Kamu İdarelerince Yapılan Hakediş ve Diğer Ödemelerden Kesilen Vergi ve SGK Borcu ile Bunların Muhasebeleştirilmesi

Transkript

1 Kamu İdarelerince Yapılan Hakediş ve Diğer Ödemelerden Kesilen Vergi ve SK Borcu ile Bunların Muhasebeleştirilmesi ÖMER DAĞ* İRİŞ ÖZET Kamu idarelerinin mal ve hizmet alımlarından dolayı yapılacak ödemeler öncesinde, vergi alacağının güvence altına alınmasını sağlamak amacıyla 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun un 22/a maddesi, 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve enel Sağlık Sigortası Kanunu nun 90 ıncı maddesi ve Sosyal üvenlik Kurumu Prim ve İdari Para Cezası Borçlarının Hakedişlerden Mahsubu, Ödenmesi ve İlişiksizlik Belgesinin Aranması Hakkında Yönetmelik uyarınca, ödeme yapılacak gerçek veya tüzel kişilerin vergi ve sosyal güvenlik prim borçlarının bulunup bulunmadığının araştırılması, varsa borçlarının ödettirilmesi veya borçların, kamu idaresinin yapacağı ödemeden kesilerek tahsil edilmesi ve ilgili kuruma (vergi dairesi veya sosyal güvenlik kurumu) gönderilmesi gerekir. ANAHTAR KELİMELER Veri Borcu Sorgulaması, İlişiksiz Belgesi, Hakedişten Kesinti Kamu idarelerinin gerçekleştirdikleri mal ve hizmet alımları karşılığında ödeme yaptıkları gerçek veya tüzel kişilerin, bağlı bulundukları vergi dairesine vergi borçları, Sosyal üvenlik Kurumuna ise idari para cezası, prim ve prime ilişkin gecikme cezası, gecikme zammı ve diğer fer ilerinden oluşan borçları bulunabilmektedir. Mali mevzuattaki çeşitli düzenlemelerde, kamu idarelerinin yapacakları ödemeler öncesinde, ödeme yapılacak gerçek veya tüzel kişilerin vergi veya sosyal güvenlik prim borç ve cezaları olup olmadığının araştırılması ve varsa borçların yapılacak ödemelerden kesilmesine ilişkin hükümler yer almaktadır. Bu makalede, kamu idarelerin vergi ve sosyal güvenlik prim alacaklarının güvence altına alınması hususuna ilişkin olarak mali mevzuatta yer verilen düzenlemeler ana hatlarıyla incelenecektir. 2. YASAL MEVZUAT Kamu idarelerinin gerçekleştirdikleri mal ve hizmet alımları karşılığında ödeme yaptıkları gerçek veya tüzel kişilerden, vergi ve sosyal güvenlik kesintileri yapabilmeleri, kanuni dayanakların varlığına bağlıdır. Sosyal güvenlik kesintileri için 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve enel Sağlık Sigortası Kanunu nun 90 ıncı maddesi ile Sosyal üvenlik Kurumu Prim ve İdari Para Cezası Borçlarının Hakedişlerden Mahsubu, Ödenmesi ve İlişiksizlik Belgesinin Aranması Hakkında Yönetmelik hükümleri, vergi kesintileri için ise 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun ve bu Kanun a dayanılarak çıkarılan tahsilat genel tebliğlerini konuya ilişkin yasal dayanaklar olarak sıralamak mümkündür Sosyal üvenlik Alacağı Açısından 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu nun Kesin Teminat ve Ek Kesin Teminatların eri Verilmesi başlıklı 13 üncü maddesinde taahhüdün, sözleşme ve ihale dokümanı hükümlerine uygun olarak yerine getirildiği ve yüklenicinin bu işten dolayı idareye herhangi bir borcunun olmadığı tespit edildikten sonra alınmış olan kesin teminat ve varsa ek kesin teminatların; a) Yapım işlerinde, varsa eksik ve kusurların giderilerek geçici kabul tutanağının onaylanmasından sonra yarısının, Sosyal Sigortalar Kurumundan ilişiksiz belgesi getirilmesi ve ke- * Devlet Muhasebe Uzmanı

2 sin kabul tutanağının onaylanmasından sonra kalanının, 1 İdare: tarihli ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu nun 3 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen kamu idareleri ve kamu iktisadi teşebbüsleri ile bunların bağlı idare, ortaklık, müessese ve işletmeleri ve yukarıda belirtilenlerin ödenmiş sermayesinin %50 sinden fazlasına sahip oldukları ortaklık ve işletmelerden tarihli ve 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu na tabi olmayanlarla özel kanunlarına göre personel çalıştıran diğer kamu kurumları ile döner sermayeli kuruluşları, tarihli ve 5411 sayılı Bankacılık Kanunu nda tanımları yapılan mevduat bankaları, katılım bankaları, kalkınma ve yatırım bankaları, fon bankaları ve kanunla kurulan kurum ve kuruluşları ifade etmektedir. b) Yapım işleri dışındaki işlerde ise Sosyal Sigortalar Kurumundan ilişiksiz belgesinin getirildiği saptandıktan sonra, alınan mal veya yapılan iş için bir garanti süresi öngörülmesi hâlinde yarısının, garanti süresi dolduktan sonra kalanının, garanti süresi öngörülmeyen hâllerde ise tamamının, yükleniciye iade edileceği, yüklenicinin bu iş nedeniyle idareye ve Sosyal Sigortalar Kurumuna olan borçları ile ücret ve ücret sayılan ödemelerden yapılan kanuni vergi kesintilerinin yapım işlerinde kesin kabul tarihine, diğer işlerde kabul tarihine veya varsa garanti süresinin bitimine kadar ödenmemesi hâlinde, protesto çekmeye ve hüküm almaya gerek kalmaksızın kesin teminatların paraya çevrilerek borçlarına karşılık mahsup edileceği, varsa kalanının, yükleniciye geri verileceği hüküm altına alınmıştır sayılı Kanun un 13 üncü maddesi ile yüklenicilerin sosyal güvenlik borçlarının bulunması hâlinde, teminatlarının ödenmeyeceği veya bu borçları mahsup edildikten sonra ödeneceği hüküm altına alınmıştır. Kanun un bu genel hükmünün yanı sıra tarihli ve 2008/14174 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı yla tarihli ve sayılı (2. mükerrer) Resmî azete de yayımlanan Sosyal üvenlik Kurumu Prim ve İdari Para Cezası Borçlarının Hakedişlerden Mahsubu, Ödenmesi ve İlişiksizlik Belgesinin Aranması Hakkında Yönetmelik in hakedişten kesinti ve mahsup başlıklı altıncı maddesinde ise idarelerce 1 işverenlerin hakedişlerinin, Kuruma (SK) idari para cezası, prim ve prime ilişkin borçlarının olmaması kaydıyla ödeneceği, idarelerin, işverenlere yapacağı her hakediş ödemesinden önce, işverenin ve varsa alt işverenlerinin Kuruma idari para cezası, prim ve prime ilişkin gecikme cezası, gecikme zammı ve diğer fer ilerinden oluşan borçlarının olup olmadığını SK den yazı ile soracağı, SK nin de işverenin ve varsa alt işverenlerinin muaccel borcunun bulunmadığı hususunu idareye bir aylık süre içinde yazı ile bildirileceği, yazı ile bildirilmediği sürece, idare tarafından işverene hakediş tutarının ödenmeyeceği, işveren ve varsa alt işverenlerin Kuruma borcu yoksa ayrıca Kuruma yazı ile sorulmaksızın hakediş ödemesinin yapılabileceği hüküm altına alınmıştır. Aynı maddenin devamında, işveren ve varsa alt işverenler tarafından çalıştırılan sigortalılara ilişkin aylık prim ve hizmet belgelerinin Kuruma (SK) verilmemiş veya işyerinde sigortalı çalıştırılmadığı takdirde bu hususun bir dilekçe ile Kuruma (SK) bil sayılı Kanun un 13 üncü maddesi ile yüklenicilerin sosyal güvenlik borçlarının bulunması hâlinde teminatlarının ödenmeyeceği veya bu borçları mahsup edildikten sonra ödeneceği hüküm altına alınmıştır. 59

3 60 dirilmemiş olması hâlinde ise bu durumun Kurumca idareye bildirileceği, idarenin ise bu bildirim üzerine ihale konusu işten dolayı tahakkuku olası idari para cezası, prim ve prime ilişkin gecikme cezası, gecikme zammı ve diğer fer ilerine mahsup edilmek üzere hakedişten %5 oranında kesinti yapacağı hüküm altına alınmıştır. Böylelikle 4734 sayılı Kanun daki genel hükmün nasıl uygulanacağı alt düzenleme olan Yönetmelik te ayrıntılı bir şekilde açıklanmıştır Vergi Alacağı Açısından Kamu alacaklarının korunması (güvence altına alınması) ile ilgili olarak yapılan temel düzenleme, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Kamu alacaklarının korunması ile ilgili olarak yapılan temel düzenleme, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun dur. Hakkında Kanun dur. Kanun un ikinci bölümünde kamu alacaklarının korunması ile ilgili olarak; a) Teminat İsteme (şahsi kefalet dâhil), b) İhtiyati Haciz, c) İhtiyati Tahakkuk, ç) Diğer Korunma Hükümleri, öngörülmüştür. Diğer korunma hükümleri Kanun da genel olarak düzenlenmiş olup ayrıntılarına ikincil düzenlemelerde (Tahsilat enel Tebliğleri gibi) yer verilmiştir sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun un kısım ve bölümleri esas alınarak aynı sistematikte açıklamalar ve Kanun un ilgili maddelerinde verilmiş yetkilere istinaden tarihli ve sayılı Resmî azete de yayımlanan Tahsilat enel Tebliği 2 ile bugüne kadar (6183 sayılı Kanun uyarınca) yayımlanmış tebliğlerde yapılan açıklamalar güncellenmiş ve Kanun uygulamasına yönelik yeni açıklamalara yer verilmiştir. Tebliğ in Birinci Kısım-İkinci Bö lüm ünde, 5766 sayılı Kanun un 2 nci maddesi ile 6183 sayılı Kanun a eklenen Amme Alacağı Ödenmeden Yapılmayacak İşlemler İle İşlem Yapanların Sorumlulukları başlıklı 22/A maddesi ile ilgili olarak düzenleme yapılmıştır sayılı Kanun un 22/A madde hükmü; a) 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamına giren kurumların bu Kanun kapsamında hak sahiplerine yapacakları ödemeler sırasında, b) Kanun, kararname ve diğer mevzuatla nakdi olarak sağlanan devlet yardımları, teşvikler ve destekler nedeniyle yapılacak ödemelerde, c) 492 sayılı Harçlar Kanununa ekli; (1) sayılı tarifenin C) Ticaret sicil harçları ndan sadece I. Kayıt ve tescil harçları na, (2) sayılı tarifede yer alan Noter Harçlarından I.1 ve II.1 de yer alan senet, mukavelename ve kâğıtlardan alınan harçlara, (4) sayılı tarifede yer alan Tapu ve Kadastro işlemlerinden alınacak harçlardan I-Tapu işlemleri ne ilişkin alınan harçlara, (7) sayılı tarifede yer alan emi ve Liman Harçlarına, (8) sayılı tarifede yer alan İmtiyazname, Ruhsatname ve Diploma Harçlarından VII-Okul diplomaları na ilişkin harçlar hariç tarifede düzenlenen diğer tüm harçlara, (9) sayılı tarifede yer alan Trafik Harçlarına, mevzu işlemler sırasında, ç) 2464 sayılı Belediye elirleri Kanunu nda yer alan bina inşaat harcı ve yapı kullanma izin harcına mevzu işlemler sırasında, Maliye Bakanlığına bağlı tahsil dairelerine vadesi geçmiş borcun bulunmadığına ilişkin belge aranılması zorunluluğu getirilmesi hususunda Maliye Bakanlığını yetkili kılmaktadır. Söz konusu Tebliğ ile 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamına giren kurumların, bu Kanun kapsamında hak sahiplerine TL nin 3 üze- 2 Seri: A, Sıra No: 1 3 Tahsilat İç enelgesi Seri No: 2002/1 ile vergi borcu araştırmasında esas alınacak ödeme miktarının, hak sahibinin bağlı bulunduğu vergi dairesinin, ödemeyi yapan saymanlığın bulunduğu il sınırları içinde olması hâlinde TL, başka bir ilde bulunması hâlinde ise TL olarak uygulanması hükme bağlanmıştır.

4 rinde yapacakları ödemeler sırasında, hak sahiplerinin ve ilgililerin Maliye Bakanlığına bağlı tahsil dairelerinden vadesi geçmiş borçlarının bulunmadığına ilişkin vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belge alınması zorunluluğu getirilmiştir. Tebliğ de, vadesi geçmiş borç olarak değerlendirilmek üzere madde kapsamına giren amme alacaklarının; a) Tür olarak; yıllık gelir, yıllık kurumlar, katma değer, özel tüketim, özel iletişim ve banka ve sigorta muameleleri vergileri, gelir ve kurumlar vergisine ilişkin tevkifatlar ve geçici vergiler ile bu vergi türlerine ait vergi ziyaı cezaları, gecikme zam ve faizleri, b) Tutar olarak; kapsama giren amme alacaklarının toplam TL yi aşan tutarı, ifade ettiği belirtilmiştir. Vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belge arama zorunluluğu getirilen kurum ve kuruluşlarca yapılacak ödeme/işlemler sırasında, tahsil dairelerinin verdiği bilgiye istinaden kapsama giren alacak türlerinin toplam tutarının TL yi aşmaması hâlinde, borcun bulunmadığı kabul edilerek gerekli ödeme/işlemler yapılabilecektir. 4 enel bütçe kapsamındaki kamu idarelerinde Nakde Dayalı Ödeme Sistemi gereği yapılacak ödemeler için öncelikle 325-Nakit Talep ve Tahsisleri Hesabı aracılığıyla Hazine Müsteşarlığından nakit talep edilmekte, talep edilen nakdin banka hesabına aktarılmasından sonra çek veya gönderme emri düzenlenmektedir. Tahsil dairelerince (vergi daireleri ve malmüdürlükleri), vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belge düzenlenmesi sırasında borçlunun, belirlenmiş alacak türlerinden vadesi geldiği hâlde ödenmemiş bir borcu bulunup bulunmadığı araştırılacak ve vadesi geçtiği hâlde ödenmemiş borçlar, tür ve tutarları ile birlikte istenilen belgede gösterilecektir. Bu belgeler düzenlendiği tarihten itibaren 15 gün süre ile geçerlidir. Dolayısıyla kamu idarelerince TL nin üzerinde yapılacak her ödeme öncesinde, ödeme yapılacak gerçek veya tüzel kişilerin vergi borcu bulunup bulunmadığına ilişkin olarak Vadesi eçmiş Borç Durumunu österir Belge nin hak sahibinden talep edilmesi gerekir. Ödeme yapılacak kişinin borcunun TL nin altında olması hâlinde kişiye, borcu yokmuş gibi ödeme yapılacak, TL nin üzerinde borcunun bulunması hâlinde ise bu tutarın ya (mükellefin de talebiyle) ilgili vergi dairesi adına kesilerek kalanının ödenmesi gerekecek ya da mükelleften, ilgili vergi dairesine olan borcunu ödedikten sonra vergi borcunun olmadığını gösteren söz konusu belgeyi getirmesi istenerek buna göre ödeme yapılacaktır. Kamu idarelerince TL nin altında olan tutarlara ilişkin ödemelerin ise böyle bir araştırmaya gerek kalmadan sanki vergi borcu yokmuş gibi değerlendirilerek herhangi bir kesinti olmadan yapılması gerekecektir. 3. ÖDEMELERDEN YAPILAN KESİNTİLERİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ İkinci bölümde verilen bilgiler çerçevesinde, kamu idarelerince yapılacak ödemeler sırasında, ödeme yapılacak kişilerin vergi ve sosyal güvenlik borçlarının kesinti suretiyle tahsilinin muhasebeleştirilmesine ilişkin işlemlerin ödemeyi yapacak idarenin genel bütçe ve genel bütçe dışı olmasına göre nasıl farklılıklar göstereceği bu bölümde örnekler yardımıyla açıklanacaktır. Örnek 3.1. a) Malatya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, b) Malatya İnönü Üniversitesi, yıllara sâri yapım işi için TL lik hakedişin tahakkukunu yapmıştır. Yapılan araştırmada, yüklenici firmanın, Malatya Vergi Dairesine TL lik Kurumlar Vergisi ve Sosyal üvenlik Kurumu Malatya İl Müdürlüğüne TL prim borcu olduğu tespit edilmiştir. Hakedişte vergi borcu ile sosyal güvenlik prim borcu kesildikten sonra kalan tutarın yükleniciye ödenmesi için gönderme emri düzenlenmiştir. 4 61

5 Sosyal üvenlik Kurumu Prim ve İdari Para Cezası Borçlarının Hakedişlerden Mahsubu, Ödenmesi ve İlişiksizlik Belgesinin Aranmam a k a l e 62 a) Malatya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü için Malatya Defterdarlık Muhasebe Müdürlüğü tarafından yapılacak kayıt: 258-Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı Ödenecek Sosyal üvenlik Kesintileri Hesabı Muhasebe Birimleri Arası İşlemler Hesabı 600-elirler Hesabı (KDV Tevkifatı) 600-elirler Hesabı (V Tevkifatı) 600-elirler Hesabı (DV) 325-Nakit Talep ve Tahsisleri Hesabı 805-elir Yansıtma Hesabı Bütçe elirleri Hesabı (KDV Tevkifatı) 800-Bütçe elirleri Hesabı (V Tevkifatı) 800-Bütçe elirleri (DV) Bütçe iderleri Hesabı ider Yansıtma Hesabı ider Taahhütleri Karşılığı Hesabı ider Taahhütleri Hesabı b) Malatya İnönü Üniversitesince 6 yapılacak kayıt: 258-Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı Emanetler Hesabı (Vergi Borcu) Ödenecek Vergi ve Fonlar Hs. (KDV Tevkifatı) 360-Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı (V Tevkifatı) 360-Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı. (DV) Ödenecek Sosyal üvenlik Kesintileri Hesabı Verilen Çekler ve önderme Emirleri Hesabı Bütçe iderleri Hesabı ider Yansıtma Hesabı ider Taahhütleri Karşılığı Hesabı ider Taahhütleri Hesabı Örnek 3.2. Orman enel Müdürlüğünce, ihale suretiyle yüklenici ABC A.Ş. ye yaptırılan binanın kesin kabulü sırasında yüklenicinin Sosyal üvenlik Kurumuna TL prim borcu ile idari para cezasının bulunduğu tespit edilmiş ve durum yükleniciye bildirilerek borcunun ödenmesi ve Kurumdan ilişiksiz belgesi getirmesi istenilmiştir. Yapılan uyarıya rağmen borcun ödenmemesi üzerine söz konusu borç, yapılacak TL lik kesin teminat iadesinden mahsup edilmiş ve geri kalan tutarın yükleniciye ödenmesi için gönderme emri düzenlenmiştir. 330-Alınan Depozito ve Teminatlar Hesabı Ödenecek Sosyal üvenlik Kesintileri Hesabı Verilen Çekler ve önderme Emirleri Hesabı SONUÇ Kamu idarelerinin, mevzuatta belirtilen mal ve hizmet alımlarından dolayı yapacakları ödemelerde, aşağıdaki hususlara dikkat etmeleri önem arz etmektedir: Tahsilat enel Tebliğleri uyarınca, vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belgenin, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu kapsamına giren kurumların muhasebe birimlerince, diğer kurumların ise ödemeyi yapacak birimlerince aranılması gerekmektedir. Hak sahiplerine, tahsil dairesince düzenlenen vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belgelerde belirtilen borç tutarının üzerinde bir tutarda ödeme yapılması gereken hâllerde, borçlunun da talebi alınmak suretiyle borç tutarı kadar kısım ilgili tahsil dairelerine, bakiyesi de borçluya ödenebilecektir. Ayrıca, borç tutarının yapılacak ödemeden yüksek veya buna eşit olduğu durumlarda da borçlunun talebi üzerine ödenecek tutar ilgili tahsil dairesine aktarılabilecektir. 5 Yüklenicinin Sosyal üvenlik Kurumuna olan prim borcu, enel Bütçe Detaylı Hesap Planında 361-Ödenecek Sosyal üvenlik Kesintileri Hesabı nın Müteahhit Hakedişlerinden Yapılan Sigorta Primi ve ecikme Cezaları yardımcı hesabına kaydedilir. 6 Malatya Üniversitesinin Katma Değer Vergisi Mükellefi olmadığı varsayılmıştır. 7 enel Yönetim Muhasebe Yönetmeliği nin 24 üncü maddesinde gerek yatırım ve gerekse kullanım amacıyla edinilen maddi duran varlıkların maliyet bedeliyle muhasebeleştirileceği, maddi duran varlıkların maliyet bedelinin, alış bedeline, vergi, resim ve harçlar ile diğer doğrudan giderlerin ilave edilmesi suretiyle bulunacağı, ancak, katma değer vergisi mükellefi olan kamu idarelerinin, edindikleri maddi duran varlıklar için ödedikleri katma değer vergisi tutarlarının, maliyet bedeline dâhil edilmeyeceği hüküm altına alınmıştır. Dolayısıyla katma değer mükellefi olmayan kamu idarelerinin, ödedikleri katma değer vergisinin duran varlıkların maliyetine eklenmesi; katma değer vergisi mükellefi kamu idarelerinin ise ödedikleri katma değer vergisini, duran varlıkların maliyetine eklemeyerek 191-İndirilecek Katma Değer Vergisi Hesabı na kaydetmeleri gerekir. 8, Müteahhit Hakedişlerinden Yapılan Sigorta Primi ve ecikme Cezaları