthex to the west, and the parecclesion to the south. The entrance is in the wall of the outer narthex. The round arches, semi-piers, niches, and stone and brick work of the façades all serve to lighten the massive effect of this large building. The ancak mozaik ve freskler ince bir sıvayla örtülerek korunmuş de müzeye dönüştürülen Kariye nin mozaik ve freskleri Amerikan Bizans Enstitüsü nün çalışmalarıyla yeniden ortaya çıkartıldı. Pek çok ünlü simanın yanı sıra Britanya Kraliçesi Elizabeth in, Amerika Birleşik Devletleri eski Başkanı Bili Clinton ın şimdi senatör o- lan eşi Hillary Clinton ve kızı Chelsea nin de ziyaret etmeden geçemediği Kariye Müzesi, Kariye Mahallesi halkının da yaşamını hayli renkli kılıyor. Kimi yıl önce yapılan, kimi de yeniden inşa edilen; ama aynı minyon yapıdaki evlerde yaşayanlar, İstanbul un pek çok yerinde yaptığı restorasyonlarla bilinen Turing Kurumu nun Başkanı Çelik Giilersoy un 1970 lerde mahalleye gelmesiyle değişen yaşamlarına a- lışmış. Dünyanın dört bir yanından gelen ziyaretçilere şakınmışız poz verip, yardımcı oluyorlar. Bunda Kariye Müzesi nin çalışkan sorumlusu Müjgan Harmankaya ile Kariye Mahallesi nin muhtarı Ömer

5 Bizans resim sanatının en güzel örneklerinden olan Kariye Mlizesi nin fresk ve mozaikleri şaşırtıcı bir canlılık gösterir. / These remarkable mosaics and frescos rank among the foremost works of Byzantine art in the world Koç un büyük katkısı var. Hz. Isa nın doğumu, Hz. Meryem in Hz. Isa ile Mısır dan Nasıra ya dönüşü, Hz. Meryem in duası ve melekler, Kana düğünü mucizeleri, Hz. Meryem in Beytülahm a gitmesi ve Yusuf un ılıyası, Hz, Isa nın Hz. Meryem ve Yahya ile Kudüs e paskalya yortusuna gidişi, a- ziz tasvirleri, Hz. Isa nın felçliyi iyileştirmesi, Hz. İsa nın Samaritli kadınla kuyu başında buluşması, Hz. Meryem, nave with its high dome w as repaired after the Turkish conquest of The building continued to be used as a church until 1511, when Vezir Hadım Ali Paşa converted it into a m osque, and the mosaics and frescos were covered by a thin layer of plaster. In 1945, when the building became a museum, this coating of plaster was rem oved during restoration w ork by the A m erican Institute of Byzantine Studies. These remarkable mosaics and frescos rank among the fo rem ost w orks of Byzantine art in the world, and visits by such world famous figures as Queen Elizabeth o f Britain and form er Am erican president Bill C lin to n s w ife Hillary Clinton and their daughter C helsea, add colour and excitement to life in the neighbourhood. The inhabitants of the little houses, some as much as 250 years old, and others new reconstructions of old houses, have become accustomed to the changes in their neighbourhood since Çelik Gülersoy, president of the Touring Association, launched his conservation project in the 1970s. They are now old hands at posing for photographs taken by visitors from all over the world. Close relations between the museum and the local people are due in large part to the museum's curator Müjgan Harmankaya and the Kariye muhtar or neighbourhood representative, Ömer Koç. 68 S K Y LIF E KASIM --J*. N O V E M B E R 2001

6 Kariye Müzesi nde yer alan mozaik ve fresklerin en önemli ortak özellikleri şaşırtıcı bir şekilde canlılıklarını korumaları. Üstte solda, Isa nın melekleriyle suyu şaraba dönüştürmesini betimleyen fresk, iç nartekste yer alan Meryem ve İsa paneli (üstte sağda). / Although the mosaics and frescos date from the 13th century, they remain remarkably vivid. A fresco depicting Christ and the angels turning water into wine (above left). The panel portraying the Virgin Mary and Jesus in the inner narthex (above right). Çocuk İsa ve Hz. Davut ile on altı kral, Hz. Meryem e Hz. İsa nın doğacağının müjdelenmesi, Hz. Isa ya Theodoros Metokhitesi'in Kilise yi takdimi, Hz. Meryem ve Çocuk İsa ayakta İncil okuyor, Hz. Meryem in ölümü (Koimesis), bir şaheser olarak nitelendirilen diriliş (A- The mosaics depict the Nativity, the return of the Virgin Mary from Egypt to Nazareth, Mary at prayer with angels, the Miracles at Cana, Mary travelling to Bethlehem and Joseph's dream, Christ taken to Jerusalem for the Passover by Mary and John, various saints, Christ healing the paralysed man, 70 S K Y LIFE KASIM N O V E M B E R 2001

7 Kariye MUzesi nin çevresinde kurulu Kariye Mahallesi de tarihî önem taşıyor. Rengârenk ahşap evlerden bir bölümü 250 yıllık. / The Kariye Museum stands in a neighbourhood of small wooden houses, some of which are 250 years old. nastasis) gibi Hıristiyanlık tarihinin en önemli olaylarını duvarlarında yaşatan Kariye Müzesi nin yemyeşil bahçesindeki kabirde yatan Hz. Ebusaid Elhudri Ra ise Kariyelilerin gözdesi. Babası Uhud Savaşı nda şehit düşen Medineli Elhudri de Kariye de ve tam yattığı noktada şehit düşmüş. Mahalle halkının inancına göre, Hz. Ö- mer ve Hz. Osman devirlerinde fakir fukaranın koruyucusu olduğu söylenen Ebusaid Elhudri Ra ya edilen tüm Christ meeting the Samaritan woman at the well, the Virgin Mary, the Infant Christ with David and the twelve kings, the angel appearing to Mary, Theodoras Metokhites presenting a model of his church to Christ, the Virgin and Child reading the scriptures, the death of the Virgin, the resurrection of Christ, and other biblical scenes. The tomb in the grounds of the church belongs to Ebusaid Elhudri, the son of Elhudri of Medina who fell in the Battle of 72 S K Y LIF E KASIM 1~- N O V EM B ER 2001

8 Kariye Mahallesi, müzenin etkisiyle turistik, ama yerelliğini koruyan bir konumda. Mahalle halkı objektiflere alışalı çok olmuş. / The district of Kariye has preserved its character despite the influx of visitors. Local people are accustomed to being photographed. dualar kabul görüyormuş. Çelik Gülersoy un restorasyon çalışmaları sırasında tamir olunan ahşap evlerin yanı sıra bundan on yıl önce yapılan zarif ahşap yapısıyla çekici Kariye Oteli, A- sitane adlı restoranında sunduğu Osmanlı mutfağından oluşan muhteşem mönüleriyle yerli yabancı konukları mutlu kılıyor. Yine Gülersoy un katkı ve önerileriyle hizmete açılan kafeler, pastaneler ve turistik eşya satan dükkânları, benzersiz mistik yapısıyla Kariye Mahallesi çok farklı bir dünya sunuyor. Surların hem içinde, hem de dışında... Uhud. Ebusaid, said to have been a philanthropist who aided the poor, was killed on this spot during the Arab siege of Istanbul In the 7th century. His tomb Is a revered shrine, and according to local people prayers addressed here are always fulfilled. As part of the conservation project carried out at Kariye by Ç e lik Gülersoy, an elegant old house next to the church was converted Into a hotel whose Asitane Restaurant has won an impressive reputation for its Ottoman Turkish cuisine. Cafés, cake shops and souvenirs shops have also opened here with Giilersoy's encouragement W ith Its unequalled mystic atmosphere and authentic historic texture, Kariye is one of the places no visitor to Istanbul should miss. Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi * *