T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ (DİNLER TARİH) ANABİLİM DALI BAPTİZM VE KIRGIZİSTANDA BAPTİST FAALİYETLER

Transkript

1 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ (DİNLER TARİH) ANABİLİM DALI BAPTİZM VE KIRGIZİSTANDA BAPTİST FAALİYETLER Doktora Tezi Bakıt Murzaraimoğlu ANKARA 2003.

2 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ (DİNLER TARİH) ANABİLİM DALI BAPTİZM VE KIRGIZİSTANDA BAPTİST FAALİYETLER Doktora Tezi Hazırlayan Bakıt Murzaraimoğlu Tez Danışmanı Prof. Dr. Mustafa Erdem ANKARA 2003

3 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ (DİNLER TARİH) ANABİLİM DALI BAPTİZM VE KIRGIZİSTANDA BAPTİST FAALİYETLER Doktora Tezi Tez Danışmanı : Prof. Dr. Mustafa Erdem Tez Jürisi Üyeleri Adı ve Soyadı İmzası Tez Sınav Tarihi.

4 Tezin Adı : BAPTİZM ve KIRGIZİSTANDA BAPTİST FAALİYETLER Tezi Hazırlayan : Murzaraimoğlu Bakıt Tez Danışmanı : Prof. Dr. Mustafa Erdem Tez Sayfası : 130 Doktora Tezi Demokratik sistemin sağladığı din ve vicdan ile fikir düşünce hürriyetleri Kırgızistan da bir çok fikir, düşünce, inanç ve dine serbestçe anlatılma ve yayılma imkanını sağladı. Bu durum, her şartta dünyada sürekli yayılma gayreti içerisindeki misyonerli din olan Hıristiyanlık ve Hıristiyan misyonerleri için bulunulmaz bir fırsat doğurdu. Özellikle Kırgız halkının maddi yönden imkansızlıkları, gerek kendi mensubu bulundukları İslam dini ve gerekse Hıristiyanlık ve diğer dinler hakkındaki bilgi eksiklikleri bu fırsatın Hıristiyan misyonerler için değerlendirilmesi imkanını sağladı. Hıristiyan misyonerleri ve diğer dini guruplar bütün bu olumsuz şartları kendi lehlerine avantaj olarak kullandılar. Bu faaliyetler sadece Kırgızistan ile sınırlı kalmayarak diğer Türk cumhuriyetlerini de kapsayabileceğinden dolayı, onlarla birlikte bu guruplara karşı ortak tedbirler alınmalıdır. Bu konuda devletini, milletini, vatanını seven geçmişine saygılı ve İslami kimliğe sahip olan bütün insanlar kendisini sorumlu hissetmelidir. Baptistler ve diğer misyoner guruplar, bazı kurumlara maddi yardımlar yaparak, şu anda Kırgızistan ın %80 nüfusunu oluşturan Müslümanların sahip olmadıkları imkanları elde etmişlerdir. Bu durum Kırgızların geleceği açısından telafisi mümkün olmayan tehlikeler doğurabilir. Sonuç olarak da Baptistlerin misyonerlik faaliyetleri geçmişte olduğu gibi, günümüzde ve yarın da devam edecektir. Ancak, bazı insanları ve toplumları etkileseler bile, sağlam bir milli karakteri, berrak bir dini inanışı olan Türklerin onlardan hemen etkilenmesi mümkün değildir. Onların şimdiye kadarki yaptıkları faaliyetler sonucunda elde ettikleri netice bunun açık bir kanıtıdır. Ancak, çalışan kazanır genel hükmü çerçevesinde misyonerliğin bu gayeleri neticesinde mutlaka belli hedeflere ulaşacağı varsayılarak, Kırgızlara milli ve manevi değerleri yeterli düzeyde öğretilmeli ve onların menfur emellerine imkan verilmemelidir.

5 A B S T R A C K T BAPTİSM AND BAPTİSTS ACTİVİTİES İN KYRGYZSTAN An my thesis submitted to the İnstitute of Social Sciences of Ankara University. Physical features : 130 Presenter : Bakıt Murzaraimoğlu Superviser : Prof. Dr. Mustafa Erdem My thesis consists of three chapters excluding introduction. İn my work, İ have tried to work out the Baptists missionary activities came about in Kyrgyzstan after the country had got its independence. After the country got independence and democracy fostered there, a free vicinity came about for several thoughts and beliefs. And this gave the opportunity Baptist missionaries to propagete their ideas freely there. Within this framework, in orter to increase in number and to attrack people, they publısh many books, pamplets and use radia broadcasting. And even they exploit the poor conditions of the citizens to convert to Christianity. These groups think a further 50 or 100 years and accordingly. Wi, in our, thesis, using analitical and case study methods, tried to make out the current missionary situations in Kyrgyzstan wth their aims, achievements and future prospects.

6 İçindekiler Önsöz...5 Giriş...7 A. Araştırmanın Amacı...7 B. Araştırmanı Önemi...8 C. Kaynaklar ve Araştırmanın Metodu...9 D. Hıristiyanlığa Genel Bir Bakış...9 a. Hıristiyanlığın Doğuşu ve Tarihi Gelişimi...10 b. Hıristiyanlıkta Bölünmeler...10 E. Protestanlığa Genel Bir Bakış...13 a. Protestanlığın Doğuşu ve Tarihi Gelişimi...13 b. Protestan Anlayışlar...15 BİRİNCİ BÖLÜM BAPTİZMİN ORTAYA ÇIKIŞI VE BAPTİST GÖRÜŞLER A. Baptizm...17 a. Baptizmin Doğuşu ve Tarihi Gelişimi...17 b. Baptistlerin Amerika daki Gelişimi...20 c. Baptistlerin Rusya daki Gelişimi...21 B. Baptistlerin Teolojik Görüşleri, İnanç Esasları ve İbadetleri...25 a. Tanrı Anlayışı...26 b. Vaftiz Anlayışı...27 c. Kurtuluş ve Ahiret Anlayışı...29 d. Kutsal Kitap Anlayışı...31 e. İnançları...33 f. İbadetleri...34 C. Bazı Konularla İlgili Anlayışları ve Uygulamaları...35 a. İlim Anlayışı...35 b. İnsan Anlayışı...36 c. Ahlak Anlayışı...38 d. Kilise Anlayışı

7 e. Misyonerlik Anlayışı...41 f. Ayinleri, Önemli Gün ve Bayramları...43 D. Baptistlerin Diğer Protestan Gurupları Arasındaki Yeri...45 a. Calvinistler...46 b. Evanjelistler...47 c. Anabaptistler ve Mennonitler...49 d. Ellinci Gün Hıristiyanları...50 İKİNCİ BÖLÜM BAPTİSTLERİN KIRGIZİSTAN DAKİ MİSYONERLİK FAALİYETLERİ A. Baptistlerin Kırgızistan a Gelişi...52 a. Kırgızistan ı Tercih Etme Sebepleri...52 b. SSCB Dönemi...55 c. Bağımsızlık Sonrası Dönem...57 B. Baptistlerin Kırgızistan da Uyguladıkları Misyonerlik Faaliyet Alanı ve Yöntemleri...58 a. Sosyal Faaliyetleri Maddi Yardımlar Tıbbi Yardımlar Toplantılar ve Vaazlar İbadethaneler...66 b. Siyasi Faaliyetler Baptistlerin Kırgızistan Siyasetindeki Yeri Yönetim İle Olan İlişkileri...72 c. Eğitim Faaliyetleri Okullar Yabancı Dil Kursları Yurt Dışında Eğitim İncil Kursları Hitabet Eğitimi

8 6. Kreş Eğitimi Psikoloji Eğitimi...82 d. Basın Yayın Faaliyetleri Gazeteler Dergiler Kitaplar ve Broşürler Radyo Yayınları TV Yayınları...93 C. Kırgızistan daki Baptist Faaliyetlere Karşı Halkın Tepkisi...94 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KIRGIZİSTAN DA BAPTİSTLER İLE İŞ BİRLİĞİ İÇERİSİNDE OLAN DİĞER DİNİ MİSYONER GURUPLAR VE BAZI YENİ DİNİ HAREKETLER A. Baptistlerle İş Birliği Yapan Guruplara Genel Bir Bakış B. Baptistlerle İş Birliği Yapan Protestan Menşeli Guruplar a. Evanjelist Hıristiyanlar Kırgızistan daki Tarihçesi Baptistlerle Olan İlişkileri b. Pyatidesyatnikler (Ellinci Gün Hıristiyanları) Kırgızistan daki Tarihçesi Baptistlerle Olan İlişkileri c. Novoapostolcular Kırgızistan daki Tarihçesi Baptistlerle Olan İlişkileri d. Presbiteryenler Kırgızistan daki Tarihçesi Baptistlerle Olan İlişkileri C. Baptistlerle İş Birliği Yapan Yeni Dini Hareketler a. İsus Hristos Kilisesi Kırgızistan daki Tarihçesi

9 2. Baptistlerle Olan İlişkileri b. Ümit Işığı Gurubu Kırgızistan daki Tarihçesi Baptistlerle Olan İlişkileri c. Hayat Kaynağı Gurubu Kırgızistan daki Tarihçesi Baptistlerle Olan İlişkileri Sonuç Kaynakça

10 Önsöz Sovyetler Birliğinin dağılmasıyla bağımsızlığını elde eden Kırgızistan Cumhuriyeti demokratik bir sistemi benimsemesinin ardından bir takım dini misyoner gurupların faaliyet yaptığı bir alana dönüşmüştür. Özellikle Batılı Hıristiyan kökenli dini misyoner guruplar, din konusunda bakir olan bu Cumhuriyet e bir an önce kendi fikir ve düşüncelerini yayabilmek için birbirleriyle yarışa girmiştir. Kırgızistan daki ateist bir sistemden sonra oluşan manevi boşluklarından istifade etmek isteyen bu misyoner guruplar sahip oldukları maddi ve manevi her türlü imkanlarla insanları kendilerine çekmek ve kendi fikir ve düşüncelerinin esiri etmek için çalışmaya başlamıştır. Bu konuda en çok başarı sağlayan gurupların arasında Protestanlığın bir mezhebi olarak ortaya çıkan Baptistler yer almaktadır. Baptistler Kırgızların ekonomik ve sosyal durumunu çok iyi değerlendirmekle beraber genel olarak halkın yoksul kesimi üzerinde faaliyetlerini yoğunlaştırmış ve bu kesim üzerinde başarı sağlamıştır. Kırgızistan halkının %70 inin ekonomik yönden orta seviyeye kadar olan insanlar olduğunu göz önünde bulundurduğumuzda, kısmen de olsa Baptistlerin halkın çok büyük bir kesimi üzerinde etkili olmaya çalıştığı görülecektir. İşte bu araştırmada Baptistlerin Kırgızistan da ne gibi faaliyetler içerisinde olduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu araştırma Giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Girişte metodolojik olarak araştırmanın amacı, önemi ve metodu belirtildikten sonra Hıristiyanlığın tarihinden Baptizm in ortaya çıkışına kadarki süreç kısaca ele alınmıştır. Birinci bölümde Baptistlerin tarihi gelişimi, dini inanışları ve diğer Protestan toplulukları arasındaki yeri ele alınmıştır. İkinci bölümde de Baptistlerin Kırgızistan daki dini misyoner faaliyetleri, faaliyet alanları, faaliyet yaptığı kitleler ve halkın Baptistlere olan bakışı ortaya konulmuştur. Üçüncü bölümde ise Kırgızistan da Baptistlerle iş birliği yapan bazı Protestan 5

11 menşeli guruplar ve bazı yeni dini hareketler, onların faaliyetleri ve Baptistlerle olan ilişkileri işlenmiştir. Bu tezin orijinalliğini ikinci ve üçüncü bölüm oluşturduğundan birinci bölümde derinlemesine araştırılmamıştır. Ayrıca bu araştırma Baptistlerin Kırgızistan daki faaliyetleri ile sınırlandırılmıştır. Baptizm ve Kırgızistan da Baptist Faaliyetler adlı konuyu tez olarak veren ve hiç bir konuda yardımlarını esirgemeyen Prof. Dr. Mustafa Erdem e ve müsveddelerimizi okuyup eleştirileriyle katkıda bulunan Dr. Durmuş Arık a ayrıca emeği geçen bütün hocalarıma ve arkadaşlarıma teşekkür sunarım. Bakıt Murzaraimoğlu 6

12 Giriş A. Araştırmanın Amacı Sovyetler birliğinin 1991 yılında dağılmasıyla ortaya çıkan Türk Cumhuriyetlerinden biri de Kırgızistan dır. Kırgızistan ın bağımsızlığını kazanmasından sonra ülkede yeni bir anayasa ve ihtiyaçlara göre çeşitli kanunlar hazırlanmıştır. Anayasada din özgürlüğü ne de yer verilmiş, kanunlarla temel insan hak ve özgürlükleri koruma altına alınmıştır. Bu durum Kırgızistan a çok sayıda Kırgızistan ın yabancı olduğu akımın, dini ve senkretik hareketlerin girmesine ve etkinliklerde bulunmasına zemin hazırlamıştır. Kırgızistan da anayasa ve kanunlarla belirlenen özgürlük olanaklarından faydalanarak etkili bir şekilde propaganda faaliyetlerini sürdüren Protestan gurupların başında Baptistler ve Baptist misyonerlerin faaliyetleri gelmektedir. Baptizm, Kırgızistan da son zamanlarda etkili olan misyoner guruplar arasında yer almakta, nüfusunun çoğunluğunun Müslüman olduğu bir ülke olan Kırgızistan daki etkinlikleri açısından ele alındığında, güncel ve aktüel bir konudur. Bu gurubun misyonerlik faaliyetleriyle diğer misyoner gurupların önüne geçmesi ve her geçen gün faaliyet alanını genişleterek güçlenmesi Kırgızistan da bir takım rahatsızlıklara ve sosyal problemlere yol açmaktadır. Kırgızların sosyo-kültürel ve ekonomik şartlarının zayıf olmasını çok iyi değerlendiren Baptistlerin, Kırgızlar arsında çeşitli düzeyde çekişmelere, çatışmalara ve hatta intiharlara kadar varan sosyal problemlere neden olması dikkatleri çekmektedir. Ayrıca bu gurubun, genel anlamda dinle mücadelenin gerçekleştirildiği, ilmi ateizm propagandalarının yapıldığı, dini uygulamaların yasaklandığı SSCB döneminde bile, Kırgızistan da faaliyetlerinin bulunduğu yönünde ileri sürülen iddialar dikkatlerin Baptistler üzerine çevrilmesine neden olmaktadır. Bu durum, uzun süre dini bilgi ve uygulamalardan mahrum kalan Kırgızların, diğer birçok din ve dini anlayışı öğrenmelerini gerektirdiği gibi, daha çok Kırgızistan topraklarında etkili ve yoğun faaliyetlerde bulunan 7

13 Baptistlerin de öğrenilmesini, onların etkinliklerinin, amaçlarının tanıtılmasını gerekli kılmaktadır. Bu çerçevede Baptizm ve Kırgızistan da Baptist Faaliyetler adlı konuyu doktora tezi olarak araştırmadaki amaç; çeşitli faaliyetleri sebebiyle tanınan Baptistlerin, bağımsızlık öncesinde ve sonrasında Kırgızistan da ne gibi faaliyetler içerisinde bulunduklarını tespit etmek, konu hakkında özellikle Türk-İslam dünyasını aydınlatmak ve hem Türk kültürüne hem de Türk Din Tarihine katkı sağlamaktır. Bunun yanında öteden beri İslamla şekillenerek kendine özgü manevi değerleri oluşan Kırgızların, birlik ve beraberlik içinde yaşamasına zarar veren, yabancı dini akımlar hakkında bilgi sahibi olmalarına yardımcı olmak, onları her türlü zararlı dini akımlara karşı uyarmak, devlet içinde ve bölgede istikrarın devamına katkı sağlamaktır. B. Araştırmanın Önemi Çok sayıda etnik kökene sahip toplulukların bir arada yaşadığı Kırgızistan da Baptistler, Kırgızların ve diğer milletlerin gönlünü kazanmak ve ardından da kendi, sinsi planlarını gerçekleştirmek için, öncelikle insanların maddi ihtiyaçlarını gidermeye çalışmaktadır. Onlar bunu yaparken, hem fertler hem de toplum üzerinde farklı yöntemlerle çalışmayı esas almaktadırlar. Baptistler, fertler üzerinde çalışırken büyük yaştaki insanları, toplum veya gurup üzerinde çalışırken küçük çocukları tercih etmektedir. (Örneğin, okul çocuklarını toplu olarak dinlenme kamplarına gönderme gibi). Baptist misyonerlerin etkili girişimleri ve faaliyetleri sonucunda, İslamı kültürel ve son derece yüzeysel olarak yaşayan, dindarlık düzeyi düşük olan Kırgızların, Baptizme geçmesi sağlanmakta, daha sonra da dini zeminde bölünme meydana gelmektedir. Bu bölünme Kırgızları başka dini inançlarda olduğu gibi Baptizm i benimseyenler arasında da, Baptist Kırgız - Müslüman Kırgız olarak çeşitli çatışma ve kavgalara yol açılmaktadır. Hatta Kırgızistan ın bazı bölgelerinde Baptistlerin ve diğer dini akımların sebep olduğu dini ve etnik kavgaların da yaşandığı bildirilmektedir. Bu durum 8

14 araştırma tezi olarak belirlediğimiz konunun ne kadar ciddi ve önemli olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca bu konunun Türkiye de ve Kırgızistan da bilimsel olarak araştırılmamış bir konu olması, araştırmanın önemini daha da arttırmaktadır. C. Kaynaklar ve Araştırmanın Metodu Araştırma hazırlanırken öncelikle, konu Baptizm ile ilgili olduğu için, Baptizmin tarihi gelişimi ile ilgili temel Dinler Tarihi kaynaklarının kullanılmasına gayret edilmiştir. Ayrıca Baptizm hakkında yapılan başka birçok özel çalışmadan da istifade yoluna gidilmiş, Baptizmin doğuşunu ve tarihi gelişimini ihtiva eden temel eserlerden faydalanılmıştır. Bunların yanında birinci el kaynaklara ulaşılmaya çalışılmıştır. Bu amaçla, Kırgızistan da faaliyet gösteren misyoner Baptistlerin çıkarttıkları ve halka dağıttıkları broşürlerden, kitaplardan, dergilerden ve gazetelerden yararlanılmıştır. Bunun yanında, Baptistlerin basın ve yayın organlarındaki faaliyetleri takip edilmiş, onların değişik konularda yaptıkları toplantılar izlenmiş ve gözlemler yapılmıştır. Bununla birlikte Baptistlerin düzenlediği toplantıya katılan kimselerle çeşitli görüşmeler yapılarak bilgi toplanmıştır. Bütün bu bilgilere ek olarak Kırgızistan Din İşleri Komisyonu tarafından hazırlanan, Kırgızistan ın dini durumu ile ilgili resmi bilgilere müracaat edilmiştir. Araştırma hazırlanırken Dinler Tarihinin nitelendirici (descriptive) metodu yanında tarihi metot da kullanılmaya çalışılmıştır. Ayrıca yine Dinler Tarihinin başvurduğu karşılaştırma metodu da zaman zaman kullanılarak, Baptizmle Hıristiyanlıktaki diğer dini hareketler ve anlayışlar arasında karşılaştırmalara yer verilmiştir. D. Hıristiyanlığa Genel Bir Bakış Mensuplarının sayısı bakımından dünyanın en büyük dini olan Hıristiyanlık bir bütün halinde değildir. Bugün Katolik, Ortodoks ve Protestan 9

15 kiliselerinden teşekkül eden üç büyük mezheple daha küçük çaptaki bir çok mezhep veya tarikattan meydana gelen çeşitli cemaatlere ayrılmış durumdadır. Doktrinsel kaynakları göz önünde bulundurulursa Hıristiyanlık her şeyden önce İsa Mesih anlayışı üzerine temellenen bir inanca sahiptir. Ana fikri Yeni Ahid de bulunan bu inanca göre İsa Mesih hem Tanrı nın oğlu, hem de insanlığın kurtarıcısıdır. Tanrı insanlığı günahtan kurtarmak üzere biricik oğlunu yeryüzüne göndermiştir. İsa Mesih ilahi planı yürürlüğe koyacak şekilde insanlığı kurtarışının sembolü olarak önce çarmıha gerilmiş sonra da ölülerden dirilerek Baba nın (Tanrı nın) sağına oturmuştur. Hıristiyan inancının merkezinde bulunan bu doktrin, Hıristiyan teolojisi içerisinde işlenerek değişik görüşlerin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Bununla birlikte Hz. İsa ve onun getirdiğine inanılan mesaj, bütün Hıristiyanları birbirine bağlayan ortak bir bağ olarak varlığını sürdürmektedir. 1 a. Hıristiyanlığın Doğuşu ve Tarihi Gelişimi İlahi dinler arasında sayılan Hıristiyanlık, Orta Doğunun Filistin bölgesinde ortaya çıkmıştır. Günümüzde dünya nüfusunun 5/1 i bu dine mensup bulunmaktadır. Hıristiyanlık, vahiy ve Kutsal Kitaba dayanan, temelde tektanrılı olmakla birlikte, sonradan üçlemeye yer vermiş ilahi kaynaklı bir dindir. Bu dinde peygamber, melek, ahiret, kader gibi dini kavramlar bulunmaktadır. Bugünkü Hıristiyanlığın görünümü Yahudiliğin inanç, ibadet ve gelenekleriyle Greko-Romen aleminin kültürlerini birleştiren bir Kurtarıcı Tanrı dini gibidir. Hıristiyanlık, Nasıralı Hz. İsa yı merkez alan bir Yahudi Mesih i harekettir. Buna göre; Hz. İsa İsrail i gelecek Tanrı nın krallığına hazırlamak istemiştir. 2 Aslen bir Yahudi olan Hz. İsa, Yahudi toplumu içinde doğmuş ve orada büyümüştür. İlk mesajlarını sunmaya başladığı zaman İsa, semavi melekutun 1 Bkz. Kürşat Demirci, Hıristiyanlık, T. D. V, İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1998, XVII/ Günay Tümer - Abdurrahman Küçük, Dinler Tarihi, Ankara-1997, ; İncillerden Karşılaştırınız, Matta, IV/ 17; V/ 3; Markos, I/

16 yakın olduğunu, bunun için çevresindekilerden tövbe etmelerini isteyerek, vaftizci Yahya ya gitmiştir. 3 İsa, mesajlarında insanları uyarıyor, arkasına takılan kitlelerle birlikte seyahat ediyor ve hastaları tedavi ediyordu. Bunlar için Hz. İsa Galile de dolaşıyordu. Hastalıklar konusundaki olağan üstü başarılarının şöhreti, bütün Suriye bölgesine duyulmuştu. 4 Bu şekilde İsa Tanrı dan aldığı değişik mucizelerle ve kerametlerle insanlara Tanrı mesajını iletmeye çalışıyordu. Ancak bu günkü Hıristiyanlık, Hz. İsa nın havarilerinin arasına sonradan giren Pavlus un yorumlarıyla değişik bir boyut kazanmıştır. Pavlus, Tarsus ta yaklaşık M.Ö. 8 ya da 7. yılda doğmuş, çocukluğunda haham öğrenimi yanında dönemin çok güçlü olan Helenistik kültürünü de alarak yetişmiştir. Geleneksel kilise anlatımına göre Pavlus un Hıristiyan olmadan önce, Hz. İsa nın ve yandaşlarının azılı bir düşmanı olduğu kaydedilmiştir. 5 Pavlus un kendi anlatımına göre, bir Şam yolculuğu sırasında Hz. İsa kendisine bulutlar arasından görünüp Saul, Saul niçin bana eziyet ediyorsun diye seslenmiş, kendisi de ya Rab, sen kimsin? şeklinde hayretler içerisinde karşılık vermiş, ses de ben üzdüğün İsa yım, fakat kalk ve şehre gir ve ne etmen gerekir sana söylenecek 6 diye emretmiştir. Bu şekilde Hıristiyanlığı kabul eden Pavlus, Arabistan a yönelmiş ve orada üç sene inziva hayatı yaşadıktan sonra İsa nın mesajını bütün milletlere yaymaya başlamıştır. Pavlus ilk çağ Hıristiyanlarının en büyük misyoneri olarak yaptığı dört uzun yolculukta Roma İmparatorluğunun çeşitli yörelerine uğramıştır. Gezdiği her kentte küçük Hıristiyan topluluklarının oluşmasını sağladıktan sonra başka yerlere yönelmiştir. Bu yeni kurulan yerel topluluklar-cemaatler din konusunda öğüt istemek, aralarında meydana gelen ahlaki yolsuzluklar hakkında çözüm için bilgi almak veya Hıristiyan topluluklarının iç 3 Matta, III/ 13-16; Mehmet Aydın, Hıristiyan Kaynaklara Göre Hıristiyanlık, Ankara 1995, Matta, IV/ 23-25; Aydın, M. Çelik, Süryani Tarihi, Ankara 1986, 29; Resullerin İşleri, IX/ Resullerin İşleri, IX/

17 örgütlenmesi ile ilgili sorunları çözmek için Pavlus a mektup yazmayı adet edinmiştir. 7 Buna benzer yollarla Pavlus un fikirleri gittikçe yaygınlık kazanmış ve Hıristiyan öğretilerinin temeline yerleşmiştir. İşte bu günkü Hıristiyanlık Pavlus un yeni yorumları özerine temellenmiştir. b. Hıristiyanlıkta Bölünmeler Hıristiyanlık üzerinde Pavlus un yorumlarının ağırlık kazanmaya başlamasıyla birlikte, Hıristiyanlar arasında fikir ayrılıkları ve anlaşmazlıklar yaşanmaya başlamıştır. Hıristiyanlar arasında ilk anlaşmazlık, Yahudi şeriatına uyup uymama konusunda ortaya çıkmıştır. 8 Pavlus Hıristiyanlığı kabul ettikten sonra, bir Hıristiyan misyoneri olmuştur. O, Hıristiyanlığı daha ziyade Yahudi olmayanların arasında yaymaya çalıştığı için, Yabancıların Havari si olarak anılmıştır. 9 Pavlus, Hıristiyanlığın putperestler arasında yayılmasını kolaylaştırmak için de, yeni dine girenlerin Yahudi şeriatına uymayabileceğini düşünerek, sünnet gibi onlara zor gelebilecek bazı dini hükümlerden onların muaf olmalarının daha uygun olacağını ileri sürmüştür. Pavlus tarafından verilen bu dini içerikli tavizler, yeni Hıristiyan olanların Yahudi şeriatına uyup uymama veya hangilerine ne kadar uyacakları konusunda tartışmaların yaşanmasına sebep olmuştur. Bu tartışmaların giderilmesi için 50 yılında Havariler Konsili toplanmıştır. 10 Bu konsilden sonra iki gurup ortaya çıkmıştır. Bunlar; putperest asıllı Hıristiyanlar ve Yahudi asıllı Hıristiyanlardır. Başlangıçta çoğunlukla muamelatla ilgili hususlar üzerinde yoğunlaşan anlaşmazlıklar, daha sonra Hz. İsa nın tabiatı konusunda ortaya çıkacak olan ve Hz. İsa nın tanrılaşmasına kadar uzanacak olan süreci başlatmıştır. 11 Bu süreç içerisinde, 7 Thomas Michael, Hıristiyan Tanrı Bilimine Giriş, İstanbul 1992, Ahmet Hikmet Eroğlu, Hıristiyanların Bölünme Sürecine Genel Bir Bakış, A.Ü.İ.F. Dergisi, Ankara 2000, XLI, Aydın, Bkz. Eroğlu, Bkz. Eroğlu, 311, 12

18 anlaşmazlıkların giderek artması ve bu anlaşmazlıkları çözmek için toplanan Konsillerde alınan kararlardan tatmin olunmaması, kilise bütünlüğüne ve birliğine olumsuz yönde etki etmiştir. Neticede, XI. yüzyılda kilise birliği bozulmuş ve iki büyük kilise meydana gelmiştir. Bunlardan biri, Latin Katolik Kilisesi adını alan Roma Kilisesi etrafında toplanmış, diğeri de Rum Ortodoks Kilisesi adını alan İstanbul Kilisesi etrafında toplanmıştır. Böylece Katolik ve Ortodoks olmak üzere Hıristiyanlıkta iki ana mezhep doğmuştur. Daha sonra Batı kilisesi bünyesinde XVI. Yüzyılda yeni bir bölünme meydana gelmiştir. Bu bölünmeden de Protestanlık hareketi ortaya çıkmıştır. 12 E. Protestanlığa Genel Bir Bakış Protestanlık Hıristiyanlığın üç büyük mezhebinden biri olup, orta çağda Katolik kilisesinin katı kurallarına bir tepki olarak Avrupa da ortaya çıkmıştır. Katolik kilisesinin uyguladığı endüljans meselesine, kilisenin dünya işlerine karışmasına ve Papa nın yanılmazlığına bir tepki olarak ortaya çıkan Protestanlık, orta çağ aydınlarının (Lüther, Calven, Zwingli gibi) ortaya koyduğu tezleriyle Hıristiyanlığın ayrı mezhebi haline gelmiştir. a. Protestanlığın Doğuşu ve Tarihi Gelişimi Orta çağda Batı Avrupa da başta papa olmak üzere Katolik kilisesinin hakimiyeti her alanda etkisini gösteriyordu. Katolikler, kiliseyi, devleti ve ölümden sonraki hayatı kendi elleri altında bulunduruyordu. Bir anlamda hakimiyet onların elinde gibiydi. Katolik fikirlere ve kilise dogmasına karşı ortaya çıkan görüş ve düşünceler şiddetle cezalandırılıyordu. Katolik kiliseye karşı çıkanların malı zorla alınıyor ve kilisece lanetleniyordu. Bu lanet nesilden nesile geçiyordu. Kilisenin hakimiyeti insan fikri üzerinde de ağırlığını hissettiriyordu. Buna imparatorlar bile karşı gelemiyordu Aydın, 113; Çanışev, Protestantizm, İzdatelstvo Nauka, Moskva 1969, Çanışev,

19 Katolik kilisesinin otoritesinin artması ve nüfuz alanının genişlemesi, ayrıca hem dünyevi hem de uhrevi işleri yönetmeye kalkışması, yavaş yavaş orta çağ aydınlarının tepkisine yol açıyordu. Zaten o güne kadar kimseye boyun eğmeyen ve tam tersine küçük mahalli yöneticilerden dönemin imparatorlarına kadar birçok kimseyi kendi boyunduruğu altına alan kilisenin, kendi katı kurallarına yeni kuralları eklemeye devam etmesi (örneğin, vergileri arttırması gibi) halkın da sabrını taşırıyordu. Bu durum kilise ile devlet ilişkilerinin birbirinden tamamen bağımsız olmasına ve bir birinden ayrılmasına zemin hazırlıyordu. Birçok insan XVI. yüzyılda, kilise bünyesinde bir reformun gerekli olduğunu düşünüyordu. Ancak bunu açığa vurmak kolay olmuyordu. Çünkü hiç kimse kilise karşılığında ayrılığa düşmek istemiyordu. Hatta 1520 yılının sonuna doğru insanlar Protestan olduklarını bile hiç kimse söyleyemiyordu. 14 Kilise baskısından iyice sıkılan halk ve devlet taraftarları, ezilmeye devam etmektense mücadele etmeyi tercih etmişlerdir. Neticede devlet taraftarları ile kilise taraftarları arasında çok zorlu mücadeleler baş göstermiştir. Her iki taraf da kendince haklı olan gerekçelerini ortaya koyarak bir birlerinin teorilerini çürütmeye çalışmışlardır. Bu mücadele karşısında, papa yandaşları ve Katolik kilisesi, önceki olaylara karşı gösterdikleri tepkiden çok daha ciddi tavırlar almaya başlamışlardır. Onlar, ortaya attıkları teorilerin temelini dini esaslara dayandırarak kendilerini haklı göstermeye çalışmışlardır. Devlet taraftarları buna karşılık Aristocu yaklaşımı benimseyerek ve belli ölçüde teolojik nitelikli kanıtları da kullanarak kuramlarını, dünyevi olan hiç bir şeyin ruhani amaçları gerçekleştirmede bir araç olamayacağını ve dünyevi düzenin kendine özgü bir amacı bulunduğunu savunarak kiliseye karşı çıkmışlardır. 15 Buna benzer konularla ilgili tartışmalarda kendini gösteren ve geniş bir kitleyi peşinden sürükleyen Dante, J. Gus, O. William, J. Bruno ve P. Marsilius gibi dönemin aydınları bilinçsizce patlak verecek olan reformun alt 14 Aydın, Bkz. Çanışev,

20 yapısını hazırlamışlardır. Reformu resmi olarak başlatan Luter in kendisi de bu aydınlardan büyük ölçüde etkilenmiştir. 16 Bu aydınların kilise ile devlet ilişkileri hakkında ortaya koydukları teoriler çevrede büyük yankılar uyandırmıştır. Kilisenin mülk edinmesi ve parayla insanları kandırarak cenneti satma yönünde girişimde bulunması, aydınların kilise hakkındaki olumsuz bakışlarının kaynağı ve reform hareketinin ortaya çıkmasındaki en önemli etkenlerden biri olmuştur. Luter in, Calvin in ve Zwingli nin ortaya çıktıklarında, zaten zemin hazırdı ve ortam uygundu. Bunlar, Papa nın otoritesine ve yetkisine; kilisenin mülk edinmesine; kilisenin dünya işlerine karışmasına; endüljans meselesine ve günah çıkarma 17 olayına karşı ortaya koydukları tezleriyle reformu resmen başlatmış oldular. Bunlardan önce de Gerçek Hıristiyanlık için Avrupa da bazı Katar, Valdensen, Albilili ve Lolar gibi guruplar Katoliklere karşı sık sık baş kaldırıyordu. Fakat, Katolikler onları acımasızca işkence ederek katlediyordu. 18 Daha sonra durum değişerek, yeni aydınların baş kaldırmasıyla, reform hareketi Protestanlık adıyla bilinen ve Katolik kilisesinden ayrılan yeni bir Hıristiyan mezhebinin ortaya çıkmasına neden olmuştur. b. Protestan Anlayışlar Protestanlar reformun temelini gerçek otorite olarak tanıdıkları İncil e dayandırmışlar ve orta çağda hakim olan Katolik otoritesini reddetmişlerdir. Ayrıca, Katolik kilisesini ve kilisenin gerçekleştirdiği ayinleri, ikonalara saygıyı, ruhbanlığı, Mariyolojiyi, Papa otoritesini ve manastır yaşamını da reddederek, kilise sakramentlerinden sadece vaftiz ve evharistiya yı kabul etmişlerdir. 19 Bunların yanında Protestanları Katoliklerden ayıran en önemli 16 Bkz. Çanışev, Novikova M, Ateistiçeskiy Slovar, İzdatelstva Politiçeskoy Literaturı, Moskva 1985, Minkyaviçus, Martin Lüther i Reformatsiya, Voprosı Nauçnogo Ateizma, Moskova 1985, XXX/ Mitrohin, Baptizm, Politizdat, Moskva 1966,

21 özelliklerden birisi de; şahsi imanla kurtuluşa erme ve Kutsal Kitap ın sınırsız otoritesinin kabul edilmesi olmuştur. 20 Bundan dolayı İncil, çoğu Protestan mezheplerine göre hakikatin tek kaynağı sayılmış ve her insanın okuyup yorum yapabileceği bir kutsal kitap olarak görülmüştür. 21 İncil okumak, vaaz etmek, bireysel olarak ya da cemaat halinde ibadet etmek, ilahi söylemek Protestanların esas ibadet şeklini oluşturmuştur. 22 Protestanlığın bu özellikleri yanında, özellikle İncil in okunmasına, anlaşılmasına, insanlara inanç konusunda özgürlük tanınmasına, fikri gelişmelere imkan verilmesine bağlı olarak yeni yeni Protestan hareketlerin ve anlayışların doğmasına zemin hazırlanmıştır. Araştırma konumuz olan Baptizm hareketi de bu fikri gelişmelerin neticesinde ortaya çıkmış ve bahsedilen özelliklere bağlı olarak şekillenmiştir. 20 Bkz. Çanışev, Pismanika, Religiya v İstorii i Kulture, YUNİTİ, Moskova 1998, Bkz. Aynı yer. 16

22 BİRİNCİ BÖLÜM BAPTİZMİN ORTAYA ÇIKIŞI VE BAPTİST GÖRÜŞLER A. Baptizm Daha önceki tarihlerde Kilisenin ana bünyesinde Protest girişim ve oluşumlara rastlanmışsa da XVI. yüzyılda Martin Lüther le ortaya çıkan Protestan hareket Hıristiyanlık içinde daha etkili bir bölünmeye yol açmıştır. Bu bölünme Hıristiyanlık içinde genel olarak özgür düşüncenin önünü açmış, Kilisede özellikle Papa nın ve kilise adamlarının otoritesini sarsmış, yeni oluşumların ve dini hareketlerin oluşmasına zemin hazırlamıştır. Bu oluşumlar arasında en etkili olanlardan birisi de Baptizm olmuştur. a. Baptizmin Doğuşu ve Tarihi Gelişimi Baptistler, kendi tarihlerinin vaftizci Yahya ve Hz. İsa dan itibaren başladığını iddia etseler de 23 tarihi gerçekler bunun böyle olmadığını açıkça ortaya koymaktadır. Baptizm, XVII asırlarda ortaya çıkan Protestanlığın bir koludur. Baptizm Katolik Anglikan kilisesinin takibatları sonucunda Hollanda ya kaçmış Anglikan Kongregasyonalistleri tarafından kurulmuştur. 24 Orta çağdaki Katolik otoritesine karşı reform hareketi özellikle İngiltere de çok canlı bir şekilde ortaya çıkmıştır. Bu konuda Katoliklere karşı en iyi mücadele eden hareket, Puriten yani İngiliz kiliselerini Katolik kalıntılardan temizleme hareketi olmuştur. 25 Puritanların İngiltere deki hareketi çok değişik kollardan gerçekleşmiştir. En büyük ve halk tarafını tutan Presbiteryenler kolu devletten, kiliseyi kanuni yollarla korumasını ve Katolik görüşlerden arındırılmasını talep etmiştir Cahan, Naçalo İstorii Baptistov, İstoriya Baptistov, Forum 2002, Bkz. Novikova, 48; Robert G. Torbet, A History of the Baptists, USA 1993, 31-32; Tümer Küçük, Bkz. Mitrohin, 12; Torbet, Mitrohin,

23 Puritanlığın başka bir kolu olan muhafazakarlar, gerçek kilisenin devletten ayrı olmasını talep ederek, her kilisenin hür ve kendi başına bağımsız olmasını istemişlerdir. Yerel kiliselerin bağımsızlığını savunduklarından dolayı onlara Kongregasyonalistler denilmiştir. 27 Kongregasyonalistlerin ilerlemesi daha sonraları Baptizmin doğmasına sebep olmuştur. Kongregasyonalizmin önemli özelliklerinden olan, yetişkinlerin şuurlu bir şekilde vaftiz olması şeklindeki görüşü ve kilisenin devletten bağımsız olması gerektiğinin savunulması olduğu gibi Baptizme geçmiştir. 28 Daha sonra Baptistler bu görüşü, dünyaya bıraktıkları tek miras olarak değerlendirmişlerdir. Kongregasyonalistleri her ne kadar yetişkinlerin vaftizini kabul etselerde, çocukları Evharistiya ayinine almışlardır. Çünkü çocukların Hıristiyan geleneğinden etkilenerek daha sonraki dönemlerde şuurlu bir şekilde Hıristiyanlığı kabul edeceklerine inanmışlardır. Oysa Baptistler, bu noktada Kongregasyonalistlerden ayrılarak Evharistiya ayinine sadece vaftiz olan kimseleri almışlardır. Hele hele çocuklar bu ayine hiç alınmamıştır. Çünkü Baptistlere göre, kilise üyesi olmak için şuurlu olarak vaftiz olmak gerekli görülmüştür. Bundan dolayı Baptistler çocuk vaftizini reddetmiş ve sadece yetişkinleri vaftiz etmeye başlamışlardır. Bu özelliklerinden dolayı onların adının Baptist olarak isimlendirilmesi pekiştirilmiştir. İşte yetişkinlerin vaftiz olma görüşünü savunan bu kimselerin oluşturduğu guruplar, diğer kilise üyelerince Baptistler, Grekçe Baptistos (Vaftizciler) olarak adlandırılmışlardır. 29 Baptizmin gelişmesi ve yaygınlık kazanması 1606 senesinde İngiltere deki reformların neticesinde iki bölücü (seperatist) gurubun, sıkı takibatlar sonucu Hollanda ya kaçmasıyla başlamıştır. Bu guruplardan biri John Robinson yönetiminde Leyden şehrinde bir kilise kurmuş ve orada 27 Bkz. Mitrohin, 17; Novikova, Cahan, Mitrohin,

24 varlığını sürdürmüştür. Diğer bir gurup ise John Smidt yönetimi altında Amsterdam a sığınmış ve orada kiliselerini kurmuştur. J. Smidt in kurduğu kilise Baptizmin başlangıcı kabul edilmiş, 30 bundan dolayı J. Smidt Baptizmin kurucusu olarak tanına gelmiştir. 31 Smidt, kendi öğretilerinde ağırlıklı olarak yetişkinlerin vaftizi üzerinde durmuştur. O, ancak şuurlu bir biçimde Hıristiyanlığa inanan kimsenin vaftiz olabileceği fikrini ileri sürmüştür. O, etrafındaki Hıristiyanlara, çocukken vaftiz olmalarından dolayı gerçek Hıristiyan olarak bakmamıştır. Smidt, tarihte ilk defa Baptist Kilisesi ni kurarak kendi kendine vaftiz olmuş, daha sonra etrafındaki müritlerini de vaftiz etmiştir. 32 Smidt in müritleri 1611 senesinde Londra ya dönerek ilk Baptist cemaatini oluşturmuştur. Bu cemaat çok geçmeden yeni kilisenin inanç deklarasyonunu yayınlamaya başlamıştır. Bu deklarasyonda, Baptistleri diğer kiliselerden ayıran özelliklere yer verilmiştir. Bunlar, kilisenin devletten bağımsız olması, kurtuluş inancı, şuurlu bir şekilde şahsi iman, kilise doktrinleri ve kilise adamlarının durumu (yani şuurlu bir şekilde inanan kimselerin kilise görevlisi olması) olmuştur. 33 Onun kurtuluş ve şahsi iman konusundaki fikirleri misyonerlik yoluyla hızla Amerika ya ve dünyaya yayılmıştır. 34 Baptizmin gelişmesiyle birlikte insanların kurtuluşu konusundaki tartışmalar da beraberinde artmıştır. Bu tartışmaların neticesinde İngiltere de XVII. yüzyılın ikinci yarısından sonra, iki Baptist gurubu ortaya çıkmıştır. Bu iki gurup yalnızca inananların vaftiz edilmesi gerektiği üzerinde aynı görüşü paylaşmakla birlikte, İsa nın yaşamıyla ödediği kefaretin kapsamı konusunda farklı görüşlere sahip olmuşlardır. İsa nın kefaretini genel sayanlar, yani bütün insanları kapsayacak biçimde değerlendirenler Genel Baptistler olarak 30 Bkz. Torbet, Bkz. Pismanika, 197; Torbet, Bkz. Mitrohin, 18; Torbet, 33-35; Baptism, Encyclopedia of Britanica 1953, III/ Mitrohin, 19; Torbet, Pismanika,

25 adlandırılmıştır. 35 Bunlar Arminius geleneğine bağlı olduğundan, aynı zamanda Arminiusçular olarak da biline gelmiştir. 36 Diğeri ise, Calvinci geleneğe bağlı olan ve sınırlı sayıda insanı yani, yalnızca seçilmiş kulları, kefaretin kapsamında görenler olmuş, bunlar da Sınırlı (partikular) Baptistler adını almışlardır. 37 Calvinci geleneğe bağlı olan Baptistlere göre, Tanrı alemi ve insanları yaratmadan önce, insanları iki guruba ayırmıştır. Bunların ilki kurtuluşa erecek olan insanlar, yani kendileridir. Tanrı bu gurubu kurtuluşa ermesi için özel olarak seçmiştir. İkinci gurup ise kendi dışındakilerdir. Tanrı onları ise cezalandırmak için yaratmıştır. 38 Calvinci geleneğe bağlı olan Baptistler ya da başka bir ifadeyle Sınırlı Baptistler, Genel Baptistler den daha hızlı genişlemeye ve yayılmaya başlamıştır. Fakat, yalnızca seçilmiş kulların kurtuluşa ulaşabileceğini savunmaları ve yeni üye kazanmaya çalışmamaları dolayısıyla onların bu yayılma istidadı giderek yavaşlamıştır den sonra bu gurubun Metodist akımdan etkilenmesi yanında İncil e ve misyonerlik çalışmasına yönelik ilginin artması, yeni bir yayılmaya yol açmıştır. 39 b. Baptistlerin Amerika daki Gelişimi Baptistlerin İngiltere deki varlığı Katolik geleneğe göre yaşayan Hıristiyanlar arasında rahatsızlıklara yol açmıştır. Katolik geleneğe bağlı olanlar, Başpiskopos Lodde nin başkanlığında Baptistleri sıkı takibata alarak onları buldukları yerlerde öldürmüş, hapse atmış ve Baptist kiliseleri kapatmışlardır. Bunun neticesinde Baptistler yeni yurt aramaya mecbur kalmışlardır. Böylece Baptistler, yılında Amerika kıtasına geçmişlerdir Bkz. Torbet, 37-38; Baptistler, A. Brit., III/ 315; Çanışev, Novikova, Bkz. Torbet, ; Baptistler, A. Brit., III/ Novikova, Bkz. Baptistler, A. Brit., III/ Bkz. Torbet, 202; Mitrohin, 23; Çanışev,

26 Baptistler Amerika ya geçtikten sonra 1639 yılında Rod Aylin de Rocer Williams ın başkanlığı altında bir cemaat oluşturmuşlardır. Bu cemaatı yöneten R. Williams önce kendi kendini daha sonra da taraftarlarını vaftiz etmiştir. 41 R. Williams ın kurduğu cemaat zamanla gelişerek 1670 yılında Amerika da Baptist teşkilatını oluşturmuştur. Bu teşkilatı ilk günlerde, dört kilise üyesi meydana getirmiş ise de 1729 yılında bu kiliselerin sayısı on üçe yükselmiştir. Yerel kiliselerin çoğalması ve Baptist cemaatin kilise uğrundaki misyonerlik çalışmaları, zamanla Baptizmin Amerika nın tamamıyla bütün topraklarına yayılmasını sağlamıştır. 42 Ayrıca Amerika da Baptizmin yayılması bazı Baptist teşkilatlarca da desteklenmiş ve gerçekleştirilmiştir. Sınırlı Baptistlerin 1707 yılında kurdukları Filadelfiya Baptist Teşkilatı, misyonerlik faaliyetlerine önem vererek Baptizmin sadece Amerika da değil, bütün dünyaya yayılmasını sağlamaya çalışmıştır yılında Filadelfiya Baptist Teşkilatı ilk olarak yurt dışına (Amerika dışına) misyonerleri göndermeye başlamıştır de Güney Afrika ya, 1840 da Kamerun a ve 1850 de ise Nijerya ya Baptist misyonerler gitmiş ve oralarda faaliyetlerde bulunarak Baptist cemaatleri oluşturmuşlardır. 45 Baptistler, Amerika da 1850 yılında Amerika Baptistlerinin İncil Teşkilatı nı, 1888 yılında Amerika Baptistlerinin Eğitim Teşkilatı nı, sonra da Gençlerin ve Bayanların Özel Teşkilatı nı kurmuşlardır. Bu teşkilatlardan Bayanların Misyonerlik Teşkilatı 1890 yılında, Baptistlerin Gençlik Teşkilatı ise 1896 yılında kurulmuştur. 46 c. Baptistlerin Rusya daki Gelişimi Baptizm Rusya ya XIX. asrın ikinci yarısında girmiştir. Onlar Rusya'daki faaliyetlerine 1867 yılında başlamıştır. İlk olarak Nikita Voronin 41 Torbet, Mitrohin, Bkz. Mitrohin, 28; Çanışev, Mitrohin, Çanışev, Mitrohin,

27 adlı Bayar (o dönemde Rus zenginlerine verilen isim) kendi isteğiyle vaftiz olmuş ve Baptizmi kabul etmiştir. 47 Bunun yanında Almanya, Polonya ve Ukrayna dan gelen misyonerler Rusların Baptizme girmeleri için faaliyetlere başlamıştır. Bu misyonerler halkın değişik kesimine hitap etmelerine rağmen, genellikle alt tabaka insanlarından taraftar bulabilmiştir. Bu taraftarları aynı zamanda eğitime de tabi tutmuşlardır. Nitekim, Baptizmin Rusya daki gelişmesini ve ilerlemesini, Alman misyonerlerinin eğittiği öğrenciler sağlamıştır. Bu öğrenciler zamanla Almanlardan bağımsız olarak çalışmaya başlamış ve kendi kiliselerini kurmuştur. 48 Rusya içerisinde Baptistlerin ve Baptist kiliselerin artması Ortodoks Hıristiyanları tarafından endişe ile karşılanmıştır. Ortodoks kilisesine mensup olan din adamları, halkın Baptistlere karşı tedbirli olmalarını istemiş ve Çar a, bunların Rusya bütünlüğüne zararlı olduklarını her fırsatta bildirmiştir. 49 Nitekim, Baptistler, 1894 yılında Çar ın, nazırlık komitesi (kommitet ministry) tarafından ülkeye, ülkenin bütünlüğüne ve Rusların ideolojik yapısına zarar veren mezhep (sect) olarak ilan edilmiştir. Bu ilandan sonra Baptistler ve Baptistlerle beraber, o dönemde Rusya da faaliyet yapan Ştundizm * ve Molokanstva * gibi mezhepler devlet tarafından takibata alınmıştır. 50 Bu takibatlara rağmen Baptistler Rus halkının yoksul, çiftçi ve sosyal açıdan ezilmiş kesimi üzerinde faaliyetlerini bazan açık, bazan da gizli olarak devam ettirir. Çar ın takibatlarına ve yasaklarına rağmen Baptistler, 1910 yılından sonra Rusya içerisinde baş gösteren komünist ihtilali sırasında, Çarlık tarafını 47 Bkz. Belov, Sektı Sektantstva Sektantı, İzdatelstvo Nauka, Moskva 1978, 28; Mitrohin, Bkz. Mitrohin, Bkz. Mitrohin, 56. * Ştundizm: Sohbetler anlamında. XIX asırda Rusya da Protestanlığın bir ürünü olarak ortaya çıkan ve Ruslarla Ukraynalılar arasında en çok taraftar bulan dini bir gurubun adıdır. (Bkz. Novikova, 496.) * Molokanstva: Süt gibi temiz anlamında. XVIII asırda Rusya da Ortodoks kilisesine karşı ortaya çıkan dini bir gurubun adıdır. Bu gurubun mensupları kendilerini süt gibi temiz bir Hıristiyanlık üzerinde olduğunu iddia etmişler ve Rus Ortodoks kilisesinin kabul ettiği haç, ikona gibi şeyleri reddetmişlerdir. (Bkz. Novikova, 278.) 50 Mitrohin,

28 tutmuştur. 51 Çünkü Rusya da komünist rejimin hakim olması, Baptizmin sonunun gelmesi demekti senesinde komünistlerin ihtilali kazanması ve bütün Rusya Federasyonunda Sovyet sistemin hakim olmaya başlaması, Rusya da mevcut olan diğer inançlarla beraber Baptistleri de endişeye sevk etmiştir. Fakat, Baptistler yeni rejim içerisinde de kendi varlıklarını devam ettirebilmeleri için bu yeni sisteme de bir şekilde adapte olmak ve uyum sağlamak zorunda kalmışlardır. Nitekim, 1920 senesinde Baptistler, Sovyet hükümetine uygun bir pozisyona geçmişlerdir. 52 SSCB içerisindeki siyasi gelişmeler 1940 senesine gelindiğinde Baptistlerin gelişmesine ve yayılmasına belli ölçüde engel teşkil etmiştir. Bir taraftan halkın sosyal durumunun iyiye doğru gitmesi, bir taraftan da SSCB yönetimindeki yeni yeni kararların alınması, Baptistlerin yönünü her gün değiştirmiştir. Çünkü Baptistler halkın yoksul kesimi üzerinde çalışmaya alışmış ve yine o döneme kadarki sabit olan Rusya veya SSCB yönetiminin şartlarına göre kendini ayarlamıştı. Araya II. Dünya savaşının girmesi ve Almanların Rusya ya savaş açması ister istemez Rusya Baptistlerini de etkilemişti. Bu durumu fark eden Baptistler, 1942 yılında Evanjelistlere müracaat ederek, onlarla birleşmeyi ve kendilerini yönetmelerini teklif etmişlerdir. 53 Rusya da Baptizme paralel olarak Evanjelizm hareketinin de faaliyetleri mevcut olmuştur. Evanjelizm, Sankt Petersburg kentinde yoğun olarak faaliyetlerde bulunmuştur yılının resmi verilerine göre Rusya da 21 binin üzerinde Evanjelist Hıristiyan bulunmuştur. Bu rakamın 1912 yılında 31 bine yükseldiği belirtilmiştir. 54 Geçici olarak 1919 yılında Baptistlerle birleşen Evanjelistler, durumu değerlendirmiş ve birleşme teklifini kabul etmişlerdir. Neticede 1944 senesinde iki tarafın ortaklaşa düzenlediği Konseyde bu iki mezhebin 51 Bkz. Torbet, ; Novikova, Bkz. Novikova, 49; Mitrohin, Mitrohin, Mitrohin,

29 birleşmesi ile ilgili ortak kararlar alınmıştır. 55 Bu iki mezhep birleştikten sonra Evanjelist Hıristiyanlar ve Baptistler Kilisesi (EHBK) adını almıştır. 56 Baptistler, Evanjelist Hıristiyanların desteğiyle tekrar canlanmaya başlamıştır. Zamanla Baptistler, Evanjelistlerin önüne geçerek toparlanmış ve tekrar güçlenerek faaliyetlerine hız vermiştir. II. Dünya savaşı onların, Rusya içerisindeki durumunu olumsuz yönde etkilemişse de, Baptistler bu savaşı fırsat bilerek, savaştan etkilenen yoksullar, fakirler, dullar, yetimler ve kimsesizler üzerinde faaliyetlerini yoğunlaştırmışlardır. Bu insanlar Baptistlere ilgi göstermişlerdir. Çünkü Baptistler savaştan psikolojik olarak etkilenen ve bunalıma giren insanları, güzel konuşmaları ve İncili onlara yönelik yorumlamaları ile etkileyerek moral vermişlerdir. Bu halden her iki taraf da memnun olmuştur. Özellikle Baptistler için bu ortam kaçırılması düşünülmeyen bir fırsat sunmuştur. 57 Baptistlerin bu başarılarına paralel olarak, yine bu savaşta esir düşen Almanların diğer cumhuriyetlere çalıştırılmak için gönderilmeleri, o cumhuriyetlere de Baptizmin girmesini sağlamıştır. EHBK üyeleri 1945 senesinden itibaren Kardeşlik Mesajı (Bratskiy Vestnik) adı altında bir dergi yayınlamaya başlamışlardır. 58 Bu dergide EHBK nın ideolojik görüşleri, kilise düzeni gibi konular yer almıştır. Bunun yanında EHBK üyeleri SSCB içerisinde bir çalışma planı geliştirmişler ve o plan dahilinde faaliyet yürütmeye başlamışlardır. SSCB içerisinde geliştirdikleri çalışma planları genel olarak şu şekilde sıralandırılmıştır: 1. Ne pahasına olursa olsun halkın her tabakasına dini (EHBK ideolojisini) propaganda ulaştırılmalı ve sayısız ibadethane açılmalı, ayrıca bunlara insanlar çekilmelidir. 55 Bkz. Mitrohin, 76; Novikova, Mitrohin, Bkz. Aynı yer. 58 Aynı yer. 24

30 2. Özellikle misyonerlik faaliyetlerine ağırlık verilmeli ve kilisenin (kendilerinin) gençleşmesi için gençler üzerinde ağırlıklı olarak çalışılmalıdır. 3. Her inanan fanatikleştirilmeli ve Hz. İsa uğruna kahraman olması için eğitilmelidir. Her türlü şartlar altında Tanrı sözünün yayılması temin edilmelidir. 4. Dinsiz insan, millet ve toplum düşmanı gibi görülmeli, hiç bir şekilde onların kültürüne, kanununa ve ilmine boyun eğilmemelidir. Teşkilat dışında kalan herkes günahkar olarak görülmelidir. 5. Ateistlerle her türlü yolla mücadele edilmeli, mümkün olduğu kadar onlar arasında Tanrı sözünün yayılması sağlanmaya çalışılmalıdır. 59 Baptistler, Evanjelistlerle beraber bu planlar dahilinde faaliyetlerini SSCB içerisinde yürütmeye devam etmişlerdir. Daha sonra bu iki mezhep 1963 senesinde bir konsey düzenleyerek, Mennonitlerin isteği üzerine onları da kendi saflarına katmışlardır. 60 Baptistler tarih içinde çeşitli aşamalardan geçerek ve metotlar kullanarak dünyanın hemen hemen her tarafına yayılmıştır. Günümüzde Baptist kiliseler, en gelişmiş kiliselerden biri olarak varlığını sürdürmektedir. Milyonlarca mensubuyla diğer gurupların önüne geçmekte ve aşağı yukarı her milletten üyesi bulunmaktadır. 61 B. Baptistlerin Teolojik Görüşleri, İnanç Esasları ve İbadetleri Dünyada mevcut olan bütün dinlerin ve değişik inanışların kendine özgü bir din anlayışı, Tanrı anlayışı ve inanç esasları gibi teolojik görüşleri bulunmaktadır. İşte bunun gibi Baptistlerin de kendine has bir teolojik anlayışı bulunmaktadır. Baptistlerin bu anlayışı büyük ölçüde Protestan teolojisinden etkilenmiştir. Nitekim aşağıda göreceğimiz Baptistlerin dini konudaki görüş 59 Bkz. Mitrohin, Mitrohin, Bkz. Belov,

31 ve anlayışları Protestanlığın fikir ve düşüncelerinden esinlenerek ortaya çıkmıştır. a. Tanrı Anlayışı Baptistlerin inancına göre inanan insanın, Tanrı nın varlığına delil getirmesine ihtiyacı yoktur. Çünkü Tanrı, varlığını inanan insanın şuuruna yerleştirmiştir. 62 Bu Tanrı tektir. Ondan başka Tanrı yoktur. Tanrı bir ruhtur, diridir, kendiliğinden vardır, değişmezdir, hürdür, o her yerdedir, her şeyi yönetendir akıllıdır, her şeye kadirdir, sonsuzdur, haktır, kutsaldır ve adaletlidir. Bu Tanrı alemin üzerindedir. O, kendi yüce (hight) kanununa göre yaşar. İnsan aklı ile bilinemez. Tanrı antropomorfik bir varlık değildir. Tanrı da maddi olan hiç bir şey yoktur. O kesin olarak kutsal bir varlıktır. Bir ruh olarak Tanrı, insan gözüyle görülemez, işitilemez ve ona insan eliyle erişilemez ve ulaşılamaz. Tanrı, zamana ve mekana bağlı değildir. O her yerdedir. Her şey Tanrı ya tabidir. O her şeye, insanlara, milletlere, tabiat olaylarına, insanın ibadetine, kaderine ve diğer bütün olaylara müdahale eder. 63 Tanrı insanlardaki gibi maddi bir bedene sahip değildir. 64 Baptistler teslis inancını, yani Baba Tanrı yı, Oğul Tanrı yı ve Kutsal Ruh Tanrı yı kabul ederler. 65 Baptistlere göre Kutsal Ruh, insanın şahsi imanında büyük rol oynar. Kutsal Ruh insana açılmadan, insanda imana olan istek meydana gelmez. Bu yüzden Baptistler, Kutsal Ruh a büyük önem verirler. 66 Kutsal Ruh un, Tanrı Ruh u ve Tanrı ile bir olduğuna inanılır. Fakat Tanrı nın onu yaratmadığı kabul edilir. 67 Baptistler Tanrı Oğlu olan İsa nın, Tanrı nın bizzat kendisi olduğuna inanmakla 68 birlikte Tanrı nın insan bedenine girerek Hz. İsa adıyla, insanlığı 62 Mitrohin, Mitrohin, William Miller, Aksakaldın Keneşteri Cana Alardı Turmuşta İş Cüzünö Aşıruu, Luç Nadejdı, Bişkek 1991, Bkz. Miller, 70; Belov, Mitrohin, Bkz. Miller, Norman Warren, Manız Emnede, Luç Nadejdı, Bişkek 1995,

32 günahtan kurtarmak için yer yüzüne indiğini kabul ederler. Ayrıca Hz. İsa nın öldükten sonra gök yüzüne yükseldiğine, zamanın sonunda yer yüzüne inerek seçilmiş insanları yanına alacağına ve sonsuz hayata götüreceğine inanılır. 69 Baptistler insanların ve meleklerin kendi akıllarıyla Tanrı yı tanımaya muktedir olamadıklarını düşünürler. Bunun yanında onlar Tanrının kendisini yalnızca kalbi temiz olan kimselere tanıtacağına inanırlar. 70 b. Vaftiz anlayışı Vaftiz sakramenti, Baptistlerin en çok önem verdikleri ayinlerden birisidir. Çünkü, vaftiz uygulaması Baptizmin ortaya çıkmasındaki önemli etkenlerden biri olarak kabul edilmekte, Baptizm adı da vaftiz kelimesinden gelmektedir. Baptistler, vaftiz anlayışına bağlı olarak diğer Hıristiyan mezheplerinden ayrılmakta, bu konudaki inanç ve uygulamalarıyla farklılık arz etmektedirler. Baptist anlayışa göre vaftiz, tek başına kimseyi günahtan kurtaramaz. Hele çocuk yaştakilerin vaftiz edilmesi, şuursuz varlıkların suya sokulması gibidir ve dini inanç bağlamında hiç bir şey ifade etmez. Günahtan kurtulmak için sadece vaftiz olmak yeterli görülmez. Aynı zamanda İsa Mesih e inanmak gerekir. İsa Mesih e olan iman ise vaftizden önce gelmelidir. Dolayısıyla bir insan gerçek anlamda Hıristiyan olabilmesi için önce İsa Mesih in bütün insanlığın günahı için kendini kurban ettiğine inanmalı, vaftiz ise bu imandan sonra gerçekleşmelidir. 71 Bu nedenle Baptistler diğer birçok Hıristiyan anlayışın kabul ettiği çocuk vaftizini kabul etmezler. Onlar sadece yetişkinlerin şuurlu bir şekildeki iman ikrarını ve vaftizini kabul ederler. 72 Baptistlere göre vaftiz, en önemli ayinlerden sayılır. Onlara göre vaftiz olmaksızın bir kimsenin kilise üyesi olması mümkün değildir. Çünkü vaftizin, 69 Witnes Ly, Organiçeskiye Sozidaniye Serkvi, Jivoy Potok, Moskva 1993, Bkz. Mitrohin, Miller, Abdınasırova, Ne Oberenetsya li PolikonfessialnostTragedii Natsii, Kut Bilim 24 Aralık, 1997,4. 27

33 aynı zamanda Tanrı ile insan arasında bir ahit olduğu kabul edilmektedir. 73 Buna göre insan vaftiz olmakla Tanrı ya söz vermiş olmaktadır. Onun artık günah için ölmesi ve Hz. İsa için yaşaması gerekmektedir. Bir Baptistin Hz. İsa için yaşaması demek, gücünü, çalışmasını, boş vaktini, sevgisini ve kalbini ona vermesi demektir. 74 Baptistler cemaatlerine, kendi isteğiyle gelen ve şuurlu bir şekilde inandığını ifade eden kimseleri kabul ederler. Böyle kimseleri önce sıkı bir takibe alırlar. Onun her davranışını gözlemeye çalışırlar. Bu takibin bazen iki üç yıla kadar uzadığı bildirilmektedir. Böyle bir takibin nedeni olarak Baptistler bir kişinin Baptizme inanması için üç safhadan geçmesinin gerekli olduğunu düşünmeleridir. Bu safhalardan birincisi, insanın kendisinin günahkar olduğunu bilmesi; ikincisi, günahtan pişman olup Tanrıya yönelmesi; üçüncüsü ise insanda Kutsal Ruh un yansımasının belirlenmesidir. Bundan sonra Baptizme girecek olan kimse imtihana benzer bir şekilde sınava alınır. Bu sınavda İncil den ve İsa Mesih hakkında sorular sorulur. Sınavı başarılı bir şekilde geçen kimse vaftiz edilir. 75 Bu şekilde vaftiz edilen kimse artık kilise ve cemaat içerisinde bütün haklara sahip olur. Sakramentler arasında ayrı bir yeri olan vaftiz ayininin uygulanmasına da Baptistler büyük önem verirler. Bu ayinin çok titiz bir şekilde yapılmasına dikkat ederler. Her şeyden önce vaftiz olmak için insanın İsa ya inanmasını ve kendi isteğinin bulunmasını gerekli görürler. Baptistlerde vaftiz ayini bütün cemaatın önünde gerçekleşir. Vaftiz ayini yapılırken, cemaat çeşitli ilahiler söyleyerek ayine iştirak eder. Vaftiz olan kimsenin tamamen suya batırılarak bütün günahlardan temizlenmiş olduğu kabul edilir. Böyle bir kimsenin vaftiz uygulamasıyla sembolik olarak ölüp dirildiğine inanılır, 76 önceki günahlardan da kurtulduğu düşünülür. Bir kimse vaftiz olduktan sonra Baptist cemaatı 73 Mitrohin, Bkz. Belov, Bkz. Mitrohin, Miller,