T.C MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) MAKİNE TEKNOLOJİSİ PERİYODİK BAKIM TALİMATI 1

Transkript

1 T.C MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) MAKİNE TEKNOLOJİSİ PERİYODİK BAKIM TALİMATI 1 ANKARA 2006

2 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...ii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ BAKIM TAKVİMİ OLUŞTURMA Bakım ve Onarım Periyodik Bakım Günlük Bakım Haftalık Bakım Aylık Bakım Aylık Bakım Yıllık Bakım...5 UYGULAMA FAALİYETİ...8 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...9 PERFORMANS DEĞERLENDİRME...10 ÖĞRENME FALİYETİ BAKIM TALİMATI OLUŞTURMA Makinelerin Bakım Katalog ve Kullanım Kılavuzları Elektrik-Elektronik Sistemleri Basınçlı Hava Üretimi ve Tüketimi Atölye Planları Atölye Tesisat Planları...25 UYGULAMA FAALİYETİ...30 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...31 PERFORMANS DEĞERLENDİRME...32 MODÜL DEĞERLENDİRME...33 CEVAP ANAHTARLARI...36 KAYNAKÇA...37 i

4 AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK AÇIKLAMALAR 521MMI360 Makine Teknolojisi Makine Bakım ve Onarımı MODÜLÜN ADI Periyodik Bakım Talimatı 1 MODÜLÜN TANIMI Makinelerin periyodik bakımlarını yapabilmek için; bakım takvimi oluşturma ve bakım talimatı oluşturmayı içeren öğrenim materyalidir. SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL YETERLİK Makinelerin periyodik bakımını yapmak MODÜLÜN AMACI Amaç Gerekli ortam, araç ve gereçler sağlandığında makinelerin bakım takvimini ve bakım talimatlarını oluşturabileceksiniz. Amaçlar Makinelerin bakım takvimini oluşturabileceksiniz. Makinelerin bakım talimatını oluşturabileceksiniz. EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Makine atölyesi, makinelerin bakım ve kullanım kılavuzları, atölye planları, atölye tesisat planları. Faaliyetin sonunda yer alan çoktan seçmeli ve uygulamalı ölçme yöntemleri ile kendinizi değerlendireceksiniz. Verilen işi verilen sürede uygulama yapabilme yeterliği öğretmen tarafından değerlendirilecektir. Modül performans testi ile faaliyetle ilgili yeterlilikleri ölçmek için test uygulamaları. ii

5 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Teknolojik gelişmeler ve işletmelerle ilgili organizasyonda, üretimde kullanılan makineleri faal durumda tutmak önemli bir yer tutmaktadır. Böylece çok daha hızlı, düzenli ve en az hata ile üretim yapılabilmektedir. Endüstrinin ihtiyaç duyduğu hız ve performanstaki üretimleri yapabilmek için kullanılan makinelerin faal durumda olması gerekir. Makinelerin faal durumda olabilmesi için periyodik bakımlarının mutlaka zamanında yapılması gerekir. Bu modülü aldıktan sonra makinelere ait bakım takvimi ve periyodik bakım talimatı oluşturabileceksiniz. Makinelerde oluşabilecek arızaları hızlı ve etkili bir şekilde bulup giderebileceksiniz. 1

6 2

7 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 AMAÇ Bu faaliyet sonunda gerekli atölye ortamında makinelerin periyodik bakım takvimini oluşturabileceksiniz. ARAŞTIRMA Çalıştığınız bölgede üretim atölyelerindeki atölye planlarını, makinelerin bakım takvimlerini ve bakım talimatlarını inceleyiniz. İnternet üzerinden üniversite ve eğitim kurumlarını araştırınız. Makinelerin kullanım kılavuzlarını inceleyerek ilgili kısımları araştırınız ve inceleyiniz. 1. BAKIM TAKVİMİ OLUŞTURMA 1.1. Bakım ve Onarım İşletmelerin daha verimli çalışabilmesi için makine, takım, alet ve tezgahların her zaman çalışmaya hazır durumda olması; kısacası arızasız durumda olması gerekmektedir. Teknolojik gelişmeler ve işletmelerle ilgili organizasyon değişiklikleri, makineleri faal durumda tutmanın önemini arttırmaktadır. Ayrıca piyasa rekabeti, makine ve tesislerin daha verimli kullanılması için işletmeleri zorlamaktadır. Faal durumda tutmada önemli üç faktör vardır. Bunlar: bakım, arıza tespiti ve onarımdır. Bakım: Makinelerin verimli çalışması için belirli periyotlarla kontrol edilmeleri gerekir. Belirli periyotlarla yapılan kontrol çalışmalarına bakım denir. Arıza Tespiti: Makinede oluşan arızanın hangi kısımda meydana geldiğinin tespit edilmesidir. Onarım: Makinelerin bakımlarının yapılması sonucunda belirlenen arızaların giderilmesi veya belirli aralıklar sonunda makinelerin bazı elemanlarının değiştirilmesi işlemine; bir başka deyişle makinenin tekrar işler hale getirilmesine onarım denir. 3

8 1.2. Periyodik Bakım Üretim işlerinde kullanılan makinelerin, özellikle seri üretim içersinde görevlerini aksaksız olarak yapabilmeleri gerekir. Üretim sırasında makinede oluşan bir arıza sonucunda makine görevini yapamaz hale gelir. Bu durum üretimin aksamasına yol açar ve işletme üretim kaybına, zaman kaybına ve maddi kayba neden olur. Makineden beklenen maksimum üretim performansının elde edilebilmesi için kullanım kılavuzlarında belirtilen direktifler doğrultusunda belirli aralıklarla bakımlarının mutlaka yapılması gerekir. İşte bu belirli aralıklarla yapılan bakım işlemine periyodik bakım denir. Periyodik bakım yöntemi bugün endüstride en çok kullanılan bakım yöntemidir. Bu bakım yönteminde, bakım ekibinin deneyimi ve makinelerin geçmişteki performans ve çalışma şartları göz önünde bulundurularak, makinenin hangi zaman aralıklarında, durdurularak bakıma alınacağı belirlenmiştir. Aynı şekilde, denetime dayalı olarak bakıma alınan makinede hangi parçaların değiştirileceği belirlenir ve bu parçalar stokta hazır bulundurulur. Periyodik bakım; Günlük Bakım, Haftalık Bakım, Aylık Bakım, Altı Aylık Bakım ve Yıllık Bakım olarak planlanır ve yapılır Günlük Bakım Makinenin bir günlük çalışması sonunda bakımının yapılması demektir. Günlük bakımda: Makinenin genel bakımı, çalışma alanı, çıkan talaş ve soğutucu artıklarının temizlenmesi yapılmalıdır. Hedef motorların çalışma sesi ve ısısı kontrol edilmelidir. Merkezi yağlama deposu, pnomatik bakım birimi ve hidrolik yağ deposu kontrol edilmeli ve gerekli durumda doldurulmalıdır Haftalık Bakım Makinenin bir haftalık çalışması sonunda bakımının yapılması demektir. Haftalık bakımda: Tüm makinenin muntazam genel bakımı yapılmalıdır. Özellikle şalterler kontrol edilmelidir. Makinenin hareketli kısımlarındaki muhafazalarının gevşeyip gevşemediği kontrol edilmelidir. Makinenin gözetleme pencereleri ve esas hareketli parçaları kontrol edilmelidir. Talaş deposu boşaltılmalı, temizlenmeli ve soğutucu depo ve süzgeci temizlenmelidir. Soğutucu pompasının süzgeci kontrol edilmeli, temizlenmeli ya da değiştirmelidir. 4

9 Aylık Bakım Makinenin bir aylık çalışma süresi sonunda bakımının yapılması demektir. Aylık bakımda: Avadanlıklar, takım sapı gibi makine parçaları kontrol edilmelidir. Soğutucu sıvısı değiştirilmelidir. İtme milleri, alet haznesi ve sürgülü kapı (Kızakları) yatakları yağlanmalıdır. Vantilatör motoru kontrol edilmeli ve temizlenmelidir Aylık Bakım Makinenin 6 aylık çalışması sonunda bakımının yapılması demektir. Elektro motorların kömür ve kolektörleri kontrol edilmeli, temizlenmeli ve yenilenmelidir. Durdurma şalteri ve acil kapama şalterinin (Butonu) fonksiyonu kontrol edilmelidir. Koruma röle kontaklarının kumanda dolaplarındaki sigortaları kontrol edilmelidir. Hidrolik soğutucu madde ve yağlama sistemlerinin hortum bağlantıları kontrol edilmelidir Yıllık Bakım Makinenin bir yıllık çalışması sonunda bakımının yapılmasıdır. Hareket kızaklarının aşınma ve yağ tabakası oluşumu kontrol edilmeli ve ayarlanmalıdır. Hareket ettiren düzenin dişli kayışları kontrol edilmeli, gevşekliği alınmalı ve gerdirilmelidir. Merkezi yağlama sisteminde ve hidrolikte yağ değişimi gerçekleştirilmelidir. Aşınan parçalar değiştirilmelidir. İş yerlerinde bulunan tüm makinelerin her birine ait; makinelerin kullanım ve bakım kılavuzlarında (Kitapları, katalogları ) önerilen veya bir atölyedeki bakım onarım teknisyeninin kişisel bilgi, beceri ve deneyimlerine göre belirleyeceği birer bakım takviminin olması gerekir. Bir makineye ait bakım takviminde Günlük, Haftalık, Aylık, 6 Aylık ve Yıllık olarak makinelerin nerelerinin kontrol edileceği belirlenir ve bir çizelge haline getirilir. Aşağıda Tablo 1.2 de, Resim 1.2 deki bir CNC freze tezgahına ait örnek bir bakım takvimi gösterilmiştir. 5

10 Resim 1.2: CNC Freze tezgahı PERİYODİK BAKIM TAKVİMİ GÜNLÜK BAKIM İş tablasının yüzeyi su ve talaşlardan temizlenmelidir. Pnomatik sistemi çalıştıran hava basıncının 6 kg/m 2 olup olmadığı kontrol edilmelidir. Pnomatik montaj tablası üzerinde bulunan şartlandırıcının yoğunlaşma filtresi içerisinde biriken suyun pnomatik sistem içine hava ile girmesini önlemek için boşaltılmalıdır. HAFTALIK BAKIM Otomatik yağlayıcının (Yağ pompasının) yağ seviyesini kontrol edilmelidir. Yağ seviyesi minimuma düşmüş ise maksimum 2 litre uygun kızak yağı ilave edilmelidir. Kullanılacak yağlar ve muadilleri aşağıda verilmiştir. Petrol Ofisi : Kızak yağı D veya G Mobil : Vactro No 4 Shell : Tona T220 Şartlandırıcı üzerindeki tüp içinde bulunan pnömatik sistemi yağlayan türbin yağ seviyesi kontrol edilmeli, yağ seviyesi minimuma düşmüş ise uygun yağ ilavesi yapılmalıdır. Kullanılacak yağlar ve muadilleri aşağıda verilmiştir. Petrol Ofisi : P.O. Regal oil 68 (Türbin Yağı) Mobil : DTE Oil Heavy Medium HM Shell : Turbo T68 Teleskopik kapakların bağlama cıvatalarının gevşeyip gevşemediği kontrol edilmelidir. Gevşeyen cıvatalar var ise yeniden sıkılmalıdır. AYLIK BAKIM Kızak yolları ve ball-scerew millerinin otomatik yağlayıcı ile yağlanıp yağlanmadığı, teleskopik kapaklar sökülerek elle ve gözle kontrol edilmelidir. Aynı şekilde; plastik yağ hortumlarının içinin yağ ile dolu olup olmadığı, kopukluk veya akış regülatörlerinde tıkanma olup olmadığı gözle kontrol 6

11 edilmelidir. Bu olumsuzluklardan birinin olması halinde tezgah derhal durdurulmalı ve servis elemanı çağrılmalıdır. Teleskopik kapaklar sökülerek lineer kızaklara giden talaşlar hava tutulmadan fırça veya emişli süpürge ile talaşlardan temizlenmelidir. Teleskopik kapaklar montaj edilmeden önce makinede kesinlikle çalışılmamalıdır. ÜÇ AYLIK BAKIM Yatay ve dikey pnomatik silindirlerin keçe ve yastıklama ayar cıvataları kontrol edilmeli, yastıklama ayarı bozulmuş ise yeniden ayarı yapılmalıdır. Keçeler görev yapmıyor veya yastıklama ayarı tutmuyorsa silindir değiştirilmelidir. Silindirin keçesi kontrol edilmeli; kaçırıyor ise değiştirilmelidir. Pnomatik ve yağlama sisteminde kaçak olup olmadığı kontrol edilmelidir 6 AYLIK BAKIM Soğutma sıvısı tankı tamamen boşaltılıp temizlenmeli ve tekrar yerine yerleştirilmelidir. İş mili motor kayışının gerginliği ve deforme olup olmadığı kontrol edilmelidir. Proxmity switch algılama yüzeyi temizlenmelidir. YILLIK BAKIM Lastik polyamidden yapılmış olan mekanik sınırlayıcıların görevlerini tam olarak yapıp yapmadığı, kırılma veya bozulma olup olmadığın kontrol edilmelidir. ATC ve takım sökme silindiri üzerindeki düğmelerin (switch) ayarlarının bozuk veya kırık olup olmadığı kontrol edilmelidir. Ayarı bozulmuş düğmeler yeniden ayarlanmalı ve kırık olanlar yenisiyle değiştirilmelidir. ATC takım değiştirme sistemindeki doglarda kaymalar var ise yeniden ayarlanmalıdır. Şok emici ayarı bozulmuş ise yeniden ayarlanmalıdır. ATC magazindeki takım pozisyonlama tırnağı ve iş mili kaması aşınmış ise değiştirilmelidir. Eksenlerin kaplin cıvataları kontrol edilmelidir. Gevşeyenler varsa sıkılmalıdır. Tablo 1.2: Periyodik bakım takvimi Not: Atölyedeki tüm çalışmalar, mutlaka iş güvenliği ile ilgili kurallar çerçevesinde yapılmalıdır. 7

12 UYGULAMA UYGULAMA FAALİYETİ FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak, atölyenizdeki bir makinenin Periyodik Bakım Takvimi oluşturmaya ait uygulama faaliyetini yapınız. FAALİYETİ İŞLEM BASAMAKLARI Makinede günlük bakım yapılacak kısımları belirleyiniz. Makinede haftalık bakım yapılacak kısımları belirleyiniz. Makinede aylık bakım yapılacak kısımları belirleyiniz. Makinede 6 aylık bakım yapılacak kısımları belirleyiniz. Makinede yıllık bakım yapılacak kısımları belirleyiniz. ÖNERİLER Bir bakım takvimi ile çizelge oluşturunuz ve çizelgeye belirlenen kontrolleri yazınız. 8

13 ÖLÇME ÖLÇME VE VE DEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME Aşağıda verilen çoktan seçmeli sorular için doğru cevap seçeneği işaretleyiniz. Noktalı yerlere gelecek doğru kelimeleri bulunuz. 1. Makinelerin bakımlarının yapılması sonucunda belirlenen arızaların giderilmesi işlemine.. denir. 2. Makinelerin verimli çalışması için belirli periyotlarla kontrol edilmesi işlemine.. denir. 3. Makinelerin genel bakımı aşağıdaki periyotlardan hangisinde yapılır? A) Günlük bakım B) Haftalık bakım C) Aylık bakım D) Yıllık bakım 4. Aşağıdakilerden hangisi aylık bakımda kontrol edilmez? A) Soğutucu sıvısının değiştirilmesi B) Vantilatör motorunun kontrol edilmesi C) Hidrolik yağının değiştirilmesi D) Avadanlıkların kontrol edilmesi 5. Belirli aralıklarla yapılan bakım işlemine.. denir. 9

14 PERFORMANS PERFORMANS DEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME Makinenin bakım kılavuzlarından yararlanarak makineye ait bakım takvimi oluşturunuz ve çizelgesini yapınız. DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır 1 İlk önce iş önlüğü veya iş elbiseni giydiniz mi? 2 Gerekli iş güvenliği tedbirlerini aldınız mı? 3 Makineye ait kullanım kılavuzunu incelediniz mi? Makinenin haftalık bakımının yapılacağı kısımlarını belirlediniz mi? Makinenin aylık bakımının yapılacağı kısımlarını belirlediniz mi? Makinenin 6 aylık bakımının yapılacağı kısımlarını belirlediiz mi? Makinenin yıllık bakımının yapılacağı kısımlarını belirlediniz mi? 8 Periyodik bakım takvimi çizelgesi hazırladınız mı? 9 Belirlediğin bilgileri çizelgeye yazdınız mı? DEĞERLENDİRME Uygulama esnasında yaptığınız işlemleri değerlendirme tablosu ile kontrol ediniz. Başarısız iseniz faaliyete tekrar dönerek araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak faaliyeti tamamlayınız. Başarılı iseniz, bir sonraki faaliyete devam ediniz. 10

15 ÖĞRENME FAALİYETİ-2 ÖĞRENME FALİYETİ 2 AMAÇ Bu faaliyet sonunda, gerekli atölye ortamında makinelerin bakım kataloglarını ve kullanım kılavuzlarına göre bakım talimatlarını oluşturabileceksiniz. ARAŞTIRMA Çalıştığınız bölgede bulunan üretim atölyelerinden makinelerin kullanım kılavuzlarını inceleyiniz. Gerekli firmalardan katalog isteyiniz. İnternet üzerinden makine bakım onarım ile ilgili sanayi kuruluşlarını, üniversite ve eğitim kurumlarını araştırınız. Makine bakım onarım konulu kitaplardan bakım talimatı oluşturma ile ilgili kısımları araştırınız ve inceleyiniz. 2. BAKIM TALİMATI OLUŞTURMA 2.1. Makinelerin Bakım Katalog ve Kullanım Kılavuzları Makine üreticileri; ürettikleri makinelerin nasıl kullanılacağına ve periyodik kontrollerinin ne zaman yapılacağını makine ile ilgili birçok bilgi içeren kataloglar hazırlarlar ve her tezgâhla birlikte bu katalogları verirler. Makinelerin imalat, montaj ve demontajı için gerekli olan bakım katalog ve kullanım kılavuzlarında aşağıdaki bilgiler bulunur. Komple resimler Parça listeleri Montaj planı veya toplu bir görünüş Bakım planı Kullanma kılavuzu Firmaların katalogları Çizelgeler Fotoğraflar Yukarıdaki bilgilerin verilmesinde amaç, makineyi atölyeye kurup uygun bir şekilde işletmeye almak ve üretim faaliyetlerinde sorunsuz ve verimli bir şekilde çalışmasını sağlamaktır. Makine kataloglarında verilen bilgilerden birincisi olan komple resim çok önemlidir. 11

16 Komple (Montaj) Resimleri: Bir makinenin montaj halindeki durumunu gösteren resimlere komple resim adı verilir. Bir komple resim incelendiğinde aşağıdaki hususlarda bilgi sahibi olunur: Parçaların şekil ve sayıları Parçaların montaj ve demontajları Birlikte çalışacak parçalar Makinenin görevi Ayrıca parçaların imalat resimlerini çizebilme olanağı Tamir, bakım işçiliği, kullanma kılavuzu ile ilgili yararlı bilgiler Resim levhaları üzerinde yukarıdaki bilgileri verecek şekilde parça listeleri, başlıklar, normlar vb. düzenlemeler yapılır ve resimler çizilir. Bunların tamamı komple resmi meydana getirir. Komple resmi montaj ve demontaj açısından ele alıp inceleyerek, parçaların birbirlerine göre olan birleştirme durumları dikkate alınır ve karşımıza yeni bir terim ortaya çıkar. Bu da montaj resmidir. Birçok grubun, bölümün veya parçanın birleştirilmesinden oluşan komple resmin, her grubunun, bölümünün veya parçasının bu komple içerisindeki yeri, bu yere nasıl takılacağı ve ne iş gördüğünü belirtmek üzere, bütün parçaların yerine takılmış olarak, gösterildiği resme Montaj Resmi denir. Aşağıdaki Şekil 2.1'de örnek olarak bir makinenin konik dişli çarklı şanzımanın montaj resmi ve açıklaması verilmiştir. 12

17 Konik dişli çarklı şanzımanın montajı Şekil 2.1: Konik dişli çarklı hız kutusu-grup montaj resmi ve parça listesi 13

18 Konik dişli çark şanzımanının (Şekil 2.1) iki yapı grubu (Kısmi komple) halinde ön montajı yapılır. Yapı grubu A Şekil 2.2: Konik dişli çarklı şanzımanın yapı grubu-a Yapı grubu A nihai montajdan önce mil (15) ile birleştirilmesi gereken söz konusu yapı parçalarını kapsar. Bunlar numaralı parçalardır (Şekil 2.2). Konik dişli çarkın montajı: ilk önce mil kaması (16) mil kama kanalına preslenir. Bu montaj için mil, amaca uygun olan iki adet prizmaya konur. Mil kaması ile kama kanalı yüzeyleri arasında bir miktar boşluk olabileceğinden, mil kamasının hafif çekiç darbeleri ile kanalın içine oturtulması gerekebilir. Bu sırada milin kama yuvası yüzeylerinin hasar görmemesine dikkat edilmelidir. Mil (15) hafifçe yağlandıktan sonra, konik dişli çark (17) milin üstündeki rulman oturma yuvasına kadar sürülür, sonra kanal ve mil kaması birbirini hizalayacak şekilde konumlandırılır. Bundan sonra konik dişli çarkın ön yüzü mil üzerindeki kademeye dayanıncaya kadar, mil oturma yeri üstüne bir pres ile bir dereceye kadar bastırılır. Rulmanların montajı: Konik dişli çarklı şanzımanın içinde bulunan bütün rulmanlarda iç bileziklerin çevre yükünü karşılaması gerekir. Bundan dolayı alıştırmalar dar ve böylelikle bileziklerin montaj kuvvetleri büyük olduklarından, rulmanlar ilk önce millerin 14

19 üstüne monte edilir. Esas itibarıyla her rulman montajında sabırlı, özenli ve temizlik açısından titiz olunmalıdır. Şekil 2.3: İndüksiyonla ısıtma cihazı İndüksiyonla ısıtma cihazı (Şekil 2.3) ile ilk önce (13) eğik bilyeli rulman yaklaşık olarak 100 C ye kadar ısıtılır ve ondan sonra yükleme yönüne dikkat edilerek milin rulman oturma yüzeyine doğru sürülür. Aynı şekilde oynak rulman (20) monte edilir ve bir emniyet bileziği (22) vasıtasıyla emniyete alınır. Bu sırada emniyet bileziği bir açıcı özel pense ile esnetilerek açılır ve radyal yönde hissedilebilen bir boşluğu bulunan mil kanalının içine eksen yönünde kaydırılır. Çok büyük mil alıştırma çapları ile önceden ısıtılan yatak soğutulduktan sonra rulmanın içindeki mevcut boşluk sıfır mertebesine gelinceye, hatta muhtemelen bir fazlalık meydana gelinceye kadar geriye gidebilir. Bu sebepten dolayı monte edilen rulmanlar bu durumda dış bilezikleri hissedilir derecede döndürülmek suretiyle kolay dönebilirlik bakımından kontrol edilir. Yatak gövdesinin montajı: Bundan sonra yatak gövdesi (12), deliği hafifçe yağlandıktan sonra eğik bilyeli rulmanın (13) dış bileziğinin üzerine, deliğin düz yüzeyleri dış bileziğe dayanıncaya kadar sürülür. Bunun için gerekli olan montaj kuvveti küçüktür; çünkü dış bilezik ile gövde deliği arasında biraz boşluk vardır. 15

20 Yapı Grubu B Şekil 2.4: Konik dişli çarklı şanzımanın yapı grubu B Yapı grubu B, yatak gövdesi (2) nin monte edilmesi gereken parçalarını kapsar. Bunlar, numaralı parçalardır (Şekil 2.4). Nihai montajda diğer bir disk ile değiştirilen disk (11) in yerine takılmasından sonra, yivli bilyeli rulman (10), numaralı parçalar arasında boşluk kalmayıncaya kadar sürülür. Şanzımanın içinde eğik bilyeli rulmanın iç bileziğine eksenel kuvveti aktaran ara bileziği (9) deliğin içine sürülen eğik bilyeli rulmanın yardımıyla kabaca merkezlenir. Pinyon konik dişli çark (6) nın içine preslenmesi için eğik bilyeli rulmanın iç bileziği bir kovan ile desteklenir. 16

21 Son (Nihai) Montaj Şekil 2.5: Konik dişli çarklı şanzımanın kesiti Yapı grubu A nın Montajı: Şanzıman gövdesi (1) üzerindeki yatak gövdesi (12) nin dayama yüzeyleri sıvı sızdırmaz bir tabaka oluşturduktan sonra, yapı grubu A, oynak rulman (20) ile şanzıman gövdesi içine yerleştirilir. Bu sırada yatak gövdesi deliğinin içine sürülür ve yatak gövdesinin geçme delikleri şanzıman vida dişli delikleri aynı hizaya gelecek şekilde döndürülür (Şekil 2.5). Silindirik başlı cıvatalar (19) un içine vidalanması ve hafifçe sıkılması suretiyle, yatak gövdesi ve şanzıman gövdesi birbiri ile bağlanır. Bir yaylı ara mesafe diski (21) in yatak gövdesi (18) in içine yerleştirilmesinden sonra, bu düz yüzeylerin üzerine sıvı conta maddesi sürülür. Sonra, şanzıman gövdesinin içine ve aynı zamanda oynak bilyeli rulman (20) nin dış bileziğinin üzerine sürülür. Yatak gövdesi konumunun düzeltilmesinden sonra, her iki taraftan silindirik başlı cıvatalar (19) doğru sıkma momenti (tork) değerinde sıkılır. Bundan sonra (15) rahat dönebilirliği kontrol edilir. Yapı Grubu B nin Montajı: İlk önce yatak gövdesi (2) nin düz yüzeyine sıvı sızdırmazlık (conta) maddesi sürülür. Yapı grubu B nin şanzıman gövdesi içine yerleştirilmesi sırasında diş konumuna dikkat edilmelidir. Birbirinin içine geçmiş olan konik dişli çarklarda, deneme montajı yapmak suretiyle doğru montaj ara mesafesi araştırılıp bulunur. Bu sırada pinyon konik dişli çark (6) nın durumu eksenel yönde karşılık gelen (uygun) kalınlıktaki bir disk (11) vasıtasıyla yerine araştırılır. 17

22 Her şeyden önce yatak gövdesi (2), doğru olan gövde tarafının düz yüzeylerine radyal olarak eşit ölçüde dağılım yapılmış olan örneğin 0,8 mm 3 adet aralık mastarına dayanıncaya kadar sürülür. Bu durumda rahat ettirebilirlik veya konik dişli çarkların dişleri arasındaki mevcut boşluk, pinyon konik dişli çark (6) nın kısa ve hızlı ileri geri döndürülmesi suretiyle tespit edilir. Daima daha ince aralık mastarları ile yoklamak suretiyle doğru montaj ölçüsü aranıp bulunur. Örneğin 0,4 mm lik bir aralık mastarı kalınlığında rahat hareket edebilirlik özelliği mevcut ise, yapı grubu B şanzıman gövdesinden çekilir arka arkaya sökülür. Çünkü disk (11) in bu durumda 0,4 mm kalınlığında olan bir diğeri ile değiştirilmesi gerekir. Yapı grubu B nin yeniden yapılan montajından sonra bu silindirik başlı cıvatalarla şanzıman gövdesine tespit edilir. Disk (7) nin doğru kalınlığının belirlenmesi bundan sonra sağlanır. Bu sırada, içine yerleştirilen henüz çok kalın olan bir diskin aralık mastarları (Sentilleri) ile yatak gövdesi (2) nin ve yatak kapağı (3) ün karşılık gelen düz yüzeyleri arasındaki ara mesafe tespit edilir. Aralık mastar ölçüsünden daha ince olan bir disk (7) nin monte edilmesi suretiyle, 6 adet silindirik başlı cıvata (4) ün sıkılmasından sonra, düz yüzeyler arasında artık hiçbir boşluk kalmayacak duruma erişilir. Bu durumda her iki radyal mil conta bilezikleri (5 ve 14) yerlerine monte edilir. Bunlar gövdenin içine conta alın kısımlarının her zaman içeriye doğru dönük durumda oturmaları gerekir. Mil conta bileziklerinin montajı için, her iki ucunda uzun dış konikliğe sahip bulunan az cidar kalınlığı olan kovanlar kullanılır. Mil conta bilezikleri bu kovanların üzerinden milin üstüne sürülür. Bu yardımcı vasıta olmadan, mil conta bileziğinin mil kama kanalının üzerinden takılması sırasında conta alın kısımlarının hasara uğraması olasılığı vardır. Conta bileziği-dış çap ile yatak deliği arasında basınç olduğundan, conta bileziklerinin kovanların yardımıyla kenarları katlanmadan dayanma yüzeylerine kadar bastırılır (sürülür). Yağ Doldurma Düz conta bilezikle (24) beraber vidalı tapanın (23) yerine takılmasıyla içeriye doldurulması için şanzıman gövdesinin ön hazırlığı yapılır. Dişlerin yan yüzeyleri üzerindeki büyük yüzey basıncından dolayı, mutlaka daha önceden talimatı verilmiş yağın kullanılması zorunludur. Vidalı tapanın (25) yağ seviye çubuğu üzerinden, yağ seviyesinin doğru olup olmadığı görülebilir. Deneme Çalışması En sonunda saatlerce sürecek deneme çalışması yapılarak konik dişli çarklı şanzıman yük altında kontrol edilir. Deneme çalışması sırasında, her şeyden önce, gövdenin içinde sürtünmeyle meydana gelen sıcaklık artışının, daha önceden talimat olarak verilen sınırlar arasında kalıp kalmadığı tespit edilir. Deneme çalışmasından sonra, muhtemelen aşınma parçacıkları bulunan şanzıman yağı boşaltılır. Bundan sonra yağ boşaltma tapası tekrar kapatılır. Konik dişli çark yan yüzeylerinin taşıyıcı profilini kontrol etmek için bütün yapı grubu B şimdilik şanzıman dışına çıkarılır. Yapı grubu B yeniden yapılanma montajından sonra, şanzıman gövdesi tekrar yağ ile doldurulur. Bu durumda konik dişli çarklı şanzıman kullanılmaya hazır durumdadır. 18

23 2.2. Elektrik-Elektronik Sistemleri Makinelerin kullanım kılavuzlarında elektronik ve elektrik sistemlerine ait şemalar yer alır. Bu şemalar o makinede oluşabilecek arızanın giderilmesinde önemli bilgiler verir. Makineler üzerinde elektrik motorunun ve elektrik bağlantısının periyodik bakımı aşağıdaki gibi yapılır: Pano üzerinde bulunan ölçü aletlerinin sıfır ayarları yapılmalıdır. Sinyal lambalarını kontrol edilerek, bozukluklar giderilmelidir. Gözle görülebilen elektrik kablolarının fiziki durumları kontrol edilmelidir (sıyrılma, ezilme, kopma, yanma ). Panoların ön kapaklarını sökerek elemanların (sigorta, şalter, kontaktör vb.) terminal bağlantılarını gözlemleyerek kopma, ısınma sonucu izolasyon deformasyonu olan, yağlı, aşırı kirli elemanları ve bozuk olanları sistemin enerjisini keserek temizlenmeli ve bakımı yapılmalıdır. Not: Yapılan her türlü değişiklikler Atölye Elektrik Tesisat planına yansıtılmalıdır. Tesiste bulunan ve elektrik planında belirtilmiş olan makineler bir sıra dâhilinde elektrik motorları, kumanda butonları, emniyet düğmeleri, besleme üniteleri vb. kontrol edilmelidir. Elektronik kartlardaki normal çalışma göstergeleri (ledlerini) kontrol edilmelidir Basınçlı Hava Üretimi ve Tüketimi Basınçlı havanın çeşitli elemanlar yardımıyla üretildiği ve tüketildiği devrelere pnomatik devre denir. Bir pnomatik devre üç ana kısımdan oluşur. Basınçlı havanın hazırlandığı kısım (Kompresörler) Kumanda ve kontrol yapılan kısım (Valfler) Basınçlı havanın kullanıldığı; yani tüketildiği kısım (Silindirler) Bir pnomatik devrenin belli başlı elemanları şunlardır: Kompresörler Şartlandırıcılar Manometreler Susturucular Basınç anahtarı Borular Pnomatik silindirler Pnomatik motorlar Pnomatik valfler 19

24 Kompresörler: Pnomatik devre için gerekli olan basınçlı havayı üreten elemanlardır. Kompresörler hareketini elektrik motoru veya içten yanmalı motorlardan alır. En çok ve yaygın kullanılan kompresör çeşidi, genellikle hava tankı üzerine montaj edilerek elektrik motoru ile çalıştırılan seyyar kompresörlerdir. Resim 2.1: Kompresör Şekil 2.6: Kompresör elemanları İşletmelerde kompresör seçimi işin cinsine ve kapasitesine göre önem kazanır. Kompresör seçimi yapılırken devredeki pnomatik elemanların sayısı, birim zamanda tüketilen hava miktarı dikkate alınmalıdır. Kurulacak sistemin hava ihtiyacını karşılayabilecek kapasitede seçilmelidir. Atölyelerde kompresörlerde üretilen basınçlı hava; tüketileceği yani kullanılacağı birimlere boru tesisatıyla iletilir. Aşağıdaki Şekil 2.6 da bir pnomatik devre elemanları, çalışma prensibi ve sembolleri gösterilmiştir. 20

25 Şekil 2.7: Pnomatik devre elemanları, çalışma prensibi ve sembollerle gösterilmesi Şekil 2.7 de 2 numaralı kompresörden üretilen hava 7 numaralı şartlandırıcılardan geçerek yağlanır ve temizlenir. 6 numaralı manometrede basınç değeri okunur. 7 numaralı şartlandırıcıdan geçen hava 8 numaralı yön kontrol valfine gelir. 8 numaralı yönlendirici valfden yönlendirilen basınçlı hava yön kontrol valfinin A konumunda 9 numaralı borulardan geçerek 11 numaralı A silindirine gelir ve pistonu iterek parçayı sıkar. 21

26 8 numaralı valf B'ye konum değiştirilince 9 numaralı boruya giden basınçlı havanın yolu kesilerek 12 numaralı boruya yönlenmiş olacaktır. 12 numaralı borudan geçen hava 15 numaralı B silindirine gelerek iş parçasını istenilen biçimde büker. Atölyelerde üretilen basınçlı hava iki şekilde tüketilir: Makinelerde talaşlı üretim sonucunda ortaya çıkan talaşların temizlenmesinde Makine üzerindeki pnomatik devrenin çalıştırılmasında (Örneğin, silindirlerin hareket ettirilmesinde, pnomatik motorların çalıştırılmasında ). Şekil 2.8: Basınçlı hava dağıtımı Pnomatik devrelerde kullanılan elemanları üreten firmaların bakım önerilerine uygun olarak bakımlarının yapılmasıyla sistemin verimli çalışması ve çalışan elemanların uzun ömürlü olmaları sağlanır. Ömrünü tamamlamış parçaların yenileriyle değiştirilmeleri gerekir. Pnömatik sistemlerin bakımlarında aşağıdaki hususlara dikkat edilir: Günlük Bakım Sistem gözden geçirilmelidir. Birleşim yerlerindeki sızıntılar kontrol edilmelidir. Yağlayıcının yağ seviyesi kontrol edilmelidir. Filtrelerde pislik varsa temizlenmelidir. Yağlanması gereken yerler yağlanmalıdır. Temizliği günlük olarak yapılmalıdır. Sistem ve cihazlarda üretici firmaların önerilerine uyulmalıdır. Haftalık Bakım Sistem tümüyle kontrol edilmelidir. Valflerin hareketli bölgelerinin temizliği yapılmalıdır. Makaraların temizliği ve bakımı yapılmalıdır. Manometreler kontrol edilmelidir. Yağlayıcıların görev yapıp yapmadığı gözden geçirilmelidir. Hortumlar ve ek yerleri kontrol edilmelidir. Borularda sızıntı ve kaçaklar kontrol edilmelidir. 22

27 Bozulan çalışmayan devre elemanları değiştirilmelidir. Kompresör kayışlarının gerginlik kontrolü yapılmalıdır. Filtre kirlilik göstergesi kontrol edilmelidir. Aylık Bakım Sistem tümüyle gözden geçirilmelidir. Filtrelerin aylık bakımları yapılmalıdır. Kaçak ve sızıntılar varsa gözden geçirilmelidir. Valflerdeki kayıplar sistem çalışırken gözlenmelidir. Filtreler ters yönde hava verilerek iyice temizlenmelidir. Silindirin giriş ve çıkış yerleri gözden geçirilmelidir. Sızıntı ve kaçaklar varsa contaları değiştirilmelidir. Altı Aylık Bakım Hareketli çalışan elemanların yatak ve burçlarının aşınıp aşınmadığı kontrol edilmeli ve aşınanlar değiştirilmelidir. Sızdırmazlık contaları özelliklerini yitirmişse değiştirilmelidir. Filtrelerin bakımları yapılmalıdır. Susturucular gözden geçirilmeli, susturucu filtreleri değiştirilmelidir. Devre elemanlarının verimi ve güç kontrolü takip edilmelidir. Not: Tüm bu bakımlar üretici firmanın önerilerine uygun olarak yapılmalıdır Atölye Planları Atölye planları; bir üretim atölyesinde kullanılan tüm makinelerin yerlerinin gösterildiği planlardır. Bu planlar hazırlanırken veya atölyedeki makineler yerleştirilirken yönlendirme (Sevk) teknikleri uygulanır. Yönlendirme teknikleri, bütün nakil, taşıma, üretim, montaj ve kontrol aşamalarından oluşur. Yönlendirme metotları aracılığıyla malzeme akışı sağlanmaktadır. Yani üretim için malzemenin, donanımların, iş takımlarının, aletlerin temin ve hazır edilmesi demektir (Şekil 2.8). Şekil 2.9 da bu yöntem göz önünde bulundurularak hazırlanmış bir atölye makine yerleşim planı görülmektedir. 23

28 Şekil 2.8: Malzeme akışında yönlendirme metodu Şekil 2.9: Atölye makine yerleşim planı 24

29 2.5. Atölye Tesisat Planları Atölye tesisat planlarında; atölyede bulunan makinelerin elektrik bağlantılarını gösteren planlardır. Bu planlarda atölyede bulunan tüm makinelerin elektrik bağlantıları ayrıntılı olarak gösterilir. Şekilde örnek bir atölye tesisat planı görülmektedir. Bu planlara atölye kuvvet projeleri de denmektedir. Şekil 2.10: Bir atölyeye ait kuvvet projesi 25

30 Şekil 2.11: Kolon şeması (Enerji dağıtım şeması) 26

31 Şekil 2.10 ve Şekil 2.11 incelendiğinde: Kuvvet tesisinde 1 adet ana tablo ve makine yerleşimine uygun 2 adet ikincil (Tali) tablo kullanılmıştır. Her makine için ayrı bir linye ayrılmış ve bu linyeler bir kablo kanalı içerisinden taşınmıştır. Toplam tesis gücü 47,5 kw ı geçtiği için aktif, reaktif ve kapasitif ölçüm yapabilen elektronik sayaç kullanılmıştır. Ana giriş için 4x16 mm2 NYY kablo kullanılmış ve tesisin girişine koruma ve kontrol amaçlı 80 amperlik termik manyetik şalter kullanılmıştır. Ölçü aletleri 75/5 akım trafosu kullanılarak 3 adet ampermetre bağlanmıştır. Tesisin kompanzasyon projesi de çizilerek enerji dağıtım şemasında gösterilmiştir. 7 kademeli reaktif güç kontrol rölesi kullanılmıştır. Her alıcı için uygun standartlarda sigorta ve iletken kesitleri belirlenerek üzerlerine yazılmıştır. Makinelerin kullanım kılavuzları ve bakım katalogları göz önünde bulundurularak ayrıca makinelere ait periyodik bakım talimatları düzenlenir. Aşağıda Çizelge 2.1 de örnek bir periyodik bakım kartı görülmektedir. Çalışma yoğunluğu göz önüne alınarak bazı kontrol ve bakım süreleri, bir önceki süreye indirgenebilir (Örnek: Talaş deposunu boşaltma süresi haftalık periyottan günlük periyota düşürülebilinir). 27

32 ELEKTRİK MOTORU Kablo bağlantılarını kontrol et Motorun çalışma sesini ve ısısını kontrol et V kayış kasnağının bağlantısını ve kayışın gerginliğini kontrol et Motor tespit vidalarını kontrol et FENER MİLİ KUTUSU Yağ göstergelerini kontrol et Yağı değiştir Yatak sızdırmazlıklarını kontrol et Üst kapak contalarını ve bağlantı vidalarını kontrol et Devir değiştirme kollarını kontrol et Dişlilerin çalışma sesini kontrol et Fener mili yataklarının (Rulmanlarının) çalışma sesini kontrol et Torna aynasının bağlantı vidalarını kontrol et Ayna koruyucusu bağlantı vidalarını kontrol et TORNA ARABASI Arabanın yağ göstergelerini kontrol et Yağı değiştir Talaş ve ana milinin pimini ve bağlantı vidalarını kontrol et Kremayeri kontrol et El tekerinin boşluğunu kontrol et Enine hareket mekanizmasının ve sportun kızaklarının boşluğunu kontrol et ve ayarla Kalemlik sıkma kolunu kontrol et Kater vidalarını kontrol et GEZER PUNTA Gezer punta sıkma vidasını ve sabitleme vidasını kontrol et Gezer puntanın kamasını kontrol et Gezer puntanın eksen kaçıklığını kontrol et ve düzelt SOĞUTMA TERTİBATI Soğutma tertibatı pompasını temizle Soğutma tertibatı pompasının filtresini temizle Soğutma sıvısını değiştir Soğutma sistemi hortumlarını kontrol et GENEL Tornanın talaşlarını temizle Tornanın hareket eden (Kızak ve kayıtlar) yağla Elektrik motorlarının kömür ve kolektörlerini kontrol et ve temizle gerekirse yenile Durdurma şalteri, acil kapama butonunun fonksiyonunu kontrol et Talaş deposunu boşalt Çizelge 2.1: Periyodik bakım talimatı 28 YILLIK 6 AYLIK AYLIK HAFTALIK ÜNİVERSAL TORNA TEZGAHI PERİYODİK BAKIM KARTI GÜNLÜK PERİYODİK BAKIM

33 Bu kartların düzenlenmesindeki amaç makinenin üretim içinde görevini aksaksız yerine getirmesini; yani faal durumda bulunmasını sağlamaktır. Makineleri faal durumda bulundurabilmek için periyodik kontrollerinin mutlaka yapılması gerekir. Periyodik kontrolleri yaparken aynı zamanda arıza tespiti de yapmış oluruz. Makineyi gözle kontrol etmek: Makinenin genel görüntüsünü gözle kontrol ederek olması gereken fakat yerinde olmayan bir elemanın gözlenmesidir (Örneğin, makinenin koruyucu kapakların yerinde olup olmadığı gibi ). Makineyi elle kontrol etmek: Makinenin hareketli kısımlarının hareket edip etmediğinin kontrol edilmesi (Örneğin, torna arabasının hareket edip etmediği gibi...). Makinenin titreşimini kontrol etmek: Makinenin gözle görülmeyen dönen kısımlarında (Örneğin, rulmanlar) oluşabilecek bir arıza makinenin titreşimli, vuruntulu çalışmasına neden olur. Bu durum titreşim ölçer araçlarla kontrol edilir. Bağlantı elemanlarını kontrol etmek: Makine üzerinde makine elemanlarını birbirine bağlayan bağlantı elemanlarının gevşeyip gevşemediğini kontrol etmek (Örneğin, cıvata ve somunların gevşek olup olmadığı gibi ). Yağ akış kontrolünü yapmak: Makinelerin dişli kısımlarının mutlaka yağlanması gerekir. Bu yağlama işlemi dişli kutularının içinde değişik sistemlerle yapılır. Dişli kutularının içindeki yağları makineni üzerindeki yağ kontrol gözleri aracılığıyla yaparız. Buraların mutlaka kontrol edilmesi gerekir. Sızdırmazlık elemanlarını kontrol etmek: Makinelerdeki dişli kutularından hareket; iş miline miller aracılığıyla iletilir. Milleri desteklemek ve daha iyi dönmelerini sağlamak amacıyla rulmanlar kullanılır. Dişli kutularının içindeki yağların rulmanların takılı olduğu yerlerden dışarı sızmalarını engellemek için sızdırmazlık elemanları adı verilen, örneğin; keçeler kullanılır. Bazı durumlarda bu sızdırmazlık elemanları görevini yapamaz hale gelirler ve dişli kutusundaki yağ dışarı sızar. Bunun için buraların kontrol edilmesi gerekir. 29

34 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak atölyenizdeki bir freze tezgâhının (makinesinin) Periyodik Bakım Talimatını oluşturmaya ait uygulama faaliyetini yapınız. İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER Periyodik bakım talimatını oluşturacak çizelgeyi yapınız. Freze tezgâhına ait kullanım kılavuzunu ve bakım kitabını inceleyiniz. Makinenin elektrik bağlantı planını inceleyiniz ve bakım talimatını oluşturunuz. Makinenin montaj resimlerini inceleyerek bakım talimatını oluşturunuz. Makinenin soğutma sisteminin bakım talimatını oluşturunuz. Oluşturduğunuz bu bakım talimatlarını periyodik bakım talimatı çizelgesine işleyiniz. İlk önce iş önlüğü veya iş elbisenizi giyiniz, güvenlik önlemlerini alınız. Periyodik bakım talimatını oluşturacak çizelgeyi yapınız. Freze tezgâhına ait kullanım kılavuzunu ve bakım katalogunu inceleyiniz. Öğrendiğin bilgiler ışığında bakım talimatlarını belirleyip ve bunları periyodik bakım kartına yazınız. 30

35 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıda verilen çoktan seçmeli sorular için doğru seçeneği işaretleyiniz. Noktalı yerlere gelecek doğru kelimeleri bulunuz. 1. Makine kullanım kılavuzu ve bakım kataloglarında aşağıdaki bilgilerden hangisi bulunur? A) Makinenin teknik özelliği B) Makinenin yağlama sistemi bilgileri C) Makinenin montaj resmi D) Hepsi 2. Makine üzerindeki bütün parçaları yerine takılmış olarak toplu halde gösteren resme.. denir. 3. Aşağıdakilerden hangisi pnomatik devrenin elemanlarından biri değildir? A) Kompresör B) Manometreler C) Transistör D) Susturucular 4. Pnomatik devre için gerekli olan basınçlı havayı aşağıdakilerden hangisi üretir? A) Hidrolik pompa B) Kompresör C) Şartlandırıcılar D) Pnomatik pompalar 5. Atölyede bulunan makinelerin elektrik bağlantılarını gösteren planlara. denir. 31

36 PERFORMANSDEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME PERFORMANS Makinenin kullanım kılavuzlarından ve bakım kataloglarından yaralanarak makineye ait Periyodik Bakım Talimatı oluşturup çizelgesini yapınız. DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ 1 İlk önce iş önlüğü veya iş elbisenizi giydiniz mi? 2 Makineye ait kullanım kılavuzunu incelediniz mi? 3 Makineye ait elektrik sistemini incelediniz mi? 4 Pnomatik sistem planlarını incelediniz mi? 5 Atölye planlarını incelediniz mi? 6 Atölye tesisat planlarını incelediniz mi? 7 Makinenin montaj resimlerini incelediniz mi? 8 Makinenin günlük bakımının yapılacağı yerleri belirlediniz mi? 9 Makinenin haftalık bakımının yapılacağı yerleri belirlediniz mi? 10 Makinenin aylık bakımının yapılacağı yerleri belirlediniz mi? 11 Makinenin altı aylık bakımının yapılacağı yerleri belirlediniz mi? 12 Makinenin yıllık bakımının yapılacağı yerleri belirlediniz mi? 13 Periyodik bakım talimatı çizelgesi hazırladınız mı? 14 Belirlediğin bakım talimatlarını periyodik bakım talimatı çizelgesine yazdınız mı? Evet Hayır DEĞERLENDİRME Uygulama esnasında yaptığınız işlemleri değerlendirme tablosu ile kontrol ediniz. Başarısız iseniz faaliyete tekrar dönüp araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak faaliyeti tamamlayınız. Başarılı iseniz, bir sonraki faaliyete devam ediniz. 32

37 MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME Aşağıda verilen sorular için doğru seçeneği işaretleyiniz. Noktalı yerlere gelecek doğrukelimeleri bulunuz. 1. Makine kullanım kılavuzu ve bakım kataloglarında aşağıdaki bilgilerden hangisi bulunmaz? A) Makinenin teknik özelliği B) Makinenin yağlama sistemi bilgileri C) Makinenin montaj resmi D) Satış fiyatı 2. Makinelerde belirli periyotlarla yapılan kontrol çalışmalarına. denir. 3. Makinede oluşan arızanın hangi kısımda meydana geldiğinin belirlenmesine ne denir? A) Bakım B) Onarım C) Arıza tespiti D) Periyodik bakım 4. Haftalık bakım kaç iş saatinden sonra yapılır? A) 200 B) 8 C) 40 D) Basınçlı havanın çeşitli elemanlar yardımıyla üretildiği ve tüketildiği devrelere. denir. 6. Aşağıdakilerden hangisi 6 aylık bakımda yapılmaz? A) Elektromotorların kömürlerinin kontrolü B) Durdurma şalterinin kontrolü C) Çıkan talaşların temizliği D) Hidrolik bağlantı hortumlarının kontrolü 7. Makine üzerindeki bütün parçaları yerine takılmış olarak toplu halde gösteren resme.. denir. 8. Aşağıdakilerden hangisinde basınçlı hava kullanılır? A) Makinede çıkan talaşların temizlendiğinde B) Silindirlerin hareket ettirilmesinde C) Pnomatik motorların çalıştırılmasında D) Hepsi 33

38 9. Aşağıdakilerden hangisi atölye planlarında bulunur? A) Elektrik bağlantı şeması B) Makinelerin bağlantı şeması C) Pnomatik devre planı D) Komple resimler 10. Atölyede bulunan makinelerin elektrik bağlantılarını gösteren planlara. denir. 34

39 PERFORMANS DEĞERLENDİRME PERFORMANS DEĞERLENDİRME Makinenin kullanım kılavuzlarından ve bakım kataloglarından yaralanarak makineye ait Periyodik Bakım Takvimi ve Periyodik Bakım Talimatı oluşturup çizelgelerini yapınız. DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ 1 İlk önce iş önlüğü veya iş elbisenizi giydiniz mi? 2 Makineye ait kullanım kılavuzunu incelediniz mi? 3 Makineye ait elektrik sistemini incelediniz mi? 4 Pnomatik sistem planlarını incelediniz mi? 5 Atölye planlarını incelediniz mi? 6 Atölye tesisat planlarını incelediniz mi? 7 Makinenin montaj resimlerini incelediniz mi? 8 Makinenin günlük bakımının yapılacağı yerleri belirlediniz mi? 9 Makinenin haftalık bakımının yapılacağı yerleri belirlediniz mi? 10 Makinenin aylık bakımının yapılacağı yerleri belirlediniz mi? 11 Makinenin altı aylık bakımının yapılacağı yerleri belirlediniz mi? 12 Makinenin yıllık bakımının yapılacağı yerleri belirlediniz mi? 13 Periyodik bakım talimatı çizelgesi hazırladınız mı? 14 Belirlediğin bakım talimatlarını periyodik bakım talimatı çizelgesine yazdınız mı? Evet Hayır DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda eksiklikleriniz varsa öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. Başarısız veya eksik bilgileriniz var ise eksik faaliyete dönüp araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak modül bilgilerini tekrar edip faaliyeti tamamlayınız. 35

40 CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI Onarım Bakım A C Periyodik Bakım 5 ÖĞRENME FAALİYETİ-2 CEVAP ANAHTARI 1 D Montaj resmi C B Atölye tesisat planı MODÜL DEĞERLENDİRME CEVAP ANAHTARI D Bakım C C Pnomatik devre C Montaj resmi D B Atölye tesisat planı

41 KAYNAKÇA KAYNAKÇA Elektrik Elektronik Teknolojisi, Kuvvet Projeleri Modülü, Ankara, KÜÇÜK Mehmet, Hidrolik Pnomatik, İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2918 Metal Meslek Bilgisi, İstanbul, Yardımcı ve Kaynak Kitaplar Dizisi:114 ISBN Yayın Hakkı: VERLAG EUROPA-LEHRMITTER. Nourney, Vollmer GmbH&Co. Düsselbergen Stabe 23. Postfach Haan-Guiten Türkçe Yayın Hakkı Milli Eğitim Bakanlığına aittir. ŞAHİN Sebahattin, Konfeksiyon Makineleri Bakım Onarım Yayınlanmamış Ders Notları. ŞEN Zeki, Nail ÖZÇİLİNGİR, Makine Meslek Resmi II, İstanbul, Taksan Takım Tezgahları San. Tic. A.Ş, TMC 500/700 Tezgah Kullanım ve Bakım El Kitabı. 37