ÜNİTE: CÜMLE BİLGİSİ (ÖGELER VE CÜMLE TÜRLERİ) KONU: Özne, Yüklem

Transkript

1 ÜNİTE: CÜMLE BİLGİSİ (ÖGELER VE CÜMLE TÜRLERİ) KONU: Özne, Yüklem ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisi sadece özne ve yüklemden oluşmuştur? A) Adam dalgın ve yorgun hâlde evine yürüyordu. B) Oturarak başarıya ulaşan tek yaratık tavuktur. C) Gözlerimi önümde yürüyen çocuğun üzerinden ayıramıyordum. D) Balonu patlayan çocuk sessizce ağlıyordu. Özne ve yüklem bir cümlenin temel ögeleridir. YÜKLEM: Cümlenin hüküm ifadesi taşıyan asıl unsurudur. Tek başına cümle özelliği gösterir. Diğer ögeler yükleme sorulan sorularla bulunur. ÖZNE: Cümlede yüklemin gösterdiği işi, hareketi, oluşu yapan ögedir. Yükleme kim, ne soruları sorularak bulunur. Seçenekleri inceleyelim: A da Adam dalgın ve yorgun hâlde evine yürüyordu. Özne Z.T. D.T. Y. yürüyordu : Yüklem Kim yürüyordu? Adam : Özne B de Oturarak başarıya ulaşan tek yaratık tavuktur. Özne Yüklem tavuktur : Yüklem Ne tavuktur? Oturarak başarıya ulaşan tek yaratık: Özne C de Ben \ Gözlerimi önümde yürüyen çocuğun üzerinden ayıramıyordum. G.Ö. B.li N. D.T. Y. ayıramıyordum : Yüklem Kim ayıramıyordu? Ben : Gizli özne D de Balonu patlayan çocuk sessizce ağlıyordu. Özne Z.T. Y. ağlıyordu : Yüklem Kim ağlıyordu? Balonu patlayan çocuk : Özne Cümlenin ögeleri bulunurken şunlara dikkat edilmelidir: a) Söz öbekleri tek öge olarak alınır, bölünmez. İkileme, tamlama, birleşik filler, edat grupları, deyim öbekleri söz öbeğidir. Bu öbekler özne, nesne, zarf tümleci, dolaylı tümleç veya yüklem olabilir. Cümledeki sözcük sayısının çokluğu öge çokluğu demek değildir. Birden çok sözcük tek öge dahi olabilir. Tarihin önemsenmesindendir. yüklem isim tamlaması olduğundan tek ögedir. b) Bağlaçlar ve ünlemler cümlede herhangi bir öge olarak kullanılmaz. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne, gizli öznedir? A) Güneş, bulutları pembeleştirerek Nil in ufuklarına yaklaştı. B) Her şey ışıklı bir masalın derinliğine çekildi. C) Durur gibi görünen hayat, devamlı değişmektedir. D) Züleyha nın gülümsemesine gülümsedi gözlerinin içiyle. 57

2 GİZLİ ÖZNE: Cümlede yazılmayan, varlığı yüklemdeki kişi ekinden anlaşılan gerçek öznelerdir. Sadece şahıs (kişi) zamirlerinin yalın hâli gizli özne olur.özne yükleme sorulan kim, ne sorularıyla bulunur. I. Tekil kişi : Ben I. Çoğul kişi : Biz II. Tekil kişi : Sen II. Çoğul kişi : Siz III. Tekil kişi : O III. Çoğul kişi : Onlar Seçenekleri inceleyelim: A da Güneş, bulutları pembeleştirerek Nil in ufuklarına yaklaştı. Özne Yüklem Kim yaklaştı? Güneş: Özne cümlede belirtilmiştir. B de Her şey ışıklı bir masalın derinliğine çekildi. Özne Y. çekildi: Yüklem Çekilen ne? Her şey: C de Durur gibi görünen hayat, devamlı değişmektedir. Özne Y. değişmektedir: yüklem Değişen ne? Durur gibi görünen hayat: Özne cümlede belirtilmiştir. D de O \ Züleyha nın gülümsemesine gülümsedi gözlerinin içiyle. G. gülümsedi: Yüklem Kim gülümsedi? O (Gizli özne) III. tekil kişinin özne olduğu, yüklemdeki kişi ekinden anlaşılıyor. Cevap D dir. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözde özne vardır? A) Sergideki tüm resimler beğenildi. B) Gökyüzü, uzayın tanınmasıyla daha da genişleyecektir. C) Herkes kendine ait olan yerde bulunmalıdır. D) Her yeni başlayan günde ne ile karşılaşacağımızı bilemeyiz. SÖZDE ÖZNE: Edilgen çatılı bir yüklemin öznesi, sözde özne olur. Böyle cümlelerde özne yüklemi yapan değil, yapılan işten etkilenen durumundadır. Gerçek özne değildir. Halılar yıkandı. Yıkanan ne? Halılar. Halılar, özneyi bulmak için sorulan soruya yanıt vermektedir. Ancak işi yapan halılar değildir. Halılar bu işten etkilenendir. İşi yapan belli olmadığı için öznenin yerini tutmaktadır. Seçenekleri inceleyelim: A da Sergideki tüm resimler beğenildi. Sözde Beğenilen ne? Sergideki tüm resimler Beğenen kim? Bu soruya yanıt yoktur. Bu cümlede beğenme işini gerçekleştiren belli olmadığı için aslında işten etkilenen varlık özne görevini üstlenmiştir. Buna sözde özne denir. B de genişleyecektir yüklem C de bulunmalıdır yüklem Ne genişleyecektir? Gökyüzü (Açık özne) Kim bulunmalıdır? Herkes (Açık özne) D de bilemeyiz yüklem Bilemeyen kim? Biz (Gizli özne) Cevap A dır. 58

3 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözde özne sıfat tamlamasından oluşmaktadır? A) Sinan ın söylediklerini aynen yapmış. B) Sevgiyle güçlüklerin hepsi aşılabilir. C) Doğru söz her zaman reddedilir. D) O, eskiden yaramaz bir çocuktu. Sinan ın söylediklerini aynen yapmış. Kim yapmış? O Gizli özne Y. B de Sevgiyle güçlüklerin hepsi aşılabilir. S. Ne aşılabilir? Güçlüklerin hepsi Sözde özne Kim aşabilir? Sorunun cevabı yoktur. Gerçekte nesne olan öge burada özne yerine kullanıldığından sözde öznedir. Ancak güçlüklerin hepsi belirtili isim tamlamasıdır. C de Doğru söz her zaman reddedilir. Reddedilen ne? Doğru söz : Sözde öznedir. Reddeden belli değil Sözde Özne Y. niteleme isim sıfatı Sıfat tamlaması sözde özne olarak kullanılmıştır. D de O, eskiden yaramaz bir çocuktu. Kim yaramaz bir çocuktu? O (O öznesi adıldır, tamlama değildir.) Cevap C dir. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne cansız bir varlıktır? Çözüm : A) Bal tutan, parmağını yalar. B) Kitaplar, bilgiyi doğru biçimde aktarır. C) Güvenme varlığa, düşersin darlığa. D) Her zaman güler yüzlüydü. ÖZNE: Cümlede yüklemin gösterdiği işi, hareketi, oluşu, durumu yapan temel ögedir. Yükleme kim, ne sorularından uygun olanı sorularak bulunur. İnsanlar için yükleme kim sorusu; hayvan, bitki, cansız varlıklar ve soyut kavramlar için ne sorusu sorulur. Seçenekleri inceleyelim: A da Bal tutan, parmağını yalar. Kim yalar? Bal tutan: Özne canlı varlık (insan) Özne Y. B de Kitaplar, bilgiyi doğru biçimde aktarır. Özne N. Z.T. Y. C de Sen / Güvenme varlığa, Sen / düşersin darlığa. Sıralı cümle olduğundan iki ayrı yüklem vardır. G. G. Güvenme: Yüklem Kim güvenmesin? : Sen özne Düşersin : Yüklem Kim düşer? : Sen insan Özneler cümlede açıkça görünmüyor. Yüklemin aldığı şahıs ekinden 2. tekil şahıs (Sen) olduğu anlaşılıyor. D de O Her zaman güler yüzlüydü. Güler yüzlü olan kim? O : Gizli özne G.Ö. Z.T. Y. 59

4 6. Yardımlaşma, sosyal hayatın gereğidir. cümlesinin öznesi için aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) Açık özne B) Sözde özne C) Gizli özne D) Mantıkça özne Bu soruda özne ile ilgili bilgilerimizden yararlanalım. Öznenin açık özne, sözde özne, gizli özne gibi türleri vardır. AÇIK ÖZNE: Cümlede açıkça yazılan öznedir, aynı zamanda gerçek öznedir. Arkadaşın yarın ne yapacak? Kim yapacak? Arkadaşın (Açık özne) Özne Y. GİZLİ ÖZNE: Cümlede yazılmayan, yüklemin aldığı kişi ekinden anlaşılan öznedir. Gizli özne olarak kullanılan sözcükler kişi zamirlerinin yalın hâlidir. Ben \ Sana bu kitabı veremem. Veremeyen kim? Ben G. Ben olduğunu yüklemdeki şahıs ekinden anlıyoruz. Özne cümlede yazılmamıştır. Gizli özneler de gerçek öznedir. vereme m I.tekil şahıs eki SÖZDE ÖZNE: Eğer cümlenin yüklemi edilgen bir fiil ise öznesi sözde özne olur. Fiilin bildirdiği bir işi özne değil de başkası yapıyorsa, özne bu işten etkileniyorsa sözde öznedir. Masanın üzeri güzelce temizlendi. cümlesinde temizlendi yüklemdir. Ne temizlendi? Masanın üzeri Temizleyen kim? Bu soruya yanıt olmadığı için masanın üzeri sözde öznedir. Sözde özne, gerçek özne değildir. Gerçek özne, yüklemi yapan öznedir. Özne ayrıca hâl eklerinden hiçbirini almaz. Buna göre seçenekleri inceleyelim: Yardımlaşma, sosyal hayatın gerçeğidir. Sosyal hayatın gerçeği olan ne? Yardımlaşma Açık özne Y. Özne, cümlede açıkça belirtildiğinden ve tek bir sözcükten oluştuğundan doğru yanıt, A dır. 7. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi farklı türde bir sözcüktür? A) Her yiğidin gönlünde bir arslan yatar. B) İp inceldiği yerden kopar. C) Haberi pazar öğleden sonra aldım. D) Dış görünüşe bakarak verilen kararlar yanıltıcıdır. Çözüm : YÜKLEM: Cümlenin yargı bildiren asıl öğesidir. Yüklem bildirme veya dilek(isteme) kipinde çekimlenmiş bir fiil (çekimli fiil) olabileceği gibi, isimler ve isim soylu sözcükler ek fiil alarak yüklem olurlar. Yüklem, tek başına bir cümle özelliği gösterir. Cümlede yüklemi bulmak için herhangi bir ögeye soru sormayız, tüm soruları yükleme sorarız. Şema ile gösterelim : isim + ek fiil Fiil + kip eki + kişi eki yüklem yüklem (çekimli fiil) sarı (idi, imiş, im, isin, idir, iyiz, işiniz, idirler) gel di m 60

5 Söz öbekleri cümlede, yüklem görevinde kullanılabilir. Sarı kedi küçücüktü. Etkili olan onun sözleriymiş. isim + ek fiil isim tamlaması + ek fiil Okula giden bendim. zamir + ek fiil Başarılı olmak tek isteğimdi. sıfat tamlaması + ek fiil Yıllar önce evi terk etti. Birleşik fiil +kip eki (çekimli fiil) Seçenekleri inceleyelim: A da Her yiğidin gönlünde bir arslan yatar. Y. Çekimli bir sözcüktür ve hüküm ifadesi taşır. yat mak yat ar çekimli fiil fiil mastar fiil geniş eki zaman kipi B de İp inceldiği yerden kopar. Y. kop mak kop ar çekimli fiil fiil mastar fiil geniş eki zaman kipi C de Haberi pazar öğleden sonra aldım. Y. al mak al dı m çekimli fiil fiil mastar fiil di li I.tekil eki g.z. şahıs D de Dış görünüşe bakarak verilen kararlar yanıltıcıdır. Y. yanıltıcı mak yanıltıcı idir (dır) Ek-fiil alarak oluştuğu için yanıt, D dir. isim mastar isim ek fiil eki 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem çekimli bir fiildir? A) Yel gibi gelen, sel gibi gider. B) Umut, fakirin ekmeğidir. C) İnsanda her zaman gurur vardır. D) Yalnızlık Allah a mahsustur. ÇEKİMLİ FİİL: Fiilin herhangi bir dilek ya da haber kipi ile şahıs eki almış halidir. Kipler ikiye ayrılır: Haber (Bildirme) Kipleri Dilek Kipleri 1) Di li Geçmiş zaman(dı,di,du,dü,tı,ti,tu,tü) 1) Gereklilik kipi ( -malı,-meli) 2) Miş li Geçmiş Zaman (mış,miş,muş,müş) 2) Şart kipi (-sa,-se) 3) Şimdiki zaman (-yor) 3) İstek kipi (-a,-e) 4) Gelecek zaman (-acak,-ecek) 4) Emir kipi (-) 5) Geniş zaman (-r) 61

6 KİŞİ EKLERİ Fiile gelen eklerdir. Bunlar aynı zamanda çekim ekidir. Ben -m Biz -ız, -iz, -uz, -üz, -k Sen -n Siz -nız,niz O - Onlar -lar, -ler Soruda istenen çekimli fiili bulmak için cümleleri inceleyelim: B de Umut, fakirin ekmeğidir. Yüklem, bir sözcük grubundan oluşmaktadır. Fakirin ekmeği belirtili isim tamlamasıdır. Ek-fiil alarak yüklem olmuştur. C de İnsanda her zaman gurur vardır. Var işim var dır dır ek fiil D.T. Z.T. Ö Y Yüklem olan sözcük isimdir.ek fiil alarak yüklem olmuşlardır. Ek fiil isim soylu sözcüklere gelir.bir sözcüğün isim mi, fiil mi olduğunu anlamak için mak,-mek eki getirilir. Anlamlı olursa fiil, olmazsa isimdir. D de Yalnızlık, Allah a mahsustur. Mahsus (mak) olmaz Ö. D.T. Y. mahsus - idir (tur) İsim ek fiil alarak yüklem olmuştur. isim ek fiil A da Yel gibi gelen, sel gibi gider. Ö. Z.T. Y. gid er gitmek anlamlı olduğundan fiildir. fiil geniş zaman kipi Geniş zaman kipi almıştır. 3. tekil şahıs eki olmadığından yüklemde yazılmaz; ama yüklemden 3. tekil şahıs olduğu anlaşılır. Buna göre cevap A dır. 62

7 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisi sadece özne ve yüklemden oluşmuştur? A) Yorgun düşen gözlerini dinlendirmelisin. B) Misafirlerin getirdiği hediyeleri açmadı. C) Dere tepe her yan yemyeşildi. D) Ablasının kendisine yardım etmesini istiyor. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belgisiz zamir cümlenin yüklemi olmuştur? A) Oylamada teklifi kabul eden hepimizdik. B) Sıraların üstüne resimler yapmışlar. C) Benim istediğim kitap buydu. D) Ailesi her zaman destek oluyordu. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne, cümlede yazılmamıştır? A) Çocuklar balkondan sarkıyordu. B) Çiçek gibi duruyordu masalar. C) Arkadaşlarıyla her zaman iyi geçinirdi. D) Sofraya kalabalık bir aile oturdu. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözde özne kullanılmıştır? A) Evrakları dosyaya dikkatlice yerleştirdi. B) Bahar gelince evin her yeri temizlendi. C) Telefonunu bu takside unutmuştu. D) Kamyonlar yollarda büyük tehlike yaratıyor. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisi sadece özne ve yüklemden oluşmuştur? A) Akşamları inci bir gerdanlıktır Mardin. B) Balık üretme çiftliklerinde alabalık yetiştiriliyor. C) Odasına izinsiz girince çok sinirlendi. D) Bülbül, ömründe gördüğüm en güzel kuştur. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne belirtili isim tamlamasından oluşmaktadır? A) Karanlık sokaklar beni ürkütür. B) Saçının teline zarar gelsin istemem. C) Elbisenin astarı sökülmüştü. D) Duvarın boyasını ben hiç beğenmedim. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem bir zamirden oluşmaktadır? A) Bu dolapta gördüğün her şey onundu. B) En zor soruları yapıp en kolaylarını kaçırmış. C) Çamaşırları bir an önce kurusun diye balkona astı. D) Dertli baba, ay sonunu nasıl getireceğini düşünüyordu. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisi sadece özne ve yüklemden oluşmaktadır? A) Bilgisayar kursu kayıtlarını bana sordu. B) Hayatında en sevdiği kişiydi. C) Şehrin güzelliği büyüleyiciydi. D) Dereyi görmeden paçaları sıvama. 63 İLKÖĞRETİM 7 İLKÖĞRETİM 7

8 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin öznesi gizli öznedir? A) Yıllar oldukça hızlı akıp gidiyor. B) Herkesin her dediğine hemen inanıyor. C) Leylekler artık göç etmeye başladı. D) Bu kasabanın insanları cana yakındır. 13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklemin altı yanlış çizilmiştir? A) Çocuklar neşeyle koşuyor. B) Şu ana kadar kimse gelmedi. C) Yaptıklarından dolayı pişman oldu. D) Artık buralardan alıp başımı gideceğim. 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem zamirdir? A) Arkadaşlarıyla burayı temizlemiş. B) Okula annesiyle birlikte geliyordu. C) Bu bahçenin çiçeklerine bakan benim. D) O, benim her dediğimi yapar. 14. I. Çocukken biz ne isteyebilirdik ki yaşamdan. II. Bu kadar zor değildi yaşam. III. Hepimizin mutlu bir geleceği olsun diye ailelerimiz çırpınırdı. IV. Her istediğimizi yapmak için uğraşırlardı. Parçada numaralanan cümlelerden hangisinin öznesi soyut bir kavramdır? A) I B) II C) III D) IV 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kalem sözcüğü sözde özne görevindedir? A) Kalemi alıp çantasına koydu. B) Kalem masaya bırakılmış. C) Kalem yere düştü. D) Bu kalemden bana da al. 15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde gizli özne kullanılmıştır? A) Her insan doğayı korumalıdır. B) Yapraklar rüzgârla hışırdıyordu. C) Düğünde yemekler çok beğenildi. D) Önemli toplumsal konuları çözümlediler. 16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözde özne kullanılmıştır? 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne bir sıfat tamlamasıdır? A) Kızıl saçlı kıza soracaksın. B) Konya Ovası na hayran kaldık. C) Solgun kazak dolapta duruyor. D) Kayıp sokak çocuklarına ulaşıyor. A) Üçü de iyi bir iş yaptığına inanıyordu. B) Babam arabanın yavaşça yaklaştığını ve terzi dükkânı önünde durduğunu görmüş. C) Terzi amca dükkânına yeni kumaşlar getirmiştir. D) Hayat bilgisi dersi yapılıyordu. 64

9 17. Aşağıdaki cümlelerin hangisi sadece özne ve yüklemden oluşur? A) Kültürünün zenginleşmesi, sanat dolu çevresi, onu yazmaya doğru itiyordu. B) Bu romanın kahramanları, ulusal değerlere yabancılaşmış, zengin ve yarı aydın kişilerdir. C) Kitaplarının vitrinlere konduğunu göreceksin. D) Çok iyi bir iş başardın oğlum, dedi. 21. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözde özne yoktur? A) Dünyada ne kadar insan varsa o kadar da farklı huy ve davranış vardır. B) Türk musikisinin önemli isimlerinin özel eşyaları sanatseverlere tanıtıldı. C) Özellikle bu bölge yeşillendirilmeye çalışılıyor. D) Bayılınca hemen hastaneye götürüldü. 18. Aşağıdaki cümlelerden hangisi sadece özne ve yüklemden oluşmamaktadır? A) Ben, kardeşim ve annem gideceğiz. B) Bütün işlerin bitirildiği bir gün, parkın açılışı yapıldı. C) Sinan dayının vasiyeti böyleydi. D) Sevindiğimi gören annem de neşeleniyordu. 22. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin öznesi isim tamlamasından oluşmuştur? A) Kışlar onun sükutuyla gelir. B) Silinir dünyanın tozu dumanı. C) Yola düştüm gezer gezer ağlarım. D) Bu dünya da onun bir bucağıdır. 23. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin öznesi bir isim tamlaması değildir? 19. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde gizli özne vardır? A) Dostluğu devam ettirmek geride kalanların ödevidir. B) Dünyanın en yaman yazıcısı da olsanız yine de hayatı yazıya sığdıramazsınız. C) Çınarlar devrilir ülkemizde; yerine yenileri gelmez. D) İçimde buna benzer duygular var. A) Türk toplumu birçok konuda duyarlıdır. B) İlkbahar sabahları böyle umarsızca yaşandı. C) Gül, yerleşik hayatın bir simgesidir. D) Sevda türküsü yayıldı gül bahçesine. 24. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne sıfat tamlaması şeklinde bileşik addır? A) Bu soruları kolayca çözebilirim. B) Bu işten de kolayca sıyrılıverdiler. C) Bilgili insanlara çok ihtiyacımız var. D) Yazın sivrisinekler çoğalır. 20. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözde özne vardır? A) Genç adam çocuklar gibi sevinçliydi. B) Bu dünyada ne ekersen onu biçersin. C) Bugünkü toplantıda okul sorunları dile getirilecek. D) Hastalarla, yaşlılarla, çocuklarla özel olarak ilgilenirdi. 25. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem belirtili isim tamlamasıdır? A) Uzun uzun kendisinden söz etti. B) Kapıların gıcırtısı insanı rahatsız ediyor. C) Affetmek, büyüklüğün şanındandır. D) Çürümüş meyveleri atın. 65

10 ÜNİTE: KONU: CÜMLE BİLGİSİ ÖĞELER Nesne, Zarf Tümleci, Dolaylı Tümleç ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf tümleci görevi bakımından diğerlerinden farklıdır? A) Bundan iki buçuk yıl önce kansere yakalandı. B) Yılanın başı küçükken ezilir. C) Olayı duyunca küplere bindi. D) Yüzündeki sıkıntılı ifadeyi zorla da olsa değiştirdi. ZARF TÜMLECİ: Yüklemin zamanını, durumunu, miktarını, yönünü, koşulunu gösteren ögedir. Zarf tümleci tek bir sözcük ya da sözcük öbeği olabilir. Zarf türündeki tüm sözcükler zarf tümleci görevini üstlenirler. Zarfların anlam özellikleri zarf tümleçleri için de geçerlidir. Örneğin: Zaman zarfları, zaman bildiren zarf tümlecidir, durum zarfları, durum gösteren zarf tümlecidir. Edatlarla kurulan söz öbekleri zarf tümleci olarak kullanılırlar. Yükleme; Ne zaman, nasıl, ne kadar, ne ile, kim ile, niçin, kim için soruları sorularak bulunur. Seçenekleri inceleyelim: A da O Bundan iki buçuk yıl önce kansere yakalandı. G.Ö. Z.T. D.T. Y. (Ne zaman) (Neye) B de Yılanın başı küçükken ezilir. Özne Z.T. Y. (Ne) (Ne zaman) C de O Olayı duyunca küplere bindi. G.Ö. Z.T. Y. (Ne zaman) D de O Yüzündeki sıkıntılı ifadeyi zorla da olsa değiştirdi. G.Ö. B.li N. Z.T. Y. (Neyi) (Nasıl) Cevap D dir. A, B, C seçeneklerinde zarf tümleci ne zaman sorusuna cevap veriyor. Zaman bildiren zarf tümlecidir. D deki zarf tümleci durum bildiren zarf tümlecidir. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı tümleç isim tamlamasından oluşmaktadır? A) Özgürlüğü sadece özgürlük heykelinde bulduk. B) Minik köpeğine yiyecek veriyordu. C) Yeri yurdu belli olmayan mutluluk için yüzlerce çileye katlanırız. D) Parlak zekâ, insanı bütün nimetlere kavuşturmaz. 66

11 DOLAYLI TÜMLEÇ: Yüklemin bildirdiği hareketin, yerini ve yönünü gösteren ögedir. Cümlede dolaylı tümleç olan isim e, -de, -den hâl eklerini alır. Dolaylı tümleçler tek sözcük veya söz öbeğinden oluşabilir. Yükleme: kime neye, nereye kimde nerede, nede kimden nereden, neden soruları sorularak bulunur. İsim Tamlaması : En az iki ismin bir araya gelerek oluşturduğu tamlamadır. Seçenekleri inceleyelim: A da Biz Özgürlüğü sadece özgürlük heykelinde bulduk. G.Ö. B.li N. Z.T. D.T. Y. (Neyi) (Nasıl) (Nerede) özgürlük heykel-i-nde Dolaylı tümleç belirtisiz isim tamlamasıdır. (isim) (isim) (T.yan) (T.nan) B de O Minik köpeğine yiyecek veriyordu. G:Ö. D.T. B.siz N. Y. (Neye) (Ne) minik köpeğine Dolaylı tümleç sıfat tamlamasıdır. sıfat isim C de Biz Yeri yurdu belli olmayan mutluluk için yüzlerce çileye katlanırız. G.Ö. Z.T. D.T. Y. (Niçin) (Neye) yüzlerce çile sıfat isim Dolaylı tümleç sıfat tamlamasıdır. D de Parlak zekâ, insanı bütün nimetlere kavuşturmaz. Ö. B.li N. D.T. Y. (Ne) (Kimi) (Neye) Cevap A dır. bütün nimetlere Dolaylı tümleç sıfat tamlamasıdır. sıfat isim 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat tamlaması görevindeki dolaylı tümleç vurgulanmıştır? A) Kimse yalana ve iftiraya göz yummaz. B) İnsanlar, sahte tevazulara inanmamaktadır. C) Edep, edepsizden öğrenilir. D) Moral ve destek insanın yardımına koşar. CÜMLE VURGUSU: Cümlede asıl anlatılmak istenen öge vurgulanır. Cümlede vurgu ikiye ayrılır: a) Fiil cümlelerinde vurgu : Fiil cümlelerinde vurgu yüklemden bir önceki ögededir. Yüklem cümlenin başında ise o zaman vurgu yüklemdedir. Ali seni dün okulda beklemiş. D.T. Seni dün okulda Ali beklemiş. Ö Vurgu dolaylı tümleçte Vurgu öznede 67

12 Beklemiş seni dün okulda Ali. Devrik cümle olduğu için vurgu yüklemde. Yüklem b) İsim cümlelerinde vurgu : İsim cümlelerinde vurgu yüklemdedir. Onu etkileyen tek şey çocuğun gözyaşlarıydı. Vurgu yüklemde Yüklem Seçenekleri inceleyelim: A da Kimse yalana ve iftiraya göz yummaz. Dolaylı tümleç vurgulanmış ama sıfat Ö. D.T. Y. tamlaması değildir. (Kim) (Neye) B de İnsanlar, sahte tevazulara inanmamaktadır. Ö. D.T. Y. (Kim) (Neye) sahte Niteleme S. tevazu Dolaylı tümleç sıfat tamlamasıdır. Vurgu dolaylı tümleçtedir. isim C de Edep, edepsizden öğrenilir. Ö. D.T. Y. Vurgu dolaylı tümleçte ancak sıfat tamlaması değildir. (Ne) (Kimden) D de Moral ve destek insanın yardımına koşar. Belirtili ad tamlaması dolaylı tümleçtir, vurgulanmıştır. Cevap B dir 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne vardır? A) Birisini eleştirmek için en uygun yer aynanın karşısıdır. B) Uygun dediğin zaman, gelmez. C) Dertlerini gözyaşlarında boğmak isteyenlere, dertlerin yüzme bildiğini söyle. D) Her insan, herkes karşısında, her şeyden sorumludur. NESNE: Cümlede yüklemin bildirdiği işten etkilenen ögedir. Cümlede öznenin yaptığı işten, oluştan, hareketten etkilenen varlık veya kişidir. Nesne ikiye ayrılır: 1- Belirtili Nesne: Belirtili nesne olan sözcük ismin i hâl ekini alır ve yükleme sorulan neyi, neleri, kimi, kimleri sorularına cevap verir. 2- Belirtisiz Nesne: Yalın hâldedir. Yükleme sorulan ne, neler sorularına cevap verir. Seçenekleri inceleyelim: A da Birisini eleştirmek için en uygun yer aynanın karşısıdır. Z.T. Özne Y. (Niçin) (Ne) B de Uygun dediğin zaman, gelmez. Özne Y. (Ne) C de Sen Dertlerini gözyaşlarında boğmak isteyenlere, dertlerin yüzme bildiğini söyle. G.Ö. D.T. B.li N. Y. D de Her insan, herkes karşısında, her şeyden sorumludur. Özne D.T. D.T. Y. (Kim) (Nerede) (Neyden) Doğru cevap C dir 68

13 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne yoktur? Çözüm : A) Yaşamak, solumak değil, çalışmaktır. B) Kıskanç kişi hayatı boyunca mutluluğu tadamaz. C) Çevresinde gördüğü şeyleri bize anlattı. D) İnsan, mutlu ve huzurlu yaşamak için özgürlüğünün bir kısmını feda etmelidir. Her cümlede nesne bulunmayabilir. Bu konuda dikkat edilmesi gereken, belirtisiz nesne ile öznenin birbirine benzemesidir. Çünkü her ikisinde de yükleme ne sorusu sorulur. Ancak özne işi yapandır, nesne işten etkilenendir. Kedi süt içti. İçti : Yüklem İçen ne? : Kedi özne Kedi ne içti? : Süt, belirtisiz nesne Seçenekleri inceleyelim: A da Yaşamak, solumak değil, çalışmaktır. Özne Y. Y. (Ne) B de Kıskanç kişi hayatı boyunca mutluluğu tadamaz. Özne Z.T. B.li N. Y. (Kim) (Ne zaman) (Neyi) C de Çevresinde gördüğü şeyleri bize anlattı. Bli. Nesne D.T. Y. (Neyi) D de İnsan, mutlu ve huzurlu yaşamak için özgürlüğünün bir kısmını feda etmelidir. Özne Z.T. B.li N. Y. (Kim) (Niçin) (Neyi) Cevap A dır. Nesne yoktur. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde cümle vurgusu farklı bir öge üzerindedir? A) Son yağmurlar topraktaki yarıklar fazla derinleşmeden geldi. B) O kızıl hatıra titrer gözümde. C) Bu sonbahar sabahının donuk inci rengini nasıl anlatabilirim? D) Kalem elimden yere düşünce kırıldı. CÜMLE VURGUSU: Cümlede asıl anlatılmak istenen öge vurgulanır. Vurgulamak istediğimiz ögeyi yükleme yaklaştırırız. Önemle belirtilmek istenen öge vurguludur. A da Son yağmurlar topraktaki yarıklar fazla derinleşmeden geldi. Zarf Tümleci vurgulu Özne Z.T. Y. (Ne zaman) B de O kızıl hatıra titrer gözümde. Özne vurgulu Özne Y. D.T. (Ne) (Nerede) C de Ben \ Bu sonbahar sabahının donuk inci rengini nasıl anlatabilirim? Zarf Tümleci vurgulu G.Ö. B.li.N. Z.T. Y. (Ne) (Neyi D de Kalem yere düşünce kırıldı. Ö. Z.T. Y. (Ne) (Ne zaman) Cevap B dir. Vurgulu öge öznedir. Diğerlerinde vurgu zarf tümlecindedir. 69

14 7. O yazarlar, başarılarını Türk dilini sevmiş olmalarına borçludurlar. cümlesinde hangi öge yoktur? Çözüm : A) özne B) nesne C) zarf tümleci D) dolaylı tümleç Cümlenin ögelerini bularak bilgilerimizi tekrarlayalım. O yazarlar, başarılarını Türk dilini sevmiş olmalarına borçludurlar. Özne B. li Nesne D.T. Y. (Kim) (Neyi) (Neye) Cevap C dir. Cümlede zarf tümleci yoktur. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde öznenin açıklayıcısı olan ara söz vardır? A) Huzuru burada bu şehirde bulduk. B) Sınıfta, vaktimizin geçtiği yerde, çok mutluyduk. C) Zaman, hayatın sayacı, hızla ilerliyor. D) Seneye gelecek öğretim yılına hazırlanıyoruz. Ara söz : Cümlede iki virgül veya kısa çizgi arasında gösterilen açıklama bölümleridir. Ara söz bir ögenin açıklayıcı olarak kullanılabilir. Bu kullanımında yeni bir öge olarak değil, ögenin açıklayıcısı olarak aynı öge olarak kullanılır. Bazı kullanımlarda ise bir ögenin açıklaması olmadan cümlenin açıklaması olur. Dereyi şu sesiyle huzur sereni yıllar geçse unutmam. Nesnenin açıklayıcısı olarak kullanılmıştır. nesne nesne(ara söz) y. Seni hep sen inkar etsen de destekledim. n. z.t ara söz cümlenin y. ögesi değil Şimdi seçenekleri inceleyelim: A da Huzuru burada bu şehirde bulduk. nesne d.t d.t (ara söz) y. B de C de D de Sınıfta, vaktimizin geçtiği yerde, çok mutluyduk. d.t d.t(ara söz) z.t y. Zaman, hayatın sayacı, hızla ile ilerliyor. öz özne(ara söz) z.t y. Seneye gelecek öğretim yılına hazırlanıyoruz. d.t d.t (ara söz) y. Ara söz, A, B, D seçeneklerinde dolaylı tümlecin, C de ise ara söz öznenin açıklayıcısıdır. 70

15 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtili nesne yoktur? A) Bu şehrin tarihçesini bir bilim adamı yazmış. B) Ayakkabı, ayağını çok sıkmış. C) Arkadaşlık bağlarını kuvvetli tutmalıyız. D) Şu anda parasal durumları iyiymiş. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru nesneyi buldurmaya yönelik değildir? A) Pazardan ne alayım? B) Buraya kimi davet etmiş? C) O en çok neyi sever? D) Sizlere ne kaldı? 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtili nesne vardır? A) Kömürlük iyice temizlendi. B) Masanın üzerinde kırık bir vazo vardı. C) Baygın bakışlarını çek üzerimden. D) Kanadı kırık kuş merhamet ister. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne yoktur? A) Kendini beğenmek, insan benliğinin dışa vurulan en önemli özelliğidir. B) Kız bana gülümseyerek baktı, bir şey söyleyecekti. C) Dedem o yılları özlediğini söylerdi. D) Doğanın kirlenmesini istemeyen insanlar, tepkilerini ortaya koydular. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne vurgulu ögedir? A) İhtiyacı olanlara, eskimiş elbiselerini verdik. B) Kelimelerde değişik manalar var. C) Vişne çürüğü rengindeydi geçen araba. D) Bunları size anlatamam. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne bir tamlama grubudur? A) Eski günleri daha çok özleyecek. B) Gelişmenin temelinde kitap vardır. C) Orada bir kaç gün kalırsın. D) Masraflarını çalıştığı kurum karşılıyordu. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne yoktur? A) Seni kaç saattir bekliyoruz. B) Bana bir daha böyle söyleme! C) Daima doğru bildiğiniz şeyi yapın. D) Cuma günlerini severim. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf tümleci vurgulu öge değildir? A) Babamın ve annemin yanında kıymetim bir kat daha artmıştı. B) Şerbetçi, akşam olmadan oradaydı. C) Duyduklarını olduğu gibi ve teker teker anlattı. D) Günlerce seni burada aramış. 71

16 9. ile sözcüğü aşağıdaki sözcüklerden hangisini zarf tümleci yapmamaktadır? A) İstanbul a arabasıyla gelecekmiş. B) Annesi ile babası boşanıyormuş. C) Pikniğe otobüsle gittik. D) Bu olayı üzüntüyle karşıladı. 13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf tümleci sebep bildirir? A) Beni göremediği için üzülüyordu. B) Hafta içinde diğer işlerle meşgul oluyor. C) O da herhalde saf saf bakardı bana. D) Yıllardır talih böylesine gülmemişti yüzüme. 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf tümleci yoktur? A) Biz bu sonbaharda buluşacaktık. B) Gürültüyle birlikte hepimiz fırladık. C) Anlayamadım ama heyecanlı görünüyordu. D) Yapacağımız yardımı reddetti. 14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı tümleç açıklayıcısıyla birlikte verilmemiştir? A) Erkek kardeşine doğum günü hediyesi alacakmış. B) Doğup büyüdüğüm yerlere, Karadeniz in yemyeşil köylerine, hasret kaldım. C) Herkes ihtiyara, o sakat adama, acıyarak bakıyordu. D) Annesine, o masum kadıncağıza, yapmadığı hakaret kalmamış. 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf tümleci yoktur? A) Çocuk koşa koşa eve geldi. B) İlkbaharda tabiat yeniden doğar. C) Defterlerim Duygu da kaldı. D) Haftaya tatile gidemeyeceğiz. 15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı tümleç yönelme hâlindedir? A) Herkes kendine ait olan yerde bulunmalıdır. B) Aynı hataları art arda yapıyordu. C) Felâketler ve nimetler insanlara sıra ile uğrar. D) Dünyada her şey karşılıklıdır. 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf tümleci yoktur? A) Albayı görmek için izin iste onbaşıdan. B) Ardıç kuşları başımızın üzerinden tepelere atıldılar. C) Hiç ummadığımız bir anda onu dansçıların arasında gördük. D) Üzerinde yattığımız toprak her zaman sıcak olurdu. 16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bulunma halindeki (-de hâli) dolaylı tümleç vurgulanmıştır? A) Yine geçen günlerin birinde imâ etmişti. B) Akşamki oyunda ben de oynayacağım. C) Meyveleri ağaçlardan topladık. D) Yarışmacılar alanda toplandı. 72

17 17. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf tümleci vurgulu ögedir? A) Ben şimdi adımı nasıl temize çıkarayım? B) Onunla parkta buluştuk. C) Bana nasıl böyle bir şey söylersin? D) Bu kadar zorlanacağımı bilmiyordum. 18. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yükleme sorulan Nasıl sorusunun cevabı yoktur? A) Çocukların dişleri küçük yaşlarda çürüyor. B) Radyoda yaptığı değişiklikleri annesine uzun uzun anlattı. C) Şaşkın şaşkın göz kırpıyor ay kıpırtıları. D) Kuşlar dallardan havalanır bir bir. 19. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı tümleç bir isim tamlamasıdır? A) Tembel insanlara tahammül edemiyorum. B) Çelik kapıya alarm taktırmış. C) Yarın piknik için Büyük ada ya gidiyoruz. D) Boşa geçen zamanlarıma çok üzülüyorum. 20. Aşağıdaki sorulardan hangisi nesneyi buldurmaya yönelik bir soru değildir? 22. Aşağıdaki cümlelerin hangisinda dolaylı tümleç açıklayıcısıyla birlikte verilmemiştir? A) Üniversiteye, öğrenciliğimin geçtiği o güzel yere, tabi ki garip bir özlem duyuyorum. B) Şiirlerinde Ayten e, bir türlü unutamadığı kadına, bir gönderme var. C) Arabamı, o tarihi eseri, artık değiştirmek istiyorum. D) Babama, dünyanın en güzel insanına, hediyesini vermek isterim. 23. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı tümleç yoktur? A) Yaptıklarına bakarak insanları tanıyabiliriz. B) Yanardağları uçaktan görebildim. C) İnsan her zaman aklına güvenmelidir. D) Kimsesizlere yardım etmeliyiz. 24. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı tümleç vardır? A) Kişiler elde edemedikleri şeyleri beğenmiyor veya istemiyormuş gibi görünürler. B) Zarar büyük olacaksa boş yiğitlik gösterilerine kalkışmanın anlamı yoktur. C) Hırsızlığın büyüğü küçüğü olmaz. D) Akıllı düşman, akılsız dosttan hayırlıdır. A) Kim B) Ne C) Neyi D) Kimi 21. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne vardır? A) Pencerenin kenarından başlayan mor duvar kağıdını haritaya benzettim. B) Pek çok şey umduğum gibi olmadı. C) Amerika ya gitmiş İstanbullu bir çocuğun maceraları anlatılıyordu. D) Önemli olan insanın içindeki iyiliği koruyacak bir hayat yaşayabilmesidir. 25. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı tümleç yoktur? A) Söz söylemek, iş görmeye ve başarı elde etmeye yetmez. B) Görünüşe aldanarak bazı kişileri alt edebileceğimizi düşünmek yanlıştır. C) Öfke, sağlığa zararlıdır. D) Güvenilmeyen kişilere bir şey emanet edilmez. 73

18 ÜNİTE: KONU: CÜMLE BİLGİSİ Özne, Yüklem Uyumu ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ 1. Cansız varlıklar ya da soyut kavramlar çoğul özne olduğunda, bunların yüklemleri tekil olur. Aşağıdakilerin hangisinde bu kurala uyulmamıştır? A) Bu ayrılıklar hiç beklemediğimiz zamanlarda oluyorlar. B) Hayal, hakikatin bittiği yerde başlar. C) Büyük servetler, küçük israflarla erir. D) Vicdanının sesini dinle. Bu açıklamaya göre seçenekleri inceleyelim: B de Hayal, hakikatın bittiği yerde başlar. Soyut Tekil kavram (Tekil) C de Büyük servetler, küçük israflarla erir. (Cansız varlık) (Tekil) çoğul D de Sen / Vicdanının sesini dinle. G.Ö. Y. Özne de yüklem de 2. tekil kişi A da Bu ayrılıklar, hiç beklemediğimiz zamanlarda oluyorlar. Yüklemin tekil olması gerekirdi. özne y. Özne yüklem uyumu yoktur. (Soyut) (çoğul) çoğul Kurala uymamaktadır. Cevap A dır. 2. Aşağıdakilerden hangisinde özne-yüklem arasında bir uyumsuzluk vardır? A) Bu görevi sadece ben ve sen yapabiliriz. B) Hiç kimse onu dinlemedi, bildiğini okudu. C) Sevgiler, gizli kaldıkça güzelleşir. D) Geceye birçok davetli katıldı. Özne ile yüklem arasında kişi bakımından uygunluk olmalıdır. 1. Eğer cümlenin öznesi ben ve sen zamirlerinden oluşuyorsa, yüklem I. çoğul kişi olmalıdır. A da Bu görevi sadece ben ve sen yapabiliriz. özne Y. (I.ve II Tekil (I.çoğul kişi kişi) kişi) 2. Özne olumsuz anlam veriyorsa, yüklem de olumsuz, olumlu anlam veriyorsa, yüklem de olumlu olmalıdır. B de Hiç kimse onu dinlemedi, bildiğini okudu. Y. 74

19 Burada anlam bakımından özne-yüklem uyumsuzluğu ikinci cümlede vardır. I. cümle: Hiç kimse onu dinlemedi. cümlenin öznesi de, yüklemi de olumsuzdur. II. cümle: bildiğini okudu. Y. cümlesinin yüklemi olumludur. Ancak tek bir özneye bağlanmıştır. (Hiç kimse) Bu özne de olumsuz anlamdadır. II. cümlenin öznesinin olumlu olması gerekir. En uygun özne herkes tir. Hiç kimse onu dinlemedi, herkes bildiğini okudu. Doğrusu budur. Ö. N. Y. Ö. N. Y. C de Sevgiler gizli kaldıkça güzelleşir. Özne; soyut kavram ve çoğul, yüklem tekildir. Uyumludur. D de Geceye birçok davetli katıldı. Özne belgisiz sıfat, zamir ve sayı sıfatından oluştuğu için yüklem tekil olmuştur. Cümle uyumludur. Cevap B dir. 3. Türkçede bir cümlenin öznesi, birinci ve üçüncü tekil kişiden oluşuyorsa, yüklemi birinci çoğul kişi olur. Aşağıdakilerin hangisinde bu kurala uyulmamıştır? A) Sen ve o birbirinize yakışmıyorsunuz. B) Annen ve baban hâlâ konuşmuyorlar mı? C) Dönem sonuna geldiğimizde, dersten bir ben bir de o güzel kız kalmıştı. D) Babam, ben ve birkaç kişi olayı seyrediyorduk. Tanıma göre özne ben ve o zamirlerinden oluşuyorsa yüklem I. çoğul şahıs olacaktır. Şema ile gösterelim. Özne Yüklem ben o biz sen ben biz sen o siz Buna göre seçenekleri inceleyelim: A da sen ve o birbirinize yakışmıyorsunuz. Özne yüklem uyumu vardır. (2.çoğul şahıs eki) B de Annen ve baban hâlâ konuşmuyorlar mı? Özne (onlar), yüklem (onlar) uyum var. C de Dönem sonuna geldiğimizde dersten, bir ben bir de o güzel kız kalmıştı. Özne: Ben ve O Yüklem: I. çoğul şahıs eki almalıydı. Kalmıştık olmalıydı. D de Babam, ben ve birkaç kişi olayı seyrediyorduk. Ben öznesi var, o yüzden 1.çoğul Özne yüklem uyumu vardır. C de, özne yüklem uyumu yoktur. Cevap C dir. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne yüklem uyumsuzluğu yoktur? A) Kardeşin ve sen ne konuşuyordun? B) Kuşlar güneye göç etmeye başladılar. C) Geçen hafta sen, ben ve Pelin onu son kez görmüşsünüz. D) Nihayet senle ben bir yere varabildik. 75

20 Türkçede özne ile yüklem arasında teklik-çokluk bakımından uyulması gereken koşullar vardır. Bunu şema halinde gösterelim: ÖZNE YÜKLEM Bitki, hayvan, cansız varlık, soyut kavram Tekil Sevgiler gizli kaldıkça güzelleşir. Çocuklar geldi veya çocuklar tekil - çoğul İnsan geldiler. Bu işi sen ve ben yaparız. Dışarıda ben ve o kaldık. (Ben-sen) (Ben-O) I. çoğul şahıs(biz) Ben ve siz eşit değiliz. (Ben-Siz) (Ben-onlar) Ben ve diğer öğrenciler tartışmaya girdik. Sen ve o ne yaptınız? (Sen-o); (sen-siz) II. çoğul şahıs (Siz) Sen ve arkadaşların suçlusunuz. (sen-onlar); Sen hatta hepiniz suçlusunuz. (sen-biz) birinci çoğul şahıs(biz) Sen ve biz sonunda anlaştık. Bu bilgilere göre seçenekleri inceleyelim: A da Kardeşin ve sen ne yapıyordun? şeklinde değil yüklem ne yapıyordunuz? olmalıydı. (2. çoğul şahıs) B de Kuşlar, güneye göç etmeye başladılar. Yüklem tekil olmalıydı.çünkü özne çoğul hayvan adıdır. C de sen, ben ve Pelin..görmüşsünüz. Yüklem görmüştük şeklinde olmalıydı. Yüklemin içinde 1.tekil kişi vardır. I.çoğul şahıs D de Nihayet senle ben bir yere varabildik. Cevap D dir. 5. Ben ve o seyahate çıkacak değil. cümlesindeki özne-yüklem uyumsuzluğunun aynısı aşağıdakilerden hangisinde vardır? Çözüm : A) Ben de eşim de bu olaya çok üzüldü. B) Bütün bunlar olurken hepiniz neden susuyordunuz? C) Sen ve onlar gene beni eleştirirsiniz. D) Dertlerini de kimselere anlatmazdı. Eğer bir cümlenin öznesi I.tekil (Ben) ve III.tekil(O) şahıs zamirinden oluşuyorsa yüklem I.çoğul şahıs(biz) ekini alır. Örnek cümlede özne ben o dur; oysa yüklem 3.tekildir. Yüklem 1.çoğul olmalıydı. Buna göre seçenekleri inceleyelim: B de Bütün bunlar olurken hepiniz neden susuyordunuz? Özne de yüklem de II.çoğul şahıstır.(siz) uyumsuzluk yoktur. 76

21 C de Sen ve onlar yine beni eleştirirsiniz. Özne II.tekil ve III.çoğul şahıstan oluşuyorsa yüklem II.çoğul şahıs olur. Uyumsuzluk yoktur. D de O dertlerini de kimselere anlatmazdı. G. Özne de yüklem de III.tekil şahıstır. Uyumsuzluk yoktur. A da Ben de eşim de bu olaya üzüldü. 1.tekil şahıs Eşim sözcüğünün yerine III.tekil şahıs(o) kullanılabilir. Buna göre: Özne ben ve o zamirlerinden oluşuyorsa, yüklem I. çoğul şahıs ekini almalıdır. Cevap A dır. 6. O gün beni, senin en yakın arkadaşın ve sen çok mutlu etmişti. cümlesindeki özne yüklem uyumsuzluğunun aynısı hangisi seçenekte vardır? A) Meyveler yavaş yavaş olgunlaşıyorlar. B) Yarınki maçta, savunmada sen ve şu uzun saçlı çocuk oynayacak. C) Kuzenin ve onun en nefret ettiği kişi, durakta birbirine girdiler. D) Çocuğa bazı temel bilgiler verilmelidir, çocuk iyi eğitilmelidir. Cümlenin öznesi senin en yakın arkadaşın ve sen sözcük grubudur. Yüklem mutlu etmişti III.tekil şahıs ekinde çekimlenmiştir. Ancak doğru değildir. Çünkü özne sen ve o şahıslarından oluşuyorsa yüklem II.çoğul şahıs ekini alır. O gün beni, senin en yakın arkadaşın ve sen çok mutlu etmişsiniz. şeklinde olacaktı. Buna göre: A da meyveler yavaş yavaş olgunlaşıyorlar. Özne Y. Cümlenin öznesi insan dışı varlık ve çoğul olduğunda yüklem tekil olmalıdır. Özne-yüklem uyumsuzluğu vardır. Ancak örnek cümledeki hata ile aynı değildir. C de Kuzenin ve onun en nefret ettiği kişi girdiler. özne (onlar) Y. Özne insansa ve çoğulsa yüklem çoğul olur. Özne ve yüklem uyumludur. D de Çocuğa bazı temel bilgiler verilmelidir. (Çoğul) (Tekil) Özne cansız varlık ve çoğulsa yüklem tekil olmalıdır. Özne-yüklem uyumludur. B de örnek cümledeki uyumsuzluğu örneklendiren bir kullanım vardır. Yarınki maçta, savunmada sen ve şu uzun saçlı çocuk oynayacak. (Oynayacaksınız olmalıdır.) özne Y. Özne sen ve o şahıslarından oluşuyorsa, yüklem II.çoğul şahıs(siz) ekini almalıdır. Burada aynı uyumsuzluk vardır. Cevap B dir. 77

22 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne-yüklem uyumsuzluğu vardır? Çözüm : A) Sürekli okumaktan gözlerim bozuldu. B) Çiçekler, sulanmadığından solmuş. C) Vakit bir hayli geçince bizde sadece Mustafa, Kaan ve sen kalmıştın. D) Toplantıya son anda Mehmet Bey de geldiler. A da Sürekli okumaktan gözlerim bozuldu. Özne-yüklem uyumu vardır. Eğer özne cansız varlık ve çoğulsa, yüklem tekil olur. B de Çiçekler, sulanmadığından solmuş. Özne-yüklem uyumludur. (cansız, çoğul) (tekil) D de Toplantıya son anda Mehmet Bey de geldiler. Bir saygı ve nezaketten söz edildiğinde özne tekil olsa bile yüklem çoğul olur. C de Vakit bir hayli geçince bizde sadece Mustafa, Kaan ve sen kalmıştın. Özne ve yüklem uyumsuzdur. (Sen ve onlar) (II.tekil şahıs) Mustafa, Kaan onlar yerine onlar getirdiğimizde sen ve onlar öznesinde yüklem II. çoğul kişi ekini almalıdır. (-nız,-niz,-nuz,-nüz) Vakit bir hayli geçince bizde sadece Mustafa, Kaan ve sen kalmıştınız. olmalıdır. Yanıt, C dir. 8. Aşağıdakilerden hangisinde özne-yüklem uyumsuzluğu yoktur? A) Ne kadar memurlar varsa burayı ister. B) Söylediklerini geçen hafta o ve sen yapmadın mı? C) Bu fikirler, geçerliliğini çoktan yitirdiler. D) Böyle olaylar artık beni etkilemiyor. Özne-yüklem uyumsuzluğu çoğunlukla teklik-çokluk yüzünden olur. Seçenekleri inceleyelim: A da Ne kadar memurlar varsa burayı ister. Burada ne kadar sözcüğü çokluk anlamı kattığından memurlar sözcüğündeki lar ekine gerek yoktur. B de Söylediklerini geçen hafta o ve sen yapmadın mı? yapmadınız mı? Özne Sen ve o zamirlerinden oluştuğunda yüklem II.çoğul şahıs ekini almalıdır. (-nız,niz,nuz,nüz) C de Bu fikirler, geçerliliğini çoktan yitirdiler. (yitirdi) D de Böyle olaylar artık beni etkilemiyor. (çoğul-cansız) (tekil) Özne soyut kavram, cansız varlık, bitki, hayvan ise ve çoğul olduğundan yüklem tekil olmalıdır. D seçeneğinde özne yüklem uyumsuzluğu yoktur. Cevap D dir. 78

23 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne yüklem uyumu yoktur? A) Halamlara ziyarete gittik. B) Televizyonlarınızın ayarlarıyla oynamayın. C) Gözlerim yaşlarla doluyorlar. D) Haftalar hızla geçti. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne yüklem uyumu yoktur? A) İkinci kez aynı hatayı yapıyor. B) Odada kimseler ders çalışmıyorlar. C) Oyunculukta başarılı oldular. D) Yetenekli insanlara ihtiyacımız var. 2. Cansız varlıklar çoğul özne ise yüklem tekil olur. Yukarıdaki kurala uymayan cümle aşağıdakilerden hangisidir? A) Makasla değil bıçakla kes. B) Başını derde sokan arkadaşına kızdı. C) Kalemler renk renk ne güzel oluyorlar. D) Kediler ne de güzel oynuyor. 6. Zaman adları çoğul özne ise yüklem tekil olur. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu kurala uyulmamıştır? A) Uzaktan kumandayı sehpaya koy. B) Televizyonu hemen kapatın. C) Günler ardı ardına geçiyorlar. D) Sınıfları hizmetliler temizliyorlar. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne yüklem uyumu yoktur? A) Kimimiz sevindik; kimimiz üzüldük. B) Saçlarına çiçeklerden taç yapmış. C) Boğaz köprüsü bakıma alındı. D) Sen ve Ali evde beklesin. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne yüklem uyumu yoktur? A) Havuz tertemiz görünüyor. B) Balıklar çok taze görünüyorlar. C) Unutkanlık da bir hastalıktır. D) Çantayı yere bırakıp kaçtı. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklemdeki çoğul eki atılmalıdır? A) Kuşları çok iyi beslediler. B) Tüm ümitleri yıktılar. C) Yirmi kişi bir anda içeri girdiler. D) En sonunda buraya gelecekler. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özneyüklem kişi bakımından uyumsuzdur? A) Evler hüzünlü ve sessizdi. B) Başkanımız bir saate kadar gelecekler. C) Hepimiz bunu biliyoruz. D) Sen, ben ve Elif yarın gider. 79

24 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne yüklem uyumu vardır? A) Saniyeler bile geçmiyorlar. B) Sokakta naralar yükseliyorlar. C) Sınıftaki öğrenciler ağladı. D) Ordu kendini yeniliyor. 13. Zaman adları çoğul özne olduğunda yüklem.. olur? cümlesinde kuralın doğru olması için boş bırakılan yere hangi sözcük getirilmelidir? A) bazı durumda tekil B) çoğul C) tekil D) mutlaka çoğul 10. Var, yok yüklemlerinin öznesi çoğul da olsa yüklem tekil olur. Aşağıdakilerin hangisinde bu kurala uyulmamıştır? A) Bu mağazada renkli kumaşlar varlar. B) Nerede şimdi o yıllar? C) Elinde kocaman bir buket var. D) Sana diyecek sözüm yok. 14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde olumluluk olumsuzluk bakımından özne yüklem uyumu yoktur? A) Hiçbiri seni üzemez. B) Her biri beni tek tek dinledi. C) Bazıları bunu anlamadı. D) Herkes beni dinlemedi. 11..çalışmalara devam ederler. cümlesinde özne yüklem uyumu olması için boş bırakılan yere getirilecek uygun özne hangisidir? A) Bütün çocuklar B) Sayın Bakanımız C) Çoğu işçiler D) Arkadaşların hepsi 15. Organ adları çoğul özne ise yüklem tekil olur. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu kurala uyulmamıştır? A) Saatler geçmiyorlar bu yolculukta. B) Gözler kalbin aynasıdırlar. C) Karşı daireden sesler yükseliyorlar. D) Karşı kıyılar çok net görülüyorlar. 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde cümlenin öznesi çoğul olduğu için yüklem tekil olmalıdır? A) Çocuklar neşeyle oynuyorlar burada. B) Güneşin kavurucu sıcaklığından bunaldılar. C) Bardaklar yere düşünce kırıldılar. D) Dertleri zincir yapmışlar. 16. Hiç kimse derse girmedi;.sinemaya gitti. cümlesinde özne yüklem uyumu olması için boş bırakılan yere gelebilecek sözcük hangisidir? A) hiçbiri B) herkes C) bazıları D) sanırım 80

25 17. Kimi, bazı gibi belgisiz zamirler birinci çoğul özne olduğunda yüklem üçüncü tekil (o) olur. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu kurala uyulmamıştır? A) Bazılarımız hep aynıydı. B) Kimilerimiz buradan taşındı. C) Bazılarımız ödev yapmadı. D) Kimilerimiz oldukça başarılıydık. 21. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne yüklem uyumu yoktur? A) Yapraklar şiddetli rüzgârla savruluyorlar. B) Onun elindekiler kırılmış. C) Yüzlerde sevinç vardı. D) Sana söylediklerimin tümü doğru. 22. Murat, sen ve..yarın havuza gireriz. cümlesinde özne ve yüklemin kişi bakımından uyumlu olması için boş bırakılan yere aşağıdaki sözcüklerden hangisi getirilmelidir? 18. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne yüklem kişi bakımından uyumsuzdur? A) Bugün sen ve ben kalırız. B) Derya ve sen bana yardım et. C) Mehmet ve ablası kavga ediyorlar. D) Mutlu insanlar kendini belli ediyor. A) o B) siz C) ben D) onlar 23. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne yüklem uyumu için yüklemdeki çokluk eki atılmalıdır? A) Yaşlılar hep birlikte türkü söylüyorlar. B) Çocuklar öğretmenleri için üzülüyorlar. C) Kadınlar çeşme başında konuşuyorlardı. D) Havuzlar mikrop yuvası durumundalar. 19. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde olumluluk olumsuzluk bakımından uyumsuzluk vardır? A) Tam olarak olay burada olmadı. B) Konserlere gitmeyi hepimiz severiz. C) Hiçbiriniz beni dinlemediniz. D) Tüm çocuklar ödevlerini yapmadı. 24. Söz söyleyen, topluluk adına konuşuyorsa, övünüyorsa veya saygı belirtiyorsa özne de yüklem de tekil olur. Aşağıdakilerin hangisinde bu kural örneklenmiştir? A) Sizler şuraya buyursunlar. B) Tanıdıkları siz öteki odaya alın. C) Biz bir iş yaparsak böyle yaparız. D) Onlar beni hiç dinlemedi. 20. Parça bütün özelliği gösteren ad tamlamaları çoğul özne ise yüklem tekil olur. Aşağıdakilerin hangisinde bu kural örneklenmiştir? A) Kalabalık çabuk dağıldı. B) Neşe dolu kahkahalar geliyor. C) Arabanın kapıları kilitliydi. D) Düğüne yüz kişi katılmıştı. 25. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özneyüklem uyumu yoktur? A) Çalışkanları herkes sever. B) Sınıfta üç öğrenci konuyu anlattılar. C) Doğum gününe herkes gelmiş. D) Ayaklarım yürümekten şişti. 81