T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) ELEKTRİK ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ

Transkript

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) ELEKTRİK ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ DIŞ AYDINLATMA TESİSATLARI ANKARA 2007

2 İÇİNDEKİLER Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...iii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ YOL AYDINLATMASI Dış Aydınlatma Armatürleri Çeşitleri, Yapıları, Armatür Bağlantı Şekilleri Ampul Yapıları Dış Aydınlatma Armatür Direkleri Çeşitleri Boyutları Dış Aydınlatma Tesisatı Yapımı İşlem Sırası Kanal Hazırlama Direk Dikme Kablo Çekme Kablo Bağlantılarını Yapmak Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği...16 UYGULAMA FAALİYETİ...19 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...20 ÖĞRENME FAALİYETİ PARK BAHÇE AYDINLATMASI Park, Bahçe Aydınlatma Armatürleri Çeşitleri Yapıları Park, Bahçe Aydınlatma Armatür Direkleri Çeşitleri Özellikleri Boyutları Park, Bahçe Aydınlatma Tesisatı Yapımı İşlem Sırası Kanal Hazırlama Aydınlatma Direği Dikme Kablo Çekme Aydınlatma Kontrol Elemanı Kablo Bağlantılarını Yapma Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği...27 UYGULAMA FAALİYETİ...29 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...30 PERFORMANS TESTİ...31 PERFORMANS DEĞERLENDİRME...32 ÖĞRENME FAALİYETİ SAHA AYDINLATMASI Dış Aydınlatma Armatürleri Çeşitleri, Yapıları, Armatür Bağlantıları Şekilleri, Ampul Yapıları Futbol Sahası Aydınlatma Armatür Direkleri Çeşitleri Boyutları Futbol Sahası Aydınlatma Tesisatı Yapımı İşlem Sırası...36 i

4 Kanal Hazırlama Direk Dikme Kablo Çekme Aydınlatma Sistemi Kontrol Elemanı Kablo Bağlantılarını Yapma...38 UYGULAMA FAALİYETİ...39 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...40 ÖĞRENME FAALİYETİ PANO VE REKLÂM AYDINLATMASI Reklâm ve Tanıtım Pano Aydınlatma Sistemleri Ve Özellikleri Floresan Tip Sistemi Projektör Tip Sistemi Neon Lamba Sistem Panoya Kablo Çekimi ve Bağlantıları Kablo Çekimi İşlem Sırası Kablo Çekiminde Dikkat Edilecek Hususlar Pano Aydınlatma Kontrol Elemanları Panoya Bağlantı Yapımı...48 UYGULAMA FAALİYETİ...49 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...50 ÖĞRENME FAALİYETİ HAVUZ AYDINLATMASI Havuz Aydınlatma Armatür Çeşitleri Yapıları Ampul Özellikleri Havuz Aydınlatma Tesisatını Yapma Kablo Çekme İşlem Sırası Armatür Montajı ve Bağlantılarını Yapma İşlem Sırası Aydınlatma Kontrol Sistemin Montaj ve Bağlantıları Yapımı İşlem Sırası Tesisat Yapımında Dikkat Edilecek Hususlar Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği...57 UYGULAMA FAALİYETİ...58 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...59 ii

5 KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL YETERLİK AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR 522EE0088 Elektrik Elektronik Teknolojisi Elektrik Tesisat ve Pano Montörlüğü Dış Aydınlatma Tesisatları Dış aydınlatma tesisat teknikleri ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandırıldığı öğrenme materyalidir. Dış aydınlatma sisteminin montaj ve bağlantılarını yapmak. MODÜLÜN AMACI Genel Amaç Uygun ortam sağlandığında öğrenci TS ve Kuvvetli Akım Yönetmeliği ne uygun olarak dış aydınlatma tesisatlarını döşeyebileceksiniz. Amaçlar 1. Yol aydınlatması tesisatı kablolarını çekebilecek ve eleman montajını yapabileceksiniz. 2. Park-bahçe aydınlatma tesisatı kablolarını çekebilecek ve eleman montajını yapabileceksiniz. 3. Küçük bir saha aydınlatma tesisatı montajı ve bağlantılarını yapabileceksiniz. 4. Reklâm ve tanıtım pano aydınlatma sistemini yapabileceksiniz. 5. Havuz aydınlatma sistemi montajı ve bağlantılarını hatasız yapabileceksiniz. EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Proje, armatür çeşitleri, kablo, anahtar çeşitleri, klemens, ampül, el aletleri, aydınlatma direkleri. Modülün içinde yer alan her öğrenim faaliyetinden sonra, verilen ölçme araçlarıyla kazandığınız bilgileri ölçerek kendinizi değerlendirebileceksiniz. Öğretmen, modül sonunda size ölçme aracı ( test, çoktan seçmeli, doğru yanlış vb.) uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir iii

6 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, İnsan, yaşamı boyunca birçok çalışmasında ışığa gereksinim duyar. Doğal ışık (gün ışığı) yeterli olmadığı hallerde yapay ışıkla aydınlatma zorunluluğu duyulur. 19.yüzyılın ortalarına kadar, çıra, mum ve yağ lambaları ile yapılan yapay aydınlatma akkor telli lambaların bulunmasıyla birlikte süratle gelişmeye başlamış ve sonraki yıllarda floresan lambalarla başlamak üzere deşarj lambalarındaki gelişmelere paralel olarak bugünkü düzeyine ulaşmıştır. Yol, park, turistik tesislerin dış cepheleri, reklâm panoları gibi aydınlatmada armatürlerin yanlış seçimi nedeniyle gökyüzüne gönderilen ışık, hem enerji sarfiyatına hem de ışık kirliliğine neden olur. Birçok ülkenin bu amaçla yasal düzenlemelerle gittiği günümüzde ülkemizde de aydınlatma ölçütleri belirlenmiştir. Armatürler ile gerekli tasarım hesapları yapılmış, armatür sayısı ve tipi buna göre belirlenmiştir. Aydınlık yüzeyi, algılayıcı ve zaman kontrollü tesisatlar ile aydınlatma gerek duyulan zamanlarda ve miktarda kullanılması sağlanmıştır. Ekonomik nedenlerle minimum değerlerde tesis edilen yol aydınlatması tesisatlarında, enerji tasarruf önlemleri düşünülerek gelişi güzel lambaların söndürülmesi ya da atlamalı yakılması gibi uygulamalar, mevcut sistemin yarardan çok zarar getirmesine neden olmaktadır. Gereken aydınlık düzeylerinin altında olan, özellikle düzgünlük koşullarını sağlayamayan bir yol aydınlatması, sürücülerde hareket yanılgılarına, aşırı yorgunluklara ve sonuç olarak da tehlikeli kazalara yol açabilir. Unutmayalım ki aydınlatmada amaç belli bir aydınlık düzeyi elde etmek değil; iyi görme koşullarını sağlamaktır. 1

7 2

8 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 1 Bu işlem sonunda yol aydınlatma tesisatı kablolarını çekebilecek, çekilen kabloların ve elemanların montajını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: Dış aydınlatmada kullanılan armatürlerin çeşitlerini araştırınız. Dış aydınlatmada kullanılan armatür direklerin çeşitlerini ve özelliklerini araştırınız. Dış aydınlatma tesisatının yapımında; kanal hazırlama, direk dikme, kablo çekme ve kablo bağlantıları nasıl yapılır? Araştırınız. Yaptığınız araştırmaları bir rapor haline getirerek derste arkadaşlarınıza sununuz. Araştırma işlemleri için internet ortamı ve aydınlatma dalında çalışan şirketlerin katologlarından yararlanabilirsiniz. 1. YOL AYDINLATMASI Karayollarında herhangi bir taşıtı kullanan bir sürücü, önünde uzanan yolun kendi görüş alanı içinde kalan bölümüne ilişkin ayrıntılı görsel bilgiye sahip olmak zorundadır. Özellikle şehirler arası yollarda (otoyollar, ekspres yollar) 120 km/h e varan yüksek taşıt hızları için sürücü: Yolun 5-15 sn içinde geçeceği bölgesini rahatlıkla görebilmelidir. Yolun bu bölümüne göre kendi konum ve hareketlerini gözleyebilmelidir. Kendi görüş alanı içine kalan diğer taşıtların hareketlerini izleyebilmelidir. Önünde uzanan yol üzerinde varolabilecek engelleri ve bunların konumlarını iyi seçebilmelidir. Unutmayalım ki gece trafiğinde kazaların önlenmesi bakımından iyi bir yol aydınlatmasının önemi büyüktür Dış Aydınlatma Armatürleri Çeşitleri, Yapıları, Armatür Bağlantı Şekilleri Ampul Yapıları Şehir içi yollar, geniş cadde ve sokaklar için modern tarzda tasarlanmış, çok amaçlı yol aydınlatma armatürleridir (Resim 1.1). 3

9 Resim 1.1: Dış aydınlatma armatürleri Yüksek işletme ve bakım giderleri gerektirmez. Yeni geliştirilmiş tek parça reflektörü sayesinde mükemmel bir sonuç sağlar. Farklı güçte sodyum buharlı ampüllerle kullanılabilir. Resim 1.2 de dış aydınlatma armatürünün yapısı gösterilmiştir. Resim 1.2: Dış aydınlatma armatürünün yapısı Otoyollar ve anayollar için geliştirilmiş dış aydınlatma armatürleri ergonomik tasarımı, yüksek performansları ve özel tasarımlı tek parça reflektörü ile geniş direk açıklıklarına olanak sağlar. Düşük bakım ve işletme giderleri nedeniyle profesyonel otoyol aydınlatmalarında tercih edilmektedir. Resim 1.3 te otoyollar için yapılmış dış aydınlatma armatürlerinin yapısı gösterilmiştir. 4

10 Resim 1.3: Otoyollar için yapılmış dış aydınlatma armatürleri Yüksek Basınçlı Sodyum Buharlı Lambalar Bu lambalar en uzun ömürlü ışık kaynakları (lambalar) olup (Resim 1.4 te gösterilmektedir), şeffaf cam tüplü olanlarının etkinlik faktörleri 130 lm/w civarındadır. Şehir içi yol, cadde, sokak, meydan aydınlatmalarının tamamında parlak beyaz-sarı renkte ışık yayan bu lambaların en verimli tipi olan şeffaf cam tüplüleri kullanılacaktır. Daha önce yüksek basınçlı civa buharlı lambalı tesislerde enerji tasarrufu elde edebilmek amacıyla kullanılmış olan yüksek basınçlı sodyum buharlı lambaların ateşleyicisiz tipi yeni tesislerde kesinlikle kullanılmayacaktır. Bu tür lambalar içlerinde seramik tüpü sayesinde ömürleri saat civarına çıkar. Büyük hacimlerin aydınlatmasında, park ve bahçelerde, yüzme havuzları ve büyük akvaryumlarda, futbol sahalarında, spor salonlarında, cadde aydınlatmasında kullanılır. Resim 1.4: Yüksek basınçlı sodyum buharlı lambalar Yüksek Basınçlı Cıva Buharlı Lambalar Deşarj esaslı lambalardan biri de civa buharlı lambalardır. Bu tür lambalar balastla kullanıldıkları gibi balasta ihtiyaç duymayan tipleri de bulunmaktadır. Dahili ve harici 5

11 mekanların aydınlatmasında kullanılır. Bu tür ampullerde 1000 W a kadar çıkabildiklerinden dolayı geniş mekanların aydınlatılmasında kullanılabilir (Resim 1.5). Kaplamalı ve şeffaf tipleri mevcuttur. Kendinden balastlı tiplerinde hem cıva buharlı deşarj hem de akkor flamanlı ışık renklerinin karışımı ile bu ampullerin ışık renkleri ile renksel geri verimlilikleri daha iyi bir noktaya taşınır. Bu tür ampuller ışık ayarlayıcıları ile birlikte kullanılamaz. Etkinlik faktörleri 50 lm/w civarında olan beyaz ışıklı bu lambalar sadece park, bahçe aydınlatması için kullanılacaktır. Lambalar üst yarı uzaya hiç ışık göndermeyecek şekilde tasarlanmış ekranlı armatürler içine yerleştirilecektir. Resim 1.5: Yüksek basınçlı civa buharlı lambalar Metal Halide Lambalar (Metal Buharlı) Bu tür lambalar daha yeni bir teknolojiye sahip oldukları için diğer ampul tiplerine nazaran birçok avantajlara sahiptir. Yüksek basınçlı civa ve metal halid içerirler. En başta renksel geri verimlilikleri %80 civarındadır ayrıca ışık akıları 160 L/W a kadar çıkabilmektedir. Yüksek verimliliklerinden dolayı çok büyük alanların aydınlatılması için uygundur. Çift uçlu, tek uçlu şekillerde olabilirler. Ayrıca metal halid lambaların seramik ark tüplü tiplerinde ark tüplerinin daha az ısınmasından dolayı ömür süreleri saate kadar çıkmaktadır. Özellikle park ve bahçe aydınlatması için yeşil renkli olanları mevcuttur. Kaplamalı veya şeffaf olabilirler. Balast ve ateşleyici ile birlikte kullanılırlar. 6

12 Resim 1.6: Metal halide lambalar(metal buharlı) Tablo 1.1 ve dış aydınlatmada kullanılan temel ışık kaynakları ve Tablo 1.2 de yol aydınlatmasında kullanılan lambaların karakteristik özellikleri verilmiştir. Lamba tipi Işık rengi Özellik Alçak basınçlı sodyum buharlı lambalar (LPS) Hafif sarı Gaz deşarjlı Yüksek basınçlı sodyum buharlı lambalar (HPS) Hafif pembe Gaz deşarjlı Civa buharlı lambalar Mavi/beyaz Gaz deşarjlı Akkor telli lambalar Hafif sarı/hafif beyaz Flemanlı Tablo 1.1: Dış aydınlatmada kullanılan temel ışık kaynakları Gücü (W) Balast kaybı (W) Işık akısı (lm) Yüksek B.lı Civa buharlı Yüksek B.lı Ateşleyicisiz Sodyum Elips(fl.kaplı) Buharlı Şeffaf tüp Alçak basınçlı Metal Halojen Sodyum B Lamba Etkinlik fak. (lm/w)* Ekonomik ömür (saat)** Tablo 1.2: Yol aydınlatmasında kullanılan lambaların karakteristik özellikleri 7

13 1.2. Dış Aydınlatma Armatür Direkleri Cadde, kavşak, sokak, park, fabrika ve işyeri aydınlatmalarında kullanılır. Resim 1.7 ye bkz, Aydınlatma direkleri farklı bir durum belirtilmedikçe yer altı kablosu ile besleneceği düşünülerek imal edilir. Farklı durumlarda; havai hat direkleri, üzerlerinde aydınlatma konsolu takılacak şekilde imal edilerek hem aydınlatma direği hem de dağıtım direği olarak kullanılabilir. Direklerin tepesinde konsolların monte edilebilmesi için galvanizli tespit civataları yerleştirilir. Ayrıca direklerin tabanına yer altı kablosu giriş ve çıkış delikleri oluşturulur. Direğin içine de sigorta tespit sacı yerleştirilir. Resim 1.7: Beton direklerin sigorta, kablo kanal girişleri ve yol aydınlatma direkleri 8

14 Çeşitleri Beton Direkler Çimento, su ve diğer katkı maddelerinin uygun oranlarda karıştırılmalarıyla elde edilen beton ile ön gerilme çelik teli ve çelik çubuklarının kullanılması, titreşim veya savrulma yöntemlerinin uygulanmasıyla üretilen direklere ön gerilimli betonerme veya betonerme direkler denir. Resim 1.8 de beton direk görülmektedir. Üstünlükleri: Ömürleri uzundur. Bakımları az ve kolaydır. Kimyasal olgulardan etkilenmez. Tepe kuvvetleri büyüktür. İklim değişikliklerinden etkilenmez. Her amaca uygun tipleri vardır. Sakıncaları: Yapılmış olanların taşınmaları zordur. Ağır ve kırılgandır. Dikilmeleri özel çalışma gerektirir. Resim 1.8: Beton direk 9

15 Demir Direk Enerji iletim ve dağıtım şebekelerinde en çok kullanılan bu direkler U I ve L demirlerden yapılır. Ülkemizde İller Bankası nca geliştirilen A veya kafes tipi demir direkler kullanılmaktadır (Resim 1.8). Ancak yüksek gerilimde Avrupa ve Amerikan standartlarına göre yapılmış direkler kullanılmaktadır. Üstünlükleri: Ömürleri uzun, sağlamdır. Tepe kuvvetleri fazladır. Parçalara ayrıldığından taşınmaları kolaydır. Onarımları kolaydır. Her türlü gereksinmelerde kullanılabilen türleri vardır. Sakıncaları: Birim maliyeti pahalıdır. Kimyasal olgulardan etkilenir Yalıtımı zordur. Bakımı pahalı ve özellik gerektirir. Resim 1.9: Demir direk 10

16 Boyutları Günümüze üretilen aydınlatma direklerinin boyları 3m de başlayıp kullanıldıkları yere uygun olarak 26m ye kadar üretilirler Dış Aydınlatma Tesisatı Yapımı İşlem Sırası Kanal Hazırlama Aydınlatma direklerin dikilmesinden sonra yer altı enerji iletim hattıyla bağlantısının yapılması için standartlara uygun kanal açılır (Resim 1.10). Bağlantının yapılmasıyla yer altı enerji iletim aşaması tamamlanarak açılan kanal özenle kapatılır. Yönetmeliklerine göre kapatılan kanalların geçtiği güzargahlar tabelalarla belirtilir. Resim 1.10: Enerji hatları için açılmış kanallar Yer altı enerji iletim hattının döşenmesi hususun da uyulması gereken hususlar: Yer altı kabloları toprak seviyesinden en az 90 cm derinlikte açılacak kanallar içine dalgalı bir şekilde döşenecektir. Kablo döşenirken altında ve üstünde 10 cm olmak üzere toplam 20 cm kalınlığında kum tabakası bulunacak ve üst kısmı birinci sınıf tuğla ile enine olarak kapatılacaktır. Her tuğlanın altına en fazla iki kablo konacaktır. Beton zemin altına döşenmesi icap eden kablolar, kanal veya büzler içerisinden geçirilecektir. Yolu veya duvarı kat eden kısımlarda kablolar büzler içerisinden geçirilecektir. Bu halde veya özel durumlarda kabloların büz içinden geçirilmesi gerekirse büz çapı 15 cm den küçük olmayacak ve alt yüzeyinin derinliği 90 cm olacaktır. 11

17 Kablo döşenirken kendi çapının 12 mislinden daha küçük yarı çapında bir kavis yapmamasına dikkat edilecektir. Boru ve künklere girişte kabloların boru kenarlarına temas ederek zedelenmemesi için tertibat alınması şarttır. Kablo başlıkları, kofre ve buatlar termoplastik cinsten olacak ve özel yalıtkan malzeme ile doldurulacaktır. Yalıtkan malzemeler polyester olmayacaktır. Ağır vasıtaların geçtiği yolları kateden kabloların derinliği 1 m, demir yollarını kat edenlerin 2 m.'den az olmayacaktır. Kablolar döşenirken yere hiç bir surette sürünmeyecektir. Kabloların ek yerlerinde m'lik bir fazlalık bırakılacaktır. Kanal toprakla kapatılıp, dövülüp, sıkıştırılacak ve artan toprak; kontrol mühendisliğinin veya belediyenin göstereceği yere taşınacaktır. Bozulmuş yollar, tretuvarlar eski haline getirilecektir. Kullanılacak olan kablo imalât boyuna uygun yekpare olacak ve hiç bir surette parça parça kablolar eklenerek kullanılmayacaktır. Direğe çıkışlarda kablo gaz borusu içerisinden geçirilecek ve borunun alt ucu kablo geçiş istikametinde kavis şeklinde kıvrılarak betona gömülecektir. Borunun toprak üstünde kalan kısmı 2.25 m'den az olmayacak ve boru direğe en az üç yerinden kroşelerle tespit edilecektir. Kablolar havai hat başlıkları ile nihayet bulacaktır. Yeraltı kabloları ile beslenen site şeklindeki dağınık binalarda, bina girişlerinde kablo buatı kullanılmayıp giriş - çıkış şeklinde bağlantı yapılacaktır Direk Dikme Direk dikimi, direğin ağırlığı ve büyüklüğü dikkate alınırsa, bazen insan gücü ile bazen trafor ile bazen de vinç ile dikey olmak üzere dikilir. Resim 1.11 de vinç yardımıyla direk dikimi görülmektedir. 12

18 Resim 1.11: Vinç yardımıyla direk dikimi Projeye göre direk yeri işaretlendikten sonra direk çukuru kazma, kürek, küskü ve kepçe ile ölçüsüne uygun olarak açılır. Açılan bu çukurlara direk dikildikten sonra teknolojik kurallara uygun olarak direk temelinin yapılması gerekir. Direklerin uzun süre konumu bozulmadan durmasını sağlamak için direk dikildikten sonra çukurunun, taş toprak ve harç ile usullere uygun doldurulmasına temel yapılması diyoruz. Demir ve beton direklerin temelleri ayrı ayrı şekillerde yapılır. Demir direk temeli: Demir direkler kesinlikle beton harç içerisine oturtulur. Bu iş için iki yüz dozluk harç kullanılır. (I m Dozluk harç hazırlamak için 0.75 m3. çakıl, 0,5 m3. kum 4 torba çimento, 105 It. su iyice karıştırılarak elde edilir.) Harcın içerisine fazla büyük olmamak şartı ile (en fazla 10 x 10 x 10 cm) taşlar konarak direğin dikilmesi sağlanır. Direk dibinde su, kar vs. birikimini önlemek için, toprak seviyesinden 20 cm yukarıya kadar yağmurluk betonu şeklinde şekillendirilir. Şekil 1.1 de demir direğin temeli gösterilmiştir. Şekil 1.1: Demir direk in temeli 13

19 Beton direk temeli: Bu direklerin çukuruna direk dikilmeden birkaç gün evvel 10 cm kalınlığında 200 dozlu harç dökülür. Bazen bunun yerine uygun ölçülerde prefabrik parçada kullanılır. Direk dikildikten sonra 200 dozluk harç ile karıştırılmış olan 10 X 10 X 10 cm taşlarla direk sabitleştirilir. Don tehlikesi olan havalarda beton dökülmez, sıcak havalarda betonun yanmaması için önlem alınır. Şekil 1.2 de beton direğin temeli gösterilmiştir. Şekil 1.2: Beton direğin temeli Direk temelleri yapılırken aşağıdaki derinlik ölçüleri dikkate alınacaktır. Temeller Elektrik kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmenliği Madde 56 ya göre uygun olacak şekilde yapılır (Resim 1.12). Ağaç direkler için zeminden başlayarak yüksekliği 8 metreye kadar olan direklerde derinlik 130 cm, 8 metreyi geçen her bir metre için bu uzunluğa 10 cm eklenecektir. Demir direklerde en az yüksekliğine göre en az derinlik 140 cm olacaktır. Beton direklerde en az yüksekliğe, göre en az derinlik 120 cm olacaktır. Resim 1.12: Galvaniz ve konik aydınlatma direk temelleri 14

20 Kablo Çekme Resim 1.13 te yapılan kablo çekme işlemi aşağıdaki kurallar dikkate alınarak yapılmalıdır. Kabloları 0 derece altında çekilmez. Çekmek gerekiyorsa 24saat 20 derece sıcaklıkta bekletildikten sonra çekilmelidir. Kablolar çekilmeden önce güzargahları iyi ölçünüz. Ek yapılmasından ve zaiyattan kaçınınız. Serilecek kablonun projede belirtilen uygunlukta olup olmadığını kontrol ediniz. Kabloların kanalizasyon, su, doğalgaz borularına en az 50 cm uzakta döşenmesini sağlayınız. Kabloların yapı duvarlarına, tesislere en az 70 cm uzakta döşenmesini sağlayınız. Kanal tabanına şartnamelerde belirtilen kalınlıkta ve özellikte kum seriniz. Uygun kablo taşıma aparatı ile çekilecek kabloyu kanalın uygun yerine taşıyınız. Kabloları yere değmeyecek şekilde kanal tabanına dizilen makaraların üzerinden geçecek şekilde açınız. Uzun mesafeli kablolarda, kabloların çekimi sırasında kabloya zarar vermeyecek özellikte ve kuvvette kablo çekme klavuz teli kullanınız. Kanal içinde birden fazla kablo döşeniyorsa kablolar arasına en az 7 cm aralık bırakınız. Kabloların dönüşleri sırasında zarar görmemesi için kablonun dış çapının 15 katından daha az çapta bükmeyiniz. Hemen sonlandırılmayacak veya ek yapılamayacak kabloların uçlarını su, yağmur ve neme karşı zift ile bantlayarak koruyunuz. Kablolar üst üste geçiyorsa aralarına şartnamede belirtilen özellikte ve kalınlıkta kum seriniz ve alttaki kabloyu tamamen örtecek şekilde bir sıra tuğla diziniz. Tuğlanın üzerine şartnamede belirtilen özellikte ve kalınlıkta kum ser ve ikinci kabloyu çekiniz. Kabloların çekilirken kırılmamasına, burkulmamasına, zedelenmemesine ve aşırı derecede gerilmemesine dikkat ediniz. 15

21 Kabloları çektikten sonra kablonun üstüne şartnamede belirtilen kalınlıkta ve özellikte kum seriniz. Kumun üstünü kabloların tamamını kapatacak şekilde bir sıra tuğla ile örtünüz. Tuğlanın üzerini şartnameye uygun özellikte ve miktarda dolgu maddesi ile doldurunuz. Üzeri şartnameye uygun uyarı bandı seriniz. Bandın üzeri uygun özellikte ve miktarda dolgu malzemesi kullanarak doldurunuz. Yapılan işlemleri kontrol ediniz. Resim 1.13: Kablo çekme Kablo Bağlantılarını Yapmak Ek yapılacak kablolara (S) yapacak şekilde ek payı bırakınız. Rutubetli ve yağışlı havalarda kablo eki yapmayınız. Ek yapılacak kabloların uçlarını şartnameye uygun şekilde temizleyiniz. Tozdan ve nemden arındırınız. Ek yapılacak kabloya uygun ek malzemesi kullanınız. Ek malzemesinin içinden çıkan ek yapma talimatına uyunuz. Ek yerlerinde olası bir arıza için rogar yapınız veya ek yerinin koordinatlarını alınız. Yapılan işlemleri kontrol ediniz Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği Kuvvetli akım elektrik aygıtları, kullanılmaları ya da işletilmeleri sırasında oluşacak ark ve kıvılcımlar, insanlar ve eşyalar için tehlikeli olmayacak biçimde yapılmalı ya da düzenlenmelidir. Bu durum kullanılan her aygıt için 16

22 yürürlükteki TS'da (yok ise sırasıyla EN, HD, IEC, VDE'de) belirtilen tip deneyleri ile doğrulanmış olmalıdır. Yangın tehlikesi bulunan yerlerdeki sigortalı ayırıcılarda oluşabilecek arkların yaratacağı yangın tehlikesini en aza indirmek üzere, bu tip ayırıcıların bulunduğu direklerin altına 10 cm. kalınlığında ve 3 metre yarı çapında bir bölgeye mıcır dökülecek veya grobeton atılacaktır. Kuvvetli akım elektrik aygıtlarının gerilim altındaki bölümlerine rastgele dokunmayı önlemek için yapılan kutular, bir arıza anında oluşabilecek iç ve dışarıdan gelebilecek mekanik zorlamalara karşı dayanıklı ve aygıtta ark oluşsa bile tehlikesiz bir manevra yapılabilecek biçimde olmalıdır. Bu koruyucu kutular aygıtın bulunduğu yerin koşullarına uygun koruma derecesine sahip olmalıdır. Koruma derecelerinin tanımı, ilgili standartlarda belirtildiği gibidir (Not: Burada kutu kelimesi mahfaza anlamında kullanılmaktadır.) Kuvvetli akım elektrik aygıtlarının gerilim altındaki bölümleri işletme gerilimi ve yerel koşullar göz önüne alınarak toprağa karşı ve kendi aralarında güvenli ye sürekli bir biçimde yalıtılmalıdır. Temellerin boyutlandınlması: Direkler, devrilmeye karşı güvenlik bakımından 49 uncu maddede belirtilen yüklenme varsayımlarındaki koşulların en ağırına göre hesaplanacaktır. Temel hesaplarında mutlaka direk tasarımına esas olan emniyet değerlerinin üzerinde bir emniyet sağlanacaktır. Direk temellerinin hesaplanmasında çeşitli topraklar için tablo'daki değerler kullanılacaktır. Direklerin temel içinde kalan bölümünün korunması: Demir direklerde toprak içinde kalan metal bölümlerin korozyon ve çürümeye karşı korunması için gerekli önlemler alınacaktır. Beton temelli demir direklerde beton içinde kalan parçaların korunması için önlem gerekmez. Ağaç direklerin toprak içinde kalacak bölümü en az aşağıdaki uzunluklarda olacaktır. Zeminden başlayarak yüksekliği 8 m'ye kadar olan direklerde 130 cm, 8 m'yi geçen her bir metre için bu uzunluğa 10 cm eklenecektir. Ağaç direkler yerel koşullarda dikkate alınarak çepeçevre taşlarla tutturulmalıdır. 17

23 Ağaç direklerin temel içinde kalan bölümü ile toprak üstündeki yaklaşık 30 cm'ye kadar olan bölümünün, toprak içerisindeki suların etkisi ile çürümesini önlemek için gerekli önlemler alınacaktır. Bu önlemler direğin yukarıda anılan bölümlerinde en az direğin üst bölümünün dayanıklılığını sağlayacak nitelikte olacaktır. Ağaç direkler doğrudan doğruya beton içine gömülemez. Bu yönetmeliğin kapsamına giren tesislerde Türk Standartları na uygun kablolar kullanılacaktır. Bunlar bulunmadığında belirtilen standartlara uygun kablolar kullanılacaktır. Kabloların korunması: Kablolar asm gerilimlere karşı uçlarına konacak parafudrlarla korunabilir. Kabloların topraklanması: Kabloların topraklanması için Elektrik Tesisleri nde Topraklamalar Yönetmeliği'ndeki hükümler uygulanır. Kablo yerlerinin işaretlenmesi: Kablo tesisleri bulunan kuruluşlar, bunların yerlerini tam olarak işaretleyerek bu kabloların geçiş güzergâhlarını gösteren planlan, belediye ve mücavir alan sınırlan içinde ilgili belediyelere, diğer yerlerde de ilgili mülki idare amirliklerine vermelidir.yeraltı kablo güzergâhları kaplamasız yerlerde işaretli beton kazıklarla, kaplamalı yerlerde oyulmuş işaretlerle belirtilmelidir. Şöyle ki güzergâhı görünmeyen kablolar (mesela hendek içindekiler), kablo güzergahı ve niteliği anlaşılacak şekilde işaretlenmelidir. Bu çerçevede düz güzergâh maksimum 100 m'de bir, ek ve branşman yerleri dönüş noktalan vb. yanılgıyı önleyecek şekilde işaretlenmelidir. Bu işaretler yerine göre beton kazık, pirinç veya döküm levha ya da kaldırım kaplamasında oyulmak suretiyle yapılmalıdır. Kablo renk kodlan TS 6429 standartına uygun olacaktır. 18

24 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Gezi parkının dış aydınlatma tesisatını yapınız. İşlem Basamakları Verilecek dış aydınlatma projesini inceleyiniz. Yola uygun armatür seçiniz. Yola uygun direkler seçiniz. Uygun kabloyu seçiniz. Kablo kanalını hazırlayınız. Armatürleri direklere bağlayınız. Tesisat kablolarını çekiniz. Kablo bağlantılarını yapınız. Direkleri monte ediniz. Direk topraklamasını yapınız. Öneriler Projeye göre malzemelerinizi eksiksiz temin etmelisiniz. TSE ve CE standartlarına uygun armatürleri kullanmalısınız. TSE ve CE standartlarına uygun direkleri kullanmalısınız. Çekeceğiniz hattın kablo kesitini tablodan kontrol etmelisiniz. Yönetmeliklere göre kablo kanallarını hazırlamalısınız. Tesisat kablolarını çekerken kablolara (S) vermelisiniz. Kablo iletkenlerinin uçlarını aynı boyda açmalısınız. Bağlantı terminallerindeki harf koduna uygun renkte bağlantı kablosu ilgili klemense bağlamalısınız. Armatür bağlantı klemenslerinde kablo iletkenlerinin uçlarını iyice sıkmalısınız. Yönetmelik maddelerine uygun topraklama işlemini yapmalısınız. 19

25 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME A- OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Aşağıdaki cümleleri doğru veya yanlış olarak değerlendiriniz. 1. Yüksek basınçlı sodyum buharlı lambalar en uzun ömürlü ışık lambaları olup şeffaf cam tüplü olanlarının etkinlik faktörleri 130 lm/w civarındadır. Şehir içi yol, cadde, sokak, meydan aydınlatmalarının tamamında parlak beyaz-sarı renkte ışık. A) Doğru ( ) B) Yanlış ( ) 2. Yer altı kabloları toprak seviyesinden en az 90 cm derinlikte açılacak kanallar içine dalgalı bir şekilde döşenecektir. A) Doğru ( ) B) Yanlış ( ) 3. Direk dikimi, direk in ağırlığı ve büyüklüğü dikkate alnırsa, bazen insan gücü ile bazen tirfor ile bazen de vinç ile dikey olmak üzere dikilir. A) Doğru ( ) B) Yanlış ( ) 4. Demir direklerde en az yüksekliğine göre temel derinlikleri en az derinlik 100 cm olacaktır. A) Doğru ( ) B) Yanlış ( ) 5. Beton direklerde en az yüksekliğe, göre temel derinlikleri en az derinlik 90 cm olacaktır. A) Doğru ( ) B) Yanlış ( ) 6. Demir direkler dikilirken beton harç içerisine oturtulur. Bu iş için 200 dozluk harç kullanılır. Harcın içine 10 X 10 X 10cm taşlarla direk sabitleştirilir. A) Doğru ( ) B) Yanlış ( ) DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete dönerek tekrar inceleyiniz. Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz. 20

26 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 2 Uygun ortam sağlandığında park-bahçe aydınlatma tesisatı kablolarını çekebilecek, güvenli, verimli, tekniğine uygun eleman seçimi ve montajını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: Park ve bahçe aydınlatmasında kullanılan armatür ve direk çeşitlerini araştırınız. Park ve bahçe aydınlatmasında kanal hazırlama, aydınlatma direği dikme, kablo çekme ve kabloların bağlantlılarını yapmayı öğrenmelisiniz. Tanıma işlemleri için internet ortamı ve aydınlatma araçlarının satıldığı mağazaları gezmeniz gerekmektedir. Kanal hazırlama aydınlatma direği dikme kablo çekme ve kabloların bağlatlılarını yapmayı ise piyasada bu işleri yapan kişilerden ön bilgi almanız gerekir. Kazanmış olduğunuz bilgi ve deneyimleri arkadaş gurubunuz ile paylaşınız. 2. PARK BAHÇE AYDINLATMASI 2.1. Park, Bahçe Aydınlatma Armatürleri Günümüzde park ve bahçelerin aydınlatılması dekoratif önem taşımaktadır. Park ve bahçe aydınlatmalarında genellikle yüksek basınçlı civa buharlı lambalar tercih edilmektedir. Resim 2.1 de park ve bahçe aydınlatmasında kullanılan armatür çeşitlerinden biri gösterilmektedir. Resim 2.1: Park ve bahçe aydınlatma armatürü 21

27 Çeşitleri Çeşitli firmaların kataloğlarından veya internet sitelerinden kullanım amacınıza göre uygun armatürleri seçebilirsiniz. Resim 2.2 de birkaç çeşit armatür gösterilmektedir Yapıları Resim 2.2: Park ve bahçe armatür çeşitleri Park ve bahçelerde kullanılan armatürlerin dış kısmı camdan veya sert PVC madden imal edilir. Dış kısmı çeşitli renkte plastik malzeme veya cam olarak üretilir. Enerjinin bağlanacağı kontak yuvaları düzeneği, yanmaz özellikli PVC veya porselen malzemenin içinde bulunmaktadır. Armatürde kabloların bağlanacağı iletken bağlantı uçları ve kontakları dışında, temas edilen yüzey ve dış yüzeyi yalıtkandır Park, Bahçe Aydınlatma Armatür Direkleri Çeşitli firmaların kataloglarından veya internet sitelerinden kullanım amacınıza göre uygun armatür direklerini seçebilirsiniz. Resim 2.3 te çeşitli armatür direk resimleri gösterilmektedir. Resim 2.3: Park ve bahçe aydınlatma direkleri Resim 2.4 te çim aydınlatma armatür direkleri gösterilmektedir. 22

28 Çeşitleri Resim 2.4: Çim aydınlatma armatür direkleri Günümüzde kullanılan park bahçe aydınlatma armatür direkleri, kullanıldıkları yerlere göre plastik direkler ve demir direkler olmak üzere ikiye ayrılır Plastik Direkler Üretici firmalar müşterilerinin isteklerine ve ortam koşullarına göre, değişik ebatlarda plastik direk imal etmektedir. Maliyetlerinin ucuz olması, taşıma ve montaj kolaylığı, oksitlenmeden etkilenmemesinden dolayı plastik direkler tecih edilmektedir. Resim 2.5 te plastik direk gösterilmektedir. Resim 2.5: Plastik direkler 23

29 Demir Direkler Üretici firmalar yerel yönetimlerin ve müşterilerinin özel isteklerine göre, değişik ebatlarda demirden veya dökümden yapılmış direk imal etmektedirler. Maliyetleri plastik direklere göre daha fazladır. Taşıma ve montaj güçlüğünün yanı sıra sağlamlığı ve uzun ömürlü olmasından dolayı yerel yönetimlerin tercih ettiği park bahçe armatür direkleridir. Demir direklerin oksitlenmelere karşı boyanmaları gerekir. Resim 2.6 da demir direk gösterilmektedir Özellikleri Resim 2.6: Demir direkler Park, bahçe aydınlatma armatür direklerinin özellikleri: Dekoratif görünüm Ebatlarının küçük olmasından dolayı taşıma kolaylığı Montaj kolaylığı Yapılarının sağlam olması Elektrik bağlantılarının kolay yapılması Boyutları İhtiyaç sahiplerinin isteklerinin doğrultusunda, üretici firmalar park, bahçe aydınlatma armatür direklerini 90 cm ile 4 m ebatlarında üretmektedir Park, Bahçe Aydınlatma Tesisatı Yapımı İşlem Sırası Park, bahçe aydınlatma tesisatının yapımında demir ve plastik direkler için aynı işlem sırası uygulanır. 24

30 Resim 2.7: Park ve bahçe aydınlatmaları Kanal Hazırlama Aydınlatılması yapılacak bahçenin belirtildiği biçimde kablo kanalı güzergahı belirlenir. Besleme panosu ile direkler arası kanal güzargahı tespit edilir. Şartnamelere uygun derinlikte ve genişlikte kanal açılır. Kablo kanallarını zorunlu haller dışında makine ile açılır. Makine ile kazının riskli olduğu durumlarda el ile kazı yapılır. Kanal açıldıktan sonra kanal içindeki taş, toprak parçası vb. yabancı maddeler temizlenir. Yol geçişlerinde şartnamede belirtilen özellikte ve sayıda PVC boru kullanılır. Eğer şartnamede isteniyorsa, boruları betonla kaplanabilir. Yapılan işlemler kontrol edilir Aydınlatma Direği Dikme Önceden belirlenmiş direk yerlerine temel çukurları açılır. Açılan çukurun içine direğin dik durması için ankraj çubukları yerleştirilir. Temel betonu atılmadan önce ankraj çubukları terazi ile gönyeye getirilmelidir. Ankraj çubukları gönyesi bozulmadan temel betonu dökülür. Betonun üstüne direk tabyası koyulur. Aydınlatma direği direk tabyasının üzerine monte edilir. 25

31 Kablo Çekme Kablolar çekilmeden önce güzargahları iyi ölçünüz. Kabloları ek yapmaktan ve fazla kablo kullanmayınız. Serilecek kablonun projede belirtilen uygunlukta olup olmadığını kontrol ediniz. Kanal tabanına şartnamelerde belirtilen kalınlıkta ve özellikte kum seriniz. Uzun mesafeli kablolarda, kabloların çekimi sırasında kabloya zarar vermeyecek özellikte ve kuvvette kablo çekme klavuz teli kullanınız. Hemen sonlandırılmayacak veya ek yapılamayacak kabloların uçlarını su, yağmur ve neme karşı zift ile bantlayarak koruyunuz. Kablolar çekilirken; kırılmamasına, burkulmamasına, zedelenmemesine ve aşırı derecede gerilmemesine dikkat ediniz. Tuğlanın üzerini şartnameye uygun özellikte ve miktarda dolgu maddesi ile doldurunuz. Yapılan işlemleri kontrol ediniz Aydınlatma Kontrol Elemanı Aydınlatma hattının kablolarını, besleme panosundaki sigortaya bağlantısını yapınız. Dikilen aydınlatma direklerinin topraklamasını yapınız. Dikilen aydınlatma direklerini ve armatürlerini yönetmeliğe uygun olup olmadıklarını kontrol ediniz. Kablo kanallarının düzgün kapatıldığından emin olunuz. Armatürlerin kablo bağlantılarının sağlamlığını kontrol ediniz. Yapmış olduğunuz sistemin çalışır durumda olduğunu kontrol ediniz. Aşağıdaki aydınlatma resminde, park ve bahçelerde büyük oranda gökyüzüne ışık gönderen glop tipi armatür yerine uygun tasarımlı, direk veya yarı-direkt ışık dağılımlı armatür kullanıldığı görülmektedir. Şekil 2.1 park, bahçe armatürleri tercihindeki yanlış ve doğru gösterilmesi. 26

32 YANLIŞ AYDINLATMA DOĞRU AYDINLATMA Şekil 2.1: Park, bahçe armatürleri tercihindeki yanlış ve doğru gösterimi Kablo Bağlantılarını Yapma Ek yapılacak kablolara (S) yapacak şekilde ek payı bırakınız. Rutubetli ve yağışlı havalarda kablo eki yapmayınız. Ek yapılacak kabloların uçlarını şartnameye uygun şekilde temizleyiniz. Tozdan ve nemden arındırınız. Ek yapılacak kabloya uygun ek malzemeyi kullanınız. Ek malzemesinin içinden çıkan ek yapma talimatına uyunuz. Ek yerlerinde olası bir arıza için rögar yap veya ek yerinin koordinatlarını alınız. Yapılan işlemleri kontrol ediniz Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği Projede işaret edilen yerlerde projede yazılı güç ve cinste piyasanın en iyi malzemesinden mamul projektörler konacaktır. Projektörler en az 2.00 metre yükseklikte ve 2 lik demir boru mesnetler üzerine tespit edilecektir. Projektörler istenen istikamette çevrilebilmeli ve tespit 27

33 edilebilmelidir. Demir boru mesnetleri rögarlara icabında çıkarılabilecek şekilde tespit edilecektir. Projektörler bahçe içlerinde herkesin giremeyeceği yerlere konulacaktır. Gerektiğinde bunlar 15 cm kalınlığında beton plakalar üzerine dökme ayaklar vasıtasıyla oturtulacaktır. Ayakların altında bulunan oyuklar, beton kaidedeki mevcut paslanmaz madenden yapılmış çıkıntılara takılacaktır. Beton kaidelerin üstü şap ile örtülecektir. Rögarlar betondan yapılacak ve kenarları köşebentlerle çevrilecektir. Rögarların iç cidarları sıvanacak ve sızan suların birikmemesi için kaidesine boşaltma büzleri konacaktır. Rögarların iç ölçüsü takriben 30x40 cm derinliği 70 cm olacaktır. Rögar kapakları beton yapılacak ve etrafı köşebentlerle çevrilecektir. Kapaklar etrafındaki zemine uygun bir şekilde kapanacak ve bir kaldırma halkasına havi olacaktır. Demir kısım bir kat sülyen ve iki kat yağlıboya ile boyanacaktır. Rögarlar dâhilinde her priz için bir sigorta bulunacak ve bu tesisat antigron nevinden kablolarla tamamen etanş olarak yapılacaktır. Prizler kapaklı ve güvenlik kontaklı cinsten olacaktır. Bahçe, demir boru direkler üzerinde harici tip armatür içerisinde bulunan lambalarla aydınlatılacaktır. demir direkler ampul cinsleri ve armatürlerin şekilleri projesinde belirtilen evsafta olacaktır. Demir direkler beton temeller içine konacak, zeminden aşağıdaki kısımda kablo giriş menfezi ve üst kısmında klemens ve sigorta yuvası bulunacak ve bu yuva anahtarlı bir kapak ile kapanacaktır. Direk bir kat sülyen ve kontrollukça beğenilecek iki kat yağlıboya ile boyanacaktır. Boya, kum, çimento bedeli seridöpri fiyatına dahil edilmiş olup ayrıca bir bedel ödenmeyecektir. Donanma ve bahçe aydınlatmasının beslenişi, müstakil olarak yerleştirilen bir trafo postasına ait tablodan yapılıyorsa, en kötü şartlı lambaya kadar olan yerdeki gerilim düşümü %5'i, binalardan her hangi birine ait tablodan yapılıyorsa %1.5'i geçmeyecektir. Dış aydınlatmada direkten direğe geçişte yeraltı kablo buatı kullanılmayacak, direk gövdelerinde giriş çıkış şeklinde bağlantı yapılacaktır. 28

34 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Okulunuzun bahçesi veya uygun alanın aydınlatma projesini hazırlayıp, uygun aydınlatmayı gerçekleştiriniz. İşlem Basamakları Park, bahçeye uygun armatürleri seçiniz. Uygun kabloyu seçiniz. Kablo kanalını hazırlayınız. Aydınlatma armatürlerini takınız. Tesisat kablolarını çekiniz. Kablo bağlantılarını yapınız. Armatür direk topraklamasını yapınız. Öneriler Projeye göre malzemelerinizi eksiksiz temin etmelisiniz. TSE ve CE standartlarına uygun armatürleri kullanmalısınız. Çekeceğiniz hattın kablo kesitini tablodan kontrol etmelisiniz. Yönetmeliklere göre kablo kanallarını hazırlamalısınız. Aydınlatma armatürlerini duya iyice yerleştirmelisiniz. Tesisat kablolarını çekerken kablolara (S) vermelisiniz. Kablo iletkenlerinin uçlarını aynı boyda açmalısınız. Bağlantı terminallerindeki harf koduna uygun renkte bağlantı kablosu ilgili klemense bağlamalısınız. Armatür bağlantı klemenslerinde kablo iletkenlerinin uçlarını iyice sıkmalısınız. Yönetmelik maddelerine uygun topraklama işlemini yapmalısınız. 29

35 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME A.OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Aşağıdaki cümleleri doğru veya yanlış olarak değerlendiriniz. 1. Park ve bahçe aydınlatmalarında genellikle yüksek basınçlı civa buharlı lambalar tercih edilmektedir. A) Doğru ( ) B) Yanlış ( ) 2. Park ve bahçelerde kullanılan armatürlerin dış kısmı porselen maddeden imal edilir. A) Doğru ( ) B) Yanlış ( ) 3. Park bahçe aydınlatma armatür direkleri kullanıldıkları yerlere göre plastik direkler, demir direkler ve ağaç direkler olmak üzere üçe ayrılır. A) Doğru ( ) B) Yanlış ( ) 4. Park, bahçe aydınlatma armatür direkleri 90 cm ile 4 m ebatlarında üretmektedir. A) Doğru ( ) B) Yanlış ( ) 5. Park ve bahçelerde kullanılan, gökyüzüne ışık gönderen glop tipi armatür kullanıması uygundur. A) Doğru ( ) B) Yanlış ( ) 6. Projektörler en az 2.00 metre yükseklikte ve 2 lik demir boru mesnetler üzerine tespit edilecektir. A) Doğru ( ) B) Yanlış ( ) 7. Rögarların iç ölçüsü takriben 50x70 cm. derinliği 90 cm olacaktır. A) Doğru ( ) B) Yanlış ( ) DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete dönerek tekrar inceleyiniz. Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz. 30

36 PERFORMANS PERFORMANS TESTİ TESTİ Aşağıda belirtilen uygulama faaliyetini, gözlenecek davranışları dikkate alarak gerçekleştiriniz. İşlemi yapabilme süresi: 1 ders saati (40 dakika) Besleme panosu Besleme panosundan aydınlatma direğine kadar olan aydınlatma hattını çekerek, besleme panosundaki sigorta ve armatür bağlantılarını yapınız. Kullanılacak Alet ve Malzemeler 1-1 adet park armatür direği 2-3x2,5 mm 2 NYY kablo 3- Klemens 4- Pense 5-Yankeski 6-1 adet armatür+ampül 7- Tornavida 8- Kontrol kalemi 9- Besleme panosu 10-1 adet W otomat sigorta 6A 31

37 PERFORMANS PERFORMANS DEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME Aşağıda listelenen davranışları gözlemlediyseniz EVET, gözlemleyemediyseniz HAYIR, sütununda bulunan kutucuğa (X) işareti koyunuz. DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ Evet Hayır 1 Malzemeleri kontrol ettiniz mi? 2 Uygun renkte ve kesitte kabloları seçtiniz mi? 3 Besleme panosuna bağlantıyı yaptınız mı? 4 Faz hattını sigortaya bağladınız mı? 5 Direğin bağlantısını yaptınız mı? 6 Armatür ün bağlantısını gerçekleştirdiniz mi? 7 İşlemi zamanında bitirebildiniz mi? 8 Öğretmeninizle birlikte son kontrolü yapıp, enerji verdiniz mi? DEĞERLENDİRME Uygulama ile ilgili bir sorun varsa, işinizi öğretmeninize göstererek eksiğinizi tamamlayınız. 32

38 ÖĞRENME FAALİYETİ 3 ÖĞRENME FAALİYETİ 3 AMAÇ Uygun ortam sağlandığında, bu faliyet sonunda öğrenci küçük bir saha aydınlatma tesisatı montajı ve bağlantılarını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: Saha aydınlatması için kullanılan armatürleri ve kullanılan direklerin özellikleri araştırınız. Saha aydınlatması yapılırken halojen armatürler tercih edimektedir. Nedenini araştırınız. Bildiğiniz en yakın sahaya giderek gerekli araştırmaları yaptıktan sonra, kazanmış olduğunuz bilgi ve deneyimleri arkadaş grubunuz ile paylaşınız. 3. SAHA AYDINLATMASI Kentleşmeyle bereber oyun alanlarının daralması ve insanların futbol sevgisi halı sahalarının günümüzde çok yaygınlaşmasına neden oldu. İnsanların iş yoğunluğundan kurtulup boş zaman buldukları geceleride spor yapmalarını olanak kılmıştır. Bu nedenle halı sahalarının verimli şekilde aydınlatması gerekir. Resim 3.1 de yapılmış halı saha aydınlatması gösterilmektedir. Resim 3.1: Halı saha aydınlatması 33

39 3.1. Dış Aydınlatma Armatürleri Çeşitleri, Yapıları, Armatür Bağlantıları Şekilleri, Ampul Yapıları Dış aydınlatma armatürleri dört gruba ayrılır. Sodyum buhar ampül, civa buhar ampul, metal buhar ampül ve halojen ampuldür. Direk içerisinde çoklu iletkenli, esnek kablo kullanılacaktır. Bu kablolar sürekli kullanımda 80 derece sıcaklığa dayanıklı olacaktır. Direklerde kullanılacak armatürlerin güçleri ve sayısı, projede verilen ışık şiddetleri dikkate alınarak seçilmelidir. Balast, ignatör ve ampul armatür içerisinde bulunur. Ayrıca balast panosu kullanılmayacaktır Sodyum Buhar Ampulü Bu konu de anlatılmıştır.(bkz ) Cıva Buhar Ampulü Bu konu de anlatılmıştır. (Bkz ) Metal Buhar Ampulü Resim 3.2 de etkinlik faktörleri 160 lm/w civarında ve görülen renk özellikleri iyi ama ömürleri kısa olan metal halojen lambaların, dış aydınlatmada sadece spor sahaları, bina dış cephe aydınlatmaları dekoratif amaçlı olan aydınlatmalarda iyi sonuç verdiği görülmüştür. ( bkz.) Resim 3.2: Metal halojen lamba Halojen Ampulü Düşük voltajlı halojen kapsül ampuller çok geniş bir kullanım alanına sahiptirler. Resim 3.3 te farklı tipleri görülmektedir. 34

40 Resim 3.3: Halojen ampuller Bu tip ampuller düşük basınçlı ampul grubuna girerler. Ortalama çalışma ömürleri 1500 saat civarındadır. Bu tip ampullerin renksel geri verimlilikleri mükemmeldir. (%100) Dahili mekanların kullanımı için uygundur. Renk sıcaklıkları 3000 K (Kelvin) civarındadır. Her konumda yanabilmektedirler. Reflektörlü tipleri de mevcuttur bu tipler özellikle noktasalaydınlatmalar için tasarlanmıştır. Işık ayarlayıcıları ile birlikte kullanılabilirler. Bu tip ampullerin transformatörlerle birlikte kullanılabilen tipleri olduğu gibi, şebeke geriliminde çalışabilen tipleri de bulunur. Ayrıca çift sarılmış Flamanlı saydam kuvarstan silindir biçiminde yapılmış bir tüpe sahip, şebeke geriliminde çalışabilen çubuk türleri de mevcuttur. Resim 3.4 bkz. Resim 3.4: Çubuk halojen ampul 3.2. Futbol Sahası Aydınlatma Armatür Direkleri Çeşitleri Halı sahalar, basketbol ve voleybol sahalarının aydınlatmasında özel tırmanma merdivenli, boyalı, flaşlı aydınlatma direkleri saha kenarlarına önceden açılan temellere beton ve blokaj taşı sıkıştırılarak monte edilir. Dikilen direklere 400 W metal halide, balastlı projektör takılır. Polyester aydınlatma panosu ve muhtelif özelliklerdeki aydınlatma için gerekli kablolar ve topraklama çubuğu takılarak hazırlanır. Aşağıdaki Resim 3.5 te futbol sahası aydınlatma direkleri gösterilmektedir. 35

41 Resim 3.5: Futbol sahası aydınlatma direkleri Boyutları Saha aydınlatmalarında kullanılan aydınlatma direklerinin boyları 4m ile 6,5m olarak imal edilirler. Yandaki Resim 3.6 da saha aydınlatma direği gösterilmektedir. Resim3.6: Saha aydınlatma direği 3.3. Futbol Sahası Aydınlatma Tesisatı Yapımı İşlem Sırası Kanal Hazırlama Onaylı projede belirtildiği biçimde kablo kanalı güzergâhı belirlenir. Besleme panosu ile direkler arası kanal güzargahı tespit edilir. Şartnamelere uygun derinlikte ve genişlikte kanal açılır. Kablo kanallarını zorunlu haller dışında makine ile açılır. Makine ile kazının riskli olduğu durumlarda ise el ile kazı yapılır. Kanal açıldıktan sonra kanal içindeki taş, toprak parçası vb. yabancı maddeleri temizlenir. 36

42 Yol geçişlerinde şartnamede belirtilen özellikte ve sayıda PVC boru kullanılır. Eğer şartnamede isteniyorsa, borular betonla kapatılır. Yapılan işlemler kontrol edilir Direk Dikme Önceden belirlenmiş direk yerlerine temel çukurları açılır. Açılan çukurun içine direğin dik durması için ankraj çubukları yerleştirilir. Temel betonu atılmadan önce ankraj çubukları terazi ile gönyeye getirilmelidir. Ankraj çubukları gönyesi bozulmadan temel betonu dökülür. Betonun üstüne direk tabyası koyulur. Direk tabyanın üzerine monte edilir Kablo Çekme Kablolar çekilmeden önce güzargahları iyi ölçünüz. Kabloya ek yapmaktan ve fazla kablo kullanmaktan kaçınınız. Serilecek kablonun projede belirtilen uygunlukta olup olmadığını kontrol ediniz. Kanal tabanına şartnamelerde belirtilen kalınlıkta ve özellikte kum seriniz. Uzun mesafeli kabloların, çekimi sırasında kabloya zarar vermeyecek şekilde azami gayret gösteriniz. Hemen sonlandırılmayacak veya ek yapılamayacak kabloların uçlarını su, yağmur ve neme karşı zift ile bantlayarak koruyunuz. Kablolar çekilirken; kırılmamasına, burkulmamasına, zedelenmemesine ve aşırı derecede gerilmemesine dikkat ediniz. Tuğlanın üzerini şartnameye uygun özellikte ve miktarda dolgu maddesi ile doldurunuz. Yapılan işlemleri kontrol ediniz Aydınlatma Sistemi Kontrol Elemanı Aydınlatma hattı kablolarının, besleme panosundaki sigortaya bağlantısını yapınız. Dikilen aydınlatma direklerinin topraklamasını yapınız. 37

43 Dikilen aydınlatma direklerin ve armatürlerin yönetmeliğe uygun olup olmadıklarını kontrol ediniz. Kablo kanallarının düzgün kapatıldığından emin olunuz. Armatürlerin kablo bağlantılarının sağlamlığını kontrol ediniz. Yapmış olduğunuz sistemin çalışır durumda olduğunu kontrol ediniz Kablo Bağlantılarını Yapma Ek yapılacak kablolara (S) yapacak şekilde ek payı bırakınız. Rutubetli ve yağışlı havalarda kablo eki yapmayınız. Ek yapılacak kabloların uçlarını şartnameye uygun şekilde temizleyiniz. Tozdan ve nemden arındırınız. Ek yapılacak kabloya uygun ek malzemesi kullanınız. Ek malzemenin içinden çıkan ek yapma talimatına uyunuz. Ek yerlerinde olası bir arıza için, rögar yapınız veya ek yerinin koordinatlarını alınız. Yapılan işlemleri kontrol ediniz. 38

44 UYGULAMA UYGULAMA FAALİYETİ FAALİYETİ Öğretmeninizin uygun gördüğü alanın aydınlatması yapınız. İşlem Basamakları Verilecek projeyi inceleyiniz. Sahaya uygun armatürleri seçiniz. Sahaya uygun direkleri seçiniz. Uygun kabloyu seçiniz. Kablo kanalını hazırlayınız. Armatürleri direklere bağlayınız. Aydınlatma direklerini dikiniz. Tesisat kablolarını çekiniz. Kablo bağlantılarını yapınız. Direk topraklamasını yapınız. Öneriler Projeye göre malzemelerinizi eksiksiz temin etmelisiniz. TSE ve CE standartlarına uygun prejektörleri ve direkleri kullanmalısınız. Çekeceğiniz hattın kablo kesitini tablodan kontrol etmelisiniz. Yöntmeliklere göre kablo kanallarını hazırlamalısınız. Aydınlatma projektörlerini direklere iyice yerleştirmelisiniz. Tesisat kablolarını çekerken kablolara S vermelisiniz. Kablo iletkenlerinin uçlarını aynı boyda açmalısınız. Bağlantı terminallerindeki harf koduna uygun renkte bağlantı kablosu ilgili klemense bağlamalısınız. Projektör bağlantı klemenslerinde kablo iletkenlerinin uçlarını iyice sıkmalısınız. Yönetmelik maddelerine uygun topraklama işlemini yapmalısınız. 39