16.Bölüm Yönetim Kurulu. Prof. Dr. Ramazan Aktaş

Transkript

1 16.Bölüm Yönetim Kurulu Prof. Dr. Ramazan Aktaş

2 Amaçlarımız Bu bölümü tamamladıktan sonra aşağıdaki bilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz: Yönetim Kurulu kavramını, şirketler ve ülke açısından önemini bilmek Yönetim Kuruluyla ilgili kurumsal yönetim ilkelerine hâkim olmak Anahtar Kavramlar Yönetim Kurulu Pay Sahibi Hâkim Ortak Özel Çıkar Vekâlet Sorunu Bağımsız Yönetim Kurulu Üyesi Esas Sözleşme Genel Kurul Oy Hakkı Kâr Payı Opsiyon İç Kontrol İç Denetim İçindekiler Kurumsal Yönetim ve Yönetim Kurulu Yönetim Kurulunun İşlevi Yönetim Kurulunun Faaliyet Esasları Yönetim Kurulunun Yapısı Yönetim Kurulu Toplantılarının Şekli Yönetim Kurulu Bünyesinde Oluşturulan Komiteler Yönetim Kurulu Üyelerine ve Üst Düzey Yöneticilere Sağlanan Mali Haklar Özet 1

3 Örnek (Kurumsal Yönetim Uyum Beyanı: Yönetim Kurulu) Çalışma Soruları Çalışma Soruları Yanıt Anahtarı Yararlanılan Kaynaklar 2

4 BÖLÜM 5 YÖNETİM KURULU 1.Kurumsal Yönetim ve Yönetim Kurulu Küreselleşmenin bir diğer etkisi de şirketler üzerine olmuştur. Modern şirket kavramının ortaya çıkması ve bu olgunun piyasaları etkilemesinde küreselleşmenin etkisi büyüktür. Özellikle ABD ve İngiltere gibi ülkelerde görülen, sermayesi tabana yayılmış, halka açıklık oranı yüksek olan bu şirketlerin temel özelliği, şirket varlıklarının sahipliği ile bu varlıkların yönetiminin birbirinden ayrışmış olmasıdır. Bu tür şirketlerde, varlıkların sahipliği hissedarlara ait iken, şirketin yönetimi profesyonel yöneticilerin elindedir. Her ne kadar bu şirketlerde en üst yönetici olan icra kurulu başkanını (CEO) şirket çıkarları doğrultusunda denetlemek üzere yönetim kurulu gibi bir yapı olsa da bu kurul üyeleri üst yönetim tarafından belirlendiği için fiiliyatta denetim işlevinin yeterince çalışmadığı gözlenmektedir. Ancak, icra kurulu başkanının başarısızlığının tescillendiği durumlarda, yönetim kurulunun devreye girdiği ve icra kurulu başkanının görevine son verdiği gözlenmektedir. Bu yüzden Anglo-Sakson uygulamasında yönetici - pay sahipleri çıkar çatışması sorunu, özünde, yönetim kurulu-pay sahipleri sorunundan farklı değildir. Şirket sahipliği ile yönetimi arasındaki bu ayrışma, bu tür halka açık şirketlerinin temel sorunsalını oluşturmaktadır. Yönetimin profesyonel ellerde olmasının şirketin kurumsallaşmasına ve daha bilimsel yönetilmesine katkı yapacağı aşikârdır. Buna karşın, yöneticiler şirket ortağı olmadığı için şirketin ortakları kadar sahiplenilmemesi riski vardır. Şirket yönetimi ortaklar tarafından etkin kontrol edilmediği durumlarda olumsuz etki iki ayrı uçta olabilir. Birinci durum, yöneticinin sabit maaşla çalıştığı durum olup yöneticinin işini muhafaza etme düşüncesiyle yeterli düzeyde risk almaması halidir. Söz konusu durumda, şirketin büyüyeme sorunu ortaya çıkar. İkinci durumda ise, şirketler 2008 krizi öncesinde olduğu gibi, yöneticileri risk almaya teşvik eder ve ona sabit maaş yanında şirketin daha fazla kâr etmesinden yararlanabileceği bir ücret sistemi (hisse senedi opsiyonu ve kârdan pay verme gibi) önerir. Bu durumda da şirket yöneticileri haddinden fazla risk alarak uzun vadeli hedefler yerine kısa vadeli amaçlara yönelebilir. Nitekim profesyonel yöneticilerin bu aşırı risk iştahı 2008 küresel krizinin sebeplerinden birisi olarak kabul edilmektedir. Etkin şirket yönetimi nasıl sağlanabilir? sorusu halen bilim adamlarınca yoğun olarak tartışılan bir konu olup bu sorunun çözümü üzerinde uzlaşma sağlanması da zor görünmektedir. Yukarıda değinilen ve modern şirket olgusundan kaynaklanan, şirket sahipliği ile profesyonel şirket yöneticiliğinin birbirinden ayrışması ve bu iki grup arasındaki çıkar çatışması vekâlet problemi (agency problem) olarak adlandırılan sorunun ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Vekillerin yani profesyonel yöneticilerin, şirket sahiplerini mükemmel olarak temsil etmelerinin önünde iki temel yönetimsel sorun mevcuttur: 1) Yöneticilerin yeteneksizliğinden kaynaklanan ve kasıtlı olmayan yönetim başarısızlıkları (kötü yönetim), 2) Şirket değerini olumsuz yönde etkileyebilecek ve kasti olarak yapılmış yönetici eylemleri (art niyetli yönetim) Şirket sahipleri, vekil (yönetici) ile belirgin yetenekleri ve bilgisi nedeniyle şirketin değerini artırmak için çalışmak üzere bir anlaşma yapar. Bir tarafta, yöneticiler hem itibarlarını korumak 3

5 hem de kişisel servetlerini artırmak isterken, diğer tarafta ortaklar, yöneticilerden şirket varlıklarının değerinin maksimize edilmesini beklerler. Vekâlet teorisi, temel olarak bu ilişkideki tarafların her birinin kendi bireysel çıkarlarını koruma eğiliminde olacakları ve şirket sahipleri ile yöneticilerin çıkarlarının çoğunlukla çatıştığı varsayımına dayanmaktadır. Teoriye göre, bu çatışma, taraflar arasında yapılacak sözleşmeler yoluyla çözümlenmeye çalışılmalıdır. Söz konusu vekâlet sorunundan kaynaklanan vekâlet maliyetini (Yöneticilerin kendi özel çıkarlarını şirketin menfaatlerinin üstünde görmesi ve bu yönde faaliyet göstererek diğer paydaşların menfaatlerini istismar etmesi) ortadan kaldırmak için Anglo-Sakson kurumsal yönetim uygulamasında; dış denetim, bağımsız yönetim kurulu üyesinin yönetim kurullarında yer almasının sağlanması ve azlık haklarının korunması gibi önlemlere başvurulduğu görülmektedir. Anglo-Sakson ülkelerinde gözlenen hissedar-yönetici ikileminin, ülkemiz için geçerli olduğunu söylemek pek olası değildir. Anglo-Sakson uygulamasında yönetim kurulundan beklenen, yönetime karşı özellikle hissedarların hakkını korumak iken, biz de yönetim kurulundan beklenen, hâkim hissedarlara karşı özellikle diğer hissedarların hakkını korumaktır. Anglo- Sakson uygulamasında yönetim kurulunun üst yönetim (CEO) karşısında işlevlerini yerine getirememesi sorunu varken, bizim ülkemizde yönetim kurulunun hâkim ortaklar karşısında diğer paydaşların hakkını yeterince koruyamaması sorunu bulunmaktadır. Dolayısıyla daha önce de söylediğimiz gibi, ihtiyaçların farklı olmasından dolayı her ülkenin kurumsal yönetim ilkelerine yaklaşımı ve çözümü farklı olabilir. Ülkemizde bilindiği gibi, şirketlerin çoğunu aile şirketleri oluşturmaktadır. Bundan dolayı Türkiye nin kurumsal yönetim modeli daha çok Kıta Avrupa Yönetim Sistemi ne yakındır. Bu modelde, yönetim hâkim ortakların egemen olduğu yönetim kurulu marifetiyle yürütülmektedir. Yönetimin ya da yönetim kurulunun hâkim hissedarların elinde bulunması şirketin sahiplenilmesine yardımcı olurken bazen de bu durum azınlık hissedarlarının aleyhine dönüşebilmektedir. Böyle bir şirket yapısında, azınlık hissedarlar ve diğer paydaşların menfaatlerini şirket üst yönetiminin özel çıkar gözetmesi ihtimaline karşı korumak için yönetim kurulunun etkin bir araç olarak devreye sokulması, vekâlet sorununu çözmeye yardımcı olabilir. Bunun bir yolu da yönetim kurulunun oluşumunda şirketleri bağımsız yönetim kurulu üyesi atamaya yasal olarak mecbur tutmaktır. Dünyada da yaşanan makro ya da mikro ölçekli finansal krizlerin nedenlerinin büyük bir bölümünü yönetim sorunu oluşturmaktadır. Yöneticilerin kısa vadeli kâr hedefleri denetlenmediğinde şirketlerin haddinden fazla risk alarak iflasa kadar giden mali başarısızlık sorunlarına maruz kaldığı görülmektedir. Bu durum kurumsal yönetim ilkelerinin dördüncüsü olan yönetim kurulunun önemini ortaya koymaktadır. İyi oluşturulmuş bir yönetim kurulu, genel kurulda pay sahiplerinin kendisine vermiş olduğu yetki doğrultusunda, mevzuat, esas sözleşme, şirket içi düzenlemeler ve politikalar çerçevesinde yetki ve sorumluluklarını kullanır ve şirketi temsil eder. SPK KY İlkelerinde de belirtildiği gibi, yönetim kurulu bir şirketin stratejik karar alma, temsil ve en üst seviyede yürütme (yönetim) organıdır. SPK Yönetim Kurulundan beklentilerini şu şekilde açıklamaktadır: Yönetim kurulu kararlarını alırken ve bunları uygularken, şirketin piyasa değerinin mümkün olan en üst seviyeye çıkarılmasını hedefler. Yönetim kurulu bunun bilinci içerisinde şirket işlerini, pay sahiplerinin uzun vadeli ve istikrarlı bir kazanç sağlamasını temin edecek şekilde yürütür. Bunu yaparken, pay sahipleri ile şirketin büyüme gereği arasındaki hassas dengenin de bozulmamasına özen gösterir. Yönetim kurulu üyeleri görevlerini, rasyonel şekilde ve iyi niyet kuralları çerçevesinde, şirketin çıkarları ile pay ve menfaat sahipleri arasındaki hassas dengeyi gözeterek yerine getirirler. Yönetim kurulu ve yöneticiler, şirketin misyonu ve vizyonu çerçevesinde, bir şirketin belirlemiş olduğu hedeflere ulaşmasında esas sorumludur. Bu itibarla, yönetim kurulu ve yöneticiler şeffaf bir şekilde performans değerlendirmesine tabi tutulmalı ve ödüllendirme veya göreve son verme bu esaslar çerçevesinde 4

6 gerçekleştirilmelidir. Görevlerini gerektiği gibi yerine getirmemeleri nedeni ile şirketi ve dolayısıyla pay sahiplerini zarara uğratan yönetim kurulu üyeleri ve yöneticiler, sebep oldukları zararı şirkete ve pay sahiplerine ödemelidirler. Bu yol ile hem şirketin kayıpları engellenebilir hem de bu kişilerin kendilerinden beklendiği şekilde sorumlu hareket etmeleri sağlanabilir. Yönetim kurulu üyeleri, şirket hakkındaki gizli ve kamuya açık olmayan ve/veya ticari sır niteliğindeki bilgileri, ilgili mevzuatı da dikkate alarak, kendileri, eşleri ve üçüncü kişilerin çıkarları için kullanmazlar. Yönetim kurulu, etkinliği en üst düzeyde olacak ve her türlü çıkar çatışmasından ve etkiden uzak, karar alma, yürütme ve temsil görevlerini bağımsız bir şekilde yerine getirecek biçimde oluşturulur. Yönetim kurulu üyelerinin yetenek, beceri ve deneyim düzeyleri ile bağımsızlık derecesi, yönetim kurulunun performans düzeyini ve başarısını belirlemekte ve şirketin hedefe ulaşmadaki başarısını doğrudan etkilemektedir. 1 SPK KY İlkelerini açıkladıktan sonra, şirketler kesiminden en fazla yönetim kurulu ile ilgili ilkelere yönelik olarak tenkit ve düzeltme taleplerinin geldiği ve ek tebliğlerle uygulamadaki sıkıntıların giderilmeye çalışıldığı görülmektedir. Yönetim kurulların etkin çalışmasına büyük önem veren Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), yönetim kurulu ile ilgili ilkeleri; yönetim kurulunun işlevi, yönetim kurulunun faaliyet esasları, yönetim kurulunun yapısı, yönetim kurulu toplantılarının şekli, yönetim kurulu bünyesinde oluşturulan komiteler, yönetim kurulu üyelerine ve üst düzey yöneticilere sağlanan mali haklar başlıkları altında oldukça ayrıntılı biçimde belirlemiştir. 2. Yönetim Kurulunun İşlevi Yönetim kurulu, ülkemizde olduğu gibi, şirketin az sayıda hâkim ortağın yönetim ve kontrolünde olduğu şirket yapılarında, diğer hisse sahipleri ve paydaşların da haklarını koruyacak şekilde şirketi idare ve temsil etmelidir. Üst yönetimin kendi özel çıkarlarını gözeterek kısa vadeli hedeflere yönelmesinin önüne geçmeli ve şirketin uzun vadeli sürdürülebilir büyümesi yönünde üst yönetimi yönlendirmelidir. 2.1 Yönetim kurulu, alacağı stratejik kararlarla, şirketin risk, büyüme ve getiri dengesini en uygun düzeyde tutarak, akılcı ve tedbirli risk yönetimi anlayışıyla şirketin öncelikle uzun vadeli çıkarlarını gözeterek, şirketi idare ve temsil eder. Yönetim kurulu, alacağı tüm kararlarda başta pay sahipleri olmak üzere şirketten etkilenebilecek tüm kişilerin çıkarlarını gözetmelidir. Etkin bir gözden geçirme ile şirketin karşı karşıya kalabileceği riskleri belirleyip, bu risklerin etkilerini en aza indirebilecek bir risk yönetim politikası oluşturmalıdır. Kurul şirketin kısa vadeden daha çok uzun vadeli çıkarlarını gözetip, büyüme ve getiri dengesini en uygun düzeyde tutmalıdır. 2.2 Yönetim kurulu şirketin stratejik hedeflerini tanımlar, şirketin ihtiyaç duyacağı insan ve finansal kaynaklarını belirler, yönetimin performansını denetler. Yönetim kurulu; şirketteki doğru pozisyonlara doğru yöneticileri atamakla görevlidir. Hâkim ortakların liyakat yerine kendi ailesi ve yakınlarını şirkette görevlendirmesi şirketin uzun vadeli hedeflerini gerçekleştirmesini engelleyebilir. Böyle bir aile şirketi yapısı şirketin profesyonel yöneticilerin getireceği verimlilik ve etkinlikten mahrum kalmasına ve şirketin kurumsallaşamamasına neden olabilir. Şirketin kurulmasında ve hâlihazırdaki noktaya gelmesinde hâkim ortakların girişimciliği önemli katkı yapmış olsa da bir noktadan sonra şirketin daha hızlı büyüyebilmesi ve varlığını uzun süre devam ettirebilmesi için kurumsallaşmaya ihtiyaç vardır. Bunu yapabilecek olan kişiler de bunun eğitimini almış ve işi bu 1 SPK Kurumsal Yönetim İlkeleri,Temmuz 2003, s.37. 5

7 olan profesyonellerdir. Şirket, ayrıca, şirkete katkısı yüksek personelin işten ayrılmaması için gerekli teşvikleri sağlamalıdır. Yöneticilerin, risk alıp daha fazla çalışmasını sağlayan ücretlendirme sistemi teşvik edici olmakla beraber; daha önce de ifade edildiği gibi, yöneticilerin faaliyetlerini denetleyen bir yapıya da gereksinim vardır. Örneğin bu noktada, performansa dayalı ücretlendirme sistemi yanında, iç kontrol ve iç denetim sistemlerinin oluşturulması yönetimin hatalı kararlar vermesini veya aşırı risk almasını engelleyebilir veya hata ve yanlıştan erken dönülmesine yardımcı olabilir. 2.3 Yönetim kurulu, şirket faaliyetlerinin mevzuata, esas sözleşmeye, iç düzenlemelere ve oluşturulan politikalara uygunluğunu gözetir. Kurumsal yönetimin dört temel ilkesinden birisi olan sorumluluk ilkesine göre şirket yönetiminin şirket adına yaptığı tüm faaliyetlerin mevzuata, esas sözleşmeye ve şirket içi düzenlemelere uygun olması ve bunun denetlenmesi gerekir. Bunu yapabilecek en etkili yapı da yönetim kuruludur. Yönetim kurulu icra fonksiyonunun denetimini önceden belirlenmiş kurallara göre yaparak yönetimin bir anlamda etkin ve verimli çalışması için önemli bir fonksiyonu üstlenmiş olur. 3. Yönetim Kurulunun Faaliyet Esasları Risk kavramı ile günlük hayatımızda daha sık karşılaşmamızın nedeni, dünyamızın her geçen gün daha yoğun bir fırsatlar evrenine dönüşmesi ve buna bağlı olarak daha fazla tehdit unsuru içeriyor olmasıdır. Risk kavramının, gelecekte ortaya çıkması muhtemel fırsatlar ve tehditler şeklindeki tanımı, bu gerçeğe işaret etmektedir. Bir fırsatı değerlendirme tercihimiz, aynı anda ilgili tehditleri de hesaba katmamızı zorunlu kılar. Şirketler için her durumda, ister eylem isterse eylemsizlik halinde olsun mutlaka riskler vardır. Amaçlarını en iyi şekilde gerçekleştirebilmesi, şirketin karşı karşıya olduğu riskleri bilmesi ve onlara en uygun karşılıklar üretebilmesine bağlıdır. Modern yönetim anlayışında yöneticiler, iyi yönetim olarak kavramlaştırılan yeni yönetim teorisinin ilkelerine uygun bir yönetim gerçekleştirmekle sorumlu tutulmaktadırlar. Risk yönetiminin iyi yönetimin vazgeçilmez bir unsuru olduğu anlayışı, başta gelişmiş ülkeler olmak üzere giderek tüm dünyada genel kabul görmektedir. Gelişmiş ülkelerin yüksek denetim kurumları da risk yönetimini başarılı bir yönetimin aslî unsuru olarak kabul etmekte ve uygulamaktadır. SPK ve benzer düzenleyici ve denetleyici kurumlar bu anlayış için de yönetim kuruluna özel önem atfetmekte ve üst yönetimin aşırı risk almasının engellenmesi ve risklerin yönetilebilmesi için yönetim kurulunun etkin çalışmasının gerekliliğine vurgu yapmaktadır. 3.1 Yönetim kurulu faaliyetlerini şeffaf, hesap verebilir, adil ve sorumlu bir şekilde yürütür. İyi bir kurumsal yönetim için, bu dört temel ilkenin gerekliliği daha önce de vurgulanmıştı. Ancak, bu ilkelere uyularak tüm paydaşların hakları korunabilir ve şirketin uzun vadeli hedeflerini gerçekleştirebilmesi sağlanabilir. 3.2 Yönetim kurulu üyeleri arasında görev dağılımı varsa yönetim kurulu üyelerinin görev ve yetkileri faaliyet raporunda açıklanır. Hesap verebilirlik için bu ilkeye ihtiyaç bulunmaktadır. 3.3 Yönetim kurulu, başta pay sahipleri olmak üzere şirketin menfaat sahiplerini etkileyebilecek olan risklerin etkilerini en aza indirebilecek risk yönetim ve bilgi sistemleri ve süreçlerini de içerecek şekilde iç kontrol sistemlerini, ilgili yönetim kurulu komitelerinin görüşünü de dikkate alarak oluşturur. 6

8 Modern şirket yapısında icra ve kontrol fonksiyonları birbirinden ayrıştırılmalıdır. İşi icra edenin kendisini objektif biçimde kontrol etmesi olası değildir. Kontrolsüz güç de güç değildir. İyi niyetli bir yönetimin, faaliyetlerinin kontrol edilmesinden aslında şikâyetçi olmaması bilakis memnun olması gerekir. Yönetimin, yani icra fonksiyonunun denetlenebilmesi için iyi bir iç kontrol ve denetim sisteminin oluşturulmasına ihtiyaç vardır. Yönetim kurulu, bu amaçla çalışmalarını daha sağlıklı yürütebilmek için komiteler oluşturabilir. SPK nın da belirttiği gibi, Bu komitelerin oluşumu, yapısı ve çalışma ilkeleri, yönetim kurulunun profesyonel bir yaklaşımla ve sağlıklı bir şekilde çalışmasını ve böylelikle şirketin kurumsal yönetim ilkelerine göre işlemesinin temelini oluşturur. Komitelerin başkanları bağımsız yönetim kurulu üyelerinden seçilmelidir. Diğer taraftan, her bir komiteyi oluşturan üyelerin, çoğunluğunun, icrada görevli olmayan yönetim kurulu üyeleri arasından ve şeffaf bir şekilde seçilmesi kurumsal yönetimin işlemesi açısından önemlidir Yönetim kurulu, yılda en az bir kez risk yönetimi ve iç kontrol sistemlerinin etkinliğini gözden geçirir. İç kontroller ve iç denetimin varlığı, işleyişi ve etkinliği hakkında faaliyet raporunda bilgi verilir. Yıllık faaliyet raporunu hazırlamak için yönetim kurulunun, yılda en az bir kez risk yönetimi ve iç kontrol sistemlerinin etkinliğini gözden geçirmesi gerekir. 3.5 Yönetim kurulu başkanı ile icra başkanı/genel müdürün yetkilerinin net bir biçimde ayrıştırılması ve bu ayrımın yazılı olarak esas sözleşmede ifade edilmesi esastır. Şirkette hiç kimse tek başına sınırsız karar verme yetkisi ile donatılmamalıdır. Bu ayrıştırma şirketin etkin denetimi için son derece önemlidir. Yönetimi paydaşlar adına denetleyecek merci olarak yönetim kurulu tanımlanmıştır. Yönetim kurulu bu amaçla oluşturulan iç kontrol ve iç denetim birimlerinin çalışmalarından ve raporlarından yararlanır. İcranın denetimi için çok önemli rolü yüklenen bu birimlerin başında icradan sorumlu üst yöneticinin bulunması durumunda söz konusu birimlerin görevlerini olması gerektiği gibi yapması çok zor olacaktır. Böylesi bir durumda, icranın kendi kendisini denetlemesi gibi bir durum ortaya çıkacaktır. Bu yüzden yönetimin sınırsız yetkiye sahip olması şirket menfaatleri açısından son derece riskli bir durumdur ve böylesi yönetim anlayışının şirketi uzun vadede çıkmaza götürdüğü çok gözlenen bir durumdur. 3.6 Yönetim kurulu başkanı ve icra başkanı/genel müdürün aynı kişi olmasına karar verilmesi durumunda, söz konusu husus, gerekçesiyle birlikte genel kurulda ortakların bilgisine sunulur ve faaliyet raporunda gerekçeli açıklamaya yer verilir. Yukarıda özetlenen bu riskli yapının (icra ve denetim işlevlerinin aynı kişi tarafından üstlenilmesi) şirket için geçerli olduğu konusundaki bilgi en azından paydaşlara ve hissedarlara duyurulmalıdır. Şeffaflık ilkesinin gereği olarak bu bilginin paydaşlarla paylaşılması gerekir. 3.7 Yönetim kurulu şirket ile pay sahipleri arasında etkin iletişimin korunmasında, yaşanabilecek anlaşmazlıkların giderilmesinde ve çözüme ulaştırılmasında öncü rol oynar ve bu amaca yönelik olarak Kurumsal Yönetim Komitesi ve Pay Sahipleri İle İlişkiler Birimi ile yakın işbirliği içerisinde olur. Yönetim kurulu aynı zamanda şirketin denge merkezidir. Paydaşlarla yönetim arasında çıkar çatışmasından dolayı her zaman için sorun çıkması olasıdır. Bu sorunların çözümü için ara 2 SPK Kurumsal Yönetim İlkeleri, Temmuz 2003, s

9 bulucu bir mekanizmaya ihtiyaç vardır. Bunu da, konumu ve yetkileri itibariyle en etkili yapabilecek birim, yönetim kuruludur. 4. Yönetim Kurulunun Yapısı SPK nın, getirdiği KY ilkeleriyle yönetim kurullarının ülkemiz koşullarında etkinliğini artırmak için şu üç hususa ağırlık verdiği görülmektedir: Yönetim kurullarının hâkim ortaklar ve/veya üst yönetimden bağımsızlığının sağlanması, bu amaçla yönetim kurullarına bağımsız üye atanması ve bu üyelere üst yönetimin denetimini sağlayacak önemli yetki ve sorumluluklar verilmesi ve paydaşların haklarını ve şirketin uzun dönemli menfaatlerini gerçekleştirmeye yardımcı olmak amacıyla yeni yönetim kurulu komitelerinin oluşturulması ve bunların bağımsız üyeler başkanlığında çalışmasının temin edilmesi. 4.1 Yönetim kurulu üye sayısı, her durumda 5 üyeden az olmamak koşulu ile, yönetim kurulu üyelerinin verimli ve yapıcı çalışmalar yapmalarına, hızlı ve rasyonel kararlar almalarına ve komitelerin oluşumuna ve çalışmalarını etkin bir şekilde organize etmelerine imkân sağlayacak şekilde belirlenir. Artan rekabet nedeniyle artık Büyük balık küçük balığı yutar deyiminin yerini, iş dünyası için, Hızlı balık, her balığı yutar deyimi almıştır. Bu nedenle şirketlerin, etraflarında oluşan gelişmelere en hızlı şekilde tepki vermek için gerekli önlemleri almaları ve yönetim kurulunun yapısını bu yönde oluşturmaları gerekmektedir. 4.2 Yönetim kurulunda icrada görevli olan ve olmayan üyeler bulunur. İcrada görevli olmayan yönetim kurulu üyesi, yönetim kurulu üyeliği haricinde şirkette başkaca herhangi bir idari görevi bulunmayan ve şirketin günlük iş akışına ve olağan faaliyetlerine müdahil olmayan kişidir. Yönetim kurulu üyelerinin çoğunluğu icrada görevli olmayan üyelerden oluşur. Yönetim kurulu içinde bu ayrıştırma şirketin etkin denetimi için son derece önemlidir. Yönetimi paydaşlar adına denetleyecek merci yönetim kuruludur. Yönetim kurulunun tamamı icrada görevli üyelerden oluştuğunda, icranın kendi kendisini denetlemesi gibi bir durum ortaya çıkacaktır. Yönetimin sınırsız yetkiye sahip olmasının şirket menfaatleri açısından yaratabileceği risk düşünüldüğünde, yönetim kurulu üyelerinin çoğunluğunun icrada görevli olmayan üyelerden oluşması sağlıklı bir çözüm yolu olarak gözükmektedir. 4.3 İcrada görevli olmayan yönetim kurulu üyeleri içerisinde, görevlerini hiçbir etki altında kalmaksızın yapabilme niteliğine sahip bağımsız üyeler bulunur. Yapılan araştırmalarda bağımsız yönetim kurulu oranının yüksek olduğu şirketlerin daha iyi finansal performans gösterdiği görülmüştür. Ayrıca, bağımsız üyelerin şirketten doğrudan menfaati olmayan kişilerden seçilmesi diğer paydaşların haklarının daha etkin korunmasına katkı sağlayacaktır. 4.4 (Değişik. Seri: IV, No: 57 sayılı Tebliğ ile) Yönetim kurulu içerisindeki bağımsız üye sayısı toplam üye sayısının üçte birinden az olamaz. Bağımsız üye sayısının hesaplanmasında küsuratlar izleyen tam sayı olarak dikkate alınır. Her durumda, bağımsız üye sayısı ikiden az olamaz. SPK ilkelerinde, yönetim kurulunda yer alan bağımsız üyelerin, şirketin, pay ve menfaat sahiplerinin çıkarlarını her şeyin üstünde tutabilme ve kararlarda tarafsız olabilme avantajına doğal olarak sahip olduğu kabul edilmektedir. Gerçekten de bağımsız üyelerin yönetim kurulunda çoğunlukta bulunması, bir şirkette kurumsal yönetimin doğru ve tarafsız olarak 8

10 uygulanmasının önemli unsurlarından birisidir. Ülke uygulamaları bakımından farklılıklar olmakla beraber, her ülkenin KY uygulamasında bağımsızlığa ilişkin kurumsal yönetim ilkelerine yer verildiği göze çarpmaktadır. SPK, ülke koşullarını düşünerek yönetim kurulunun sayısının ikiden az olmamak üzere, en az üçte birinin bu kriterleri sağlayan bağımsız üyelerden oluşmasını tavsiye etmektedir. Hiç kuşkusuz, ileriki yıllarda ülke koşullarındaki değişikliklere bağlı olarak bu sayının ve oranın arttırılması beklenebilir. 4.5 (Değişik. Seri: IV, No: 57 sayılı Tebliğ ile) Bağımsız yönetim kurulu üyelerinin görev süresi üç yıla kadar olup, tekrar aday gösterilerek seçilmeleri mümkündür. SPK bağımsız üyelerin bir kere daha seçilmesinin onların bağımsızlığına zarar vermeyeceğini düşünmektedir ki bu konu önümüzdeki yıllarda kamuoyunun tartışma konusu olmaya aday gözükmektedir. Çünkü bazı bağımsız üyelerin şirket yönetim kurulunda bir kere daha yer alabilmek için yönetime şirin görünme çabası içerisinde asli görevlerinden uzaklaşması ihtimali söz konusudur. 4.6 Şirketin yönetim kurulunda son on yıl içerisinde altı yıldan fazla yönetim kurulu üyeliği yapmış bir kişi, yönetim kuruluna bağımsız üye olarak atanamaz. Bağımsız üye olarak etkin bir biçimde çalışabilmek için bu tarz bir ilkeye ihtiyaç vardır. Ülkemiz uygulamasında, daha önce de söylendiği gibi, yönetim kurulu daha ziyade hâkim ortaklar ve onların yakınlarından oluşmaktadır. Böyle bir kişinin ne kadar bağımsız üye gibi çalışacağı tartışmaya açıktır. Bu yüzden söz konusu ilke ülkemiz koşullarında gerekli bir ilke olarak gözükmektedir. 4.7 Aşağıdaki kriterlerin tamamını taşıyan yönetim kurulu üyesi bağımsız üye olarak nitelendirilir. a) (Değişik. Seri: IV, No: 63 sayılı Tebliğ ile) Şirket, şirketin ilişkili taraflarından biri veya şirket sermayesinde doğrudan veya dolaylı olarak %10 veya daha fazla paya sahip hissedarların yönetim veya sermaye bakımından ilişkili olduğu tüzel kişiler ile kendisi, eşi ve ikinci dereceye kadar kan ve sıhri hısımları arasında, son beş yıl içinde, doğrudan veya dolaylı önemli görev ve sorumluluklar üstlenecek yönetici pozisyonunda istihdam, sermaye veya önemli nitelikte ticari ilişkinin kurulmamış olması, b) Son beş yıl içerisinde, başta şirketin denetimini, derecelendirilmesini ve danışmanlığını yapan şirketler olmak üzere, yapılan anlaşmalar çerçevesinde şirketin faaliyet ve organizasyonunun tamamını veya belli bir bölümünü yürüten şirketlerde çalışmamış ve yönetim kurulu üyesi olarak görev almamış olması, c) Son beş yıl içerisinde, şirkete önemli ölçüde hizmet ve ürün sağlayan firmaların herhangi birisinde ortak, çalışan veya yönetim kurulu üyesi olmaması, d) Yönetim kurulu görevi dolayısıyla hissedar ise sermayede sahip olduğu payın oranının %1 den fazla olmaması ve bu payların imtiyazlı olmaması, e) Bağımsız yönetim kurulu üyesi olması sebebiyle üstleneceği görevleri gereği gibi yerine getirecek mesleki eğitim, bilgi ve tecrübeye sahip olması, f) (Değişik. Seri: IV, No: 60 sayılı Tebliğ ile) Bağlı oldukları mevzuata uygun olması şartıyla üniversite öğretim üyeleri hariç, kamu kurum ve kuruluşlarında üye olarak seçildikten sonra tam zamanlı çalışmıyor olması, 9

11 g) Gelir Vergisi Kanunu na göre Türkiye de yerleşmiş sayılması, 3 h) Şirket faaliyetlerine olumlu katkılarda bulunabilecek, şirket ortakları arasındaki çıkar çatışmalarında tarafsızlığını koruyabilecek, menfaat sahiplerinin haklarını dikkate alarak özgürce karar verebilecek güçlü etik standartlara, mesleki itibara ve tecrübeye sahip olması. i) (Ek: Seri: IV, No: 57 sayılı Tebliğ ile) Şirket faaliyetlerinin işleyişini takip edebilecek ve üstlendiği görevlerin gereklerini tam olarak yerine getirebilecek ölçüde şirket işlerine zaman ayırabiliyor olması. Bu tanım ile ilk bakışta muğlâk bir kavram olan bağımsız üyelik kavramına açıklık getirilmeye çalışılmaktadır. Tabii ki tanım için kullanılan bu kriterler, bunların içeriği ve ne kadar bağımsızlığı sağlamaya yardımcı olduğu her zaman tartışmaya açık olacaktır. Şu an için makul olan bu kriterlerin uygulama sonuçlarına göre değişmesi beklenmelidir. 4.8 Aday Gösterme Komitesi, yönetim ve pay sahipleri de dâhil olmak üzere bağımsız üyelik için aday tekliflerini, adayın bağımsızlık ölçütlerini taşıyıp taşımaması hususunu dikkate alarak değerlendirir ve buna ilişkin değerlendirmesini bir rapora bağlayarak yönetim kurulu onayına sunar. Bağımsız yönetim kurulu üye adayı, mevzuat, esas sözleşme ve yukarıda yer alan kriterler çerçevesinde bağımsız olduğuna ilişkin yazılı bir beyanı aday gösterildiği esnada Aday Gösterme Komitesine verir. (Değişik: Seri: IV, No: 57 sayılı Tebliğ ile) Yönetim kurulu, Aday Gösterme Komitesi nin raporu çerçevesinde bağımsız üye aday listesini hazırlayarak genel kurul toplantısından en az 60 gün önce SPK ya gönderir. SPK, 7. Maddede belirtilen bağımsızlık kriterleri çerçevesinde yaptığı inceleme sonucunda varsa liste hakkında olumsuz görüşünü 30 gün içerisinde şirkete bildirir. SPK nın olumsuz görüş bildirmiş olduğu kişi genel kurula bağımsız üye adayı olarak sunulamaz. Şirket, kesinleşmiş bağımsız üye aday listesini genel kurul toplantı ilanı ile birlikte kamuya açıklar. Bağımsız yönetim kurulu üyesi atamasına ilişkin genel kurul kararı, karşı oylar ve 3 Aşağıda yazılı kimseler Türkiye'de yerleşmiş sayılır: 3 1. İkametgahı Türkiye'de bulunanlar; 2. (Değişik bent: 19/02/ /2 md.) Bir takvim yılı içinde Türkiye'de devamlı olarak altı aydan fazla oturanlar (Geçici ayrılmalar Türkiye'de oturma süresini kesmez.) Aşağıda yazılı yabancılar memlekette altı aydan fazla kalsalar dahi, Türkiye'de yerleşmiş sayılmazlar: 1. Belli ve geçici görev veya iş için Türkiye'ye gelen iş, ilim ve fen adamları, uzmanlar, memurlar, basın ve yayın muhabirleri ve durumları bunlara benziyen diğer kimselerle tahsil veya tedavi veya istirahat veya seyahat maksadıyla gelenler; 2. Tutukluk, hükümlülük veya hastalık gibi elde olmayan sebeplerle Türkiye'de alıkonulmuş veya kalmış olanlar. 10

12 gerekçeleri ile birlikte şirketin internet sitesinde açıklanır. Sermayenin yüzde birini temsil eden pay sahiplerinin, seçilmesi konusunda olumsuz oy kullandıkları bağımsız yönetim kurulu üyesi adaylarının bağımsız üye olarak seçilmeleri durumunda, genel kurul toplantı tarihinden itibaren 30 gün içinde yapacakları başvuru üzerine, bağımsız üyelerin bağımsızlık kriterlerini sağlayıp sağlamadığı SPK tarafından değerlendirilir ve karara bağlanır. Hâkim ortakların özel çıkarlarını kollamalarından kaynaklanan ve diğer pay sahiplerinin bilgi asimetrisinden dolayı engelleyemedikleri maliyet olan öz sermayeye ilişkin vekâlet maliyetini ortadan kaldırmak için yönetim kurulunun hâkim ortaklara mesafeli üyelerden seçilmesi gerekir. Bu yüzden, bizim gibi, hâkim ortakların şirket yönetim kurulunda etkin olduğu ülkelerde bağımsız üyelere özel bir önem atfedilmektedir ki SPK nın da bu ilkeyi aynı düşünceyle kaleme aldığı düşünülmektedir. 4.9 Bağımsızlığı ortadan kaldıran bir durum ortaya çıktığı takdirde, değişiklik bağımsız üye tarafından kamuya duyurulmak üzere derhal yönetim kuruluna iletilir. Bu durumda bağımsızlığını kaybeden yönetim kurulu üyesi ilke olarak istifa eder. Asgari bağımsız yönetim kurulu üye sayısının yeniden sağlanmasını teminen, Aday Gösterme Komitesi yapılacak ilk genel kurul toplantısına kadar görev yapmak üzere boşalan üyeliklere bağımsız üye seçimi için değerlendirme yapar ve değerlendirme sonucunu yazılı olarak yönetim kuruluna bildirir. Yönetim kurulu Aday Gösterme Komitesi nin raporu çerçevesinde aday listesini SPK ya gönderir. SPK liste hakkında varsa olumsuz görüşünü 30 gün içerisinde şirkete bildirir. SPK nın olumsuz görüş bildirmiş olduğu kişi bağımsız üye olarak belirlenemez. Bu çerçevede yönetim kurulu tarafından belirlenecek üyeler ilk genel kurula kadar görev yapar. Bu maddede yer alan hükümler, bağımsız yönetim kurulu üyesinin istifa etmesi veya görevini yerine getiremeyecek duruma gelmesi halinde de geçerlidir. SPK bu ilke ile bağımsız üyenin bağımsızlığını yitirmesi halinde izlenmesi gereken süreci açıklığa kavuşturmaktadır. Bağımsız üyenin bağımsızlık tanımına göre bağımsızlığını yitirme ihtimali her zaman için söz konusudur. Bu durum ortaya çıktığında izlenmesi gereken sürecin bilinmesi gerekir. Bu ilkenin bu düşünceyle kaleme alındığı düşünülmektedir (Ek: Seri: IV, No: 57 sayılı Tebliğ ile) Yönetim kurulunda en az bir kadın üye bulunur. ABD ve AB ülkelerinin kurumsal yönetim uygulamalarında gözlenen bu pozitif ayrımcılığın, yani kadınlara şirket yönetim kurulunda kota ayrılmasının, şirket performansını artıracağı düşünülmektedir. Kadınların erkeklerden farklı bakış açısına sahip olmasının şirket içerisinde farklı düşüncelerin değerlendirilebilmesine ve sürü psikolojisi içinde hareket edilmemesine böylece şirket performansının artmasına yardımcı olacağı düşünülmektedir. 5. Yönetim Kurulu Toplantılarının Şekli Ülkemizin kendine özgü koşullarında hâkim ortakların özel çıkar ediniminin önüne geçmek için en etkin mekanizmalardan birisinin yönetim kurulu olduğu daha önce de ifade edilmişti. Yönetim kurulunun diğer paydaşların haklarını koruması, onun etkin çalışabilmesine bağlıdır. Yönetim kurulu toplantılarının yapılış şekli yönetim kurulunun etkin çalışmasını belirleyen en önemli hususlardan birisidir. Bu yüzden SPK, yönetim kurulunun etkin çalışması için YK toplantı şeklini ayrıntılı bir ilke grubu olarak ele almıştır. 5.1 Yönetim kurulu, görevlerini etkin olarak yerine getirebileceği sıklıkta toplanır. Yönetim kurulu başkanı, diğer yönetim kurulu üyeleri ve icra başkanı/genel müdür ile görüşerek yönetim kurulu toplantılarının gündemini belirler. Üyeler her toplantıya katılmaya ve görüş bildirmeye özen gösterir. Yönetim kurulu toplantısına uzaktan erişim sağlayan her türlü teknolojik yöntemle de iştirak edilebilir. 11

13 Hiç toplanmayan ya da formalite icabı ara sıra toplanan ve herhangi bir gündemi olmayan yönetim kurullarının kendisinden beklenen işlevleri yerine getiremeyeceği açıktır. Bu yüzden yönetim kurullarının belirli bir disiplin içinde ve her üyenin katılımını sağlayacak tarzda yapılması sağlanmalıdır. 5.2 Yönetim kurulu toplantısı gündeminde yer alan konular ile ilgili bilgi ve belgeler, eşit bilgi akışı sağlanmak suretiyle, toplantıdan yeterli zaman önce yönetim kurulu üyelerinin incelemesine sunulur. Yönetim kurulu üyelerinin toplantıya hazırlıklı gelmesi için bu ilkeye ihtiyaç duyulmuştur. 5.3 Yönetim kurulu üyesi toplantıdan önce, yönetim kurulu başkanına gündemde değişiklik önerisinde bulunabilir. Toplantıya katılamayan ancak görüşlerini yazılı olarak yönetim kuruluna bildiren üyenin görüşleri diğer üyelerin bilgisine sunulur. Yönetim kurulunun etkin çalışabilmesi için kurul üyelerinin görüşleri de alınarak gündemin belirlenmesi gerekir. Ayrıca yönetim kurulunda herkesin görüşünün alınması yönetim kurulunun etkinliği açısından son derece önemlidir. 5.4 Yönetim kurulunda her üyenin bir oy hakkı bulunur. Şirket içinde ve yönetim kurulunda katılımcı demokrasiyi geliştirmek için her bir üyenin oy hakkı birbirinin aynısı olmalıdır. Aksi takdirde, yönetim kurulunun kararlarında hâkim ortakların dediğinden farklı bir şeyin çıkması mümkün olmayacaktır. 5.5 Yönetim kurulu toplantılarının ne şekilde yapılacağı şirket içi düzenlemeler ile yazılı hale getirilir. Yönetim kurulunun ne şekilde yapılacağının yazılı hale getirilmesi özellikle kurul üyeleri arasında koordinasyonu sağlamak açısından yararlı olacaktır. Ayrıca toplantının belirli bir sistematiğinin olması ve yazılı olduğu için bunun herkes tarafından biliniyor olması toplantıların daha verimli ve karşılıklı anlayış içerisinde geçmesine yardımcı olacaktır. 5.6 Yönetim kurulu toplantılarında gündemde yer alan konular açıkça ve her yönü ile tartışılır. Yönetim kurulu başkanı, yönetim kurulu toplantılarına icracı olmayan üyelerin etkin katılımını sağlama yönünde en iyi gayreti gösterir. Yönetim kurulu üyesi, toplantılarda muhalif kaldığı konulara ilişkin makul ve ayrıntılı karşı oy gerekçesini karar zaptına geçirtir. Yönetim kurulunun etkin çalışması toplantının bu şekilde icra edilmesine bağlıdır. 5.7 Şirketin önemli nitelikte ilişkili taraf işlemlerinde ve üçüncü kişiler lehine teminat (finansal kuruluşlar hariç), rehin (finansal kuruluşlar hariç) ve ipotek (finansal kuruluşlar hariç) verilmesine ilişkin yönetim kurulu kararlarında bağımsız üyelerin çoğunluğunun onayı aranır. Bağımsız üyelerin çoğunluğunun söz konusu işlemi onaylamaması halinde, bu durum işleme ilişkin yeterli bilgiyi içerecek şekilde kamuyu aydınlatma düzenlemeleri çerçevesinde kamuya duyurulur ve işlem genel kurul onayına sunulur. Söz konusu genel kurul toplantılarında, işlemin tarafları ve bunlarla ilişkili kişilerin oy kullanamayacakları bir oylamada karar alınarak diğer pay sahiplerinin genel kurulda bu tür kararlara katılmaları sağlanır. Bu maddede belirtilen durumlar için yapılacak genel kurul toplantılarında toplantı nisabı aranmaz. Oy hakkı bulunanların adi çoğunluğu ile karar alınır. Bu fıkrada belirtilen esaslara uygun olarak alınmayan yönetim kurulu ile genel kurul kararları geçerli sayılmaz. Bu hususlara ilişkin hükümlere esas sözleşmede yer verilir. 12

14 Bu ilke hâkim ortakların özel çıkar edinimini önlemeye ve başta diğer hissedarlar olmak üzere diğer paydaşların haklarını korumaya yöneliktir. Bunun için de SPK bağımsız üyelere özel bir misyon yüklemektedir. Bağımsız üyelerin çabaları yetersiz kaldığında en azından böylesi durumlar hakkında diğer paydaşlara şeffaflık ilkesi doğrultusunda bilgi verilmesini istemektedir. 5.8 İlişkili taraf işlemlerine ilişkili yönetim kurulu toplantılarında ilişkili yönetim kurulu üyesi oy kullanmaz. Özel çıkar edinimini önlemek için geliştirilmiş bir ilkedir. Bu ilkenin bu amaca ne kadar hizmet edeceği şirketin ortaklık yapısına bağlı olarak değişiklik gösterecektir. 5.9 Yönetim kurulu toplantı ve karar nisabına esas sözleşmede yer verilir. Bir tüzel kişi olan anonim ortaklığın organları, yetkileri ve yetkilerinin sınırları, payları, pay sahipleri, üçüncü kişilerle olan ilişkileri, pay sahiplerinin ortaklığa ve birbirlerine karşı olan yükümlülükleri, netice itibari ile ortaklığın kuruluşu ile sona ermesi dâhil olmak üzere, bu süreçte gerçekleşebilecek tüm hukuki hususlar ana sözleşme ile düzenlenir. Ortaklık ana sözleşmesi ilgililerin mutlak surette uymak zorunda oldukları kuralları içerir ve kural olarak ortaklığın iç ilişkilerini de etkiler. Bağlayıcıdır. Ana sözleşme hükümleri 3. kişiler açısından da sonuç doğurur. Bu yüzden esas sözleşme önemlidir ve yönetim kurulu toplantı ve karar nisabına esas sözleşmede yer verilmesi yönetim kurulunun etkin çalışması ve kararlarının bağlayıcılığı açısından önemli ve yararlı bir ilkedir Yönetim kurulu üyesi şirket işleri için yeterli zaman ayırır. Yönetim kurulu üyesinin başka bir şirkette yönetici ya da yönetim kurulu üyesi olması veya başka bir şirkete danışmanlık hizmeti vermesi halinde, söz konusu durumun çıkar çatışmasına yol açmaması ve üyenin şirketteki görevini aksatmaması esastır. Bu kapsamda, üyenin şirket dışında başka görev veya görevler alması belli kurallara bağlanır veya sınırlandırılır. Yönetim kurulu üyesinin şirket dışında aldığı görevler ve gerekçesi, grup içi ve grup dışı ayrımı yapılmak suretiyle seçiminin görüşüldüğü genel kurul toplantısında pay sahiplerinin bilgisine sunulur. Ülkemizdeki şirket uygulamalarına bakıldığında çoğu şirkette yönetim kurulunda yer alan hâkim ortaklar haricindeki üyelerin, hatta bağımsız üyelerin sadece danışman düzeyinde kaldığı, şirkette en olup bittiğinin bile farkında olmadığı söylenir. Böyle yönetim kurulu üyelerinden oluşan yönetim kurullarının etkin çalışamayacağı aşikârdır. Daha önce de ifade edildiği gibi, SPK, paydaş haklarının korunması için yönetim kuruluna özel bir önem vermekte ve bu amaçla üyelerin yönetim kurulundaki işi asli bir iş olarak görüp buna göre zaman ve emek harcamalarını istemektedir. 6. Yönetim Kurulu Bünyesinde Oluşturulan Komiteler Bu maddede yer alan ilkelerde yönetim kurulunun gözetim ve denetim işlerine yardımcı olacak komitelerle, bunların yapısı ve görevleri açıklanmaktadır. Bu ilkelerde göze çarpan en önemli husus komitelerin bağımsız yönetim kurulu üyesi başkanlığında çalışmalarının öngörülmesidir. Böylece, komitelerin etkin çalışması için asgari koşul sağlanmaya çalışılmaktadır. 6.1 Yönetim kurulunun görev ve sorumluluklarını sağlıklı bir biçimde yerine getirmesini teminen Denetimden Sorumlu Komite (bankalar hariç), Riskin Erken Saptanması Komitesi (bankalar hariç), Kurumsal Yönetim Komitesi, Aday Gösterme Komitesi, Ücret Komitesi (bankalar hariç) oluşturulur. Ancak yönetim kurulu yapılanması gereği ayrı bir Aday Gösterme Komitesi ve Ücret Komitesi oluşturulamaması durumunda, Kurumsal Yönetim Komitesi bu komitelerin görevlerini yerine getirir. 13

15 Daha önce de ifade edildiği gibi, yönetim kurulu üyelerinden beklenen işler oldukça yoğun çalışmayı gerektiren, teknik ve zaman alıcı görevlerdir. Bu görevleri yönetim kurulu üyelerinin tek başına yerine getirmesi olası değildir. Farklı uzmanlık alanı ve becerisi gerektiren söz konusu işler ayrı komitelerin çalışma alanı olarak belirlenmiş ve her komitenin bir bağımsız üye başkanlığında çalışması esas alınmıştır. Şirketin bu komite üyelerinin işlerinde yardımcı olacak birimleri oluşturması ve bu birimler aracılığıyla teknik bilgi ve raporu komitelere sunması istenmektedir. 6.2 Komitelerin görev alanları, çalışma esasları ve hangi üyelerden oluşacağı yönetim kurulu tarafından belirlenir ve kamuya açıklanır. Kurumsal yönetimin şeffaflık ilkesine uyum açısından, şirkette oluşturulan komitelerin kamuya açıklanması önemlidir. Böylece komitelerin etkinliği hakkında kamuoyunun değerlendirme yapabilmesine imkân sağlanmış olacaktır. Şirketler de bu bilgiyi kamuoyuyla paylaşmak mecburiyetinde kaldığı için komitelerin formaliteden öte bir yapıya sahip olması gerektiğinin bilincinde olacaktır. 6.3 Denetimden Sorumlu Komite üyelerinin tamamı, diğer komitelerin ise başkanları, bağımsız yönetim kurulu üyeleri arasından seçilir. Denetim yönetim kurulundan beklenen işler içerisinde belki de en önemlisidir. Bunun için bu komitenin üyelerinin tamamının hiçbir icra fonksiyonu olmayan bağımsız yönetim kurulu üyelerinden oluşması istenmektedir. Ancak bu şekilde icranın denetiminin sağlanabileceği düşünülmektedir. Bu ilkede göze çarpan bir diğer önemli husus, diğer komitelerin de bağımsız yönetim kurulu üyesi başkanlığında çalışmalarının öngörülmesidir. Böylece, komitelerin etkin çalışması için asgari koşul sağlanmaya çalışılmaktadır. 6.4 İcra başkanı/genel müdür komitelerde görev alamaz. İcranın kendi kendini etkin biçimde denetlemesi ihtimali düşük olduğundan bu ilkeye ihtiyaç duyulmuştur. 6.5 Bir yönetim kurulu üyesinin birden fazla komitede görev almamasına özen gösterilir. Daha önce de ifade edildiği gibi, SPK, özel çıkar edinimini engellemek için yönetim kuruluna özel bir önem vermekte ve bu amaçla üyelerin işlerine yeteri kadar zaman ve emek harcamalarını istemektedir. 6.6 Komitelerin görevlerini yerine getirmeleri için gereken her türlü kaynak ve destek yönetim kurulu tarafından sağlanır. Komiteler, gerekli gördükleri yöneticiyi toplantılarına davet edebilir ve görüşlerini alabilir. Komitelerin işi teknik ve zaman alıcı işler olduğu için yönetim kurulu üyelerinin tek başına bu komitelerden beklenen işleri yerine getirmeleri beklenemez. Bunun için şirket ve dolayısıyla üst yönetim mercii olan yönetim kurulu komitelere her türlü destek ve kaynağı sağlamak mecburiyetindedir. Aksi halde komitelerin işlerini kendilerinden beklenen nitelikte yerine getirmesi mümkün olmayacaktır. 6.7 Komiteler, faaliyetleriyle ilgili olarak ihtiyaç gördükleri konularda bağımsız uzman görüşlerinden yararlanır. Komitelerin ihtiyaç duydukları danışmanlık hizmetlerinin bedeli şirket tarafından karşılanır. Teknik bilgi ve rapor için şirket dışından danışmanlık hizmeti alınabileceğini ifade eden bu ilke günümüz koşullarına son derece uygun bir ilkedir. Şirket bünyesinde komitelere yardımcı olacak 14

16 ekip olmadığında veya bu ekibin oluşturulması maliyetli olduğunda dışarıdan bu hizmetin alınması daha iyi bir strateji olabilir. Ayrıca, bu ilkeyle şirketin, eleman yokluğu veya nitelikli eleman sıkıntısı nedeniyle komitelere gerekli teknik desteği vermeme iradesinin önüne geçilmektedir. 6.8 Komiteler yaptıkları tüm çalışmaları yazılı hale getirir ve kaydını tutar. Komiteler, çalışmaların etkinliği için gerekli görülen ve çalışma ilkelerinde açıklanan sıklıkta toplanır. Çalışmaları hakkındaki bilgiyi ve toplantı sonuçlarını içeren raporları yönetim kuruluna sunarlar. Arşivi olan güçlüdür atasözünde de belirtildiği gibi, hazırlanan çalışma ve toplantı sonuçlarının rapor haline getirilmesi hem yapılan işlerin belgelendirilmesine hem de ilgili konularda kurumsal hafızanın oluşturulmasına yardımcı olacaktır. 6.9 Şirketin kurumsal yönetim ilkelerine uyumunu izlemek, bu konuda iyileştirme çalışmalarında bulunmak ve yönetim kuruluna öneriler sunmak üzere kurulan Kurumsal Yönetim Komitesi nin iki üyeden oluşması halinde her ikisi, ikiden fazla üyesinin bulunması halinde üyelerin çoğunluğu, icrada görevli olmayan yönetim kurulu üyelerinden oluşur. Kitabın birinci bölümünde de ifade edildiği gibi, İMKB de işlem gören şirketler için Kurumsal Yönetim İlkelerine Uyum Raporlarının yayınlanması ihtiyari bir husus değil, bir zorunluluktur. Bu son derece zaman alıcı görev için ayrı bir komite oluşturulması ve üyelerinin tamamının icrada görevli olmayan üyelerden teşkil edilmesi kurumsal yönetim ilkelerine uyumun izlenmesi ve bu konuda iyileştirme çalışmalarında bulunmaya yardımcı olacaktır Kurumsal Yönetim Komitesi; a) Şirkette kurumsal yönetim ilkelerinin uygulanıp uygulanmadığını, uygulanmıyor ise gerekçesini ve bu prensiplere tam olarak uymama dolayısıyla meydana gelen çıkar çatışmalarını tespit eder ve yönetim kuruluna kurumsal yönetim uygulamalarını iyileştirici tavsiyelerde bulunur, b) Pay sahipleri ile ilişkiler biriminin çalışmalarını gözetir. Burada söz konusu komitenin görevleri ana hatlarıyla özetlenmektedir Aday Gösterme Komitesi; a) Yönetim kuruluna uygun adayların saptanması, değerlendirilmesi ve eğitilmesi konularında şeffaf bir sistemin oluşturulması ve bu hususta politika ve stratejiler belirlenmesi konularında çalışmalar yapar, b) Yönetim kurulunun yapısı ve verimliliği hakkında düzenli değerlendirmeler yapar ve bu konularda yapılabilecek değişikliklere ilişkin tavsiyelerini yönetim kuruluna sunar, c) Yönetim kurulu üyelerinin ve üst düzey yöneticilerin performans değerlendirmesi ve kariyer planlaması konusundaki yaklaşım, ilke ve uygulamaları belirler ve bunların gözetimini yapar. Her komitenin ayrı bir önemlilik derecesi mevcuttur. Fakat aday gösterme komitesi, gerek ileride kurul içinde yer alacak kişileri teşhis etmesi gerekse hali hazırdaki kurulu değerlendirmesi açısından en önemli komitelerden biridir Riskin Erken Saptanması Komitesi; 15

17 a) Şirketin varlığını, gelişmesini ve devamını tehlikeye düşürebilecek risklerin erken teşhisi, tespit edilen risklerle ilgili gerekli önlemlerin uygulanması ve riskin yönetilmesi amacıyla çalışmalar yapar. b) Risk yönetim sistemlerini en az yılda bir kez gözden geçirir. Birçok şirket karşı karşıya olduğu riskleri ya erkenden saptayamadığı ya da yöneticileri kısa vadeli kâr hedefleri için aşırı risk aldığı için zor duruma düşmektedir. Bu nedenle riskin erken saptanması komitesi ne kadar iyi çalışırsa, şirketin karşı karşıya kalacağı riskler de o oranda azalacak ve tüm paydaşların hakları daha iyi korunmuş olacaktır. 7. Yönetim Kurulu Üyelerine ve Üst Düzey Yöneticilere Sağlanan Mali Haklar Türkiye nin kurumsal yönetim modelinin daha çok Kıta Avrupa Yönetim Sistemi ne yakın olduğu daha önce ifade edilmişti. Ülkemizde, şirketler, hâkim ortakların egemen olduğu yönetim kurulu marifetiyle yönetilmektedir. Yönetimin ya da yönetim kurulunun hâkim hissedarların elinde bulunması şirketin sahiplenilmesine yardımcı olurken bazen de bu durum azınlık hissedarlarının aleyhine dönüşebilmektedir. Şöyle ki, bazı şirketler halka açıldıktan sonra bu şirketlerin elde edilen kârı hissedarlara dağıtmamak için emsal şirketlere kıyasla daha fazla faaliyet gideri yarattığı görülmektedir. Diğer hissedarların ve paydaşların bu tür haksız uygulamalara karşı korunması için bu ilkelere gereksinim bulunmaktadır. Ayrıca üst düzey yöneticilere sağlanan mali hakların belirli bir ölçü içinde olması yöneticilerin riske karşı tutumunun dengeli olmasına yardımcı olacaktır. Eğer yöneticilerin aşırı risk alması teşvik edilirse bu şirketin zor duruma girmesine neden olabilir. Bu maddede yer alan ilkelerin bu noktaları gözeterek kaleme alındığı düşünülmektedir. 7.1 Yönetim kurulu, şirketin belirlenen ve kamuya açıklanan operasyonel ve finansal performans hedeflerine ulaşmasından sorumludur. Bunun sağlanamadığı durumlarda söz konusu husus gerekçeleri ile birlikte faaliyet raporunda açıklanır. Bu şekilde yönetim kurulu, hem kurul hem de üye bazında, özeleştirisini ve performans değerlendirmesini yapar. Yönetim kurulu üyeleri bu değerlendirmeler dikkate alınarak ödüllendirilir veya azledilir. Kurumsal yönetim ilkelerinin sorumluluk ve hesap verilebilirlik ilkeleri ışığında hazırlanan bu ilke ödüllendirme sistemin performansa dayalı belirlenmesini talep ederek adil bir ödüllendirme sistemi öngörmektedir. 7.2 Yönetim kurulu üyelerinin ve üst düzey yöneticilerin ücretlendirme esasları yazılı hale getirilmeli ve genel kurul toplantısında ayrı bir madde olarak ortakların bilgisine sunularak pay sahiplerine bu konuda görüş bildirme imkânı tanınmalıdır. Bu amaçla hazırlanan ücret politikası, şirketin internet sitesinde yer alır. Bu şekilde şeffaflığı sağlayarak diğer paydaşların görüş ve önerilerinin alınmasına imkân verilmesinin diğer paydaşların (özellikle diğer hissedarların) istismar edilmesinin önüne geçeceği düşünülmektedir. 7.3Ücret Komitesi; a) Yönetim kurulu üyelerinin ve üst düzey yöneticilerin ücretlendirme esaslarına ilişkin önerilerini, şirketin uzun vadeli hedeflerini dikkate alarak belirler, b) Şirketin ve üyenin performansı ile bağlantılı olacak şekilde ücretlendirmede kullanılabilecek ölçütleri belirler, 16

18 c) Kriterlere ulaşma derecesi dikkate alınarak, yönetim kurulu üyelerine ve üst düzey yöneticilere verilecek ücretlere ilişkin önerilerini yönetim kuruluna sunar. Daha önce de ifade edildiği gibi, SPK ilkeleriyle, yönetim kurullarından önemli görevleri yerine getirmesi beklenmektedir. Bu amaçla da icra fonksiyonunun gözetim ve denetimi için komitelerin oluşturulması istenmektedir. Bu komitelerden birisi olan ücret komitesinin görevi yönetim kurulu üyelerinin ve üst düzey yöneticilerin ücretlendirme esaslarını, ölçütleri ve ücretlere ilişkin önerilerini yönetim kuruluna sunmaktır. Bu komitenin başkanının icracı olmayan yönetim kurulu üyesi olmasının vekâlet maliyetini ortadan kaldırmaya yardımcı olacağı düşünülmektedir. 7.4 Bağımsız yönetim kurulu üyelerinin ücretlendirmesinde hisse senedi opsiyonları veya şirketin performansına dayalı ödeme planları kullanılmaz. Şu kadar ki, bağımsız yönetim kurulu üyelerinin ücretlerinin bağımsızlıklarını koruyacak düzeyde olması gerekmektedir. İlkede de açık biçimde niçin bu ilkenin böyle yazıldığı belirtilmektedir. Yani ancak bu şekilde bağımsız yönetim kurulu üyelerinin ücretlerinin bağımsızlığının sağlanacağı düşünülmektedir. 7.5 Şirket, herhangi bir yönetim kurulu üyesine veya üst düzey yöneticilerine borç veremez, kredi kullandıramaz, verilmiş olan borçların ve kredilerin süresini uzatamaz, şartlarını iyileştiremez, üçüncü bir kişi aracılığıyla şahsi kredi adı altında kredi kullandıramaz veya lehine kefalet gibi teminatlar veremez. Ancak bireysel kredi veren kuruluşlar herkes için uyguladığı şartlarda, söz konusu kişilere kredi verebilir ve bu kişileri diğer hizmetlerinden yararlandırabilir. Bu ilke şirketin içinin boşaltılmasını ve özel çıkar edinimini engellemeyi amaçlamaktadır. 7.6 Yönetim kurulu üyelerine ve üst düzey yöneticilere verilen ücretler ile sağlanan diğer tüm menfaatler(*), yıllık faaliyet raporu vasıtasıyla kamuya açıklanır. Kişi bazında açıklama yapılması esastır. Kişi bazında açıklamanın yapılamadığı durumlarda açıklamada asgari olarak yönetim kurulu ve üst düzey yönetici ayrımına yer verilmelidir. (*)Yapılan ödemeler, maaş, ikramiye, diğer düzenli ve arızi ödemeler gibi nakdi, hisse senetleri, hisse senetlerine dayalı türev ürünler, çalışanları hisse senedi edindirme planları kapsamında verilen hisse alım opsiyonları, mülkiyeti verilen ve/veya kullanım için tahsis edilen ev, otomobil gibi gayri nakdi olarak yapılan ödemeler ve sağlanan tüm menfaatleri kapsar. Bu ilkeyle, kamuyu aydınlatma ve şeffaflık ilkesinin bir gereği olarak bu bilginin diğer paydaşlarla paylaşılması amaçlanmaktadır. Özet Anglo-Sakson ülkelerinde gözlenen hissedar-yönetici ikileminin yani birincil vekâlet sorununun, ülkemiz için pek geçerli olduğunu söylemek olası değildir. Anglo-Sakson uygulamasında yönetim kurulundan beklenen, yönetime karşı özellikle hissedarların hakkını korumak iken biz de yönetim kurulundan beklenen, hâkim hissedarlara karşı özellikle diğer hissedarların hakkını korumaktır. Anglo-Sakson uygulamasında yönetim kurulunun üst yönetim (CEO) karşısında işlevlerini yerine getirememesi sorunu varken, bizim ülkemizde yönetim kurulunun hâkim ortaklar karşısında diğer paydaşların hakkını yeterince koruyamaması sorunu bulunmaktadır. 17

19 Dolayısıyla daha önce de söylediğimiz gibi, ihtiyaçların farklı olmasından dolayı her ülkenin kurumsal yönetim ilkelerine yaklaşımı ve çözümü farklı olabilir. Ülkemizde şirket yönetimi hâkim ortakların egemen olduğu yönetim kurulu marifetiyle yürütülmektedir. Yönetimin ya da yönetim kurulunun hâkim hissedarların elinde bulunması şirketin sahiplenilmesine yardımcı olurken bazen de bu durum azınlık hissedarlarının aleyhine dönüşebilmektedir. Böyle bir şirket yapısında azınlık hissedarlar ve diğer paydaşların menfaatlerini, şirket üst yönetiminin özel çıkar gözetmesi ihtimaline karşı korumak için yönetim kurulunun etkin bir araç olarak devreye sokulması öz sermayeye ilişkin vekâlet sorununu çözmeye yardımcı olabilir. Dünyada da yaşanan makro ya da mikro ölçekli finansal krizlerin nedenlerinin büyük bir bölümünü yönetim sorunu oluşturmaktadır. Yöneticilerin kısa vadeli kâr hedefleri denetlenmediğinde şirketlerin haddinden fazla risk alarak iflasa kadar giden mali başarısızlık sorunlarına maruz kaldığı görülmektedir. Bu durum kurumsal yönetim ilkelerinin dördüncüsü olan yönetim kurulunun önemini ortaya koymaktadır. İyi oluşturulmuş bir yönetim kurulu, genel kurulda pay sahiplerinin kendisine vermiş olduğu yetki doğrultusunda; mevzuat, esas sözleşme, şirket içi düzenlemeler ve politikalar çerçevesinde yetki ve sorumluluklarını kullanır ve şirketi temsil eder. Yönetim kurulların etkin çalışmasına büyük önem veren Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), yönetim kurulu ile ilgili ilkeleri; yönetim kurulunun işlevi, yönetim kurulunun faaliyet esasları, yönetim kurulunun yapısı, yönetim kurulu toplantılarının şekli, yönetim kurulu bünyesinde oluşturulan komiteler, yönetim kurulu üyelerine ve üst düzey yöneticilere sağlanan mali haklar başlıkları altında oldukça ayrıntılı biçimde belirlemiştir. SPK nın, getirdiği KY ilkeleriyle yönetim kurullarının ülkemiz koşullarında etkinliğini artırmak için şu üç ana hususa ağırlık verdiği görülmektedir: Yönetim kurullarının hâkim ortaklar ve/veya üst yönetimden bağımsızlığının sağlanması, bu amaçla yönetim kurullarına bağımsız üye atanması ve bu üyelere üst yönetimin denetimini sağlayacak önemli yetki ve sorumluluklar verilmesi ve paydaşların haklarını ve şirketin uzun dönemli menfaatlerini gerçekleştirmeye yardımcı olmak amacıyla yeni yönetim kurulu komitelerinin oluşturulması ve bunların bağımsız üyeler başkanlığında çalışmasının temin edilmesi. 18

20 Örnek Kurumsal Yönetim Uyum Beyanı: Yönetim Kurulu Kurumsal Yönetim Uyum Raporunun yayınlanması, İMKB de işlem gören şirketler açısından ihtiyari bir uygulama değil, bir zorunluluktur. Hazırlanan uyum raporuyla SPK Kurumsal Yönetim İlkeleri ışığında daha iyi kurumsal yönetim uygulaması için her bir ilke bazında şirket bünyesinde neler yapıldığı kamuoyuna beyan edilmektedir. Aşağıdaki örnek de, TÜPRAŞ tarafından hazırlanan ve kamuoyuna açıklanan Kurumsal Yönetim Uyum Beyanı başlıklı raporun yönetim kurulu ile ilgili kısmı yer almaktadır. 19

21 20

22 21

23 22

24 23

25 Kaynak: Tüpraş Kurumsal Yönetim İlkelerine Uyum Beyanı, 2012 (Bu raporun bu kitapta örnek olarak kullanımı için TÜPRAŞ tan izin alınmıştır.) 24