Bu feci suikasttan sonra hem Türk hem de Rus yetkililer aklıselimle hareket ettiler. Suikast beraberce araştırılıyor.

Transkript

1 AVRASYA İNCELEMELERİ MERKEZİ CENTER FOR EURASIAN STUDIES ESKİ MOSKOVA BÜYÜKELÇİSİ KURTULUŞ TAŞKENT: RUSYA İLE DOĞRU OLAN YAPILDI Hurriyet, 26 Aralık 2016 Emekli Büyükelçi Kurtuluş Taşkent, 6 sene ile Rusyada en uzun süre görev yapan Türk büyükelçi arasında hem Rusyanın Putinin iktidara gelmesiyle yaşadığı hem de Türkiyenin dış politikada AK Partinin iktidara gelmesiyle yaşadığı değişimlerin bizzat ortasında yaşamış deneyimli bir diplomat. Geçen hafta Rus Büyükelçi Andrey Karlovun Ankaranın kalbinde uğradığı suikastı ve hemen ertesi gün Türkiye-Rusya-İranın imzaladığı Suriye mutabakatını analiz edecek en yetkin isimlerin başında geliyor. Taşkent, gelişmeler Türkiyeyi Rusyanın yörüngesine mi itiyor tartışmasını anlamsız buluyor. Türk dış politikasının geleneksel hattına dönebileceğine dönük emarelerden memnun. UZUN YILLAR KENDİMİZ TABANCA TAŞIDIK - Rus Büyükelçi Karlovun Ankarada Türk polisine mensup bir kişi tarafından öldürülmesinin ardından Putin bu suikastın Türk-Rus ilişkilerini vurmayı hedeflediğini söyledi. Şu ana kadar da Ankarayı zora sokacak bir tepki gelmedi. İlişkiler bu durumdan nasıl etkilenir sizce? Ben büyükelçinin nasıl vurulduğunu Rus televizyonlarından seyrettim. Çok üzücü bir olay. Türkiye Cumhuriyetinde ilk defa bir suikast ile yabancı bir büyükelçi öldürülüyor. Biz Türk diplomatları, büyükelçiler olarak Ermeni terörüne çok şehit verdiğimizden bu hususlarda daima dikkatli olmaya çalıştık. Ben ve arkadaşlarım uzun yıllar özel tabanca taşıdık. Daha sonra büyükelçi olunca korumalarımız oldu. Büyükelçinin koruma almaması basiret bağlanması belki ama belki de Türkiyede böyle bir şeyin bir Rus sefirinin başına gelebileceğini düşünememekten ileri gelebilir. Bu feci suikasttan sonra hem Türk hem de Rus yetkililer aklıselimle hareket ettiler. Suikast beraberce araştırılıyor. Rusyanın tutumu şudur; Kimin yaptığı konusunda çeşitli spekülasyonlar var ama biz tahkikatın sonucunu bekliyoruz. - Putinin son basın toplantısında söylediklerine bakınca Moskovanın bu suikastın FETÖ tarafından yapılmış olma ihtimalini yüksek gördüğünü mü anlamalıyız? Cumhurbaşkanı Erdoğanın kendisine anlattıkları Putinin kafasına yatmasaydı geçen haftayı bu kadar serinkanlı geçirebilirler miydi? Sayın Cumhurbaşkanımızın elinde muhtemelen istihbarattan ve güvenlik güçlerinden gelen bilgiler vardır. Fakat Rusların tutumu beklemek ve tahkikatın sonucuna göre bir kanaate varmak üzerine kurulu diye anlıyorum.

2 Eski Moskova Büyükelçisi Kurtuluş Taşkent: Rusya ile doğru olan yapıldı DAVUTOĞLUNUN UÇAK AÇIKLAMASINI PUTİN BİR TOKAT OLARAK ALDI - Rusyanın yaklaşık bir yıl önce uçağının Türkler tarafından düşürülmesi ile büyükelçisinin Türkiye topraklarında öldürülmesine verdiği tepkiler arasındaki farkı nasıl yorumluyorsunuz? Soğuk Savaş dönemi dahil ilk defa bir Rus uçağı bilinçli bir şekilde düşürülüyor. Ondan sonra hatırlarsınız bazı talihsiz açıklamalar oldu. O zamanki başbakanın gazetelere yansıyan Talimatı ben verdim şeklinde bir beyanı var. Putin bunu amiyane tabirle suratına vurulmuş bir tokat olarak aldı ve çok ciddi tepki gösterdi. Yine de aşırıya kaçmamaya dikkat etti. Türkiye üzerinde birincisi ekonomik yaptırımlara başvurdu, ikincisi Suriye hava sahasını yakın zamana kadar bize kapattı. Biz bu yaptırımlardan çok kötü etkilendik. Rakamlar ortada. 4.5 milyona yaklaşan turist sayısı 2016da çok çok düştü. Bir süre sonra Sayın Cumhurbaşkanının Putine gönderdiği mektup bu yanlıştan iki tarafın da dönmesini sağladı. İlişkiler eski düzeyine ulaşma sürecine girdi. Büyükelçinin öldürülmesi gerçekten de Rusları yaraladı, bizleri de yaraladı. Sayın Cumhurbaşkanının ve hükümet yetkililerinin süratle olaya ey koymaları ve Putinle görüşmeler olabildiğince suikastın olumsuz etkilerini azaltmaya çalıştı. SUİKASTTAN ÖNCE DE BÜYÜKELÇİLİKLER İÇİN GÜVENSİZLİK ORTAMI VARDI - Suikastın gerçekleştiği yer Meclise çok yakın, ABD Büyükelçiliğinin karşısı. Ankaranın kalbi denebilecek bir nokta. Böyle bir olaydan sonra Türkiyedeki diğer diplomatik temsilcilikler bir güven sorunu yaşamaz mı? Burada merhum büyükelçinin eksikliği kadar bir büyükelçinin katıldığı bir törende onun korumasız gezdiği de bilindiği halde gerekli güvenlik önlemlerinin ve istihbaratın sağlanamaması yabancı çevrelerde tartışıldı ve eleştirildi. Biliyorsunuz Türkiyedeki temsilcilikler son dönemde sık sık kendi makamları tarafından uyarıldılar. Alman ve Amerikan Büyükelçiliği ve Konsolosluğu birkaç günlüğüne kapatıldı. Başkaları da vardır. Zaten Rus Büyükelçinin öldürülmesinden önce de bir güvensizlik ortamı vardı. Yabancı büyükelçilikler zaten Ankarada bir güvensizlik ortamı olduğu konusunda uyarıldıkları için bunu biliyorlardı. Ona göre tedbirler alıyorlardı. Sayın Karlov nasıl oldu da bu ortama rağmen korumasız geziyordu? Bu yanlış bir şey. - Geçen hafta suikastın ertesi günü Türkiye-İran-Rusyanın imza koyduğu mutabakat metninin ilk maddesi şöyle diyor; Üç ülke, içerisinde pek çok etnik grubu barındıran, çok mezhepli, demokratik ve seküler bir devlet olarak Suriye Arap Cumhuriyetinin egemenliğini, bağımsızlığını, birliğini ve toprak bütünlüğünü tamamen destekliyor. Yani Beşar Esadın cumhurbaşkanlığını yürüttüğü ve bizim Fırat Kalkanı operasyonunda işbirliği yaptığımız ÖSOnun karşısında savaştığı ülkeden bahsediliyor. Rusya Ankarayı nasıl bu noktaya getirdi? Mutabakatın sizin hatırlattığınız maddesi dışında bir de şöyle deniyor; İran, Rusya ve Türkiye, Suriye hükümeti ve muhaliflerin üzerinde görüşme yaptıkları anlaşmanın hazırlanmasına yardımcı olmaya ve bu anlaşmanın garantörü olmaya hazır olduklarını belirtir. Sanıyorum bu ortak bildiride Rusyanın etkisi biraz daha fazla olabilir çünkü Suriyede askeri bakımından gerçek manada en büyük güç uçaklarıyla, üsleriyle, özel kuvvetleriyle. İranın desteklediği Hizbullah grubunun etkin olduğu biliniyor. Bunu bir uzlaşı olarak görmek daha uygun

3 olur. Ama bana göre Türkiyenin son yaklaşımı bence gerçekçi ve doğru bir yaklaşım. - Rusyanın ya da başka faktörlerin etkisiyle olması önemli değil mesele Türkiyenin bu noktaya gelmesi demek istiyorsunuz, doğru mu? Evet, bu doğru yaklaşımdır. BU KADAR TEHDİT ALTINDAYKEN TÜRKİYE UZLAŞILARA AÇIK OLMALI - AK Parti yönetimi 2011 yazından sonra tüm Suriye stratejisini Esad rejiminin devrilmesi üzerine kurdu. Başta ÖSO olmak üzere ılımlı görülen muhalifler desteklendi. Muhaliflerin siyasi şemsiyesi diyebileceğimiz Suriye Ulusal Konseyi İstanbulda kuruldu. Buraya gelinmesi doğrudur dediğiniz nokta Ankaranın Esad rejimi kriterinden vazgeçtiği anlamına mı geliyor? Birincisi, Türkiye içten ve dıştan çok yönlü terörizm tehditleri altında. İkincisi, Rusya gibi büyük bir güçle iyi ilişkiler yürütmek, tekrar 2000li yılların karşılıklı güven birlikteliğine dönmek durumundadır. Üçüncüsü, aramızda çeşitli anlaşmazlıklar çıkabilir ama Türkiye İranı dikkate almak durumunda. Dolayısıyla biz kendi iç güvenliğimizi sağlamak açısından etrafımızda düşmanlarla değil mümkün olduğunca dostlarla çevrilmek için birtakım uzlaşılara açık olmamız lazım. Dolayısıyla Sayın Erdoğanın ilk iktidara geldiklerinde söylediği gibi dostlarımızı arttırmamız, düşmanlarımızı azaltmamız lazım. Son bombalamalar ve Karlova suikastın gösterdiği gibi Türkiye çok yönlü ciddi bir terör tehdidi altında. Türkiye gerçekçi ve doğru bir tutum almıştır derken bu geniş çerçeve içinde düşünmeye çalışıyorum. YAPILAN YANLIŞLAR KABUL EDİLDİ Kİ ANKARA BU DÖNÜŞÜMÜ YAŞADI - Türkiye 5 senedir düşman muamelesi yaptığı bir liderle ve rejimiyle nasıl aynı masaya oturup garantörlük yapacak? Bir kere bizim geleneksel dış politikamızda rejimlerin tanınması veya tanınmaması diye bir husus yoktur. Mesela bir ülkede bir darbe olup yeni bir rejim kurulduğunda bizim geleneksel dış politikamızda o rejimin tanınması diye bir uygulama yoktur. Biz ülkelerle ilişkilerimizi rejimlerle değil o ülkenin kendisiyle kurarız. Rejimlerine ve içişlerine karışmayız. Sizin de söylediğiniz gibi ciddi bir dönüşüm olmuştur ama bugünkü bu dönüşüm doğrudur ve gerçekçidir. Eskiden birtakım yanlışlar yapıldığı kabul ediliyor ki bu dönüşüm yapılıyor. Demek o uygulamaların yanlış olduğu görülüyor ve neticede bu üçlü anlaşmaya varıyoruz. Artık anladığım kadarıyla (bir değişiklik olmazsa) Esad ile ilgili eski iddiaları ileri sürmüyoruz. Mutabakat metni bunu gayet açık gösteriyor. Hükümetle muhalifler arasındaki görüşmeleri destekleyeceğiz ve bir anlaşma olursa onun garantörü olacağız diyoruz. MUTABAKATTA HİZBULLAH DA YOK, PYD DE - Ortak bildiride IŞİD ile El Nusra diğer muhalif gruplardan ayrı bir kategoride ve terörist olarak vurgulandı. Ankaranın bu gruplarla eşdeğer gördüğü PYDye bir terör örgütü atfı yok. Bu Türkiyenin pozisyonu açısından sorunlu değil mi? Haklısınız. Bizim pek sevmediğimiz Hizbullah da yok. Üçlü mutabakatın kabulünden sonra yapılan ortak basın toplantısında Sayın Çavuşoğlu Hizbullahın isminin bildiriye konulmamasını eleştirmiş. Bunun üzerine Lavrov Hizbullah Suriye hükümetinin daveti üzerine ülkede bulunmaktadır demiş. İran Dışişleri Bakanı Zarif de Türk meslektaşımın söylediklerini saygıyla karşılıyorum ama diğer

4 ülkeler (İran ve Rusya) o şekilde düşünmüyor demiş. Yani bu ortak bildiri her yönüyle mükemmeldir, sorunların hepsi çözülmüştür, Türkiyenin başındaki bütün terör tehditleri kalkmıştır demek değil. Ama terörle mücadele dahil bir sürecin iyi yönde başlatılmasıdır. BATI İLE SORUNLARIMIZIN RUSYA İLE İLGİSİ YOK - Rusyanın müttefikleriyle eşitlikçi değil daha ziyade kendi nüfuz alanını genişletmeye yönelik bir ilişki tarzı olduğu biliniyor. Bu gelişmelerle Türkiyenin çok fazla Rusyanın yörüngesine girdiği eleştirisini getirenler var. Batıya dönük kızgınlıklarımız, hayal kırıklıklarımız bizi biraz fazla mı Rusyaya doğru itti? Rusya ile Türkiye arasındaki ilişkilerdeki balayı 2000li yıllarda yaşandı. Ama Rusya, Türkiyenin bir NATO üyesi ve belirli bir blokun ülkesi olduğunu her zaman biliyordu. Herhangi bir güvenlik anlaşmasına bağlı olmak ve bir ittifak içinde olmak başka ülkelerle ilişkilerin kötü olması anlamına gelmez. Artık Soğuk Savaş döneminde değiliz ki o dönemde Demirelin başbakanlığı döneminde (1960lar-70ler) Ruslarla çok ciddi ekonomik işbirliği içindeydik. Ara sıra birtakım dönüşler olabilir ve zaman zaman çok eleştirdiğimiz durumlara rağmen Türkiye oradan oraya yalpalayacak bir ülke değil. Dolayısıyla ben Rusyanın tahakkümü altına girdiğine, Rusya ile ilişkilerinde aşırıya gittiği kanaatinde değilim. Türkiyenin menfaatleri, çıkarları Rusya ile de iyi ilişkiler içinde olmayı gerektiriyor. Ümit ediyorum Avrupa ve ABD ile ilişkilerimiz de daha olumlu bir noktaya gelebilir. Biz Rusyaya yanaştık diye o ilişkiler istediğimiz düzeyde değil diye bir durum yok ki. - Batı ile zaten gerilimli olan o ilişkiler Ankara-Moskova yakınlaşması nedeniyle daha da olumsuz etkilenir mi? Etkileneceği kanaatinde değilim... Bugün eleştirilen yönlerimiz Rusya ile ilişkilerimiz dolayısıyla daha olumsuz noktalara gidecek kanaatinde değilim. Eğer birtakım yanlış uygulamalarımız varsa bunları düzeltmek bizim elimizde. Ne Rusya yüzünden bunlar oldu ne de Rusya ile ilişkilerimiz tekrar çıkarlarımız doğrultusunda gelişiyor diye bu olumsuzluklar artacak. TÜRKİYE SAĞA-SOLA YALPALAYAN DEVAMLI DIŞ POLİTİKA ARAYIŞINDA ÜLKE OLMAMALI - Ortadoğu ülkelerinde Türkiyenin kendilerine rejim ihraç etmek istediği, Sünnicilik yaptığı algısının yükseldiği bir dönem yaşadık. Ankara bu iddiaları hep reddetse de hangi politikalar sizce bu algıya yol açtı? Bir dış politika tarihten, coğrafyadan, stratejiden, komşularınızın durumlarından, onların size bakışlarından, ekonomiden ve sizin kendinize nasıl bir rol biçtiğinizden oluşur. Bu uzun vadeli bir iştir. Kendinizi ne küçük göreceksiniz ne de dev aynasında göreceksiniz. Stratejik derinliktir, yeni Osmanlıcılıktır gibi birtakım kavramların ortaya atılıp bunların fazla ciddiye alınması gerçekçi bir yaklaşım değildi. Türkiye o zaman Arap ülkelerine misal gösterilirken gerçekten de demokrasi ve insan hakları açısından gelişim içinde olan bir ülkeydi. Bir de şunu söylemek isterim Atatürkün dönemin dışişleri bakanlığı genel sekreterine vasiyet gibi sözleri vardır: Arap ülkelerinin içişlerine ve kendileri arasındaki sorunlara karışmayacaksınız. Sovyetler Birliği ile iyi ilişkiler içinde olacaksınız, onları tahrik etmeyeceksiniz. Atatürkün talimatı budur. Biz bu çerçevede hareket etmeliydik, etmeliyiz. Atatürkün çizdiği dış politika yolu gerçekçidir. Bizim sağa-sola yalpalamamıza gerek yoktur. Rusya ile ilişkiler başka ülkeler aleyhine

5 değil, başka ülkelerle ilişkiler Rusya aleyhine bir süreç içine girmemeli. Türkiye sağa-sola yalpalayan, devamlı dış politika arayışları içinde bir ülke olmamalıdır. Sanıyorum ve ümit ediyorum dış politikamız daha gerçekçi ve daha ayağı yere basar, daha Cumhuriyetin öteden beri uygulayageldiği dengeli ve düşman aramayan dost arayan sürece girmiştir ve bu devam edecektir. RUSYA HEP SICAK DENİZLERE İNMEK İSTEDİ SURİYE SAYESİNDE BAŞARDI - Rusya, Esad yönetiminin muhaliflere karşı kayıplarının büyük olduğu dönemde uluslararası müzakerelerde bir dönem Akdenize kapısı olan küçük bir Nusayri devletinin devamı pahasına Suriyenin bölünmesine göz yumacakmış gibi duruyordu. Ama üçlü mutabakat gösterdi ki Rusya planlarını Suriyenin bildiğimiz mevcut sınırlarıyla mevcut rejimin de içinde olacağı bir formülle devamı pozisyonunu güçlendirdi. Rusya Çarlık döneminden beri sıcak denizlere inmeyi istemiştir. Özellikle Arap-İsrail savaşlarıyla birlikte nasıl Amerikan Altıncı Filosu Akdenize geldiyse oldukça güçlü bir Sovyet filosu da Akdenizde daima var olmuştur. Başka ülkelerde de istemesine rağmen Rusya sadece Suriyede üsler temin edebilmiştir. Suriye, Rusya için her zaman Akdenizde dayanak noktası olmuştur. Şimdi de son hadiselerden sonra bir hava üssü kurmuştur Suriyede biliyorsunuz. Dolayısıyla sadece Nusayri azınlığının kuracağı bir devletle idare edeceğini sanmak doğru olmazdı. RUSYA TÜRKİYENİN KÜRT KORİDORUNU ENGELLEMESİNE ONAY VERDİ - Batı PYDye pragmatik bir çerçeveden bakıyor ve IŞİDle savaşta en etkin yerel ortağı olduğu için siyasi sonuçlarına çok takılmadan bugün onlara verdiği destekte ısrarlı. Suriyeli Kürtler ve PYD Rusya için ne ifade ediyor? Her devlet birtakım girişimlerinde bazı unsurları kullanır. Bizim de vaktiyle yaptığımız gibi. Batı Suriyedeki rejimi yıkmak, Rusya da Suriyedeki rejimi korumak açısından PYD ile ve diğer yan unsurlarla zaman zaman işbirliği yaptılar. Batının bu pozisyonu devam ediyor. Eğer uçak düşürme hadisesinden sonra Rusya ile anlaşma olmasaydı Türkiye kolay kolay El Baba doğru hareket edemezdi. Türkiye El Babae giderken IŞİDden bir başka hedefi daha vardı; Kürt koridorunun engellenmesi. Dolayısıyla Rusya yardımcı olmasa bile buna göz yumuyor çünkü çıkarları onu gerektiriyor. Ruslar Suriyede Türkiyenin de Moskova bildirisine uyan süreç içinde olmasının kendi çıkarlarına uygun olduğunu düşünüyor. - Tarihsel olarak Rusyanın Kürtlere bakışı nedir? Rus politikası tarih boyunca Kürtleri zaman zaman kullanmıştır ama Rusyanın Irak Kürtleri olsun, İran Kürtleri olsun ilişkilerinde bir yeknesaklık olduğunu söylemek mümkün değil. Zamana ve konjonktüre göre değişmiştir. Mesela Kurtuluş Savaşı sırasında Kürtleri Türkiye aleyhine kullanmamıştır. Bugün de Türkiye ile ilişkilerini feda etmek uğruna oraya PYDye desteğini fazla devam ettirmez. O nedenle de Suriyede Türk kuvvetlerinin Kürt koridorunu engellemesine göz yumdu, hatta belki buna destek verdi. RUSYA GÜLEN OKULLARINI ARKASINDA ABD VAR ENDİŞESİYLE KAPATTI - Fetullah Gülen okullarını dünyada ilk kapatan ülkelerin başında Putinin Rusyası vardı. Hatta bunu AK Parti hükümetinin elçiliklerine Gülen okullarına destek talimatı verdiği bir dönemde yaptı -ki siz de o sırada Moskovada büyükelçi idiniz-. Rusyanın bunu yaparken motivasyonu neydi? Dediğiniz gibi Rusya 2005te yavaş yavaş çevreden merkeze doğru okulları kapatmaya başladı yılında sadece Moskovada bir okul kaldı, Tataristanda ise 8 okul kaldı yılında onlar da

6 kapatıldı, dönüştürüldü. Sanıyorum Rus yetkililerin kafasını en fazla meşgul eden husus Türklerin kendi hassas bölgelerinde bu kadar faal olmasıydı. İkincisi de bu yapının arkasında Amerikanın olabileceği endişesiyle hareket ettikleri kanaatindeyim. Dincilikten ziyade burada ne işleri var ve bunların arkasında Amerika var mıdır sorularını sordular. Ve herhalde vardır endişesini de doğrulayacak şeyler var ki ellerinde 2008 yılında tamamen okullar kapatıldı ve Rus sistemine uygun okullar haline dönüştürüldü. ANKARA REJİM DEĞİŞİKLİKLERİYLE İLGİLENMEMELİ - ABDnin yeni Başkanı Trumpın Putinin Rusyası ile alıştığımızın ötesinde yakın ilişki kurma hedefi var. Yeni dönemde yeniden tanımlanacak olan Washington-Moskova ilişkilerinden Türkiye nasıl etkilenir? Türkiyenin bir tarafa fazla yanaşıp diğer tarafa düşmanca davranması doğru olmaz. İki taraf arasında dengeli bir politika izlemelidir. Menfaatler neyi gerektiriyorsa o istikamette. Türkiyenin Rusya ile ilişkilerinde geldiği noktanın ülkemizin geleneksel dış politika prensipleriyle uyumlu olduğu kanaatindeyim. Türkiye rejim değişiklikleriyle ilgilenmemeli. Amerikanın Irakta, Libyada yaptıkları malum. Şimdi Irak daha iyi durumda mı? Birtakım rejimlerin yanlışlarının düzeltilmesini iç dinamiklere bırakmakta ve en azından silahlı müdahaleden kaçınmakta fayda var. KİMDİR? Kurtuluş Taşkent 1967de Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesinden mezuniyetinin ardından Dışişleri Bakanlığına girdi. 40 yıllık Hariciye kariyerine pek çok önemli görev sığdırdı yılları arasında Astana büyükelçisi, yıllarında Dışişleri Bakanlığı müşaviri, yıllarında ABD ile ilişkilerden sorumlu müsteşar yardımcısı olarak görev yaptı yılları arasında Türkiyenin Moskovada en uzun görev yapan büyükelçilerinden biri oldu. 2008de Türkiyeye dönüşünde Dış Politika Danışma Kurulu üyesi olarak atandı, ertesi sene emekli oldu.a Kaynak/Source: