VARŞOVA DAKİ NATO ZİRVESİ VE TÜRKİYE

Transkript

1

2 Prof. Dr. Nurşin ATEŞOĞLU GÜNEY ile Söyleşi VARŞOVA DAKİ NATO ZİRVESİ VE TÜRKİYE Ağustos 2016 Hazırlayan: Şafak Beren YILDIRIM

3 SUNUŞ Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi (BİLGESAM) Türkiye nin iç ve dış güvenliğini etkileyen yakın çevresindeki gelişmelere ve bu gelişmelerin muhtemel sonuçlarına ilişkin öngörülerde bulunarak Ankara daki karar mercilerine milli menfaatler doğrultusunda gerçekçi çözüm önerileri sunmak amacıyla Bilge Söyleşiler gerçekleştirmekte, bu söyleşileri kamuoyunun dikkatine sunmaktadır. Bilge Söyleşi serisinin bu sayısında Varşova daki NATO Zirvesi ve Türkiye başlıklı söyleşi, Yıldız Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi ve aynı zamanda BİLGESAM Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Nurşin Ateşoğlu Güney ile gerçekleştirilmiştir. Söyleşide Varşova NATO Zirvesi ne katılan Prof.Dr. Nurşin Ateşoğlu Güney zirvede tartışılan konuları direkt olarak aktarmış ve değişik boyutları ile ele almıştır. Güney, bununla birlikte konunun Türkiye ye ve bölgeye etkileri hakkındaki sorulara geniş kapsamlı cevaplar vermiştir. Başta BİLGESAM Başkan Yardımcısı Prof.Dr. Nurşin Ateşoğlu Güney olmak üzere söyleşiyi gerçekleştiren BİLGESAM Araştırma Asistanı Şafak Beren Yıldırım a ve söyleşinin yayına hazırlanmasında emeği geçen BİLGESAM personeline teşekkür ederim. Prof.Dr.Atilla SANDIKLI BİLGESAM Başkanı

4 1- Güvenlik kavramı bulunduğumuz koşullar içinde artık paylaşılan bir olgu durumundadır. Sizce NATO nun stratejik yapısı günümüz tehditlerine yanıt vermekte midir? Bugün NATO yu nasıl tanımlarsınız? NATO aslında Soğuk Savaş sonrasında bir dönüşüm süreci başlatmıştı. Bilindiği gibi Soğuk Savaş süresince algılanan tehdit aslında iki kutuplu bir dünyanın dayattığı, devlet kaynaklı bir tehditti. Dolayısıyla tehdidin hesaplanabilir ve ölçülebilir bir hali vardı. Soğuk Savaş sonrası bu durum değişti çünkü NATO nun karşıt kutbu olarak var olan Varşova Paktı dağıldı, Sovyetler Birliği çözüldü, Varşova Paktı alanında yeni bağımsız cumhuriyetler ortaya çıktı. Bu değişimlerle ilintili olarak Rusya yı artık tehdit olarak görmeyen bir NATO ortaya çıkmaya başladı. Yeni NATO için Rusya düşman olmadığı gibi mümkünse işbirliği yapabileceği bir partnerdi de. Nitekim 1997 den itibaren Rusya ile 19+1 çerçevesi içerisinde NATO-Rusya Kuruluş Bildirgesi ile başlayan bir yakınlaşma sürecine girildi ve şahit olduğumuz üzere akabinde NATO-Rusya Konseyi kuruldu. Tüm bu adımlar bize neyi gösteriyordu? Karşımızda Sovyet sonrası alanla ilişkilerinde Rusya ya özel bir önem veren, Öncelik Rusya; Russia First dediğimiz bir politikayı benimseyen, bu bağlamda da belirli konularda Rusya ile işbirliği yapabilen bir NATO vardı. Bu dönem, NATO nun stratejik belgelerine bakan biri, NATO caydırıcılığının ve Atlantik Ötesi alanın güvenliğinin Rusya ya karşı oluşturulmadığını hemen fark eder. Rusya ya öncelik veren politikalar 2014 Ukrayna Krizi yle ve Rusya nın Kırım ı ilhakıyla beraber değişmek zorunda kaldı. Değişimin yönünü değerlendiren ve Soğuk Savaş dönemine aşina olan benim gibiler için NATO nun bir restorasyon dönemine girdiği de söylenebilir. Bu bağlamda Brüksel de Rusya ya öncelik politikasının devam ettirilebilir olduğunu düşünen ve Rusya ile geniş çaplı bir işbirliği olanağının hala var olduğuna inanan o kadar az sayıda insan var ki. Varşova Zirvesinin öncesi ve sonrası yaşanan tartışmalar NATO nun giderek Doğu Kanadını önceleyen bir politika benimsediğini gösteriyor. Bu şu demek: Orta ve Doğu Avrupa nın Soğuk Savaş sonrası hissettiği Rusya kaynaklı bir saldırı olasılığından kaynaklı tedirginlik Kırım da 2014 de somutlaşınca, bu ülkelerin yaşadığı güvenlik endişelerini NATO bu ülkelerden teşekkül Doğu Kanadında teminattan caydırıcılığa geçerek yatıştırmak istiyor. Doğu kanadın hikâyesi bu, bu arada Türkiye nin de yer aldığı Güney Kanat başka bir güvensizlik sarmalı ile karşı karşıya ki bu sarmal içerisinde hem devlet hem de devlet dışı aktörlerin yarattığı farklı biçimde görünürlük kazanan pek çok risk ve tehdit var. Varşova Zirvesinin önemini, getirilerini ve muğlak bıraktığı noktaları anlamak için bu iki kanat arasındaki ilişkinin caydırıcılık mantığı çerçevesinde anlaşılması gerekiyor. İttifak ın Varşova Zirvesinde ortaya çıkan ortak kanıya göre, NATO nun caydırıcılık mekanizmasının konvansiyonel seviyedeki düşük yoğunluklu çatışmalar karşısında (hibrid yanı melez çatışmalar gibi) yeterli olmadığı idi. Bu bağlamda somut askeri tedbirlerle NATO caydırıcılığının güçlenmesi için öncelikli risk alanı olarak Doğu Kanadı görüldü. Ancak caydırıcılığın güçlenmesi için gerekli olan unsurlardan biri de NATO güvenliğinin 1

5 bölünmez bütünlüğünün altının çizilmesiydi ki, Varşova da yapılan da buydu. Bu da şu demek: İttifak ın iki kanadına da yönelik NATO savunma teminatı geçerlidir. Özetlemek gerekirse Varşova da NATO Doğu Kanadına yönelik askeri tedbirlerle Güney Kanadı da ilgilendiren güvenliğin bölünmezliği prensibini merkeze alarak müttefiklerinin NATO caydırıcılığının sağlamlığı ve yeterliği konusundaki haklı endişelerini gidermek istemiştir. İttifak Varşova Zirvesinde başlattığı İttifak ın caydırıcılığının onarılması, restorasyonu işinde de önceliğini doğu kanada vermek istemiş ve bunu gösterir şekilde bazı somut askeri tedbirleri devreye sokmuştur. Karışık gibi görünmekle beraber varacağımız sonuç basit: İttifak ın bu yöndeki tercihinin sebebi kolektif güvenlik mekanizmasının esas dayanağı olan caydırıcılık mekanizmasının riskler karşısında hemen kuvvetlendirilmesidir. Gelinen nokta budur. Fakat tüm bunları belirtirken bir Güney Kanat ülkesi olarak güneyin yaşadığı hayal kırıklığının sebeplerini de anlamak ve anlatmak lazım. Doğu Kanadının karşı karşıya olduğu risk belli ama aslında aşağıda çok daha karmaşık güvenlik riskleri ve tehditler var. Ve maalesef Müttefikler henüz bu karmaşık risk ve tehditlerin doğası konusunda anlaşabilmiş değiller. Amerika Birleşik Devletlerini ve Kanada yı dışarıda tutarak konuşmak gerekirse, NATO nun Avrupalı tarafının kafası son dönemde Avrupa güvenliğinin karşı karşıya kaldığı manzara karşısında çok karışık. Avrupa Birliği içerisinde Avrupa güvenliğine yönelik özellikle güneyden kaynaklı riskler konusunda herkes farklı bir şey söylüyormuş gibi. Kimisi için baş sorun mülteci meselesi, kimisi için Rusya, kimisi için Brexit sonrası kaybedilen güven ortamı. Liste uzayıp gidebilir, esas mesele ise bu kafa karışıklığı içerisinde fark etmek ve tedbir almak gereken şeylere karşı umursamaz, görmez bir tavır benimsenmesi. Örneğin Varşova Zirvesi öncesi Fransa da katıldığım bağımsız akademik bir toplantıda katılımcılara Güney Kanadında neler olup bittiğine dair bilgilerinin olup olmadığını sorduğumu hatırlıyorum da; bir bilgilerinin olmadığını, yaşadıklarımızı görmediklerini ve hissetmediklerini dile getirmişlerdi. Oysa Güney Kanada yönelik riskleri düşündüğümüzde ciddi bir tablo ile karşı karşıya olduğumuzu söylemek gerek. Akdeniz de güçlenen ve Doğu Akdeniz de A2/AD yani rakibe karşı alan kontrol kapasitesi elde eden Rusya da var, radikal terörizm sorunları var, çökmekte olan devletlerden kaynaklanan riskler var, Türkiye ye yönelik sınır ötesinden kaynaklı güvenlik sorunları var Temmuz 2016 tarihinde Varşova da gerçekleştirilen NATO zirvesinde Doğu Akdeniz e de yer verilmiş, güvenlik hedefi kapsamında Sea Guardian adlı bir görev gücü oluşturulacağı açıklanmıştır. Bu konudaki değerlendirmeleriniz nelerdir? Sea Guardian adlı görev gücü NATO nun Akdeniz deki caydırıcılık algısıyla ilgili bir mevzu değil. Bilindiği gibi, hâlihazırda Güney Kanat ülkelerinin güvenliğine yönelik değişik tehdit ve riskler söz konusu. Ki bu çerçevede son dönemde öne çıkan meselelerden biri de mülteci sorunu. Batı mülteci sorununun bir tehdit olarak ciddiyeti konusunda şüphe duymamakla beraber, konuyu ge- 2

6 nelde insan kaçakçılığı mevzusu üzerinden okumayı yeğeliyor. Yani Batı nın bu yeni tehdit algısı içerisinde maalesef mültecilerin çektiği mağduriyet ve günümüzde mülteci haline düşmenin esas nedenleri yer almıyor. Hâlihazırda, Orta Akdeniz de NATO nun bilfiil taraf olduğu Sea Guardian adlı bir deniz gücü var. Sea Guardian adıyla anılan bu İttifak görev gücü tamamen süregelen mülteci akınını düzenlemek üzere Akdeniz de konuşlandırılmış durumda. Bilindiği gibi, Avrupa Birliği nin de Akdeniz deki mülteci akınını düzenleme kaygısıyla görevlendirmiş olduğu Sofya adıyla anılan bir donanma gücü var. Bana soracak olursanız; NATO ileride Avrupa Birliği nin Akdeniz deki mevcut Sofya girişimiyle koordineli bir işbirliği yapmak suretiyle günümüz mülteci meselesinde daha etkili bir rol alabilir. Tabii isterse. 3. NATO nun Varşova Zirvesinde Doğu Akdeniz de daha ziyade insan kaçakçılığı üzerine durulduğunu belirttiniz. Doğu Akdeniz de keşfedilen enerji rezervleri çerçevesinde bölgenin askerileştirilmeye ve güvenliğinin artırılmaya çalışıldığına dair değinilen noktalar oldu mu? NATO Zirvesinin Varşova da yapılırken, bir de eş anlı olarak iki günlük, sabahtan akşama kadar süren NATO Experts Forum yani NATO Uzmanlar Forumu toplantısı düzenlendi. Zirve ye katılan NATO daki neredeyse tüm üst düzey yetkililerinin bu program gereğince forumda düzenlenen değişik panellerde yer alması mümkün oldu. Bu bağlamda gerçekleşen oturumlarda, Doğu Akdeniz in askerileştirilmesi ve güvenliğinin artırılmasına dair spesifik olarak bir tartışma olmadı. Zira Forum da yer alan tartışmaların büyük bir çoğunluğu Rusya odaklıydı. Zirve sonuçları incelendiğinde; bu yıl Varşova da düzenlenen NATO Zirvesi nin İttifak ın Rus tehdidi karşısında caydırıcılığının kuvvetlendirilmesi gayreti olarak hatırlanacağı kesin. Bu nedenle, Zirve de özellikle Akdeniz ile ilgili ifadelerin sınırlı sayıda olması hiç de şaşırtıcı değil. 4- Rusya tehdidi sonucu, Soğuk Savaş sonrası ilk kez NATO üyelerinden Polonya, Amerikan askerlerini, topraklarında ağırlayacağını belirtmiştiniz. Bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz? İlk sorunuza verdiği yanıta geri dönelim. Aslında NATO uzun bir süredir Rusya yı ve stratejik mantığını doğru teşhis etmekte zorlanıyor. Moskova yönetiminin geliştirmeyi belirli noktalarda başardığı A2/AD yani rakip karşısında alan kontrol kapasitelerine bakarsak NATO nun Rusya konusunda bazı tedbirlerin alınmasında geciktiği eleştirilerini de daha rahat anlayabiliriz. Bu noktada acil belirli tedbirlerin alınması ihtiyacı hâsıl oldu ve söylediğimiz gibi öncelik Doğu Kanata verildi lı yılları hatırlarsak NATO açısından bu değişimin ne kadar önemli ve çarpıcı olduğunu da tespit edebiliriz. NATO Soğuk Savaş sonrası dönemde artık Rusya yı tehdit olarak görmediği için ileri savunma (forward defense) olarak bilinen Soğuk Savaş dönemi askeri konuşlanma prensibini uygulamaktan vaz geçmişti. Vazgeçilen savunma anlayışı Soğuk Savaş süresince Doğu ve Batı Almanya yı birbirinden ayıran hattan aşağıya doğru çizili hayali bir savunma çizgisine Batı Av- 3

7 rupalı ve Amerikan askerinin konuşlandırılmasında vücut kazanmıştı. Ben, bu konuya doktora tezimde değinmiştim. Buna Layer Cake prensibi deniliyor; bir nevi çok katlı pasta gibi, NATO iki Avrupa yı ayıran sınır boyunca Batı Avrupa da müttefik askeri varlığını konuşlandırarak Varşova Paktı nın Avrupa daki NATO sınırında yer alan ülkelerden birine yapabileceği konvansiyonel bir saldırıyı caydırıyordu, çünkü alanda konuşlu Avrupalı ve Amerikalı askerler yüzünden sınırda vuku bulacak konvansiyonel bir saldırının Avrupa-Rusya ve Amerika-Rusya çatışmasını tırmandırması garanti altına alınıyor ve böylece konvansiyonel saldırının maliyeti yükseltiliyordu. Şimdi NATO Varşova Zirvesinde alınan kararlarla Polonya ya konuşlandırılması kabul edilen 1000 Amerikan askeri ve Baltık ülkelerine Kanada, İngiliz ve Alman askerlerinin rotasyon usulü ile yerleştirilecek olması benzer bir caydırıcılık mantığını işletecek. Yani NATO bir bakıma yeniden ileri savunma sistemine geri dönmüş oldu. Bu karar NATO caydırıcılığının özellikle konvansiyonel seviyede kuvvetlendirilmesi bakımından oldukça önemlidir. İleride Baltıklara veya Polonya ya olası bir Rus müdahalesi olduğunda konvansiyonel boyutta, o müdahale esnasında Rus kuvvetleri, sadece Polonya, Estonya veya Letonya askerleri ile değil, Amerika ve Batı Avrupa müttefik askerleriyle karşı karşıya gelecekler. Bu da çatışmanın bir üst düzeye çıkması anlamına geleceğinden Moskova nın böyle bir saldırıyı başlatmasını, böyle bir saldırının maliyetini üstlenmesini zorlaştıracak. Şunu da belirtmemiz gerek, bu zirve caydırıcılık konusunda toplanmış ne ilk ne de son NATO zirvesi olacak. Yakın gelecekte caydırıcılık meselesinin hem İttifak ın ihtiyaçları doğrultusunda hem de NATO üyesi ülkelerin siyasi tercihleri doğrultusunda daha da şekilleneceğini ve belli bir dönüşümden geçeceğini söyleyebiliriz. 5.Varşova Zirve Bildirisinde yer alan güvenliğin bölünmezliği ilkesini nasıl değerlendiriyorsunuz? Zirvede zikredilen güvenliğin bölünmezliği ilkesi tabii ki Türkiye açısından oldukça önemli bir husus. NATO Varşova Zirvesinde ilan ettiği bu ilke doğrultusunda İttifak ın kanatları arasında bir ayrım yapmayacağı sözünü vermiştir. Bu bağlamda İttifak Zirvede Güney ve Doğu kanatların karşı karşıya kalacağı olası tehditler karşısında her zaman eşit mesafede olacağını teyit etmiştir. Bu durum aslında Türkiye nin her zaman duymak istediği bir şeydi. Bundan önce mesela NATO füze savunma sistemi tartışmalarının yaşandığı İran nükleer tehdidi ile ilgili dönemde kedi kedidir esprisi yapılırken Türkiye nin güneydoğusu o tarihte plan aşamasında olan NATO füze savunma sistemi dışında kalıyordu. Türkiye güvenliğin bölünmezliği ilkesinden hareketle NATO daki müttefikleriyle yapmış olduğu görüşmeler sonucunda ülkenin tamamının- güneydoğusu da dâhil olmak üzere- savunma sistemi kapsamına sokulmasına ikna edebilmişti. Varşova da teyit edilen güvenliğin bölünmezliği ilkesi kulağa çok hoş geliyor ama ileride İttifak ın Güney Kanadının caydırıcılığını bu ilke bağlamında nasıl kuvvetlendirileceği şimdilik 4

8 net değil. Zaten, Varşova Zirvesinde de bir önceki Galler Zirvesinde de caydırıcılık tedbirlerinin odağı Doğu dan gelebilecek Rus tehdidiydi. Bugün de NATO çevrelerinde zaten bu konu tartışılmaya devam ediyor; acaba Varşova da kabul gören bu yeni caydırıcılık tedbirleri algılanan Rus tehdidi karşısında yeterli olacak mı? Hatta bu konuyla ilgili Zirve de çok gülünen bir espri bile yapıldı: Polonya ya ABD askerleri geliyor, diğer NATO ülkelerine ise Kanadalı, İngiliz ve Alman. Acaba caydırıcılık açısından Amerikalı askerlerin mi, yoksa Kanadalı askerlerin mi konuşlandırılması daha iyidir? Cevap ne dersiniz? Hepsi! Tabii bunların tümü üzerinde espri yapılabilecek bir husus gibi duruyor. Yalnız, Batılı müttefiklerin üzerinde ciddi olarak durdukları bir başka husus var: rotasyona tabi tutulacak müttefik kuvvetleriyle caydırıcılığın kuvvetlendirilmesi meselesinde sonuç alınıp alınamayacağı. Kısaca NATO nun Doğu Kanadı nda da soru işaretleri yok değil. 6. Varşova daki zirvede odak noktasının İttifakın Doğu Kanadı olduğunu gözlemlemekteyiz. Güney Kanadı nın sorunlarına dair herhangi bir çözüm hakkında görüşmeler gerçekleşti mi? Zirvede güvenliğin bölünmezliği ilkesi doğrultusunda Güney Kanat la ilgili tehditler tartışıldığında sadece mülteci meselesi ve terörizmle irtibatlandırılmış DAEŞ tehdidi üzerinde duruldu diyebiliriz. Bu Zirvede yapılan önemli bir tespitte göre; Suriye ve Irak ta süregelen istikrarsızlık Ortadoğu bölgesinde hüküm süren güvenlik sorunlarının esas nedenidir. NATO bu tespiti yapmış olmasına rağmen bu bölgede asla askeri bir varlık göstermek istemediğini; bu nedenle de kuvvet kullanmaktan imtina edeceğini bir kez daha teyit etmiştir. Dolaysıyla, NATO nun yakın gelecekte bu bölgede Obama yönetiminin Ortadoğu da tercih ettiği no boots on the ground tarzı bir politikayla, yani kara kuvvetlerinin kullanılmasından imtina eden bir politikayla var olacağını söyleyebiliriz. NATO daki yaygın kanaate göre Ortadoğu bölgesindeki güvenlik sorunlarının mücadelesinde yerel unsurların katkısı önemlidir. NATO daki yetkililer bu nedenle Irak, Ürdün gibi ülkelerin askeri kapasitelerini geliştirmeye çalıştıklarını ifade ediyorlar. İttifak yetkilileri bir de Irak ve Suriye sınırına AWACKS ları yerleştirmek suretiyle Türkiye için gerçek bir istikrarsızlık alanı oluşturan bu sınır ve ötesi alanı NATO caydırıcılığı açısından istikrarlı hale dönüştürmek istediklerini söylüyorlar. NATO nun Suriye ve Irak sınırına görevlendirmiş olduğu AWACKS ların fiiliyatta iki görevi var: Bu uçakların ilk ve öncelikli görevi tabii ki Irak ve Suriye üzerindeki uçuşlarda istihbarat toplamak, ikinci görevi ise uçuşlar esnasında çekilen hava sahası fotoğrafları ile Türkiye nin hava sahasının görüntüsünü netleştirmek. Buradaki nihai amaç ileride yaşanacak olası bir hava tacizi esnasında Türkiye hava sahasına bir Rus uçağı mı yoksa Suriye uçağı mı girdi onu. Burada NATO hem Türkiye ye hem de Rusya ya önemli bir mesaj vermektedir; AWACKS lar sayesinde bir daha yanlış değerlendirmeler olmayacaktır. İttifak bu AWACKS misyonu ile Türkiye hava sahası üstünde ileride yaşanacak olası bir uçak krizini engelleyerek aslında böylece tartışmalı bir hâl alan İttifak alan caydırıcılığını da kuvvetlendirmiş olacaktır. 5

9 7- Mevcut konjönktür içinde oldukça önem arz eden terör, mülteci sorunları ve siber güvenlik NATO tarafından nasıl değerlendirilmiştir? NATO üyeleri siber saldırıları önlemek için nasıl bir yöntem izleyecekler? NATO nun Varşova Zirvesinde terör ve mülteci sorunu hem Güney hem de Doğu Kanat la ilgili bir güvenlik bir meselesi olarak İttifak Sonuç Bildirisi nde yer alıyor. Ancak, mülteci ve terörizm meseleleri bugün daha çok Güney Kanat ta bulunan ülkelerin derdi gibi duruyor. Doğu Kanat ta yer alan ülkelerin ise daha ziyade Rusya tehdidine odaklandıkları biliniyor. Bu iki kanat arasında ilişki ve farklılaşmaya, bu farklılaşmanın NATO nun güvenliğin bölünmezliği ilkesi çerçevesinde nasıl aşılmaya çalışıldığına değindik daha önceki sorularda. Batılı müttefiklerimizin çoğu mülteci meselesiyle terörizm sorununun ilişikli olduğu kanısında. Avrupa ya yönelik mülteci sayısının artmasının mevcut terörizmin riskini arttıracağı düşünülüyor. Siber güvenlik konusu da aslında terörizm ile ilintili olarak Zirve gündeminde yer aldı. Siber güvenlik meselesi, bilindiği üzere, NATO için yeni bir şey değil. Geçmişte, bir Baltık ülkesine karşı düzenlenen siber saldırı sonrasında konu NATO da daha çok tartışılır hale geldi. Siber güvenliğin güçlendirilmesi amacıyla Baltık ülkelerinden birinde bir merkez dahi kuruldu. NATO gerçekten de siber güvenlik meselesini önemsiyor ve konuyu diğer pek çok konu ile ilintili olarak ele alıyor. Mesela kritik enerji alt yapı güvenliğini siber güvenlikten ayrı düşünmüyor Varşova Zirvesinde dikkat çeken husus ise, siber güvenlik ve terörizmin hibrid/melez saldırı ifadesiyle birlikte aynı cümlede yer alması, ve bu kombinasyon çerçevesinde İttifak ın karşı karşıya olduğu güvenlik tehditleri arasında sıralanmasıydı.. Siber saldırılara karşı alınacak önlemler ise bu Zirvede değil ama bundan önce Brüksel de katıldığım başka bir uluslararası güvenlik toplantısında uzun süre tartışıldı. Tartışmaların uzaması sebepsiz değil. Hâlihazırda, siber savaş mevzusuyla ilgili hukuksal alt yapısının netleşmediği biliniyor. NATO da konuyu tamamen müttefiklerinin ve tabii ki örgütün güvenliği açısından tartışmaya devam ediyor. Bu yüzden İttifak ın bu tehdidi bertaraf etmek için başvurduğu tedbirler çoğunlukla caydırıcı mahiyette diyebiliriz. 8. Türkiye 4. Maddeyi işletebildi ama 5. Madde için çok fazla girişimde bulunmadı. Üyeler arasında sizce güven yok mu? 5. Madde, yani kolektif savunma prensibi NATO tarihinde sadece bir kez işletildi o da 11 Eylül terörist saldırıları karşısında ABD ni korumak için. 5. Madde kolay işlemesi düşünülen bir madde değil, çünkü işletilmesi için saldırının gerçekleşmesi yani caydırıcılığın işe yaramadığı bir durumun ortaya çıkması gerekiyor. Soğuk Savaş döneminde NATO ya yönelik tehdidin dışarıdan doğal olarak Sovyetler Birliği gibi Varşova Paktı üyesi bir devletten gelmesi bekleniyordu. Muhatap belli olduğu için bu muhatapa verilen mesaj da belliydi: herhangi bir dış saldırı ortak mukabeleyle karşılanacak; yani birimize yapılan saldırı hepimize yapılmış sayılacak. Sözün özü iç mantığı ve tarihsel mirası içerisinde 5. Madde kolaylıkla işletilen bir madde değildir. 6

10 Son beş yıldır Suriye de süren iç savaş boyunca Şam rejimi tarafından çeşitli kereler saldırıya uğramış Türkiye için meşru müdafaayı gerektiren durumlar hâsıl olmuştur. Ankara buna rağmen 5. Madde nin işletilmesi yönünde bir ihtiyaç duymadığı için NATO dan bu yönde bir talepte bulunmamıştır. Türkiye nin son 5 sene içinde Suriye odaklı konvansiyonel boyutta hissettiği tehditler daha ziyade sınır güvenliğiyle ilgili olmuştu. Bu bağlamda, Ankara iki kere 4. Madde nin işletilmesi yönünde NATO dan talepte bulunmuş ve bu talebi İttifak tarafından da onaylanmıştı. Bu nedenle, İttifak Türkiye ye önceleri Şam rejiminin füze tehdidini caydırmak için Patriot füze bataryalarını göndermiş sonra da AWACKS larla Ankara nın güney sınırındaki problemlerin tespitine katkıda bulunmak istemiştir. Bilindiği gibi, NATO tarafından şimdiye kadar tedarik edilen Patriot ve AWACKS lar gibi caydırıcı tedbirler Ankara nın güney sınırı ile ilgili süregelen konvansiyonel boyuttaki tehditleri caydırmakta başarılı olamamıştır. 4. Madde kapsamında Türkiye ye temin edilmiş Patriotlar bir füze savunma sistemi. Sonuçta, bunlar Ankara nın hâlihazırda karşı karşıya olduğu Katyuşa, top atışları vb. gibi konvansiyonel tehditleri caydırmıyor. Bilindiği gibi, Patriot füze bataryaları Esed rejiminden gelebilecek füzeleri durdurmak için konuşlandırıldı ve sonra Alman ve Amerikan menşeili olanları görevlerini tamamladıkları gerekçesiyle geri çekildi. Daha da önemlisi, NATO ve tabii ki müttefiklerimiz bunları bize sınırlı bir amaçla kullanmak üzere verdiler; Patriotlar Türkiye de konuşlandırılırlarken bu bataryaların sadece Suriye Rejimi nden kaynaklı füzeleri durdurmaları esas alındı ve böylelikle bu bataryaların uçaksavar işleviyle kullanılmasının önüne geçildi. Zaten sonradan Rejim kaynaklı füze tehdidinin ortadan kalktığı kanaatine varan NATO, ABD ve Alman Patriotlarını geri çekme kararını aldı ve Türkiye nin elinde geriye caydırıcı tedbir olarak sadece İspanyol menşeili Patriotlar ile Akdeniz deki NATO donanmasında bulunan füzesavar radar sistemiyle destekli bir İttifak caydırıcılık sistemi kaldı. Türkiye nin şu an en çok zorlandığı konu sınır güvenliği meselesidir. Çok boyutlu terörizm tehdidinin hedefinde olan Türkiye DAEŞ den, PKK dan veya PYD den kaynaklanan tüm konvansiyonel nitelikteki saldırıları neredeyse tek başına caydırmak zorunda kalmıştır. Bu bağlamda, Ankara maalesef müttefiklerinden oldukça sınırlı mahiyette bir destek aldı. Bugüne kadar Türkiye sınır güvenliği söz konusu olduğunda müttefiklerinden talep etmiş olduğu bazı konvansiyonel enstrümanlar oldu ama bunların tedarikinde de maalesef istenen işbirliği bir türlü sağlanamadı. Mesela, son dönmede Ankara nın güneyini hedefleyen Katyuşa füzeleri karşısında ihtiyaç duyduğu 90 km menzilli Himmerslar ile istihbarat sağlanması konusunda müttefikleriyle arzu ettiği etkin işbirliğini Ankara bir türlü sağlayamadı. Bugün de müttefiklerimizle istihbarat konusunda ciddi bir paylaşıma ve işbirliğine ihtiyacımız var. Özetle, diyebiliriz ki Türkiye nin şu anki ihtiyacı 5. Madde nin işletilmesi değil ama Avrupa-Atlantik Dünyası ndan talep edilen konvansiyonel askeri teçhizatın ve bilgi paylaşımının ivedilikle tedarik edilmesi. 7

11 9-Türkiye açısından durumu değerlendirdiğimizde Obama nın DAEŞ ile mücadele konusunda dört tane stratejisi vardı, bu bağlamda yanılmıyorsam 2014 ün Ağustos ayında bütün mücadele eden yerel unsurlara destek verileceğini açıkladı. Türkiye nin de hassasiyeti burada başlıyor. ABD, YPG ve PKK nın Musul da, Sincar bölgesindeki mücadelesinde de destek veriyor. Bu konu NATO üyeleri arasında tartışmalara sebep oldu mu ya da olabilir mi? Bu tür bir tartışma duymadık. Ama Türkiye bu konuyu tabii ki Zirvede dile getirdi hepimiz Cumhurbaşkanımızın açıklamalarından duyduk. Türkiye terörizm meselesini NATO nun gündemine getirmek konusunda eskiden beri zorlanıyor. Bu Soğuk Savaş döneminde de böyleydi, bugün de maalesef durum aynı. Batı, belirli konularda bazen ikircikli davranabiliyor. Buna karşı yapılabilecek en iyi şey güvenliğin bölünmezliği ilkesinden hareket ederek değişik platformlarda bu meseleyi gündeme getirmek. Terörizm ile küresel mücadele meselesinde iyi ya da kötü terörist diye ayrım yapmamak lazım. Bugün Suriye de desteklenen PYD, DAEŞ ile mücadele veriyor diye iyi terörist olamaz, çünkü bilindiği gibi tüm radikal terör örgütleri zaman zaman işbirliği yapabiliyorlar. O nedenle bir terörist grupla mücadeleyi diğer bir terörist grup üzerinden sürdürmek çok hatalı. Yarın, bu terörist grupların saf değiştirerek kendisine destek veren ülkeye yönelmesi pekâlâ mümkün. Bugün Batı PKK yı, terörist aktörler listesi içerisinde kabul ediyor, ama bildiğiniz gibi PYD yi şu anki çıkarları gereği bu şekilde lanse etmekten imtina ediyorlar. Bu çok rahatsız edici bir durum. 10- NATO, Suriye sorununu nasıl değerlendirmektedir? NATO nun Esed rejimi, DAEŞ tehlikesi ve Suriye nin geleceğine dair hedefleri nasıldır? Suriye konusunda İttifak içindeki fikir ayrılıklarını değerlendirebilir misiniz? Galler Zirvesinde olduğu gibi bu Zirvede de, Suriye ve Irak ın da dâhil olduğu bölgenin istikrara kavuşturulması gerektiği fikri müttefikler arasında kabul gördü. Ancak bundan önceki sorulardan birini yanıtlarken dediğim gibi İttifak bu Zirvede özellikle Suriye, Irak gibi konularda ne kadar sınırlı bir katkıda bulunacağını da netleştirdi. Bu zirve daha çok olası bir Rus tehdidine karşı Doğu nun istikrara kavuşturulması ve caydırıcılığın arttırılması tedbirlerinin hayata geçirildiği bir Zirve olarak anılacak ama ilginç olan şu, İttifak bu Zirve de diyalog kapısını Moskova ya da kapatmadı. Bu oldukça önemli bir durum. Nitekim Zirve den üç gün sonra NATO Rusya Konseyi Büyükelçiler seviyesinde toplandı. Ayrıca Varşova Zirvesi nde alınan tüm kararlar Varşova daki Rus Büyükelçisi yle ile paylaşıldı. Varşova dan Türkiye ye döndükten sonra NATO Genel Sekreteri Stoltenberg in konuşmasını dinledim. Stoltenberg Varşova da alınan tüm bu tedbirlerin savunmacı nitelikte olduğunu ve asla saldırgan bir mahiyet taşımadığını söyleyerek, aslında NATO nun Rusya yı provoke etmek istemediğinin altını çiziyordu. Özetle, Stoltenberg NATO ile Rusya arasındaki ilişkilerin soğukluğuna rağmen iki taraf 8

12 arasında artık eskisi gibi bir Soğuk Savaş yaşanamayacağını ifade ediyordu. Ben de her zaman ifade ediyordum; evet, bugün Dünya henüz bir Soğuk Savaş ta değil. NATO ve Rusya arasındaki işbirliği İttifak çerçevesinde ortadan kalktı ama hala NATO diyalog kapısını açık tutmakta kararlı. Bu durum Varşova Zirvesinde netleşti. İşte bu bir kriz yönetimidir. NATO ileride yaşanacak muhtemel krizleri yönetebilmek için şimdiden diyalog kapısını açık bırakıyor. Aslına bakarsanız Suriye dâhil pek çok konuda Moskova ile NATO üyesi ülkelerin işbirliği yapma zorunluluğu var. Bu bakımdan diyalog kapısının açık bırakılmış olması herkesin lehine bir durum. NATO Varşova Zirvesinde aslında Rusya ya kapıyı aralık bırakıyor ve Moskova nın uluslararası düzenin sorumlu bir bireyi olması şartıyla işbirliği yapabileceğinin sinyalini veriyorlar. 11. NATO nun Rusya yı çevreleme gibi bir politikası var mı sizce? Elbette var, ama bu bizim Soğuk Savaş döneminde alışkın olduğumuz gibi bir çevreleme ( containment) politikası değil. Bundan önce BİLGESAM a yazdığım bir analizde de belirttiğim gibi, NATO Rusya ya karşı açık bir çevreleme politikası izlemiyor, yeni izlenen politikanın adı sınırlandırma yani constrainment. Rusya, bir süredir Batı nın yakın çevresine doğru genişlemesini durdurmak için bir stratejiye başvuruyor. Bu stratejinin bir ayağında meşhur A2/AD askeri kabiliyetleri var, bir diğer ayağında da taktik nükleer silahlarla desteklediği melez (hibrid) savaş/çatışma stratejisi var lı yıllarda Rusya için yakın çevre olarak tanımlanan bir güvenlik problemi vardı ve Moskova anılan tarihte yakın çevre olarak ilan ettiği bu alana Batı nın ilerleyişini durdurmayı elzem olarak görüyordu. Rusya nın inancına göre, bugün de Batı nın asla erişim sağlamaması gereken belirli alanlar var ve Batı nın bu alanlara erişimini yukarıda andığımız iki ayaklı strateji ile engelleyebileceğini düşünüyor. Bugün, Kırım, Suriye ve bazı başka alanlardaki Rusya nın kuvvet yapılanmalarına baktığımızda Moskova nın şimdilik stratejisinde başarılı olduğunu söyleyebiliriz. Ama bu durum tabii ki Moskova ya ciddi de bir maliyet getirdi. Benim düşünceme göre, Moskova nın mevcut koşullar altında çok hızlı davranıp coğrafi anlamda ele geçirdiği alanları diplomasi masasında başarı hanesine yazdırması gerekiyor. Zira Moskova nın da uygulaya geldiği bu askeri stratejinin Rusya yı siyasi ve ekonomik alanda oldukça sıkıştırmış olduğu aşikâr. İlginç olan, Batı nın da artık olası bir Rusya hamlesi karşısında Moskova nın sınır ötesi ilerleyişini durdurmada ne kadar kararlı olduğunu göstermesi. Fark Soğuk Savaş dönemi çevreleme stratejisi ile karşılaştırıldığında anlaşılabiliyor. Bugün iki tarafın yaptığı birbirlerini sınırları ötesine ilerlemekten vazgeçirerek durdurmak. NATO da Varşova Zirvesinde aldığı kararlarla belirli bir hat üzerinden Kuzey ve Doğu Avrupa da ilerleyebilecek Rusya yı olası bir askeri hamle yapmaktan vaz geçirmeye, bu sırada da Rusya ya karşı yeni bir silahlanma yarışını tetikleyecek provokatif hareketlerde bulunmamaya çalışıyor. Sırf bu yüzden NATO değişen Rus askeri pozisyonu karşısında kendi nükleer stratejisini yenilemekten imtina etmiştir. Mesela Rusya olası konvansiyonel operasyonlarını taktik nükleer silahlar- 9

13 la destekleyeceğini bir süre önce ilan etmişti. Buna rağmen NATO Varşova Zirvesi nde nükleer silahları ilk kullanan taraf olacağı yönünde bir karar almadı. Bu yönelimde etkili olan unsurlar arasında NATO nun Rusya yı provoke etmeme kararlığı olduğu gibi, olası bir çatışmada Rusya nın çok güçlü konvansiyonel kuvvetlere sahip NATO ile başa çıkamayacağı inancı da var. 12- Varşova Zirvesinde yapılan görüşmeler çerçevesinde NATO-AB işbirliği nasıl bir seviyeye ulaşabilir? NATO-AB işbirliği meselesinde İttifak ın görüşü oldukça net; AB bizim stratejik partnerimiz deniyor. Zirvede, İki kurum arasındaki işbirliğinin desteklendiği ve bu yönde de somut olarak hâlihazırda nitelikli bir işbirliği yapıldığı söylendi. NATO bu işbirliği sırasında Avrupa güvenliğine dair bireysel tedbirler alınırken tekrara yani duplication a sebebiyet vermeyecek bir şekilde davranılması gerektiğine işaret etti. Yakın zamanda iki kurum arasında yapılan işbirliğine bir örnek verilirken Ege deki mülteci meselesiyle ilgili olarak NATO nun burada askeri varlık göstermesinin ne kadar önemli olduğu bir kez daha vurgulanmış oldu. İttifak yetkilileri bu ve benzer konularda işbirliğinin yinelenebileceğini belirtiler. Zirve öncesi duyumsamamıza göre Berlin Artı meselesinin yeniden gözden geçirileceği olasılığı vardı ancak bu konu Varşova da Zirve nin gündeminde yer almadı. 13- Türkiye nin Güney Kıbrıs a dair NATO da vetoları mevcut. Kıbrıs bağlamında Güney Kıbrıs ile ilgili tartışılan bir nokta var mıydı? Hayır, Güney Kıbrıs a dair tartışılan bir konu olmadı. O mevzu sizin de bildiğiniz gibi çok karmaşık. Kıbrıs meselesi kendi içinde Ada nın siyasi geleceği ile ilgili bir konu, ama bununla beraber hem çözülmesi gereken yönetimsel bir sorun hem de Akdeniz de bulunan ve çözüm bekleyen enerji meselesiyle ilgili hukuki, siyasi ve ekonomik boyutları olan bir mesele. Akdeniz in gelecekte nasıl bir güvenlik düzenine dayanacağı sorusu da, elbette, Kıbrıs ta nihai çözümü etkileyebilecek en önemli konjonktürel etkenlerin başında geliyor. Dolayısıyla, Kıbrıs meselesinin geleceği üzerinde Ada daki iki toplum arasında süregelen görüşmeler dışında Akdeniz ile ilgili konjektürel gelişmelerin getireceği açılımlar kadar tıkanıklarla da doğrudan etkisi olacak. Ama sonuçta bu konu bir NATO meselesi değil, o nedenle Varşova Zirvesi nde konuyla ilgili biz bir şey duymadık. 14- Türkiye nin PKK/KCK nın Suriye deki uzantısı PYD konusundaki kaygıları Varşova Zirvesi nde göz ardı edildi. Ankara, PYD ile ilgili kaygılarını NATO Müttefikleri ne anlatabilmek için nasıl bir yol takip etmelidir? Biraz önce de bahsettiğim gibi, Türkiye maalesef çok boyutlu terörizm tehdidi altında. Bunlardan sadece bir tanesi ki o da DAEŞ tehdidi şu anda müttefiklerimizi rahatsız ediyor. Bildiğiniz gibi, Türkiye Heyeti Suriye ile ilintili olarak PKK nın bir uzantısı olan PYD meselesini Cumhurbaşkanımız nezdinde Varşova da dile getirdi ve özellikle terörist gruplar arasında bir tercih 10

14 yapılmaması gerektiğinin altını çizdi. Ama ne yazık ki müttefiklerimiz bu konuya gereken ilgi ve hassasiyeti göstermediler. Bundan sonra Türkiye nin yapabileceği şeylerden bir tanesi NATO da güvenliğin bölünmezliği ilkesini vurgulamak suretiyle İttifak ın değişik forumlarında Ankara nın haklı endişelerini diplomasi aracılığıyla anlatmak ve bu konuda farkındalık yaratmak. Tabii, Ankara nın bu yönde girişimlerinin somut sonuçlar vermesi için her şeyden önce Suriye ve Irak taki istikrarsızlığın bir an evvel neticelenmesi gerekmekte. Zira şu anda NATO nun oldukça sınırlı bir biçimde hareket etmesi üzerine inşa edilmiş Ortadoğu politikası ile Suriye de somut adımlar atılmasını beklemek gerçekçi değil. NATO daki müttefiklerimizin büyük bir çoğunluğunun terörizm ile mücadeleden anladıkları en yakın zamanda sadece DAEŞ i sonlandırmak. Bunun en önemli sebebi Avrupalı NATO müttefiklerimizin bir süredir muhatap oldukları Suriye odaklı mülteci akının nedeninin DAEŞ ve onun yarattığı istikrarsızlık ortamı olduğu kanısı. Avrupa-Atlantik dünyasındaki yaygın kanaata göre, DAEŞ tehdidi çok yakında sona erebilir. İddialara göre, DAEŞ in Irak taki varlığı %40 Suriye deki varlığı ise %20 oranında temizlendi bile. Benim düşünceme göre, Ortadoğu daki temel istikrarsızlık nedenlerine odaklanmadıkça DAEŞ benzeri tehditlerin tamamen bertaraf edilmesi mümkün değil. O nedenle bu gerçeği sabırla ve sık sık değişik platformlarda dile getirmek gerekli. Bu bağlamda bir örnek vermekte fayda var. Avrupa Birliği Yüksek Komiseri nin dikkatine sunmak için Paris merkezli Geostrategic Maritime Obsevatory (IGMO) adlı düşünce kuruluşu Haziran ayında gerçekleştirmiş olduğu bir uluslararası toplantı sonunda mülteci meselesiyle ilgili bir rapor hazırladı. Ben, Paris teki İGMO toplantısına katıldığımda, mülteci meselesinin esas nedenlerine odaklanılması gerektiğini belirttim ve en önemlisi de Suriye de güvenli bir bölge oluşturulmadıkça, Avrupa nın karşı karşıya kaldığı mülteci sorununun engellenemeyeceğini söyledim. Sonuçta, bu yöndeki görüşlerimi toplantı sonunda hazırlanan rapora da ekletme imkânını buldum. Diplomasi ve bu tür kamu diplomasisi hamlelerinden faydalanmak suretiyle Türkiye nin PYD dâhil Suriye odaklı maruz kaldığı tüm terörist saldırıları anlatmak ve uluslararası kamuoyunda farkındalık yaratmak son derece yararlı olacaktır. 15- Varşova Zirvesi nin ardından Türkiye nin NATO içindeki konumu ile ilgili öngörüleriniz nelerdir? Türkiye nin konumu oldukça önemli, zira ülkemiz oldukça zor bir coğrafyada yer alıyor. Arap Baharı başlamadan önce Ortadoğu bölgesi yine zor bir bölgeydi ama bugünden farklı bir durum da söz konusuydu. Uluslararası ilişkiler açısından işbirlikçi güvenlik (cooperative security) dediğimiz ortamının yarattığı konjonktürel açılımlar sayesinde, örneğin Türkiye-Suriye sınırında sınır ötesi ticaret yapılıyordu, iş adamları ve komşu ülke insanları güney sınırlarımız boyunca birbirlerine gidip geliyorlardı. Sınır aşan olumlu bir ilişkiler ağı başlamıştı. Anılan dönemde ekonomik anlamda bir barış alanı oluşturulmaya çalışılıyordu ve neredeyse tam da başarılı olunmuştu. Ama bugün Dünya maalesef Ortadoğu da yeniden güç dengesi anlayışının hüküm sürdüğü bir döneme 11

15 şahit oluyor. Söz konusu bu istikrarsızlık ortamında, bölge vekâlet savaşlarının süregittiği bir evreden geçiyor. Bu ortamda, bu bölgede her şeye rağmen popüler tanımlama ile bir istikrar adası olarak duran Türkiye nin önemi umarız müttefiklerce anlaşılır. Çünkü hâlihazırda Türkiye aslında İttifak ın hem Doğu Kanadı nın hem de Güney Kanadı nın muhatap olduğu farklı tehditlerden pek çoğuna maruz kalmış durumda. Bu bir gerçek. Bu gerçekle yüzleşen ve bu tehditleri karşılayan Türkiye yi, yine popüler ifadeyle, çok küstürmemek lazım. 16- Rusya nın Kırım ı ilhakından sonra NATO ve ABD gemileri Karadeniz de varlık göstermekte, zirvedeki görüşmeler ışığında ise NATO Daimi Deniz Gücü adı altında sürekli bir şekilde NATO varlığı planlanmaktadır. Görüşmeler çerçevesinde NATO Genel Sekreteri Stoltenberg, NATO nun, Karadeniz deki askeri varlığını artırıp artırmayacağını ekim ayında görüşeceğini söyledi. NATO nun Karadeniz deki varlığını daimi hale getirme girişimlerini nasıl yorumluyorsunuz? Bu konu dikkatle izlenmesi gereken bir konu. Siz zaten sorunun cevabının bir kısmı soruyu hazırlarken vermişsiniz. Bildiğiniz gibi NATO Karadeniz de bir güç oluşturma kararını Ekim ayında görüşecek; Zirve den bu yönde bir karar çıktı. Türkiye için bu kararın nasıl şekilleneceği kritik önemde. Zirve Sonuç Bildirisi nde bu konuya atıf yapılan maddede Karadeniz e kıyıdaş ülkelerin hassasiyetlerinin göz önünde bulundurulacağı söylendi. Bilindiği gibi ABD nin Karadeniz de NATO nun varlık göstermesini istemesi yeni bir şey değildir. Nitekim 2004 senesinden beri bu konu çeşitli şekillerde ısıtılıp masaya konuyor. Türkiye Soğuk Savaş sonrası dönemde Karadeniz deki kıyıdaş ülkelerin güvenlik konusundaki hassasiyetlerini de göz önünde bulundurarak burada bir işbirliği alanı yaratma fikrini gündeme getirdi. Zaman içinde Ankara nın bu yöndeki diplomatik girişimleri olumlu sonuç verdi. Nitekim BLACKSEAFOR ve Black Sea Harmony inisiyatiflerinin Ankara öncülüğünde devreye sokulmasıyla Karadeniz bir süre sonra herkesin birbirini rakip gördüğü bir tehdit alanı olmaktan çıktı ve kıyıdaş ülkelerin kendi rızasıyla işbirliği yapabileceği bir alan haline dönüştü. Bu aslında Türk diplomasinin önemli başarılarından biridir. Ancak daha sonra 2014 senesinde Kırım ın Rusya tarafından ilhak edilmesi her şeyi değişti. Bu tarihten sonra Moskova nın Karadeniz deki bu türden bir işbirliğine yönelik ilgisi kalmadı. Kırım ın ilhakıyla birlikte Rusya nın Sivastapol limanında varlık göstermesi ve dolayısıyla Rus Donanması ile ilgili aldığı yeni reform kararlarının Karadeniz deki denge için anlamı düşünüldüğünde Rusya nın bu ilgisizliği daha net anlaşılabilir. Ayrıca jet hadisesi üzerinden yaşanan Türk-Rus ilişkilerindeki soğukluk Karadeniz de Rusya yı da içerecek olası bir işbirliğinin önünde ciddi engeller oluşturdu. Neyse ki şimdi Türk-Rus ilişkileri hızlı bir normalleşme sürecine girdi. Bu durum Moskova ve Ankara arasında ikili ilişkilere yönelik bir fırsat penceresinin aralanmasına sebep olabilir. Fakat bu arada NATO içerisinde de farklı seslerin mevcut olduğunu unutmamak lazım. Sonuçta, NATO da mevcut olan tüm hassasiyetlerin değerlendirilmesi gereken bir dönemden geçmekteyiz. 12

16 Örneğin NATO da Almanya, İttifak ın Karadeniz de bir güç göstermesi konusunda tam olarak ne düşünüyorlar bilmiyorum ama Rusya ile ilgili belirli kararlarda Moskova yı provoke edecek davranışlardan imtina ettiklerini biliyoruz. Romanya ise eskiden beri NATO nun Karadeniz de daimi bir güç bulundurması fikrini destekliyor. Bu nedenle ülkesinde zaten NATO üslerini misafir ediyor. İttifak ın füze savunma sistemlerinden biri Mayıs 2016 dan itibaren Romanya da varlık gösteriyor. Bulgaristan ise NATO füze savunma sistemi ile ilgili olarak farklı bir davranış sergiliyor. Sofya Hükümeti bu konu nedeniyle Rusya ile ilişkilerinin bozulmaması için epey direndi. Türkiye için ise Karadeniz güvenliği çok önemli. Ankara nın en önemli hassasiyeti Montrö Boğazlar Rejimi üzerinde yapılacak bir düzenleme ile Türkiye nin Boğazlar üzerindeki egemenlik haklarının mağduriyete uğramasıdır. Bu konu Türkiye de hiçbir hükümetin kabul edebileceği bir şey değildir. Aslında, Türkiye Karadeniz deki bu hassas dengeyi bugüne kadar çok iyi bir şekilde muhafaza etti. Henüz NATO da Karadeniz ile ilgili net bir karar mevcut değil, ancak ben bu konuda kolay ve çabuk bir karar çıkmasını beklemiyorum. Amerika, yeni Rusya tehdidi algısını kullanmak suretiyle Karadeniz e NATO nun girişini sağlayarak aslında buradaki Amerikan mevcudiyetini artırmak istiyor. Bildiğiniz gibi Karadeniz e kıyıdaş olmayan ülke donamaları Karadeniz e giriş yaptıktan sonra Karadeniz de ancak 21 gün kalabiliyorlar, buna ABD Donanması da dâhil tabii. Ekim ayında yapılacak müzakere bu nedenle önem arz ediyor. Belki sokaktaki insan olarak NATO da yapılacak bu müzakerelerde ortaya çıkacak detayları tam olarak bilemeyeceğiz; ama önemli olan görüşmelerin Rusya yı kışkırtmayacak bir şekilde dizayn edilmesi olmalı kanımca Bu bağlamda işbirliğini önceleyen ve güven arttırıcı önlemlere yer veren düzenlemelerin yapılması oldukça önemli. Burada esas önemli olan husus NATO tarafından yapılacak herhangi bir düzenlemenin asla Möntro Rejimi nin ruhuna aykırı olmamasıdır. Geçmişte nasıl terörizm vb. konular gündeme geldiğinde Ankara bu güvenlik meselelerini Karadeniz de kıyıdaş ülkelerin menfaati doğrultusunda inisiyatifler oluşturarak savuşturmayı başarmışsa, bugün de örneğin bir mülteci meselesini üzerinden yeni güven arttırıcı tedbirler geliştirerek Karadeniz güvenliğine Montrö Rejimi ni etkilemeden, Rejimi zedelemeden katkıda bulunulabilir. Özetle, NATO nun Ekim ayı görüşmelerinde Rusya yı dışlayan ve ötekileştiren bir karar çıkmaması Türkiye nin de lehine olacaktır diyebiliriz. Türkiye bu bağlamda hem Karadeniz de kıyıdaş hem de NATO üyesi ülke olarak müzakerelerde arabulucu ve dengeleyici bir rol pekâlâ oynayabilir. 17- NATO üyelik süreci devam eden Karadağ, Varşova zirvesine katıldı. Bu gelişme Balkanlarda ABD-Rusya rekabeti açısından nasıl değerlendirilebilir? Soğuk Savaş sonrası dönemde ABD-Rusya rekabeti hep var aslında ve bu sadece Balkanlar la ilgili bir şey değil. Çünkü Rusya son yıllarda geliştirmiş olduğu askeri (A2/AD kapasitesi gibi) ve askeri olmayan tüm imkânlarını kullanarak Batı nın kendisi için önemli olan alanlardaki etkisini sınırlamaya çalışmakta. Bu bağlamda, Rusya şimdiye kadar önüne çıkan fırsatları çok iyi değerlendirdi. Batı nın özellikle Ortadoğu daki hareketsizliğinin bir sonucu olarak ortaya çıkan güç boşluğunu 13

17 kendi lehine çevirerek doldurmayı mesela Suriye de başardı. Şu anda Balkanlar da da yapmaya çalıştığı budur. Yani, Rusya Batı nın belirli alanlara erişimini sadece askeri anlamda değil aynı zamanda diplomasi ve iktisadi hat üzerinden de sınırlamayı hedeflemekte. Aslında Moskova benzer bir stratejiyi Balkanlar da ilk kez uygulamıyor. Son yıllarda Rusya bu bölgedeki birçok ülkenin enerji bağımlısı olması gerçeğinden hareket ederek kendi nüfuz alanını buralarda Batı ya rağmen pekiştirmeye çalışıyordu. Karadağ ın NATO ya davet edilmesini de bu çerçevede değerlendirmek gerekir, yoksa NATO açısından bir askeri değerlendirme yaptığımızda Karadağ gibi bir ülkenin NATO ya girmesinin pek önemi olmadığı ortaya çıkar. Karadağ ın İttifak üyesi olmasının önemi siyasi ve semboliktir. Bugün Balkanlar daki pek çok ülke benzer mantıkla -Kıta Avrupası nın bütünleşmesine benzer şekilde- Avrupa Birliği ne alındı. NATO da işte bugün bu Avrupa resminin tamamlanması adına hareket ediyor. Özetle, NATO nun nihai hedefinin AB ninkiyle aynı olduğunu söyleyebiliriz; yani amaç Balkanlar daki Rusya etkisinin engellenmesi. Sonuç itibari ile diyebiliriz ki; hem Rusya ve hem ABD hâlihazırda Balkanlar da ellerinde var olan her tür imkânı kullanmak suretiyle örtülü bir siyasi mücadele vermekte. Tıpkı Karadağ örneğinde olduğu gibi Batı bu sefer de NATO aracılığıyla tüm Balkanları NATO ya dâhil etmek suretiyle Rus etkisine açık bazı ülkelerin mevcut zafiyetlerini bertaraf etmek istemekte. Buna karşılık Rusya da Balkanları Batı ya ve tabii NATO ya kaptırmamak için elinden geleni ardına koymamakta. Bu bağlamda, Moskova kimi zaman enerji meselesi üzerinden kimi zaman da bu ülkelerdeki siyasi partileri desteklemek suretiyle diplomasinin kendisine vermiş olduğu avantajları kullanarak Balkanlar da sınırlı da olsa bir etki alanı yaratmak istemekte. Rusya Balkanlar da tabii bu stratejisini uygularken Batı yı da - yaratacağı istikrarsızlık alanı üzerinden bölmeye çalışmaktadır. Şu an için mesela Brexit kararı Moskova yı oldukça memnun etmiş görünüyor. Aslında Birleşik Krallık ve İngiliz halkı kendi iradesiyle, AB içinde Birliğin geleceğini doğrudan tehdit edebilecek nitelikte bir krizin fitili ateşlenmiş oldu. Tabii ki, Moskova bu durumu kendi lehine bir gelişme olarak değerlendirmekte. 14