ÖZEL EGE LİSESİ MOZAİK SANATI MOZAİK NEDİR? MOZAİK SANATININ TARİHİ

Transkript

1

2

3 MOZAİK SANATI Deniz kenarında oynayan çocuklar, kumdan yaptıkları kalelerin üzerini renkli taşlar ve deniz kabukları ile süslerler. Mozaik yapımında da aynı düşünce ile hareket edilir. Zemin olarak kum yerine ıslak sıva ya da çimento; kabuk yerine de sıva üzerine birbirne bitişik olarak yapıştırılan küp şeker büyüklüğünde renkli taş, seramik ya da cam kullanılır. Mozaik resimler ya da desenler yapıların yer döşemelerinde, duvarlarında ve tavanlarında yer alır. Bir sanat dalı olarak kabul ettiğimiz mozaik tekniğini günümüzde dekoratif amaçlı olarak kullanmaktayız. Proje konumuzu, teknik hakkında bilgi sahibi olmak ve uygulayarak öğrenmek amacıyla seçtik. Projemizi hazırlama ve uygulama konusunda bize yardımcı olan öğretmenimiz Sevgül Taviloğlu ya teşekkürlerimizi sunuyoruz. MOZAİK NEDİR? Çeşitli renklerdeki taş, metal, cam, çini ya da deniz kabuğundan küçük paçaların bir zemin üstünde yan yana getirilmesiyle yapılan figürlü ve figürsüz duvar resimlerine ve taban döşemelerine denir. Mozaik kelimesi Latince Musivum kelimesinin değişmesinden ortaya çıkmıştır. Yunanca da Moysa, sanatın koruyucu meleği anlamına gelir. Teserra adıyla da bilinen mozaik parçaları harç ya da yapıştırıcı maddeyle duvar ya da döşeme üzerine desen meydana getirecek şekilde yapıştırılır. Mozaik resimle benzerlik gösterir. İkisi de bir desen ya da imgeyi iki boyutlu olarak betimler ve ikisi de büyük boyutlu yüzeyleri bezemeye uygun tekniklerdir. Ancak mozaikte renk sınırı vardır; bu da kullanılan sınırlı malzemeden kaynaklanır. Buna bağlı olarak ışık-gölge karşıtlıklarını yansıtma açısından da sınırlıdır. MOZAİK SANATININ TARİHİ Mozaik sanatının M.Ö lerde Sümerler de başladığı düşünülmektedir.uruk kentindeki tapınakta duvarlar,siyah,beyaz ve kırmızı renkte pişmiş topraktan yapılan silindirik biçimli çivilerle bezenmiştir.bu tür uygulama mozaik tekniğini anımsatmaktadır.diğer antik mozaik örnekleri ise Mısır dadır.tapınakların ve mezarların farklı renklerde taş tabletlerle kaplandığı görülmektedir.doğu da ve Akdeniz kıyılarında bulunan en eski mozayıkler çakıl taşının yerde ve kaldırım amaçlı kullanıldığını göstermektedir.taş parçalarının yanyana dizilmesiyle oluşturulan bezeme tekniği ile ilk kez MÖ 1000 lerde döşeme kaplamasında karşılaşılır.deniz yada ırmak kenarından toplanmış küçük çakıl taşlarının dizilmesiyle döşeme kaplaması yapılmaya başlanmıştır.frig kenti Gordion da yapılan kazılarda 8. Ve 7.yy la ait çakıl taşlarıyla oluşturulmuş döşeme örnekleri çıkarılmıştır.bazı araştırmacılara göre,çakıl taşı mozaiği önce Mezopotamya, Frigya ve Pers lerde(eski İran) kullanılmış Doğu kaynaklı bir tekniktir.başka bir iddaa da çakıl mozaiğinin ilk defa Girit te uygulandığını ve mozaiğin Helenistik bir süsleme biçimi olduğunu öne sürmektedir. ÖZEL EGE LİSESİ Mozaik tekniği bu ilkel örneklerden sonra antik,hıristiyan ve erken islam sanatlarında hızla gelişmiştir. MÖ 4.yy dan itibaren mozaik doğal çakıl taşına olan bağımlılığından kurtulmuş kesme ve kırma tekniklerinin gelişmesiyle renk, desen ve malzeme açısından çeşitlenmiştir. Bu dönemde mozaiğin yuvarlak ve derin kaplar üzerinde de uygulanması mümkün olmuştur. Yine bu yüzyılda Kuzey Yunanistan da konutların salonlarında çerçevelenmiş mitolojik konuların canlandırıldığı görülür. Bu mozaik parçaları işlenmeden biçimsiz olarak kullanılmıştır. Görsel etki, koyu ve açık taşların karşıtlığıyla sağlanmıştır. Figürler genellikle beyazdır. Döşeme mozaiği örneğinde taşların desene göre kesilmesiyle teknikte önemli bir ilerleme saptanmıştır. Teknik geliştikçe küçük boyutlarda kesilmiş parçaların kullanımı yaygınlaşmış, bu buluş tüm mozaik sanatının geleceğini belirlemiştir; ancak ucuz olduğundan

4 çakıl taşının kullanımı sonraki yıllarda sürmüş, Roma İmparatorluğu nda çok yaygınlaşmış, konut döşemesi dışında sokak döşemesinde de kullanılmıştır. Bergama da bulunan saraylardaki döşeme mozaiği, gelişmiş mozaik tekniğinin başarılı örneklerindendir. Çok çeşitli renkte çeşitli taşlar yanyana gelerek ilginç konular düzenlenmiştir. Taşların arasında cam parçaları da dikkat çeker. Roma mozaik sanatında küçük mozaik parçalarıyla döşenmiş balık, kaplan, güvercin, kedi, kuş, aslan, nil hayvanları, savaş gibi konular betimlenmiştir. Mozaik taneleri renk ögesi olarak değerlendirilmiştir. Gölgeleme ve dış çizgiler yağlı boya resim tekniğinde fırça vuruşlarını anımsatır. Roma döneminde mozaiklerde su içen güvercinler ve balık kılçığı kuruyemiş kabuğu, meyve kabuğu, ıstakoz parçaları gibi ziyafet artıklarını canlandıran (süpürülmemiş döşeme) konular da işlenir. Romalıların uyguladığı değişik bir tür döşeme örneği de beyaz üzerine siyah desendir. Mozaik düzenlemelerde en çok işlenen konular deniz ve mitoloji yaratıkları, av sahneleri, olimpiyat oyunları ve sirk gösterileridir. Ayrıca, imgesel içerikli konularla da karşılaşılır. Hristiyan kiliselerinde simgesel içerikli konular uygulanmıştır. Döşeme mozaiğinin gelişmesinin ardından mozaik bezeme Roma döneminde duvar ve örtü kaplaması olarak değerlendirilmiştir. Mozaik kaplı bahçe çeşmeleri, sütunlar ve konut duvarları bulunmuştur. Anadolu da çok sayıda örneği gün ışığına çıkarılan mozaiklerin dünyaca ünlü koleksiyonlarından biri Antakya müzesindedir. Ayrıca son zamanlarda yapılan kazılarda ülkemizde Gaziantep Zeugma da Selçuk-Efes Antik Kenti nde son derece başarılı, son derece güzel mozaik örnekleri bulunmuştur. Bizans mimarlığında mozaik bezemeye geniş yer verilmiştir.bizans imparatorluğu mozaiğe çok büyük önem vermiş, enzengin ve gösterişli mozaikler bu dönemde yapılmıştır. Altın ve gümüşlü cam mozaikler erken Hıristiyan ve Bizans Sanatı nda duvar ve örtü betimlemelerinde yaygındır. Döşeme mozaikleri figürlü ve geometrik olarak iki gruba ayrılır. Ayasofya da ve Kariye Camisi nde zengin duvar mozaikleri vardır. Figürlerin biçimlenişinde ve renklendirmede gerçekçi yaklaşım mozaik sanatı açısından önemli bir gelişme gösterir.doğu Bizans imparatorluğuna başkent olan İstanbul da mozaik okulları açılmış,mozaikçiler vergi vermemişlerdir. İstanbul dışında Yunanistan da, Sicilya da, İtalya da,mısır da Tunus ta Bordo Müzesi nde mozaik sanatının en güzel örnekleri bulunur. Bizans mimarlığının etkisiyle erken İslam mimarlığında mozaik bezeme sürmüş,fakat çok yaygın bir uygulama alanı bulamamıştır. Kudüs te Emevi döneminde Bizanslı ustaların çalıştığı sanılmaktadır. Mihrap ve nişlerde geometrik düzenlemeli mozaik bezeme yaygındır. İslam sanatında mermer mozaik dışında ahşap ve çini mozaik teknikleri geliştirilmiştir.müslümanlığın ilk döneminde çiçekleri,geometrik desenleri,kır ve kent görünümlerini konu alan mozaik örnekleri Şam ve Kudüs de ki duvar süslemelerinde görülür. Orta çağda,yaklaşık 13. Yüzyıldan sonra kiliselerde giderek daha az kullanılmaya başlanan mozaik, özellikle Rönesansla birlikte, yerini resim sanatına bıraktı. ÖZEL EGE LİSESİ MOZAİK TEKNİĞİNİN UYGULANIŞI Mozaik için kullanılan madde taş ve özellikle mermerdir. Bazen mineli camlarla da mozaikler yapılmaya çalışılmıştır. Bizans duvar mozaiklerinin çoğunluğu böyle renkli ve mineli cam parçalarından yapılmıştır.tekniğin uygulanışı belli başlı iki yöntemle olur. Birinci yöntemde kontrplak, duralit, kalın mukavva gibi sert ve düzgün yüzeylere resim çizilir; sonra boyalı ve düzgün kısımları üste gelecek şekilde camlar ya da taşlar konuya uygun biçimlerde ve tonlarda kuvvetli yapıştırıcılarla yapıştırılır. Kuruma işlemi tamamlandıktan sonra derz dolgu maddesi ile tüm yüzeyin üzeri macunlanır, macun kurumadan ıslak sünger yardımıyla fazlalıklar silinerek temizlenir. İkinci

5 yöntemde, resim ters olarak bir kağıt üzerine çizilir. Cam ya da taş parçaların yüzeyleri bu kez kağıda bakacak şekilde resme uygun olarak yapıştırılır. Bu işlem bittikten sonra kağıt düz bir yüzeye konarak etrafı tahta perde ile çevrilir. Tahta perdenin içine alçı döküleceği için yüzeye temas eden kenarları çamur ile sıvanarak alçının sızıntı yapmaması sağlanır. Hazırlanan alçı yavaş yavaş bu çerçevenin içine dökülür. İstenilen kalıp elde edildikten sonra alçı donmaya bırakılır. Eğer resmin ölçüleri büyükse, dayanıklı olması ve kırılmaması için daha alçı yaşken içerisine kümes teli ya da tel parçaları döşenir. Donmak üzere olan alçı önce ısınır; sonra yeniden soğumaya başlar. İşte bu sırada tahta çerçeve sökülerek alçı blok ters çevrilir. Daha sonra üstte kalan çizim kağıdından ve alçı sızıntılarından temizlenip cam ya da taş parçaların yüzeyleri temizletilir. Alçının hazırlanması: Bir kaba ya da su kovasına dökeceğimiz levha hacmi kadar su konulur. İki avucumuzun arasına aldığımız toz alçıyı su yüzeyinin tam ortasına yavaş yavaş dökeriz. Döktüğümüz toz alçının müktarı su yüzünde bir tepecik meydana gelene kadar devam eder. Sonra elimizle veya bir sopa ile, alçı topak kalmayacak şekilde karıştırılır. Böylece hazıralanan alçı, kalıba istenilen kalınlıkta dökülebilir. MOZAİK ÇEŞİTLERİ Cam mozaik: Hamuru bir renkle boyanarak dökülmüş ve küp şeklinde kesilmiş küçük cam parçalarından yapılan mozaik. Çimento mozaik: Renkli çimentodan dökülmüş parçalarla süslemeli bir şekil oluşturmak üzere yapılan mozaik. Bu çeşit mozaikler genellikle döşemelerde kullanılır. Bunların dört köşe levhalar halinde yan yana konulan ve her biri üzerine yapılmış motiflerin, biraraya gelmesiyle süsleme bir şekil meydana getiren çeşidine, çimento mozaik veya çimento döşengi denir. Dökme mozaik: Küçük taşların ve renk verilmiş hamurların bir kalıp içine döklüp dondurulması yöntemiyle yapılan yekpare mozaiktir. Döşeme ve merdiven basamakları yapılır. Tahta mozaik: Yapılacak süslemenin şekline göre belirli şekillerde kesilerek, renkli ince tahta parçaların düz bir tahta levha üzerine yapıştırma yöntemi ile elde edilen mozaik tarzında süslemedir. Taş mozaik: Belirli şekilde kesilmiş ve yüzleri düzlenmiş çeşitli renkli taşların diğer bir taş oyularak içine yerleştirilmesi yöntemi ile yapılan mozaik yöntemidir. Bu tür mozaiklere Arap mimarisinde çok rastlanır ki buna tarsi denir. Çini mozaik: Yapılacak şekle göre kesilerek pişirilmiş küçük parçaları harç içine gömme yöntemi ile yapılan mozaiktir. Mozaik çinileri iki çeşittir: Ya önceden hazırlanmış tek parçaların biraraya getirilmesinden oluşur veya tek renkli büyük levhalardan kesilerek küçük parçaların birleştirilmesiyle ortaya çıkar. Renk olarak firuze, lacivert, yeşil, patlıcan moru veya diğer renkler kullanılır. Mozaik çinilerde her renk ayrı fırınlanmış olduğundan bunlarda bütün renkler çok parlak ve kaliteleri çok yüksektir. ÖZEL EGE LİSESİ GÜNÜMÜZDE MOZAİK SANATI 13.yy dan itibaren önemini yitiren mozaik 15.yy dan 19.yy başlarına dek tahtından inmiş,keski ve çekicin yerini palet ve fırça almıştı.ancak 19.yy da İngiltere ve Meksika da yeniden mozaik uygulamaları görülmeye başladı.

6 20.yy da mozaik modern sanatlarda mimari ile birlikte yeniden gündeme gelmiştir.uzun bir süre ikinci bir sanat dalı olarak görülen mozaik,artık hakettiğiyeri almaya başlamıştır. İspanyol sanatçısı ve mimar Antonio Gaudi tarafından Barselona da, Diego Rivera tarafından Meksika da son derece güzel mozaikler yapılmıştır.günümüzde özellikle İtalya da mozaik eski yöntemlerle ve Venedik te üretilen özel camlarla hala eskiye sadık kalınarak uygulanmaktadır. Ülkemizde de ressam Bedri Rahmi Eyüboğlu,Jale Yılmabaşar,Ümran Baradan bu alanda çeşitli ürünler vererek,sonraki kuşaklara örnek olmuşlardır. Sonuç olarak mozaik,iç ve dış mimaride, objeler üzerinde, parklarda, meydanlarda ve bahçelerde, kalıcı ve dekoratif bir uygulama olarak göze çarpan çok eski bir tarihin,derin bir kültürün ve çok farklı yorumların,bu konuda eğitim veren okulların sonucu günümüze ulaşmış ve değerini bulmuş özel bir sanat dalıdır. ÖZEL EGE LİSESİ

7

8

9

10

11

12 Ö ZE L EG E Lİ SE Sİ

13

14

15