KONU: Tıbbi Jeoloji Çalışma Grubu Tarih:

Transkript

1 TIBBİ JEOLOJİ ÇALIŞMA GRUBU KONU: Tıbbi Jeoloji Çalışma Grubu Tarih: GÜNDEM 1-Tıbbi Jeoloji tanımı, konuları, ilgili meslekler 2-Dünyada Tıbbi jeoloji 3-Türkiye de tesbit edilen önemli Tıbbi Jeoloji Konuları 4-Yasa ve yönetmeliklerde Tıbbi jeoloji 5-Yapılan çalışmalar 6-TJÇG ve Yürütme grubu oluşturulması, simge 7-WEB sayfası oluşturulması 8-Yapılacak çalışma konuları (çalıştay, sempozyum vb.) 9-Dilek ve öneriler Dr. Eşref ATABEY; Tıbbı Jeoloji Çalışma Grubu oluşturulduğunda görevi; bu konuda bilimsel çalışmalara öncülük etmek, proje oluşturulmasında rehberlik yapmak, bilgi birikiminin sağlanmasında yardımcı olmak, daha çok eğitim yönüyle ilgilenerek çalıştay, konferanslar, sempozyum gibi etkinliklerin yapılmasında organizasyonlarda yardımcı olmak bir bakıma koordinasyon görevini üstlenmek. Türkiye de Tıbbi jeoloji alında öncelikle riskli olan en önemli konu arsenik, ikinci sırada asbest-eriyonit, üçüncü sırada asit maden drenajı, dördüncü sırada florozis, silikozis gelmektedir. Prof. Dr. Yusuf İzettin BARIŞ (Göğüs Hastalıkları Uzmanı); tarafından Nevşehir bölgesindeki mezatolyama hastalığı hakkında bilgi verdi. Yapmış olduğu çalışmalar sonucu bölgedeki sorunların, temelinde köy yerleşiminin kurulu olduğu jeolojik formasyondan kaynaklandığının tespit edildiğini, Mezatolyama hastalığının tedavi çözümünün olmadığı ancak ağrı merkezleri kurularak hastaların çektikleri ağrıların azaltılması yönünde çalışmalar yapmanın gerekliliğini vurguladı. ABD asbest hastalarının kurum veya kuruluşlara yüksek miktarda tazminat davaları açtığını ve davaları kazandığını, Türkiye deki asbest hastalarının da hakları konusunda bilgilendirilmesinde TJAG nun bir görevi olabileceğinden bahsetti. TJÇG nun oluşturulmasının gerekli olduğunu belirtti. Prof. Dr. Sonay SÖZÜDOĞRU OK TJÇG nun çalışmalarında toprak ve bitkilerde ağır metal kirliliğinin önemli olduğu ve bu konuda yardımcı olacağını belirtti. Doç. Dr. Hanım Halilova (A.Ü. Toprak Bölümü); Kastamonu bölgesinde yapmış olduğu iyot eksikliğine bağlı gerçekleşen guatr hastalıklarından bahsetti. Ayrıca Kastamonu bölgesindeki sorunları ve çözüm önerilerini anlattı. Özellikle elementlerle ilgili önemli katkı koyabileceğini, TJÇG nun gerekli ve önemli olduğunu vurguladı. Prof. Dr. Serdar BAYARI (H.Ü. Hidrojeoloji Mühendisliği; TJÇG çalışmalarını ve tıbbi jeoloji konularında kamuoyunu bilgilendirebilecek web sayfasının kurulmasının faydalı olabileceğinden ve bu şekilde doğru bilgilendirmenin sağlanabileceğinden bahsetti. Prof. Dr. Ulvi Reha FİDANCI (A. Ü. Veteriner Fak. Dahiliye AD.); TJÇG nun gerekli ve önemli yeri olabileceğinden, WEB sayfası oluşturulması gerektiğini belirtti.

2 U. R. Fidancı Jeolojik yapıya bağlı olarak hayvanlarda gelişen kanser gibi olgular hayvanların ekonomik değerleri ve yaşam süreleri yönüyle üzerinde durulan konular değildir. Ancak mineral maddelerin ve özellikle iz elementlerin hayvansal organizmada normalin altında veya üzerinde bulunmalarından ileri gelen hastalıklar, özellikle son yıllarda hayvancılık ekonomisinde büyük önem kazanmıştır. Canlılık olaylarının akışı için önemli olan iz elementlerin eksikliği, hücre metabolizmasını bozmakta ve ağır noksanlıkları ölümle sonuçlanan, karakteristik noksanlık hastalıklarını oluşturmaktadır. İz elementlerin hücre metabolizmasındaki fonksiyonları çok çeşitli olup, membran geçirgenliği ve doku hassasiyetinin oluşumu, sinir impluslarının iletimi, hormon ve enzimlerin kendilerine özgü fonksiyonlarının gerçekleşmesi, büyüme ve hayvansal üretim-verim ile canlının diğer hayati fonksiyonlarının yerine getirilmesinde iz elementler önemli görevler üstlenirler. Bu nedenle hayvanlarında iz element dengesizlikleri, kıl dökülmesi, depigmentasyon, parakeratozis, iskelet bozuklukları, devamlı ishal, anemi, iştahsızlık, kemiklerde yapısal bozukluklar, büyümede yavaşlama, gerileme ve gelişme bozuklukları, felçler, enfeksiyonlara bağlı olmayan yavru atmalar, erken doğumlar, doğum sonrası ölümler, yavru verimi de dahil olmak üzere tüm hayvansal verimlerde gerileme, kısırlık, tetani ve pika gibi klinik bozukluklarla ortaya çıkmaktadır. Hayvancılık alanında, beslenme bozuklukları yönünde önemle üzerinde durulan başlıca iz elementler, demir, bakır, mangan, molibden, selenyum, çinko, flor ve geviş getiren hayvanlar için kobalt olup, bunlardan başka baryum, bor, brom, krom, aluminyum, kadmiyum, nikel, silisyum, lityum, stronsiyum gibi değişik birçok elementin iz fonksiyonları da tartışılmaktadır. Organizmanın iz elementlere olan gereksinimleri çeşitli faktörlerin etkisine bağlıdır. Özellikle verim düzeyi yüksek olan hayvanlarda enerji ve mineral dengesi çok önemli bir kavramdır. Toprak, su ve yem maddelerinin iz element içeriği, sindirim kanalındaki emilim şekilleri, emilim sırasında iz elementler arası etkileşim, vücutta depolanma durumları, hayvanın kendisine ait özellikler gereksinimi azaltımakta veya yükseltimektedir. Mineral yetersizliklerin spesifik bölgelerde yoğunlaştığı ve doğrudan toprağın yapısı ile ilişkili olduğu kabul edilmektedir. Bu bölgelerin jeolojik yapısı sonuçta hayvan sağlığını direkt olarak etkilemektedir. Yurdumuzun bütün bölgelerini kapsayan hayvanların kan mineral ve iz element profillerinin ortaya konduğu, bölgelerin toprak, su ve bitkilerinin mineral ve iz element düzeylerinin belirlendiği, jeolojik yapı ile ilişkilendirildiği kapsamlı çalışmalar bulunmamaktadır. Mevcut çalışmalar yöresel bazda ve anorganik metabolizmada rol oynayan belirli mineral ve iz element düzeylerine yönelik çalışmalardır. Bu çalışmalardan sağlanan veriler yurdumuzdaki minerallerle ilgili beslenme hastalıklarının genel durumunun ortaya konmasında önemli rol üstlenmektedir şeklinde görüş bildirdi. Prof. Dr. Sema Burgaz (G.Ü. Toksikoloji A.B.D) TJÇG nun bilimsel dernek şeklinde örgütlenmesinin Uluslararası Medical Geology Grubu (İMGA) ve diğer gruplarla birlikte çalışmasını kolaylaştırabileceği, bu konuda statüsünün belli olması ve bir kurum ya da dernek çatısı altında çalışmasının uygun olacağını belirtti. Prof. Dr. Abidin Temel (H.Ü. Jeoloji Mühendisliği) Kurumsal bir kimlik altında meslek odaları ile birlikte çalışmanın hem mali hem de kurumsal desteği sağlayacağını, TJÇG nun salt bilimsel faaliyetlerde bulunmasını temenni etti. Gündem maddelerinde yapılacak çalıştay, sempozyum vb. faaliyetler için, aşağıda belirtilen konulara öncelik verilmesi toplantıya katılan üyeler tarafından benimsendi. ÇALIŞTAY KONULARI Arsenik, Arsenikli Sular; Tıbbı jeoloji çalışmalarının önemli bir konusu olan ve doğada As3 ve As5 şeklinde doğal olarak bulunan arseniğin, insan sağlığına etkisi, bulunduğu ortamların ortaya konulması,

3 su kaynaklarında yarattığı kirlilik ve AB çalışmaları açısından da önemli nedeniyle çalıştay veya sempozyum konusu olarak seçilebilir. Silikozis; Küçük işletmelerde kot ağartma nedeniyle kullanılan kuvars tozlarından dolayı ortaya çıkan silikozis hastalığı hakkında Türkiye de ayrıntılı bir çalışma yapılmamıştır. Sadece hasta sayısının ülkedeki insan sayısı ile kıyaslanması söz konusudur. Kömür yataklarında, kuvars kumu kullanılan işletmelerde çalışan işçiler üstünde ayrıntılı bir çalışma yapılabilir. Derin petrol sondajında çalışan işçilerde Yusuf İzzetin Barış hocamız tarafından yapılan ön inceleme sonucunda hem üst solunum hem de akciğerlerinde meslek hastalığı teşhisi konulmuştur. Bu konu hakkında şimdiye kadar hiç araştırma yapılmamıştır. Özellikle sondaj da kullanılan bentonit türü malzemenin ciğerlere ektisi ve üst solunum yolunu etkileyebilecek kuyu gaz çıkışları da TJAG tarafından çalışılabilir. Bor; Dünya rezervin %90 nın ülkemizde bulunması ve tüm sanayi kollarında hammadde olarak kullanılmaktadır. Özelliği nedeniyle arsenik minerali ile birlikte bulunabilir. Bor mineralinin toksik etkisinin üreme sistemi üzerine olduğu konusunda bir düşünce olmasına karşın çalışmalar yetersiz kalmaktadır. AB tarafından borun toksisitesi bir basamak daha artırılarak satış kutuları üstüne kuru kafa resimi yapıştırılması boyutuna gelmiştir. Tüm konularla ilgili görüşlerinizi adresine gönderebilirsiniz. Çalışmalarınızda başarı ve sağlık dilerim. Dr. Eşref Atabey

4 TIBBİ JEOLOJİ ÇALIŞMA GRUBU Adı ve Soyadı Çalıştığı Kurum E-posta Prof. Dr. Nuray AKBULUT Hacettepe Ü. Biyoloji Böl. Prof. Dr. İbrahim AKKURT Prof. Dr. Melih AKYOL Doç Dr. Sadrettin ALPAN Dr. Eşref ATABEY Prof. Dr. Y.İzzettin BARIŞ Prof. Dr. Nurhayat BARLAS Prof. Dr. Serdar BAYARI Prof. Dr. Nazmi BİLİR Prof.Dr. Sema BURGAZ Prof. Dr. Ayhan O ÇAVDAR Nilgün ÇELEBİ Prof. Dr. Arif ÇIMRIN Prof. Dr. Lütfi ÇÖPLÜ Bahattin M. DEMİR Dr. Gonca DEMİRCİGİL Prof. Dr. Ali DEMİRSOY Prof. Dr. Serpil DİZBAY SAK Prof. Dr. Tomris ERBAŞ Dr. İsfendiyar EYÜPOĞLU Prof. Dr. Mustafa ERGİN Prof. Dr. Ulvi Reha FİDANCI Prof. Dr. M. Cemal GÖNCÜOĞLU Cumhuriyet Ü. Tıp Fak.- Sivas Cumhuriyet Ü. Tıp Fak.- Sivas MTA Eski Genel Müdürü Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü- Hacettepe Ü. Tıp Fak. Emekli Hacettepe Ü. Biyoloji Böl.- Hacettepe Ü. Jeoloji Müh. Böl.- Hacettepe Ü. Tıp Fak.- Gazi Ü. Eczacılık Fak- Türkiye Bilimler Akademisi Eser Elementler Çalışma Grubu - TAEK Çekmece Nükleer Araştırma Merkezi- İstanbul Dokuz Eylül Ü. Tıp Fak.- İzmir Hacettepe Ü.Tıp Fak.- Afet İşleri Genel Müdürlüğü- Gazi Ü. Eczacılık Fak. Hacettepe Ü. Biyoloji Böl.- Ü. Tıp Fak. Hacettepe Ü.Tıp Fak. Beynam Sağlık Ocağı- Ü. Jeoloji Müh. Böl. Ü. Veteriner Fak. Biyokimya ABD ODTÜ Jeoloji Müh. Böl.- iakkurt@cumhuriyet.edu.tr makyol@cumhuriyet.edu.tr esrefatabey@gmail.com esrefatabey@yahoo.com izzettinbaris@ttnet.net.tr barlas@hacettepe.edu.tr nbilir@hacettepe.edu.tr sema.burgaz@gmail.com acavdar@tuba.gov.tr nilgun.celebi@taek.gov.tr acimrin@deu.edu.tr lcoplu@hacettepe.edu.tr sak@medicine.ankara.edu.tr drerbas@hotmail.com ergin@eng.ankara.edu.tr fidanci@veterinary.ankara.edu.tr mcgoncu@metu.edu.tr

5 Prof. Dr.Asuman GÜNAL TÜRKMENOĞLU ODTÜ Jeoloji Müh. Böl- Doç. Dr. Hanım Ü. Ziraat Fak. HALİLOVA Prof. Dr. İ. Hamit Ü. Tıp Fak. HANCI Doç. Dr. Zeki HASSAN Musul Ü.-Irak Prof. Dr. Cahit HELVACI Dokuz Eylül Ü. Jeoloji Müh. Böl.-İzmir Prof. Dr.Hilal KARAGÜL Prof. Dr. Ali Esat KARAKAYA Prof. Dr. Levent KART Hasan KIRMIZITAŞ Prof Dr. Nazmi ORUÇ Doç Dr. Abdullah OLGUN Ü. Veteriner Fak. Biyokimya ABD- Gazi Ü. Eczacılık Fak.- Karaelmas Ü. Tıp Fak.- Zonguldak DSİ V. Bölge Müdürlüğü- Çevre Derneği YK- Eskişehir Doç. Dr. Zeynep ÖKTE Ü. Diş Hekimliği Fak Prof. Dr. Gülden Hacettepe Ü. Beslenme PEKCAN ve Diyabetik Böl.- Prof. Dr. Sonay Ü. Ziraat Fak. SÖZÜDOĞRU OK Dr. Yüksel ATAKAN Almanya Prof. Dr. Abdurrahman Dicle Ü. Tıp Fak.- ŞENYİĞİT Diyarbakır Yard. Doç. Dr. Fatma TOKSOY KÖKSAL ODTÜ Jeoloji Böl. Prof. Dr. Abidin TEMEL Hasan ÜNAL Prof. Dr. İlhami ÜNVER Prof. Dr. Hüseyin YALÇIN Prof. Dr. Hayriye YETER GÖKSU Doç. Dr. Beran YOKUŞ Prof. Dr. Handan ZEREN Hacettepe Ü. Jeoloji Müh. Böl.- Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü- Cumhuriyet Ü. Jeoloji Müh. Böl.-Sivas Çevre ve Sağlık Araştırmaları Merkezi- Almanya Dicle Ü. Veteriner Fak.- Diyarbakır Çukurova Ü. Tıp Fak.- Adana

6 Prof. Dr. Salih EMRİ Hacettepe Üniv Tıp Fak. Göğüs Hast. Ayten ÇABUTÇU Mersin Üni. Jeoloji Müh. Böl. Liste kesin değildir. Tıbbi jeoloji konusunda araştırma yapanlar, katkı koymak isteyenler listeye ilave edilecektir. GEREKÇE Yerküremizin sunduğu kaynakların sonsuz olmadığı, daha güvenli yaşam için Yerküre nin sağladığı büyük potansiyelin tüm toplum katmanlarınca farkına varılması ve kaynakların etkili ve verimli kullanılması hususunda bireylerin ve toplumların dikkatlerinin çekilmesi için yılı Birleşmiş Milletler Genel Kurulunca Uluslararası Yer Yılı olarak ilan edilmiştir. Deprem, heyelan temalı haritaların yanında, çevremizdeki kayaçlar, mineraller, elementler gibi jeolojik unsurlarla depremler ve volkanlar gibi jeolojik süreçlerin insan sağlığı üzerindeki olumlu ya da olumsuz etkileri ve bu etkilerin coğrafik dağılımlarını ortaya koymada kurum ve kuruluşlara önemli görevler düşmektedir. Bir yerleşim yeri planlaması aşamasında nasıl ki sert ve yumuşak zemin özellikleri, sıvılaşma, heyelan, sel baskını, kaya düşmesi gibi kriterler dikkate alınıyorsa, yerleşime açılması düşünülen zeminlerin mineral dağılımı, yer altı suyunun kalitesi, radyoaktivitesi de bilinmesi önem arz etmektedir. Zeminler depremsellik yönünden yerleşime uygun parametreler taşıyor olsa bile, eğer insan sağlığını tehdit eden mineral, toz, su kirliliğine neden olan etmenler varsa iyileştirme tedbirleri alınmadan, sağlıklı bir ortam yaratılmadan yerleşime açılmaması yönünde görüşler vardır. Yerleşime açılması düşünülen zeminde insan sağlığını tehdit eden elementlerden doğal radyasyon, arsenik, minerallerden ise asbest, eriyonit, silis tozları olabilir. İmara açılacak alanların mineral dağılımı yapılarak, arsenik, radon gazı, radyasyon ve iz element değerleri saptanması başta jeoloji mesleği ile diğer meslekleri yakından ilgilendirmektedir. Sağlığa etki eden jeolojik etmenlerin öneminin farkına varılmasıyla 1996 yılında Uluslararası Jeoloji Bilimleri Birliğinin (IUGS), Çevre Planlaması Amaçlı Jeoloji Bilimleri Komisyonu; birinci amacı bilim insanları, tıp uzmanları ve kamuoyunu bu konunun giderek anlaşılması olan Uluslararsı Tıbbi Jeoloji Çalışma Grubu oluşturmuştur yılında ise UNESCO, 454 nolu Tıbbi Jeoloji projesi adıyla yeni bir Uluslar arası Jeolojik Korelasyon Programına (IGCP) öncülük etmiştir. Bu proje ile dünyanın diğer yerlerindeki meslektaşları ile gelişmiş ülkelerde çalışan bilim insanları bir araya gelerek insanların ve hayvanların sağlığını etkileyen yerbilimsel etmenlerin önemini vurgulamaktadır. 454 nolu Tıbbi Jeoloji Projesine katılımcı ülkeler arasında; Avusturya, Avustralya, Brezilya, Bulgaristan, Kamerun, Kanada, Şili, Çin, Çek Cumhuriyeti, Finlandiya, Almanya, Yunanistan, Hindistan, Kenya, Meksika, Hollanda, Norveç, Polonya,, Romanya, Rusya, Suudi Arabistan, Slovakya, Güney Afrika Cumhuriyeti, Sri Lanka, İsveç, Tanzanya, Ukrayna, Birleşik Krallık, Birleşik Amerika, Yugoslavya, Zambiya ve Zimbabwe yer almıştır. İnsan kökenli (antropojenik) kaynaklar, doğal jeolojik unsurlardan volkanik püskürmeler ve etkileri, içme suyunda inorganik arsenik, flor, selenyum, iyot, bor vd. elementlerin kaynağı ve etkileri, doğal radyasyon kaynakları, radon gazı ve etkisi, jeofaji, yer altı suyu jeokimyası, asbest, eriyonit, silis vd mineral tozları ve diğer tıbbinin belli başlı konularında araştırmalar yapmak, bu alanda bilgi birikimini sağlamak, jeokimya haritaları yapmak, eğitici amaçlı sempozyum, çalıştay, seminer vd toplantılar ve bu alanda üniversiteler ve diğer kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapmak üzere jeoloji mühendisleri, hidrojeologlar, mineraloglar, kimyacılar, jeokimyacılar, biyojeokimyacılar, tabipler, epidemiologlar, toksikologlar, diş hekimleri, patologlar, veteriner hekimleri, ziraat mühendisleri, biyologlar, radyasyon fizikçileri vb meslek dallarından uzmanların bir

7 araya geldiği tarihinde TIBBİ JEOLOJİ ÇALIŞMA GRUBU kısaca TJÇG oluşturulmuştur. İLETİŞİM: iletişim formunu doldurarak iletişim sağlayabilirsiniz. e-posta: Dr. Eşref ATABEY