Nevzat Yalçın (Baf,1926- )

Transkript

1 Nevzat Yalçın (Baf,1926- ) Baf'm Poli kasabasında doğdu. Henüz daha lise öğrencisi iken şiir dalında kendisini kanıtlayan Nevzat Yalçın Türkiye'deki yükseköğrenim günleri ve sonrasında da bu etkinliğini sürdürmüştür. Doğan Sarp takma-adlı şiirleri de vardır. Türkiye'ye yerleşip yurt içi ve yurt dışında türlü görevlerde bulunan Nevzat Yalçın 1970'te lise öğretmenliği yapmak üzere gittiği Almanya'nın Halver kentinde yerleşip kalmıştır. Eşiyle birlikte çevrelerindeki kültür-sanat etkinliklerine katkılarıyla tanınırlar. Şiirler olduğu gibi Kıbrıs'la da hiç ilgisini kes- memiş; yurt özlemini, her yıl bir fırsatını bulup Kıbrıs'a gelerek, dizelerine sindirerek gidermeğe çalışmıştır. Okul öncesi ve ilkokul ile ilk gençlik yıllarının anılarını dile getiren iki kitabı bu duygunun en somut göstergeleridir. Şimdiye değin türlü yerlerde yayımlanmış denemelerini, sanat yazılarını bir kitapta toplamak düşüncesindedir. Eserleri: 'A' Sokağı, 1969, Şiirler; Güneş ve Adam, 1977, Şiirler; En Eski En Uzak, 1988, Anılar; Daha Yeni Daha Yakın, 1991, anılar. ŞİİRLER İPEK YOLU Doğuya bakan penceremiz sabah akşam açık dursun Gün doğar bakarsın alacakaranlığına Batı'dan Doğu güzel Doğu iyidir güneşi İpek Yolu'ndan geçer Her elli fersahta kervansaraylarla İpek Yolu Çin Hindistan Semerkand üzerinden gelen kervan Son istasyon benim yurdum son istasyon Anadolu Bir ince kültürü öpen serin ipek hışırtısı Kalem kâğıt ve mürekkep bu kervanın hamulesi Son istasyon Anadolu ötesi yok Marco Polo Birtop ipek on bin fersah dökülür kıvrıla kıvrıla Yanar döner güzel doğu kozalarda ışır Bursa Asfalt övünedursun o yollardır öpülesi ANAKRONİZM Bir yıl kolay geçmez demiştin bin yıl geçti Köprülerin altından ters yönde aktı bunca zaman Sen şimdi bir manastırda saate bakıyorsun duadan önce Ben henüz Önasya'dayım vakit akşamdır Toprağı eşeliyor kısrağım huzursuz sana doğru Ufukları gözlüyorum elimde dürbin yüzüne hasret Gelip seni alacağım ayışığnda yollara düşme Gün gelir düğün yerimiz Haliç'tir Galata'dır Yıl dokuz yüz seksen dokuz İsa doğalı bin yıl olmamış Komşu evin radyosundan Bizans'ı dinliyorum Ağır bir günlük kokusu geliyor buhurdanlardan Artık duana başlayabilirsin vakit tamamdır. KUŞLAR Bağbozumunda kıpkızıl bir akşamda Bakır kanatlı demir gagalı iri kuşlar Önce ufuktan ufka gümüş çizgiler çekip Sonra çığlık çığlığa gökyüzünü yırttılar Kan revan oldu o gün masmavi kan Okyanuslar o zamandan beri mavidir Ve eş anlamdadır mezarla beşik O gün bugündür yer delik deşik O zamandan beri gök paramparça Bugün Kıbrıs'ın Rum kesiminde kalan, köy kılıklı bir kasabaydı Poli. Rahatlıkla 'kasaba' diyemediğim Poli'nin mahkemesi, polis karakolu, belediyesi ve doktorları, eczanesi vardı. Ama nüfusu, aklımda kaldığına göre bin'in altında kalıyordu. Bilmiyorum, belki bu yüzden, doğduğum yerin bendeki hatırası hep 'köy kılıklı' kaldı. Nüfusun yarısından

2 BALIK (Güneş ve Adam, 24. s.) Okyanuslarda yüzmüştü balık Ana balığın rahmine düştüğü günden beri Yeğ görmedi kuyruk sallamayı sığ denizlerde Büyük gemilerle selâmlaşn denizkızlarıyla geceleri Mercan denizlerinde iri mercan gözlü balık Şarkılar söyledi gümüşten pul pul öyküler dinledi Güvertelerinde batık kalyonların Şimdi bir çerçevede yağlıboya natürmort CİNAYET Güneşli uzak bir günden geceye kar yağıyor Karbeyaz yataklarda sen boylu boyunca gülbeyaz Bilemem kimler geçer aklından benimkinden yalnız sen Üç boyutlu bir rüyada sarhoş bense tedirgin kıskanç Tetiğe basıyorum bir gül düşüyor kurşun yerine Gülmekle ağlamak arası bir elinde o düşen gül Bana dönüyorsun apak duvağınla hayal meyal Eski resimler ve yıllar ötesinden yeminlerle Tetiğe yeniden bastığımın farkında değilim ah Bir daha bir daha dan dan bir gül daha bir gül daha MUM Bir mum yanar üşüşür gölgeler ürkek Sarı yalnızlığında uzayan mumun Erir damlalarda beyaz düşler üşür gölgeler Alabildiğine gergin camlar geceye karşı Eşya her parçada bir göz kesilir Bir mertek Filiz verir tavanda ürperirim Tozlu bir meydanda çatlak topuklu kalabalıkların uğultusu Aç ve çıplak sesler sızıyor kırmızı başlıklı gazeteden "Rüzgâr" şiirini okuyacak olurum Zambialı bir şairin buuuv buuuv Mum söner başlar camın ardında Ölüm Marşı ŞAFAKTA Cıvıl avıl dünya günün küçük saatlerinde Ki bir tomurcuktur açan korkusuz Atardamarlara sancılarla hodri meydan der İşaret parmağımla başparmağımı Birazdan yine şafak sökünce Memelerinin bereketinden Tanrıça Artemr Remüs'le Remülüs'üm diyerek enızirecek Bir şehir kuracağım harcı şiir Tüy kalemim ürpertilerle intizarda 'm/30; b TİANANMEN VE KİM-FU Pekin'e vardığın akşam bana bir haber sal unutma Bizim öbür ölülerle aşağı kahvedeyim Kâğıttan fenerini salla üç kez Sui-Lin Hangi meridiyende olduğunu bilmek güzel Perçemin düşmüş düzeltiver ben yapamıyorum anlar olur Ölmüşüm bak Asya gözlüm bir haber sal olduğun yerden Kâğıttan fenerini salla üç kez Sui-Lin - -- Tiananmen meydanında uykusuz genç ölüler İşte Kim-Fu dudaklanndaki ilk öpücük henüz ıslak "İnsan hakları"ndan bütünlemeye kalmaktı korkusu Ve bir sabah insan olmak utanandan öldü Kim-Fu İşte Yeng-Sun ki özgürlük üstüne doktora düşledi hep İşte onlar işte onlar uykusuz genç ölüler 3 Haziran aydınlığında özgürlük istiyordu Durum böyle Siu-Lin onlara ki birer candılar Çok dişli bir çark oldu kaderlerinde Sedd-i Çin Önce tek tek sonra çift çift ellerinde yürekleri Özgürlük için kav gibi için için yanarken Çin Ateşten bir çığ olup büyüdüler büyüdüler Tel tel bisikletleri panzerler kovaladı.. Ve gençler Sandeniz'e akan sular gibi harcandılar O gün bilsen ne meydandı Tiananmen Siu-Lin Tamam yüz bin zil sesiyle çınladı çın çın bütün Çin Bizim için Çin için bizim için Çin için çın çın çın Çok sürmedi ejderha ateşe kustu güzel Kim-Fu ve onlar San papatyalar gibi tek tek devrildiler İşte böyle Siu-Lin onlar ki birer candılar Sandeniz'e akan sular gibi harcandılar

3 BİZİM KÖY POLİ (En Eski En Uzak, 1988, ss.) Çoğu Rum, gerisi Türkrü. Rum komşularımızla oldukça yakındık. Kimi sokaklar ayn, kimi 'melez'di. Kesin şekilde ayrlmış mahalleler yoktu. Önceleri, yani Poli deresine inen yol üzerindeki evde otururken etrafımızdaki komşular Türkrü. Karşımızda Belediye kâtibi ve kantarcısı Hamdi Bey, yanımızda ve arkamızda arabaa Ahmet Yahya'lar vardı. Bizim evden çarşıya çıkan yolda sağlı sollu Türk evlerini hatırlıyorum: Osman Hasip Beyin evi, 'şen dul' Zilha Hanım (Zeliha olmalı), Sami Beyler ve diğerleri... Bizden sonra dereye inen yoldaki evler kanşıkü. Yorgancı Mahmut Hoca, un fabrikası sahibi Andrea, Emirali ve Rum Şanguda, bugün hatırlayabildiklerindir. Şanguda'yı, 'vraga'sı arkada sallana sallana yürüyüşü ile anımsarım. Zilha Haram, çocuk hayalimde ilk İstanbul imajını yaratan kimse idi. İlk kocasıyle İstanbul'a gidişlerini ballandıra ballandıra anlatırdı. Gerçi hayalimde, o bilinen silueti ile bir İstanbul oluşmuş değildi, ama Zilha Hanım'ın 'İstambol'u beni büyülemekten geri kalmazdı. Zilha Hanım, sanırım sonradan üç dört kez daha evlendi. Gelin 'onarır'dı. Mavi gözleri ve başından çıkarmadığı kahverengi çarşafı ile onu iyi hatırlıyorum. Yanaklarına sürdüğü allığı kimi kez fazla kaçıran altın dişli Güzeliye Aba (abla), hayalime işlenip kalmış bir resimdir. Kocası hamal Hulusi, akşamlan kan ter içinde, omzunda boş bir çuval, pantolonunun üzerinden salıverdiği bağrı açık gömleğiyle yalınayak bizim evin önünden geçerdi. Keskin bir Almancı idi Hulusi. Öyle bilinirdi. Evimiz, taş ve kerpiçten yapılmış iki katlı bir hanaydı. İki kanatlı, arkası demir kollu sokak kapımız bir söndürme (sundurma) ye açılırdı. Komşular bir lâsecik (lâhzacık) anneme uğradılar mı, onunla orada yârenlik ederlerdi. Bir minder vardı sündürmede. Konuk hanımlar oraya kurulur, sohbet öyle başlardı. Kıbrıs'ta âdettir, eve misafir geldi mi, önce ayağına sandalye konur, rahatça oturması sağlanır. Arkasından, sorgusuz ikram başlar; kahvenin ardından mezdekili (reçineli) badem ezmesi, kız memesi (grape fruit) ceviz veya turunç macunu (reçeli) sunulur. Konuğun önündeki sandalyeye konan tepside ayrıca bir bardak su bulundurmak, şaşmayan âdetlerdendir. Bizim evin bir iç avlusu vardı, çakıl taşlarıyle döşeli. Yaz kış akan iki çeşme, hamam, çamaşırlık, kerpiçten ekmek fırını ve bir kümes avluyu çevrelerdi. Hanaya dışarıdan, geniş bir tahta merdivenle çıkılırdı. Ve hanayın, alt kattaki mutfağın damına açılan penceresi, üzerinde beyaz kuşlar uçan perdesiyle evin en aydınlık penceresiydi. Yaz akşamlarında oradan çıkılan dama kimi kez biz çocukların yatakları serilir; iri iri, ışıl ışıl yıldızlara karşı uyuyakalırdık. Gündüzleri, Babya açılan o pencereden Akama'nın mor dağlan görünürdü. Dağ, uzaktan bakıldıkça dağdır. İçine girildikçe o gizemli güzelliğini kaybeder, alelade taş ve toprak olur. Görkeminden eser kalmaz dağın. Evde yalnız kaldığım zamanlar pencereden dama çıkar, dağla göğün birleştiği inişli çıkışlı çizgide kendime göre şekiller keşfederdim. O şekiller nîrengi noktalarım olurdu. Annemin, üstü bombeli süslü çeyiz sandığına basarak tırmandığım o pencereye, o mor dağlara hâlâ hasretim. Dere yolundaki evin merteklerini bile anımsarım. Uçlarına duvarların beyaz badanası bulaşmış, budak yerleri göz göz, sarı san merteklerdi. Çocuk uykularımda hiç saymadığım o mertekleri şimdi bölük pörçük uykularımda sayıyorum. Ninem öldükten sonra o evi kiraya verdik ve dedemin evine taşındık. Daha geniş, değişik bir evdi. Komşularımız Türk ve Rum, kanşıkü. Hemen önümüzde, sonradan eniştem olan Fuat'ın evi, yaramızda kansı Romanyalı şçiör Raifler, dış avlunun bitişiğinde, ileride sözünü edeceğim babaannem Perûze (Firuze olmalı) Haram ve antikaa Sıtkılar vardı. Evin arkasından geçen yolda Poli'nin en zengin ailelerinden İliyalar ve Rum dülger Karavoli'ler otururdu. Her iki Rum ailesinin güzel kızlarını unutmamışım. Kavruk ve esmer tipik Rum olmaktan uzak, uzun boylu, mavi gözlü ve bayaz tenliydiler. Sonralan, liseye başladığım yıl Karavoli'nin küçük kızı Elpitha'ya sevdalanmışum. Elpitha, bilmiyorum hâlâ oralarda ve öyle şirin mi?.. Bizim iki ev arkamızda teyzemlerin evi vardı. Orası benim çok sevdiğim bir uğrak ve duraktı. Kuzenlerim Kemal, Oktay ve Hüsnü ile yalnız kuzen değildik. Aynı çocuk dünyasını kavgasız gürültüsüz paylaşanlardık. Aklımıza estikçe, denize inen toprak yol üzerindeki bademliklere iner, çocukluk çağının boyutlarıyle bize uçsuz bucaksız gelen bahçelerde akşamı ederdik. En küçükleri Arif, bize kaulmıyacak kadar küçüktü. Poli Türkleri, civardaki Türk köylüleri ile ancak ana çizgileriyle beliren bir Müslüman Türk hayatı yaşarlardı. Rumlar da kiliselerine ve geleneklerine bağlıydılar. Her iki toplum dinsel günlerinde varlıklarım daha yoğun şekilde hissederlerdi. Ama taşkınlıkları yoktu. Birbirlerine saygılı idiler. Bugün bayındır bir kent olduğunu tahmin ettiğim Poli'de Türk evleri bayındır olmaktan uzaktı. Rum evleri güzel ve büyük evlerdi. Zengindi Rumlar. Alışveriş yerleri onlarındı. Kasabayı bir uçtan bir uca bölen caddenin iki yarandaki işyerlerinden ancak bir

4 kahve, Sabahattin Öney'in tuhafiye mağazası, iki kunduracı ve bir terziden ibaretti Türkler. Yalnız, bu noktada, o güçlü Rum çoğunluğa meydan okuyan bir Türk girişimciden, Ahmet Beyaz'dan söz etmeliyim. Ahmet Beyaz, Poli ile Lefkoşe arasındaki posta ve yolcu taşımacılığını üzerine alan, akıllı ve cesur bir adamdı. Rumların kendi otobüsleri vardı. Beyaz, Türkler için ayrı bir otomobil (o zamanlar 'otobüs' sözcüğü henüz bilinmiyordu) yazıhanesi işletiliyordu. Bu sayfalara aldığım resimli reklam, onun ne kadar düzenli bir hizmet vermek istediğini gösterir. Otomobil yazıhanesi, cami kahvesinin bulunduğu meydanda idi. Hareket saatlerinde, yaşlı gözlerle yolcusunu uğurlayanlar, öğleden sonraları saat üç sularında da Lefkoşe'den gelenleri karşılayanlar meydanda birikirdi. Öğrencilik yıllarımızda bu otomobillerle Lefkoşe'ye gider gelirdik. Önceleri, resimde görülen modeldeki araba ile yolcu taşınırdı. Reklâmda sözü geçen otomobil, on sekiz kişilik kapasitesi ile Beyaz'ın genişleyip güçlenmeyi amaçlayan girişiminin ifadesiydi. Rumlar, 1974 Türk çıkarması sırasında Ahmet Beyaz'ı barbarca öldürdüler. O zamanki Türk direniş teşkilâtının Poli sorumlusu ve Beyaz'ın yeğeni Fuat Otağ, amcasının nasıl öldürüldüğünü bir mektubunda şöyle anlatır: "Amcam, Poli ile Baf arasında her gün sefer yapıyordu. Örgüt yazılarını Rum postası ile Baf a göndermek mümkün olmadığı için onunla gönderirdik. Gelen yazıla da o getirirdi. Rumlar bunu pek iyi biliyorlardı. 22 Temmuz 1974'te çarpışmaların başladığı saat on iki sularında amcam, saklı olduğu evinde bir su evleğine yatarak yakındaki Hürriyet Okulu'na sığınmak istemiş, fakat pusuya düşürelerek öldürülmüştü." Poli Belediye Başkanı, uzun yıllar Bavlo adında zengin bir Rumdu. Şu anda garip bir çağrışımla köyün tek fahişesi aklıma geliyor. Güzel bir kadındı bu. Akşam üzerleri, sürekli kırılan bir dal gibi salına salına ana caddeyi bir baştan bir başa yürür, kimi kez elinde hurma yaprağına dizilmiş bir tutam yasemin, baygın bakışlarla kahvelerin önünden geçerdi. Türklerle Rumların ayn mahalleleri yoktu, ama kahveleri, buluşma yerleri kesin şekilde ayrılırdı. Türklerin, uzun yıllar babamın ve sonraları akrabadan İsmet Remzi'nin icar edip işlettiği vakıf malı bir cami kahvesi vardı. Kahvenin üst katı önceleri kıraathane idi. Sonraları Poli Türk Kulübü oldu. Kurucusu, kuzenim Kemal Feridun'du. Kabına sığmayan, dinamo tabiatlı Kemal! Onun özendirmesiyle gençler, zaman zaman Türkçe piyesler sahneye ko- yarlardı. 'Hicran-ı Ebedî', 'Gömdüğüm O Cihan' gibi 'ölümlü 'veremli dramlar... Gömdüğüm O Cihan'da veremli kız rolüne çıkan terzi İhsan, sonraları veremden ölmüştü. Bir ara Şinasi'nin, şair rolünü bana verdikleri 'Şair Evlenmesi' sahnelenmişti. Namık Kemal'in Vatan Yahut Silistre'si de oynamış; başrolü 'irilerimizden HüseyinTuran üstlenmişti. Turan, o rolünü bugün göğüs geçirerek anlatır. Oyunlar, kimi kez okul avlusunda, kimi kez de Rumların Kilise Kahvesinde sahneye konurdu. O daracık çevrede ve Rumlarla hem iç içe, hem yan yana, yaşayan toplum hayatına rağmen, ilkel bir çerçeve içinde olmakla beraber Müslüman Türklüğümüzün bilincinde idik. Millî duygularımız, tek tek olaylarla zaman zaman parlar, ama kav gibi sessizce, içten içe yanardı. Günlerden bir gün bir Türk motoru gelmiş ve bu geliş, bizler için heyecan yaratan bir 'olay' olmuştu. Nihayet ufak bir motordu gelen, vapur değil. Motor sahibinin bıraktığı boş kibrit kutusunu hatıra olarak yıllarca nasıl sakladığımı unutamam. 'Kaptan'm Cami Kahvesine gelişinde babalarımız, ağabeylerimiz heyecan ve merakla etrafında toplanmışlardı. "Türkiye'yi merak etmeyin, hiç kimseden korkumuz yok. Rusya bir tehlike değil, ancak boş bir kütüktür..." demişti o motor kaptanı ve babalarımız, Türkiyemizin geleceğini güven içinde görmenin mutluluğunu duymuşlardı! Ara sıra, Lübnan'dan Lâtçi'ye motorlu mavnası ve oğlu ile, Muhammed adında kara şalvarlı, başı yün takkeli bir Arap gelirdi. Poli'ye gelişlerinde önce babamın Cami kahvesinde kahvelerini içer, sonra camide namaza giderlerdi. O zamanlar, 'Arap Uşağı' dediğimiz başka Arapların da Kıbrıs'a geldiğini anımsıyorum. Kız satın almaya gelirlerdi. Bayağı satılırdı Türk kızları. Mal gibi. Bu, normal bir 'kız isteme' olmaktan uzaktı. Esir satın olmaktan tek farkı, 'evlenmek' vaadi ile yapılmış olması idi. Parayı "bastıran' Arap, kızı alır giderdi. Belki bir daha dönmemek üzere. Belleğim beni yanıltmıyorsa, 'fiyatlar elli sterlin civarında idi. Kız babalarına kızlarını Araplara sattıran etkenler ne olabilirdi? Bu konuda, "Bir Zamanlar Kıbrıs'ta" adlı eserinde Haşmet M. Gürkan, çok ilginç ve iç sızlatan bilgiler verir. Poli'li Güzel Selise'nin başına gelenlerin, bu türden başlı başına bir dram olduğunu yazar Gürkan. L Yer yer sözünü ettiğim Poli camisi, 1571'de Türklerin Kıbrıs'ı fethinden sonra camiye çevrilmiş bir kilise idi. Yarım silindir biçimindeki tavanında, üstü beyaz sıva ile örtülmüş aziz resimleri vardı. Sıvalar döküldükçe azizler daha çok 'arzı endam' ederlerdi. Yıllarca sonra, yani 1963 olaylarının arkasından iki cemaat birbirinden tamamen ayrılıp da araya Birleşmiş

5 Milletler askerleri yerleşince, bizim cami ve okul Rum tarafında kalmıştı. Ondan birkaç yıl sonra Kıbrıs'a gidişimde, tehlikeyi göze alarak Rum tarafına geçtim. Geride bıraktığımız yerlerin ne halde olduğunu merak ediyordum. Caminin doğuya bakan penceresinden içeriye bakam. Yerde, sıva döküntüleri ortasında, sönmüş bir buhurdan vardı. Yine eski günlere dönüyorum. Çocukluk günlerine... Poli'deki cami, âdetlerimizin, inanç ve geleneklerimizin simgesiydi. Eski çan kulesi, dışardan çıkılan bir merdivenle minare olarak kullanılıyordu. Caminin imamı, ileride kendisinden uzun uzun söz edeceğim, sesinin güzelliğiyle de ün yapmış dedem Arif Hoca idi. Müezzini ise kardeşi Ahmet Yahya. Ama Ahmet Yahya'nın yalnız ramazanlarda müezzinlik yaptığı kalmış aklımda. Biz çocuklar ve daha irilerimiz, ramazanda yatsı namazında önce minareye çıkar, ilâhi okurduk. Caminin altına düşen yolun öbür tarafında Rum evleri vardı. Poli un fabrikasının sahibi Andrea'nın evi onlardan biriydi. Andrea'nın oğlu Stefani, azgın ve saygısız bir oğlandı. Biz minarede ilâhi okurken karşımıza geçer, bağıra bağıra bizimle alay ederdi. Cami ve onun kucakladığı Türk cemaati, küçük fakat sevimli bir Müslüman-Türk tablosu idi. Zaten yüzümüzü çevireceğimiz başka bir yer yoktu. Bayram sabahlan bu tablo daha da renklenirdi. Güneş, bir çift değneği (mızrak boyu) yükselince cemaat camiden çıkar, bir Müslüman Türk ruhu ile herkes birbiriyle bayramlaşırdı. Sözünü ettiğim yıllar, Ata'nm hayatta olduğu; Türkiye Cumhuriyetinin ve Atatürk devrimlerinin yeşerdiği yıllardı. Kıbrıs'taki küçük varlığıyle Türk, hayran olunacak bir bağlılıkla o devrimleri yakından takip ederdi. Hutbelerde ve dualarda Atatürk'ün adı ve Türkiye Cumhuriyeti eksik olmazdı. Arif Hoca'nın, her hutbesinin sonunda "Mustafa Kemal'imizi ve Cumhuriyetimizi muammer eyle Yarabbi..." diye yakarışı, o zamanki çocuk kulaklarımızdan bugüne uzanan hoş bir ilâhi gibidir. Halkımız, cahili ve okumuşu ile anavatan sevgisinde bütünleşirdi. Türkiye, toprak ve ülke olarak daha çok 'Anadol' diye anılırdı. Nedense 'Anadolu' denmezdi. Türkiye'ye gidenler için de, sanki Türkiye başka bir ülke değilmiş gibi, bir baş işaretiyle 'karşıya gitti' derlerdi. Bu gizemli 'karşıya' gidiş, bizim için İzmir'in Karşıyaka'sına geçiş gibiydi. Arada sadece bir körfezin, bir gönül körfezinin öbür kıyısı vardı. Kıbrıslı Türkler, Türkiye Cumhuriyetine ve Atatürk devrimlerine bağlılıklarını başından beri içtenlikle göstermişlerdir. Özellikle kıyafet ve harf devrimleri Kıbns'ta derhal yankılanmış ve uygulanmıştı. 'Püsküllü belâ' fesin nasıl yırtılıp atıldığını değerli araştırmacı Harid Fedaînin yazılarından öğreniyoruz. Harid Fedaî, Yeni Kıbrıs'ın 1986 Haziran sayısında fesin atılmasıyle ilgili çok ilginç bir sahneyi nakleder. Sabahattin İsmail ve Ali Nesim'in, yeni Türk harflerinin o zamanki Kıbrıs Türk basınında nasıl heyecanla uygulandığını anlatan yazılan, Kıbns Türklerinin Atatürk devrimlerine nasıl sarıldığını gösteren çok değerli araştırmalardır. Benim Poli ilkokuluna başladığım 1930'lu yılların tâ başında Kur'an sûrelerini içeren kurşuni kapaklı, yeni harflerle basılmış küçük kitabı çok iyi anımsıyorum. 'En Eski - En Uzak' anılarımda bile. Poli Türkleri ara smda, imamlığı dolayısıyle sanklı fes giyen dedemden ve yine ilmiye Sınıfından Hoca Menteş Efendi'den başka hiçbir fesli baş yoktur. Babam genellikle başı açık gezerdi, ama bir de ellibeş numara fötr şapkası vardı! İnsan yetilerinin en oynak olanı bellek mi dersiniz? Fes, fötr şapka derken çağrışımlar sürüyor. Şu anda aklıma, Poli civanndaki Limni bakır madenlerini işleten İngiliz şirketinin müdürü Mr. Nevitt ve 'helmet' veya 'safari' dedikleri türden şapkası geldi. Nevitt, haki 'helmet'i ve kısa pantolonlu elbisesiyle hafızamda kalan ilk koloniyal tip İngilizdir. Dört yara açık ve çıtalı otomobiliyle Poli'ye gelip gittiğini hatırlıyorum. Yalnız postaneye uğrar, kimseyle konuşmadan döner giderdi. Nevitt'ten başka, birgün Poli'ye gelen İngiliz valinin başındaki çok renkli tüylerle süslü şapkayı anımsıyorum. Cami kahvesinin bulunduğu meydana İngiliz bayrakları ile süslü bir kürsü kurulmuş, vali oradan halka seslenmişti. Arkasında, başı fesli Türk kavas Sami Efendi duruyordu. Hep merak etmişimdir, adaya gelen İngiliz valilerinin kavaslarının Türk olması Türklere duyulan güvenin bir işareti miydi? Yoksa bu, bir fanteziden mi ibaretti? Birinci ihtimal oldukça zayıf; çünkü İngilizler, adada bulundukları dönem boyunca hep 'abalı'ya, yani Türk'e vurmuşlardır. 'Serpuş'tan söz ederken, İkinci Dünya Savaşı'nm başında Poli'ye karargâh kuran, başı türbanlı Hintli askerleri nasıl anımsamam? Sanırım yalnız subaylar türban giyerdi. Erlerinki 'kep'ti. Bu erler, kantinlerinden aldıkları İngiliz sigaralarını gizlice halka satarlardı. Kıbrıs, tarih öncesi çağlarda üç kez deniz altında kalıp çıkan, sonradan çeşitli uygarlıkların doğup iz bıraktığı bir eski medeniyetler müzesidir. Çocukluğumuzda, yüksek tepelerde bile deniz kabuklan bulurduk. Binlerce yıllık fosiller, çocuk ellerimizin hoyratlığında ufalanır giderdi. Hiçbiri bizim için bir anlık hayretten öteye değer taşımazdı.

6 Taş, tunç ve demir çağlan; Romalılar, Fenikeliler, Bizanslılar, Venedikliler ve Türkler, toprak altında ve üstünde sayısız eserlerle Kıbrıs'ta iz bırakıp geçtiler. Bizim Poli'de, caminin altına düşen arazi setinde toprakla oynarken heykelcikler, testi parçalan bulur, yine o çocuk umursamazlığı içinde atardık. Ama yetişkinlerimizden, bu işi zenaat ve kazanç haline getiren bir komşumuz vardı. Geceleri gizlice mağara kazar ve çok kıymetli şeyler bulurdu. Gündüzleri duvara, geceleri 'defineci' olan komşumuz, akşam üzerleri tertemiz kıyafetiyle, düz saçları arkaya taranmış, elinde palmiye yaprağına dizilmiş yasemin olduğu halde cami kahvesinde şöyle bir görünür, sonra kayıplara karışırdı. Defineci, dedemlerin dış avlusunun sokak tarafına bakan bir hanayda otururdu. Kansını hatırlıyorum. Kadın, siyah çarşafı ve açık renkli gözleriyle belleğimde bir mozaik parçası gibi duruyor. Bugün ne zaman Ahmet Muhip Dranas'ın Fahriye Abla'sını okusam, o kadın aklıma gelir. O çocuk yaşımda ona garip bir yakınlık duyardım. Hanayın merdivenlerini sık sık çıkar, komşu hanımla beraber olmak isterdim. Üst basamaklarda şarkı söylerdim ona... O da arasıra bize gelir, kızkardeşimle bana 'mesel' anlatırdı. 'Tahir ile Zühre'yi söylerdi. Elli yılın ötesinden sesini duyar gibiyim: - Kuş musun kervan mısın '" Dertlere derman mısın Sana bir nâme versem Tahir'e sunar mısın - Kuş ta ben kervan da ben Dertlere derman da ben Bana bir nâme versen Tahir'e sunarım ben Komşularımızın sonradan bir oğullan olmuştu. Adını T koymuşlardı. Aradan uzun yıllar geçti ve Rumlar Tyi şehit ettiler. Poli Türkleri, Rumların barbarlığı kadar mücahit Tyi de unutmadılar. Kahramanlığı dillere destan oldu. *** Bugün, Poli'nin kâğıt üzerinde topografyasını çizgilerle göstermeye kalksam beceremem. "Kör ölür, badem gözlü olur" diyenler olur mu, bilemem; ama köyümüz çocukluğumda da badem gözlüydü, sonraları da Nisan sonlarında trenle Berlin'den dönerken bulunduğum kompartmanda tanıştığım bir genç kadm, Dr. Erica Mahr, bana bunu doğruladı. Tanıştıktan sonra, nereli olduğumu sormuştu Erica Mahr. Kıbrıslı olduğumu söyleyince, "Poli'yi bilir misiniz?" demesin mi! Heyecanım ve yılların içime yığdığı nostalji, bir yumruk gibi boğazıma tıkandı kaldı. Meğer Erica, Kıbns'ın Rum kesimindeki tatilinden ayağının tozu ile dönmüştü. Beraber Poli'nin topografyası kabardı içimde. İtalya'nın güzel Toscana bölgesini gezdiğim zaman da gözümün önünde Poli canlanmıştı. Güneyden akıp gelen, köyü kıyısından sıvazlayıp Limni'de denize dökülen dere, onun öbür yakasında kalan geniş narenciye bahçeleri ve beri yakasında yükselen tepeler üzerinde bereketli topraklanyla Poli'nin diri bir kadın göğsü gibi kabaran coğrafyası, Erica'nın sesiyle hayalime yeniden çiziliyordu. Ne olağanüstü bir rastlantı idi bu... Berlinli genç doktor Erica Mahr, Alâeddin'in lâmbasından mı bulunduğum kompartmana düşmüştü? İlk şaşkınlığım geçince Erica'yı soru yağmuruna tuttum. Yol arkadaşımın mavi gözleri, Poli'nin daima bulutsuz göğü gibi berrak ve Akdeniz gecelerince ışıl ısıldı. Belli ki orada güzel günler geçirmişti. Ama ben, Erica'ya başka ne sorabilirdim? Aradan kaç on yıl geçmiş, oralarda kimbilir neler neler olmuştu. Doğduğum yer Poli, hâlâ 'O Belde' miydi? O 'En Eski - En Uzak'ların bozulmuş, değişmiş olmasından korka korka, ona kıyısından kenarından somlar sormaya devam ettim. Erica bir ara beni o yıllara çivileyiverdi. Sebze hali (bandabuliyo)'nin karşısına düşen kahvede oturmuş, kahve içmiş... O kahve, şimdiye kadar sözünü çok ettiğim Cami Vakfı kahvesiydi ve orayı yıllar yılı babam işletmişti. 'Bandabuliyo'nun karşısına düşen kahvede, esmer ve sessiz bir çocuğun şimdi buruk bir nostaljiden ibaret kalan yılları birbirini kovalamıştı. Benim çok duygulandığımı görünce Erica söz verdi; orada çektiği resimlerden bana da gönderecekti. Aradan bir hafta geçmedi ve Erica sözünde durdu. Gönderdiği on resimden bazıları Poli'nin uzaktan görünümünü, bazılanrıda Podamos ve Akama sahillerini gösteren renkli fotoğraflardı. Teknik bakımdan mümkün olmadığı için kitaba alamadığım bu fotoğrafları avuntu resimleri olarak saklıyorum. Poli'deki Türk 'ilk mektep'i ve cami, aynı avluya ve bahçeye açılırdı. Türklerin varlığını temsil eden bu 'külliye', bizler için bir manevi nirengi noktasıydı. Ramazanlarda camiden ablan iftar topu civardaki köylerde de yankılanır, oralardaki Türkler ona göre oruç bozarlardı. Ve ramazan akşamlarında Poli'nin yarım minaresine asılan kandiller, oradan okunan ezan ve ilâhiler, kiliselerden gelen çan seslerine karşı Türk varlığını simgeliyordu. Poli'de Türk ve Rum toplumları iç içe miydi, yan yana mıydı, gibi bir soru sormak mümkündür. Beraberliğimiz,hiç kuşkusuz sadece selâmlaşmaktan daha ileri bir anlam taşıyordu. Biraz da zorunluydu bu yakınlık. Ticaret yerlerinin Rumların elinde oluşu, Türkleri oralardan alışverişe zorluyordu. Zaman zaman açılan Türk dükkânları ömürlü olamıyordu.

7 Daha önce değindiğim gibi, kesin şekilde ayrılmış Türk ve Rum mahalleleri yoktu. Ayrı ve karışık olduğumuz sokaklar vardı. Daha belirli bir deyim bulmak gerekirse, Türkler ve Rumlar, manevî bakımdan, yani inanç, kültür ve gelenekleriyle asla içice olamayan, çaresizlik yüzünden yan yana iki toplumdular, demek yerinde olur. Rumlarla aramızda kültürel ve sosyal bakımlardan bir düzey farkı vardı. Şüphesiz, bunda İngilizlerin öteden beri izledikleri ayrılıkçı ve Rumları koruyucu politikaları büyük rol oynuyordu. Biz, yasalara saygılı ve halimizden memnun kaldıkça zorlanıyorduk. Rumlar hükümete küfür ve isyan ettikçe 'iltifat' görüyor, kayırılıyordu. Bir babanın, edepsiz çocuğunu susturmak için onun her istediğini yapması gibi. Doğal olarak, bu Rumları koruyucu politika, her iki toplumun sosyal yapısına, eğitim ve kültürüne de yansıyordu. Rumlar, öğretmenlerini, ders kitaplarını anavatan saydıkları Yunanistan'dan rahatça getirirken biz, okullarımıza 'Türk okulu diyemiyor, bayrağımızı asamıyorduk. Adadaki tek Türk lisesinin adı Kıbrıs İslâm Lisesi idi! Oysa aramızda ne Araplar, ne Acemler ne de Peştular vardı. Türklerle Rumlar arasında kişisel dostluklar nâzik, fakat seyrek ve yüzeyde idi. Karışık evlilikler, her iki toplumun da 'aforoz' şiddetiyle yasakladığı şeylerdi. Rum komşularla ilişkilerimiz, günlük hayatın tabiiliği içinde ve kibarca idi. Bizim azınlıkta olmamızın verdiği dil ve kültür ezikliği yüzünden, selamlaşmalarımız Rumca olurdu: 'Galimera. Galispera. Giriye veya Giriya!" Onlar da bunu, çoğunlukta olmanın verdiği tabiî bir imtiyaz kabul ederlerdi. Unutulmasın, ben bunları yazarken, büyük kentlerdeki duygusal dalgalanmalardan uzak, Poli gibi ufak bir kasabadaki hayatımızı anlatıyorum. Bizdeki dalgalanmalar, ancak zaman zaman dinsel ve millî günlerde çocuklar veya gençler arasında kendim gösterir; büyükler karışmazdı. Ada genelinde ise adımız, 'Balyo Turko - Kötü Türk' idi. Bayrağımızın rengine hakaret olsun diye Rumlar, "Kırmızıyı deliler sever" derlerdi. Bizim onlar için kullandığımız çirkin deyimler var mıydı, hatırlamıyorum ve sanmıyorum. Yalnız, Rumların eğlence ve Paskalya zamanlarında Türklerin söylediği: Bugün pazar Urumlar azar Şapkayı satar Şaraba basar (harcar) tekerlemesi kalmış aklımda... Bunun dışında sessiz, 'başına vurulup lokması elinden alınabilen' bir top lumduk. Rumların gerçekten şapkalarını satıp parayı şaraba harcayıp harcamadıklarına gelince... Benim anımsadığım kadarıyle, şapkalarını satmak şöyle dur sun, üzerine bir yenisini daha alırlardı. Daima iyiyi ve güzele giden biz değildik, onlardı. Eskiden Türklerin, Türk idaresinde bir refah dönemi yaşadıkları her halde doğrudur. Fakat anlatılan başka bir nokta da o refah döneminde bazı şımarık zenginlerin bank notlarla sigara yaktıklarıdır. Yani, bu doğru ise, 'şap kayı satıp şaraba basan' veya 'har vurup harman sa vuran' onlar değil, bizlerdik. Sonraki ekonomik gelişmeler de ada genelinde bunu doğrulamıştır. O zamanki durumun sosyolojik değerlendirmesini yap mak gerekirse, gerçekçi bir teşhisle, hasta bir top lumduk. Yasalara saygılı ve uslu bir toplum olmak başlıca özelliğimizdi. Rumlara karşı toplumsal ve bireysel davranışlarımız da birer 'reaksiyon'dan ibarettti. Yirminci yüzyılın başından beri daima 'ilk çıkış'ı yapan; bir dâva, bir 'hak' peşinde koşan onlardı. Özelliklerimizi bilen Rumlar, bilinçli ve millî bir çerçeve içinde 'lokma'mızı elimizden almaya devam ettiler. Kıbrıs Türkünün kendi içinde daima milliyetçi duygularla dolu olduğu, Anavatan Türkiye'yi kendi Kabe'si bildiği gerçektir. O kadar ki, Kemalettin Kamu'nun 'Kabe Arabın olsun/çankaya bize yeter' dizeleri Poli köyünde bile dil ve yüreklerimizde yan kılanan bir ses olmuştu. Ama bizim bu tür millî duy gulanmalarımız, romantik ve içe dönük bir heyecan olmaktan ileri gitmiyordu. Bir dâva toplumu karakteri göstermekten uzaktık. Nihayet 1930'larda uyanışımız da bir reaksiyondan ibaretti. Onyılın başlarında Rumlar, Yunanistan'la birleşme peşinde İngiliz Vali Konağını yakacak kadar ileri gidince tehlike çanlarını duyabildik. Necati Özkan, Doktor Fazıl Küçük ve sonraları Rauf Denktaş, o uyanışın öncüleri oldular. Bilinçli örgütlenmeler onlarla başladı. Atatürk, mükemmel bir 'aksiyon' adamıydı. Yeni Türk devletine dinamik bir karakter kazandırmak başlıca ideali idi. Ülkenin mütevazı imkânlarına ve zayıf ekonomisine rağmen, içerde ve dışarda reaksiyon yaratan, söz dinleten bir dış politikası ve dünya görüşü vardı. Bu da geniş ölçüde kendi aktif ve güçlü kişiliğinden geliyordu. Hatay sorunu ulusun istediği sonuca bağlandığı günlerde kendisi son derece hasta ve Türkiye, dev gibi ekonomik sorunlarla karşı karşıya idi. Ordusu bir tehdit unsuru değildi. 'Yurtta sulh, cihanda sulh' devletin ve ordunun temel felsefesi idi. Atatürk'ün, o 'Güneş Adam'ın ömrü yetseydi belki de Kıbrıs'ı bir çıban başı olmaktan kurtaracaktı.

8