Sanhurfa Hinde tanm ve tanm dis: alanlarda saptanan galerisinegi (Diptera: Agromyzidae) turleri ve parazitoitleri*

Transkript

1 TUrk. entomo!. derg., 2003, 27 (4) : ISSN Sanhurfa Hinde tanm ve tanm dis: alanlarda saptanan galerisinegi (Diptera: Agromyzidae) turleri ve parazitoitleri* Emine c;ikman** Nedim UYGUN*** Summary The determination of leafminers (Diptera: Agromyzidae) and their parasitoids in cultivated and non-cultivated areas in Sanhurfa province, southern Turkey This study was carried out in order to determine the species of the family Agromyzidae (Diptera), their parasitoids species and their distributions in cultivated and non-cultivated areas in Sanhurfa province during July period. As a result of this study, 6 species belonging to Agromyzinae and 14 species belonging to Phytomyzinae subfamilies were determined. Of these, Liriomyza trifolii (Burgess), L. cicerina (Rondani), Chromatomyia horticola Goureau ve Phytomyza orobanchia Kaltenbach were the most common species. L. trifolii ve L. cicerina were observed giving serious damage on cultivated plants. Agromyza albipennis Meigen, Melanagromyza vignalis Spencer from the subfamily Agromyzinae and Liriomyza hieracivora Spencer, Pseudonapomyza atra (Meigen), Ps. spicata (Malloch), Ps, spinosa Spencer, Phytomyza chelonei Spencer from subfamily Phytomyzinae were recorded as new for the Turkish fauna. In this study, 6 parasitoids from Braconidae and 12 parasitoids from Eulophidae (Hymenoptera) were determined. Among the parasitoids, Opius lonicerae Fischer, O. osogovoensis Fischer (Hymenoptera: Braconidae); Chrysocharis liriomyzae Delucchi, Chrysonotomyia smaragdula (Graham), Cirrospiltus vittatus Walker, Diauliropsis arenomia (Erdos), Neochrysocharis ambitiosa Hansson, N. albipes Kurdjumov, N. sericae (Erdos), Sympiesis gordius (Walker) (Eulophidae) were recorded as new for the Turkishfauna. Key words: Agrornyzidae Diptera, parasitoids, Sanhurfa, Turkey Anahtar sozciikler: Agromyzidae Diptera, parazitoid turler, Sanhurfa, Turkiye * Bu cahsma tarihinde kabul edilen doktora tezinin bir bolumudur. Harran Oniversitesi Ziraat FakUltesi, Bitki Koruma Bolumu, 63040, Sanhurfa e-posta: cemine@harran.edu.tr Cukurova Oniversitesi Ziraat Fakultesi, Bitki Koruma Bolumu, 01330, Balcah, Adana e-posta: nuygun@mailcu.edu.tr Alnus (Received):

2 Giri~ Agromyzidae (Diptera) turleri polifag ozellikte olup, larvalan genellikle bitki yapraklannm mesofil tabakasi ile beslenerek zararh olurlar. Ancak, bazi turlerde larvalar bitkilerin sap ve dalciklannda da galeriler acarak beslenirler. Aynca disi bireyler yumurta birakmak icin ovipozitorlerini bitki dokusuna sokup cikararak bu bolqedeki klorofilin parcalanmasma ve beyaz noktaciklar halinde lekeler olusmasina neden olurlar (Spencer, 1980). Zengin bir flora cesitliligine sahip ulkernizde Agromyzidae familyasma ait Iaunistik cahsmalar ancak son yillarda yapilmaya baslanrrustir. Yapilan cahsmalarda degi~ik bitkilerde zararh 69 Agromyzidae turunim bulundugu saptanmistir (Giray, 1980; Uygun et al., 1995; Yabas et al., 1995; Civelek, 1998; Civelek et al., 2000; Civelek & Ulusoy, 2000; Civelek, 2002). Bu cahsmada Guneydoqu Anadolu Projesi (GAP) ile kuru tanmdan sulu tanrna geyilmi~ olan Sanhurfa ilinde, gerek kultur alanlannda gerekse kultur disi alanlardaki Agromyzidae turleri, konukculan ve parazitoitlerinin belirlerimesi amaclanrmstir. Soz konusu bolqede Agromyzidae turleri ile ilgili kapsamh cahsmalann yapilmarrns olmasi bu cahsmarun gerekliligini ortaya koymustur, Materyal ve Yontem Cahsma Sanhurfa Ilinde Temmuz 1999-Temmuz 2001 doneminde, benzer ekolojik kosullardaki 4 alt bolgede ytmitulmustur. Alt bolgelere sezon boyunca ayda iki defa gidilerek, tanm ve tanm disi alanlardaki bitkilerden ornekler toplanrrustir. Bu omeklemelerde bulasik bitki kisirnlan ile birlikte atrap ile de ornekler toplanrrnstir. Laboratuvara getirilen bulasik bitki ornekleri, lizerine 12 ern capmda 25 ern derinliqinde seffaf plastik kavanoz geyirilmi~ ve icerisinde nemli toprak bulunan saksilarda kulture almarak ergin ve parazitoit ylkl~l saglanml~tlr. Bu orneklerden elde edilen ergin Agromyzid bireylerinin teshisinde morfolojik ozellikleri ve genital organian esas almrmstir. Genital organlann preparasyonunda Spencer (1980)'den yararlarulrmstir. Agromyzidae tiirlerinin tarularnasi Spencer (1976, 1980, 1990)'dan yararlarnlarak Yrd. Doc. Dr. H. S. Civelek (Mugla Oniversitesi Teknik Egitim Fakiiltesi, Mugla) ve Yrd. Doc, Dr. Emine <;:IKMAN tarahndan, orneklerin lizerinden toplandigi yabanctotlann tarusi ise Yrd. Doc, Dr. Bekir BOKON (Harran Oniversitesi Ziraat Fakultesi, Bitki Koruma Bolumu, Sanhurfa) tarafmdan yapilrmsnr. Elde edilen parazitoitlerden Chalcidoidea Ostfamilyasmda yer alan turlerin tamsi Prof. Dr. Miktat DOGANLAR (Mustafa Kemal Oniversitesi Ziraat Fakultesi, Bitki Koruma Bolumu, Antakya, Hatay), Braconidae familyasmda yer alan turlerin tarns: ise Prof. Dr. Ahmet BEYARSLAN (Trakya Oniversitesi Fen Fakultesi Biyoloji Bolumu, 22030, Edirne) tarafmdan yapilrrustir. 306

3 Tamlanan ornckler Harran Oniversitesi Ziraat Fakultesi Bitki Koruma Bollimli Muzesinde korunmaktadir. Arastirma Sonuclari ve Tartisma Cahsmada Agromyzidae familyasmm Agromyzinae ve Phytomyzinae altfamilyasma bagh 9 cinse ait toplam 20 tur saptanrrustir. Bu turlerdcn 7 tanesinin Turkiye Agromyzidae faunasi icin yeni kayrt oldugu belirlenmistir. A~aglda saptanan turlerin tanmmalan, konukculan, yayihslan ve parazitoitleri ile ilgili bulgular ayn ayn verilmistir. Bulunan parazitoit turlerden Turkiye icin yeni kayitlar (*) ile belirtilmistir. Altfamilya: Agromyzinae Agromyza Fallen, 1810 Agromyza albipennis Meigen, 1830 Tanmmasn Kanat a~lkhgl 2-3 mm'dir. Frons uzerinde 2 ors (ust orbital kil) ve 2-3 ori (alt orbital kil) bulunmaktadir, Mesonotum uzerinde 7 de (dorcentral kil) ve 6-8 sira acr (acrostichal kil) mevcuttur. Diinyadaki yayl1l~l: A.B.D., Avrupa, Kanada, Japonya ve Sibirya'da yaygm oldugu bildirilmektedir(spencer, 1976; 1980). Tiirkiye'deki yayl1l~l: Ulkemizdeki varhgl ilk kez bu cahsma ile ortaya konulmustur. Birecik'te Althaea hohenackeri Boisd. & Huet yapraklanmn kulture almmasiyla 1 ~, 2 dd ergin elde edilmistir. Parazitoitleri: Soz konusu turun parazitoitleri bilinmemektedir. Agromyza reptans Fallen, 1823 Tanmmasn Kanat a~lkhgl mm'dir. Orbital tuyler yukan dogru yonclmistir. Ucuncu anten segmenti kucuk ve yuvarlaktir. Mesonotum uzerinde 5 6 de ve 4-6 sira acr bulunmaktadir. Diinyadaki yaylh~l: A.B.D., Almanya, Balnk ulkeleri, ingiltere, Kanada ve Polonya'da yaygm oldugu bildirilmektedir (Spencer, 1976; 1980). Tiirkiye'deki yayl1l~l: Giray (1980), lokalite belirtmeksizin Cannabis spp., Humulus spp., Paerietaria spp. ve Urtica spp. uzerinden kavdetmistir. Cahsmada Ceylanpmar ve Koruklu'da Medicago sativa L. yapraklannm hem kulture ahnmasiyla, hem de bu aianlarda atrap He 12 ~~, 11 dd ergin toplanrmstir. Parazitoitleri: Adi ge~en turun parazitoitleri bilinmemektedir. Agromyza rondensis Strobl, 1900 Tanmmasn Kanat a~lkhgl mm'dir. Frons uzerinde 2 ors ve 3 ori bulunur. Mesonotum uzerinde 3+2 dc ve 3 sira acr kil bulunur. 307

4 , Diinyadaki yaytll~l: Almanya, Danimarka, Finlandiya, ingiltere, Isvec, Japonya ve Tunus'ta yaygm oldugu bildirilmektedir (Spencer, 1976). Tiirkiye'deki yaytll~l: Ulkemizde ilk kez Civelek (1998) tarafmdan, izmir'de Triticum sp.'de saptanrmstir. Bu cahsmada Halfeti, Hilvan ve Siverek ilcelerinde Cardaria draba (L.) Desv. ve Triticum aestivum L.'un yogun bulundugu alanlarda atrapla 10 99; 11 aa ergin toplanrrustir. Parazitoitleri: Bu turun parazitoitleri bilinmemektedir. Melanagromyza Hendel, 1920 Melanagromyza vignalis Spencer, 1959 Tanmmasi: Kanat a\=lkhgl mm'dir. Frons Uzerinde 2 ors, 2 ori bulunmaktadir. O\=UncU anten segmenti vuvarlakur. Mesonotum Uzerinde 2 sira de ve 8 sira acr kil bulunmaktadir. Diinyadaki yaytll~l: GUney Afrika, Kenya, Nijerya, Sudan ve Sierra Leone'da yaylh~ gostermektedir (Spencer, 1976). Tiirkiye'deki yaytll~l: Yurdumuzdaki varhgl ilk kez bu cahsma i1e ortaya konulmustur. Bu cahsmada Viransehlr'de Amaranthus spp., Cucurbita moshata L., Cucumis pepo L., Gossypium hirsutum L., Solanum spp., yapraklanmn kultiire ahnmasiyla, aynca aym bitkilerde atrap ile 6 99, 5 aa ergin elde edilmistir. Parazitoitleri: Bu turun parazitoitleri bilinmemektedir. Ophiomyia Brasnichnikov, 1897 Ophiomyia cunctata (Hendel, 1920) Tanmmasu Kanat a\=lkhgl mrn'dir. Frons Uzerinde 2 ors ve 2 ori bulunur. TUm anten segmentleri siyahtir. Mesonotum Uzerinde 2 de ve 6 sira acr kil vardir. Diinyadaki yaytll~l: Avrupa kitasmm tamammda yayrhs gostermektedir (Spencer, 1976). Tiirkiye'deki yaytll~l: Civelek (1998), Izrnir'de Sonchus spp.'de bulmustur, Cahsmada Halfeti, Siverek ve merkez ilcelerinde hem Phaseolus vulgaris L. yapraklarmm kulture almmasiyla, hem de Convolvulus spp., G. hirsutum, Lamium spp., Mentha spp., ve Portulaca oleracea L'mn bulundugu alanlannda atrapla 7 99, 1 aa ergin toplanrmstir. Parazitoitleri: Bu turun parazitoitleri bilinmemektedir. Ophiomyia pinguis (Fallen, 1820) 308 (~

5 ,-~~_.~~~~~~~~~~~~~~~-~~~-~~~ Tamnmasn Kanat a<;lkhgl mm'dir. Frons tizerinde 2 ors ve 2 ori bulunur. O<;tincti anten segmenti oval olup, mesonotum tizerinde 2 dc ve 8 sira acr kil bulunur. Diinyadaki yaydl~l: Avrupa, Misir ve Rusya'da saptanrmstir (Spencer, 1976). Tiirkiye'deki yaydl~l: Giray (1980), lokalite ve konukcusu belirtmeksizin Ttirkiye'de bulundugunu bildirmistir. Bu cahsmada Birecik, Halfeti ve Suruc llcelerinde Amaranthus spp., Convolvulus spp., Lamium spp., M. sativa, Mentha spp., Petroselinum hortense Hoffm. ve Xanthium spp.'de atrap ile 12 W, 9 dd ergin toplanrmstir. Parazitoitleri: o. pinguis'un parazitoitleri bilinmemektedir. Altfamilya: Phytomyzinae Calycomyza Hendel, 1931 Calycomyza humeralis (Roser, 1840) Tanmmasn Kanat a<;lkhgl mm'dir. Frons Uzerinde 2 ors ve 2 ori bulunur. O<;UncU anten segmenti elips seklindedir. Mesonotum'da 3 sira de ve 4 sira acr kil vardir. Diinyadaki yaylh~l: Avrupa, Avustralya, GUney ve Kuzey Amerika ve Hindistan'da yayths gostermektedir (Spencer, 1976). Tiirkiye'deki yaytll~l: TUrkiye'e ilk kez Civelek (1998) tarafmdan Izmir'de Poaceae familyasma ait yabani bitkiler Uzerinde saptanrmstir. Bu cahsmada C. humeralis'in Birecik, Ceylanpmar ve Siverek'te hem galerili Cannabis sativa L. ve Allium cepa L. yapraklannm laboratuvarda kulture alm-masiyla, hem de atrap ile 29 <.;?<.;?, 27 dd ergin toplanrrustir. Parazitoitleri: C. humeralis'in parazitoitleri bilinmemektedir. Cerodontha Rondani, 1861 Cerodontha denticornis (Panzer, 1806) Tamnmasu Kanat a<;lkllgl mm'dir. Frons Uzerinde 2 ors ve 1 ori vardir, O<;UncU anten segmenti elips seklinde bir cikmtiya sahiptir. Mesonotum'da 3+1 de olup, acr kil yoktur. Diinyadaki yaytll~l: Danimarka, Fas, Finlandiya, ingiltere, Isvec, Japonya, Macaristan, ve Norvec'te yaygm oldugu bildirilmektedir (Spencer, 1976). Tiirkiye'deki yaydl~l: Giray (1980), Avena sp., Bromus sp., Dactylis sp., Eragrostis sp., Hordeum sp., Panicum sp., Phalaris sp., Phleum sp., Poa sp., Secale sp., Setaria sp., Sorgum sp., Triticum sp. ve Zea sp.'de lokalite belirtmeksizin bulundugunu bildirmektedir. 309

6 Bu cahsmada, Akcakale, Halfeti, Siverek ve merkezde Hordeum vulgare L., Solanum melongena L. ve T. aestivum'da atrap ile '0' ergin toplan-rmstir. Parazitoitleri: Soz konusu turun parazitoitleri bilinmemektedir. Chromatomyia Hardy, 1849 Chromatomyia horticola (Goureau, 1851) Tanmmasr: Kanat a<;:lkhgl mm'dir. Frons uzermde 2 ors ve 1 ori vardir. Ucuncu anten segmenti siyah renktedir. Mesonotum uzerinde 3+1 dc kil bulunur. Acr kil bulunmaz. Diinyadaki yaytll~l: Afrika, Asya ve Avrupa'da yayihs gostermektedir (Spencer, 1976). Tiirkiye'deki yaydl~l: Turkiyc'de ilk kez Bodenheimer (1958), lokalite belirtmeksizin Chrysanthemum sp.'da saptarmstir. Daha soma Lodos (1962), Izmir'de Cicer arietinum L.'da; Giray (1980), Izmir'de farkh bitkilerde; Civelek (1998), Pisum sativum L., Sinapis arvensis L., Cynara sp., Ecballium elaterium Rich. ve Chrysanthemum sp.'de bulundugunu belirlernistir. C. horticola, Sanhurfa Ili'nin butun ilcelermde Biscutella didyma L., Brassica napus L., Brassica oleracea L., C. draba, Carthamus tinctorius L., Centaurea calcitrapa L., Cirsium spp., Heliotropium europaeum L, Hibiscus esculentus L., Lactuca sativa L., Lens culinaris Medik., Malva spp., Matricaria spp., M. sativa, Myagrum perfoliatum L., P. oleracea, Papaver spp., Raphanus sativus L., S. arvensis, Sisymbrium officinale (L.) Scop., Sonchus asper (L.) Hill., Turgenia latifolia (L.) Hoffm., Vicia faba L., Vaccaria pyramidata Medik, Xanthium spp.,'nin galerili yapraklannm laboratuvarda kulture ahnmasiyla ve atrapla , 5320'0' ergin toplanrmsnr. Parazitoitleri: Bene & Bene (1989), Paik (1991) ve Uygun & ark. (1995), Pediobius acantha (Hymenoptera: Eulophidae)'nm C. horticola'nm parazitioiti oldugunu belirtmis; Civelek & Onder (1995), P. acantha'nm L. cicerina ve C. horticola'nm parazitioiti oldugunu kaydetmislerdir. Bu cahsmada C. horticola'run parazitoitleri olarak Papaver spp. ve V. faba tizerinde Opius ambiguus Wesmeal ve O. exiguus Wesmeal (Hymenoptera: Braconidae), S. arvensis tizerinde Opius osogovensis Fischer* (Braconidae); C. draba, Matricaria spp., Papaver spp., P. oleracea tizerinde Opius pallipes Wesmeal (Braconidae); S. arvensis ve S. asper tizerinde Chrysocharis liriomyzae Delucchi" (Eulophidae); S. asper tizerinde Cirrospilus vittatus Walker* (Eulophidae); B. didyma, B. napus, B. oleracea, C. tinctorius, H. esculentus ve Matricaria spp. tizerinde Diglyphus isaea Walker (Eulophidae); B. oleracea, C. draba, C. tinctorius, Papaver spp. ve S. arvensis uzerinde 310

7 Diglyphus minoeus Walker(Eulophiclae); H. europaeum uzerinde Neochrysocharis ambitiosa Hanson' (Eulophidae); C. tinctorius, Matricaria sp., M. perfoliatum, Papaver spp., S. officinaie, Sisiymbrium spp. Uzerinde Neochrysocharis formosa Walker (Eulophidae); S. asper Uzerinde P. acantha bulunmustur. Liriomyza Mikenberg, 1894 Liriomyza cicerina (Rondani, 1875) Tanmmasn Kanat a<;:lkhgl mm olup, tanmsal acidan onernli bir tiirdur. Frons Uzerinde 1 ors ve 2-3 ori, mesonotum'da 3+1 de ve 2-4 sira duzensiz siralanrms acr kil bulunur. Diinyadaki yayi11~1: Avrupa'da yaylh$ gostermektedir (Spencer, 1976). Tiirkiye'deki yayi11~1: TUrkiye'de varhgl ilk kez Lodos (1962) tarafmdan, izmir'de Cicer arietinum L.'da saptanrmsttr. Daha soma Giray (1970, 1980), yine Izmir'de C. arietinum'da; Uygun et al., (1995) ise Adana, Hatay ve Icel'de ayrn bitki Uzerinde saptanrmstir. Bu cahsrnada Sanhurfa ilinin butun ilcclerinde hem galerili C. arietinum, Lens culinaris Medik., P. sativum ve Vigna sinensis L, yapraklannm laboratuvarda kultilre almmasiyla, hem de bu alanlarda atrap yardirru i1e , 671 dd ergin toplanrmstir. Parazitoitleri: Weigand (1990), L. cicerina'nm Suriye'de nohut ekim alanlannda Diglyphus isaea (Walker) (Eulophidae) ve Opius monilicornis Fischer (Braconidae)'in etkili olduqunu belirtmistir. Cahsmada L. culinaris ve V. sinensis'ten elde edilen L. cicerina'da O. exiguus; C. arietinum'da O. pallipes, Diauliropsis arenomia (Erdos)' (Eulophidae); C. arietinum ve L. culinaris'de D. isaea ve N. ambitiosa; L. culinaris'de Neochrysocharis albipes Kurdjumov" ve N. sericae (Erdos)" (Eulophidae) parazit tlirleri elde edilmistir. Liriomyza congesta (Becker, 1903) Tanmmasu Kanat a<;:lkhgl mm'dir. Frons Uzerinde 2 ors ve 2 ori bulunur. O<;:UncU anten segmenti kucuk, yuvarlak ve Uzeri kucuk, belirsiz tliylerle kaphdir. Mesonotum Uzerinde 3+1 de ve 2 sira acr ktl vardir. Diinyadaki yayi11~1: TUm Avrupa'da, Rusya ve Akdeniz Ulkelerinde geni~ bir yayihs alanma sahiptir (Spencer, 1976). Tiirkiye'deki yayi11~1: Turkiye'de ilk kez Manisa'da Trifolium sp.'de, izmir'de M. sativa'da saptanrmstir (Giray, 1980; Civelek, 1998). Bu calismada, Birecik, Bozova, Ceylanpmar, Halfeti, Hilvan ve Suruc Ilcelerinden toplanan hem galerili M. sativa ve Trifolium spp. yapraklannm 311

8 laboratuvarda kulture almmasiyla, hem de aym bitkiler ilzerinde atrap ile 57 99, 56 dd ergin toplanmistir. ParazitoitIeri: Volkov (1997), O. pallipes'i Liriomyza bryoniae Kaltenbach'nm parazitoiti olarak saptamis ve L. bryoniae'nm olmadigi durumlarda L. conqesta'v: alternatif konukcu olarak tercih ettigini bildirmistir, Bu cahsrnada, L. congesta'nm belirlenen parazitoitleri M. sativa'da Opius gajsaensis Fischer ve D. isaea'dlr. Liriomyza hieracivora Spencer, 1971 Tarunmasr: Kanat ac;lkhgl mm mat, siyahimsi-gri renktedir. Frons ilzerinde 2 ors ve 2 tane kivnk ori bulunmaktadir. Ucuncu anten segmenti parlak san renktedir. Mesonotum ilzerinde 3+ 1 dc ve 4 sira acr kil bulunur. Kanatlardaki ikinci capraz damar egiktir. Diinyadaki yaydl~l: Avrupa illkelerinde yay1h~ gostermektedir (Spencer, 1990). Tiirkiye'deki yayili~i: Olkemizdeki varhgl bu cahsma ile ortaya konulmustur. Hilvan'da, Daucus carota L. ekim alanlannda atrap ile 2 dd ergin toplannustir. ParazitoitIeri: Bu tiirim parazitoitleri bilinmemektedir. Liriomyza strigata (Meigen, 1830) Tanmmasu Kanat ac;lkhgl mm'dir. Frons uzerinde 2 ors ve 2 ori bulunmaktadir. Ucuncu anten segmenti yuvarlak olup, uzeri tliylerle kaphdir, Mesonotum ilzerinde 3+ 1 de ve 4 sira acr kil bulunur. Diinyadaki yaydl~l: Avrupa, Kirqizistan ve Rusya'da yaylh~ gosterir (Spencer, 1976). Tiirkiye'deki yaydl~l: Olkemizde varhgl ilk kez Giray (1980) tarafmdan lzmir'de Malva silvestris L., Sonchus oleraceus L., Lactuca sativa L.'da ve Denizli'de Arctium lappa L.'da ortaya konmustur. Uygun et ai., (1995), Adana, Hatay ve Icel'de S. asper 'de; Civelek (1998), izmir'de Capsicum annum L., Lycopersicum esculentum Mill. ve Citrillus lanatus L.'da saptarmsnr. Cahsmada, Ak<;akale, Birecik, Ceylanpmar, Suruc ve Siverek Ilcelerinde galerili Antirrhinum majus L., H. europaeum, C. moshata, Cucumis sativus L., Citrillus vulgaris L., L. culinaris, Lathyrus L., P. vulgaris ve Solanum spp. yapraklannm laboratuvarda kiliturealmmasiyla ve aym bitkilerde atrap lie toplam 60 W, 53 dd ergin elde edilmistir. Parazitoitleri: Cabello et al. (1994), Cirrospilus vittatus Walker, Diglyphus chabria Walker, D. isaea'v: Liriomyza strigata ve L. trijolii (Burgess), L. bryoniae'de; Murphy & LaSalle (1999), N. [ormosa'y: L. strigata'da saptarmslardir. 312

9 Bu cahsmada, L strigata'nm C. moshata, C. pepo, C. vulgaris uzerinde O. exiguus; C. vulgaris lizerinde D. isaea ve D. minoeus; A. majus uzerinde P. acantha saptanrmstir. Liriomyza trifolii (Burgess, 1880) Tanmmasu Kanat aylkhgl mm'dir. Frons Uzerinde 2 ors ve 2 ori mevcuttur. O<;lincli anten segmenti kisa tuylerle kaphdir. Mesonotum uzerinde 3+ 1 dc ve 3-4 sira acr kil bulunur. Diinyadaki yay1h~l: A.BD. ve Avrupa'da yaylh~ gostermektedir (Spencer, 1976). Tiirkiye'deki yayj11~1: Ulkemizde varhgl ilk kez Uygun et al. (1995) tarafmdan, Adana, Hatay ve Icel'de S. melongena, Heliotropium sp. Uzerinde saptanrrustrr, Aynca Civelek(1998), Izmir'de S. melongena ve V. anguculata'da belirlenmistir. Bu cahsmada, galerili Amaranthus spp., Beta vulgaris L., B. oleracea, C. pepo, C. moshata, C. melo, C. arietinum, Calendula spp., C. annuum, Centauria spp., C. vulgaris, Convolvulus spp., D. carota, G. hirsutum, Glycine max L., H. europaeum, H. esculentus., L. culinaris, L. esculentum, M. sativa, P. hortense, P. vulgaris, Phalaris spp., Physalis spp., P. sativum, Ricinus communis L., S. melongena, S. arvensis, Solanum dulcamara L., Tagetes spp., V. faba, V. sinensis yapraklannm laboratuvarda kulture almmasiyla ve aym bitkiler lizerinden atrap yardirm ile , 1704 dd ergin toplannustir. Parazitoitleri: Bene & Bene (1989), D. isaea'yl L. trijolii'de; Uygun et al. (1995), D. isaea'yl L. trifolii, L strigata ve C. horticola'da kaydetmislerdir. Yasarakmci & Hmcal (1996), L bryoniae ve L. trijolii larvalanmn D. isaea ve Hemiptarsenus zilahisebessi Erdos, tarafmdan parazitlendigini kaydetmislerdir. Cahsmada, L trijolii'nin S. melongena lizerinde o. ambiguus; C. moshata, C. pepo, D. carota, R. communis, S. melongena Uzerinde O. exiguus; S. melongena Uzerinde O. gajsaensis; C. moshata Uzerinde Opius lonicerae Fischer" (Braconidae); V. [aba Uzerinde O. osogovoensis; Z. mays uzerinde O. pallipes; G. hirsutum, L esculentum, Solanum spp., S. melongena Uzerinde C. liriomyzae; C. pepo ve P. vulgaris uzerinde Chrysonotomyia smaragdula (Graham)' (Eulophidae); B. vulgaris, Calendula sp., C. arietinum, C. melo, C. sativus, G. hirsutum, H. europaeum, L culinaris, L esculentum, M. sativa, P. vulgaris Uzerinde D. isaea; B. vulgaris, Calendula sp., C. arietinum, C. melo, C. moshata, C. pepo, C. sativus, L culinaris, L. esculentum, M. sativa, P. vulgaris, R. sativus, Tagetes sp. lizerinde D. minoeus; C. moshata, H. europaeum, L esculentum, M. sativa, \1. sinensis uzerinde N. ambitiosa; C. moshata uzerinde N. albipes; C. arietinum, C. sativus, C. moshata, C. pepo, G. hirsutum, G. max, H. europaeum, L esculentum, P. vulgaris, 313

10 V. faba Ozerinde N. formosa; G. hirsutum Ozerinde N. sericae; C. moshata Ozerinde P. acantha; Convolvulus spp. ve G. hirsutum Ozerinde Sympiesis gordius (Walker)" (Eulophidae) turlerinin parazitoit oldugu belirlenmistir. Phytomyza Fallen, 1810 Phytomyza affinis Fallen; 1823 Tamnmasi: Kanat a<;i1<hgl mm'dir. Orbital ruyler a~gl doqru yonelmistir. Mesonotum'daki acr killar basta 4 sirah olup, sona doqru ise bu siralar birlesrnektedir. Diinyadaki yaytll~l: Danimarka, Isvec, lsvicre, ingiltere ve Irlanda'da yayihs gostermektedir (Spencer, 1976). Tiirkiye'deki yaytll~l: Turkiye'de ilk kez Bodenheimer (1958) tarafmdan lokalite belirtmeksizin P. sativum'da saptannustir. P. affinis erginleri Halfeti llcesinde Matricaria spp. ve Mentha spp.'run yogun oldugu alanlarda atrapla 299, 3d'd' toplanrmstir. Parazitoitleri: Adi ge<;enturun parazitoitleri bilinmemektedir. Phytomyza chelonei Spencer, 1969 Tamnmasn Kanat a<;lkhgl mm'dir. Frons'ta 1 ors, 2 ori bulunur. Ucuncu anten segmenti geni~ ve ovaldir. Mesonotum lizerinde 3+1 de ve 2 sira duzensiz acr kil bulunmaktadir. Diinyadaki yaytll~l: A.B.D.'de yayihs gostermektedir (Spencer, 1990). Ulkernizdeki varhgl ilk kez bu cahsmayla ortaya konul Tiirkiye'deki yaydl~l: mustur. Siverek'te Primulaceae familyasma ait bitki turiiniin galerili yapraklannm kulttlre ahnmasiyla, 5099, 45 d'd' elde edilmistir. Parazitoitleri: Literaturde P. chelonei'nin parazitoitleri ile ilgili yeterli bilgiye rastlarulmarrustir. Bu cahsmada, Primulaceae familyasma ait bitkiler lizerinde belirlenen P. chelonei'nin parazitoitleri olarak N. ambitiosa ve N. formosa turleri belirlenmistir. Phytomyza orobanchia Kaltenbach, 1864 Tanmmasr: Kanat a<;lkhgl mrn'dir. Frons'ta 2 Drs ve 1 ori vardir. Ucuncu anten segmenti diger segmentlerden daha uzundur. Mesonotum'da 3+1 de ve 4-5 sira acr kil bulunur. Diinyadaki yaydl~l: A.B.D., Afganistan, Bulgaristan, Etiyopya, Irak, ispanya, italya, Kanada, Malta, Misir, Macaristan, Rusya ve Turkiyc'de yayihs gostermektedir (Spencer, 1976). 314

11 Tiirkiye'deki yaylll!jl: Turkiye'de ilk kez 1967 yilmda Sarnsun'da, daha soma da lzmir, Bahkesir, Bursa ve Canakkalc'de Orobanche sp., ilzerinde saptanrmstir (Giray & Nemli, 1983; Civelek & Dernirkan, 1998). Bu cahsmada, P. orobanchia'nm Merkez, Birecik, Bozova, Ceylanpmar, Hilvan, Siverek, Suruc ve Viransehir ilc;:elerinde Orobanche turlerinin laboratuverda kulture ahnmasiyla , 324 dd ergin birey toplanrmstir. Parazitoitleri: Soz konusu turun parazitoitleri bilinmemektedir. Pseudonapomyza Hendel, 1920 Pseudonapomyza atra (Meigen, 1830) Tamnmasu Kanat ac;:lkhgl mm'dir. Ucuncu anten segmenti hafif cukur olup, ilste ac;:1 olusturur. Mesonotum ilzerinde 3 adet de ve 5 sira duzensiz siralanrrns acr kil bulunmaktadir. Diinyadaki yaylll!jl: Avrupa ve Amerika'da yayj!l~ gosterir (Spencer, 1976). Tiirkiye'deki yaytll!jl: Yurdumuzdaki varhgl ilk kez bu cahsma He belirlenmistir. Bu cahsmada, Ceylanpmar'da 1 9, 2 dd ergin Z. mays, P. oleracea ve Phalaris spp. 'nin bulundugu alanlarda at rap ile toplanrrustir. Parazitoitleri: Ps. atra'nm parazitoitleri bilinmemektedir. Pseudonapomyza spicata (Malloch, 1914) Tanmmasn Kanat ac;:lkhgl mm'dir. Frons ilzerinde 2 ors, 2 ori bulunmaktadir. Ucuncu anten segmenti ucta crkmtihdir, Mesonotum ilzerinde 4-6 sira acr kil vardir. Kanatlardaki ikinci capraz damar birinci capraz damar ile bitisiktir. Diinyadaki yaylll!jl: Afrika, Avustralya, Irak, israil, Misir ve Pasifik illkelerinde yaygm oldugu bildirilmektedir (Spencer, 1990). Tiirkiye'deki yaytll!jl: Ulkemizdeki varhgl ilk kez bu cahsma ile belirlenmistir. P. spicata, Birecik, Siverek, Suruc ve Koruklu'da Alopecurus myosuroides L., Amaranthus spp., C. annuum, Cynodon spp., G. hirsutum, M. sativa, P. oleracea, Phalaris spp., Physalis spp., S. melongena, Xanthium spp.'nin bulundugu alanlarda atrapla, aynca C. moshata yaprakianmn kiilture ahnmasiyla toplam 10 99, 5 dd ergin elde edilmistir. Parazitoitleri: Spencer (1976), Guam ve Hawaii'de Hemiptarsenus semialbiclavus (Girault) (Eulophidae)'u belirlernistir. Bu cahsmada P. spicata'nm parazitoiti saptanamarmstir. Pseudonapomyza spinosa Spencer, 1973 Tanmmasu Kanat ac;:lkhgl mm'dir. Mesonotum ilzerindeki birinci ve ikinci dc killar arasmdaki uzakhk ikinci ve ucilncil de killar arasmdaki uzakhktan daha geni~tir. 315

12 Diinyadaki yaylll~l: Afrika Kitasi'run Batt, Dogu ve Glineyi; Ortadogu; Kuzey Avustralya ve Pasifik'te qenis bir yayihs gostermektedir (Spencer, 1990). Tiirkiye'deki yaylll~l: konulmustur, Tlirkiye'de bulunusu ilk kez bu cahsma ile ortaya Akcakalc, Birecik, Suruc, Koruklu'da C. annuum, Convolvulus spp., G. hirsutum, H. vulgare, Phalaris spp., Physalis spp., P. oleracea, T. aestivum ve Z. mays'ta atrap He 6 ~~, 4d"d" ergin toplanrmstir. Parazitoitleri: Bu turun parazitoitleri bilinmemektedir. Ozet Bu cahsma Temmuz 1999-Temmuz 2001 ytllannda Sanhurfa iii tanm ve tanm disi alanlardaki Agromyzidae (Diptera) familyasma bagh turleri, bu turierin yaythslanru ve parazitoitlerini belirlemek amaciyla yapilmistir. Cahsmada Agromyzinae altfamilyasmdan 6 ve Phytomyzinae altfamilyasmdan 14 olmak Uzere toplam 20 tur saptanrrusnr. Bu turlerden Liriomyza trlfolil (Burgess), L. cicerina (Rondani), Chromatomyia horticola (Goureau) ve Phytomyza orobanchia Kaltenbach en yaygm olan turierdir. L. trifoiii ve L. cicerina'nm ekonomik onemde zararh olduklan gozlenmistir. Bulunan turierden Agromyzinae altfamilyasmdan Agromyza albipennis Meigen, Melanagromyza vignalis Spencer; Phytomyzinae altfamilyasmdan Liriomyza hieracivora Spencer, Pseudonapomyza atra (Meigen), Ps. spicata (Malloch), Ps. spinosa Spencer, Phytomyza chelonei Spencer TUrkiye Agromyzidae faunasi icin ilk kayrttir. Cahsmada saptanan parazitoitlerden altismm Braconidae, 12 turun ise Eulophidae familyasmdan oldugu belirlenmistir. Opius lonicerae Fischer, O. osogovoensis Fischer Chrysocharis liriomyzae Delucchi, Chrysonotomyia smaragdula (Graham), Cirrospiltus vittatus Walker, Diauliropsis arenomia (Erdos), Neochrysocharis ambitiosa Hansson, N. albipes Kurdjumov, N. sericae (Erdos), Sympiesis gordius (Walker) turleri TUrkiye faunasi icin yeni kayrt niteligindedir. Te~ekkiir Chalcidoidea Ustfamilyasma ait parazitoit ti.irleri tandayan Prof. Dr. Miktat ooganlar'a, Braconidae familyasma ait parazitoit turieri tamlanmasmda yardimci olan Prof. Dr. Ahmet BEYARSLAN'a, Agromyzidae familyasma bagh turlerin tamsim yapan Yrd. 00<;:. Dr. H.S. CiVELEK'e ve konukcu bitkileri tamlayan Yrd. 00<;:. Dr. Bekir BOKON'e tesekkur ederiz. Yararlamlan Kaynaklar Bene, G. & G.D. Bene, Natural enemies of Liriomyza trifoiii (Burgess), Chromatomyia horticola (Goureau) and Chromatomyia syngenesiae Hardy (Diptera: Agromyzidae) in Tuscany. Redia, 72 (2): Bodenheimer, F.S., TUrkiye'de Ziraate ve Aga<;:lara Zararh olan Bocekler ve Bunlarla Savas Hakkinda Bir Etud. Bayur Matbaasi, Ankara, 346 s. Cabello, T., R. Jaimez & F. Pascual, Spatial and temporal distrubition of Liriomyza spp. and their parasitoids on horticultural crops in greenhouses of southern Spain (Diptera: Agromyzidae). Boletin de Sanidad Vegetal, Plagas, 20:

13 Civelek, H.S., izmir Hinde Bulunan Agromyzidae (Diptera) Familyasma Bagh Turler Ozerinde Sistematik Arastirmalar. E.O. Fen Bilimleri Enstitusu, Bitki Koruma Anabilim Dah, Bornova, Yaymlanmarms Doktora Tezi, 169 s. Civelek, H.S. & H. Demirkan, Marmara Bolgesi sanayi domatesi yetistirme alanlannda sorun olan Canavarotu (Orobanche sp.) turlerinin dogal dusmaru Phytomyza orobanchia Kaltenbach, 1864 (Diptera: Agromyzidae) ile bula~lkhgl tizerinde arastrrrnalar. Ttirkiye II. Herboloji Kongresi (1-4 Eyltil 1997, Ayvahk) Bildirileri, Civelek, H.S. & F. Onder, Izmir Ilinde galerisinegi (Diptera : Agromyzidae) turlerinin dogal dusmanlanmn saptanmasi uzerinde arastirmalar. Ttirkiye 4. Biyolojik Mucadele Kongresi Bildirileri, Ocak 1999, Adana, Civelek, H.S, J.e. Deeming & F. Onder, Two new records for the Turkish Amauromyza Hendel (Diptera: Agromyzidae) fauna from Aegean Region (Turkey). Turk. Entomol. Derg., 24 (2): Civelek, H.S. & M.R. Ulusoy, Ttirkiye galerisinekleri (Diptera: Agromyzidae) faunas; icin yeni bir kayit. Ophiomyia phaseoli (Tryon, 1895). Turk. Entomol. Derg., 24 (3): Civelek, H.S., New records for the Turkish leafminer fauna from Western Turkey. Insecta Mundi, 16 (1-3): CiveIek, H.S., Z. Yoldas & P.G. Weintraub, The parasitoid complex of Liriomyza huidobrensis (Blanchard, 1926) in cucumber greenhouses in Izmir Province, western Turkey. Phytoparasitica, 30 (3): Giray, H., Liriomyza cicerina Rond. (Diptera: Agromyzidae)'mn Morfolojik Karakterleri, Kisa Biyolojisi ve Zarar Sekli Ozerinde Arastirmalar. Ege Oniv. Ziraat Fak. Yaymlan No: 171, Bornova, 34 s. Giray. H., Tlirkiye'de Bitki Yapraklannda Galeri Acan Bocekler Faunasma Ait ilk Liste ile Bunlann Konukcu ve Onemlilerinin Galeri $ekilleri Hakkmda Notlar. E. O. Ziraat Fak. Yaymlan No: 374, Bornova, Izmir, 106 s. Giray, H. & Y. Nemli, izmir llinde Orobanche'm dogal dusmam olan Phytomyza orobanchia Kalt. (Diptera: Agromyzidae)'nm morfolojik karakterleri, kisa biyolojisi ve etkinligi uzerinde arastirmalar. Turk. Bit. Kor. Derg., 7 (3): Lodos, N., Ege'de nohutlarda zararh iki sinek turu: Liriomyza cicerina Rond. ve Phytomyza atricornis Meig. Bit. Kor. BUlt., 2 (10): Murphy, S.T. & J. LaSalle, 1999, Balancing biological control strategies in the IPM of new world invasive Liriomyza leafminers in field vegetable crops. Journal of Biocontrol, 20 (3): Paik, J.e., Notes on some Entedoninae (Hymenoptera: Chalcidoidea, Eulophidae) in Korea. Insecta Koreana, 8: Spencer, K., The Agromyzidae (Diptera) of Fennoscandia and Denmark. Fauna Entomol. Scandinavica, 5 (1-2): Spencer, K.A., A Revisionary Study of The Leaf-mining Flies (Agromyzidae) of California. Department of Entomological Sciences, University of California Berkeley, California, 94720, U.SA,

14 Spencer, K., Host Specialization in the World Agromyzidae (Diptera). Kluver Academic Publishers, The Netherlands, Uygun, N., Z. Polatoz & H. Baspmar, Dogu Akdeniz Bolgesi Agromyzidae (Diptera) farmlyas; ttirleri uzerinde faunistik cahsmalar, TUrk. Entomol. Derg., 19 (2): Weigand, S., Insect pest of chicpea in the Mediterranean area and posibilities for resistance. Options Mediterranea, 9: Yabas, C., H.S. Civelek & A. Ulubilir, Turkiye Agromyzidae faunasi icin yeni bir yaprak galerisinegi, Liriomyza huidobrensis (Blanchard, 1926). Turk. Entomol. Derg., 19 (2): Volkov, a.g., Alternative hosts of naturel enemies of the nightshade leafminer. Zashchita Karantin Rastenii, 10: Yasarakmci, N. & P. Hmcal, izmir'de ortualtmda yetistirilen domateslerde bulunan ana zararhlann (Trialeurodes vaporariorum (Westw.)), Bemisia tabaci Gem ve Liriomyza spp.) populasyon gelismesi lizerinde arastirrnalar, Turkiye III. Entomoloji Kongresi Bildirileri, (24-28 EylliI1996), Ankara. 318