AMERİKAN EVANJELİKLERİ (BAPTİSTLER) İÇİNDEKİLER Önsöz Kısaltmalar GİRİŞ A. KAVRAMSAL ÇERÇEVE a. Evanjelikalizm b. Fundamentalizm c. Baptizm B.

Transkript

1 1 AMERİKAN EVANJELİKLERİ (BAPTİSTLER) İÇİNDEKİLER Önsöz Kısaltmalar GİRİŞ A. KAVRAMSAL ÇERÇEVE a. Evanjelikalizm b. Fundamentalizm c. Baptizm B. BAPTİSTLERİN KÖKENİ VE TARİHİ a. Genelleyici Baptistler (General Baptists) b. İstisnacı Baptistler (Particular Baptists) c. İngiliz Puritanik Arka Plan I. BÖLÜM BAPTİSTLERİN İNANÇ ESASLARI, PRATİKLERİ VE PRENSİPLERİ A. İNANÇ ESASLARI B. İBADET C. VAFTİZ VE UYGULAMA ŞEKLİ a. Vaftizin Anlamı b. Uygulama Şekli (Daldırma) D. AKŞAM YEMEĞİ E. CEMAAT VE CEMAAT YAPISI a. Cemaat (Kilise) b. Cemaat Modeli c. Mahallî Cemaat d. Korperasyon Olarak Cemaatler e. Düzen ve Organizasyon F. KİLİSE MEMURİYETLERİ G. EVANGELİZASYON VE MİSYON a. Cemaatin Tesir Sahası b. Tanrı Krallığı ve Dünya H. BAPTİSTLER VE DİN HÜRRİYETİ a. Genel Tarihi Nokta b. 16. ve 17. Yüzyılın Panaroması c. 16. ve 17. Yüzyıllardaki Hoşgörüsüzlük d. İlerleyen Yüzyıllarda Baptistlerin Din Hürriyeti Mücadelesi

2 2 İ. OTONOMİ VE BİRLİKTELİK J. EĞİTİM FAALİYETLERİ VE OKULLARI K. SOSYAL DAYANIŞMA (SOSYAL SORUNLARA İLGİ) II. BÖLÜM BAPTİSTLERİN GENİŞLEMESİ VE DÜNYA MİSYONU A. İNGİLİZ BAPTİSTLERİNİN TARİHİ B. AMERİKA VE KANADA BAPTİSTLERİ a. Amerika b. Kanada C. AVRUPA BAPTİSTLERİ a. Almanya b. Avusturya c. İskandivan Ülkeleri d. Sovyetler Birliği e. Polonya, Çekoslovakya ve Güney Avrupa ea. Polonya eb. Çekoslovakya ec. Bulgaristan ve Yugoslavya f. Latin Ülkeleri fa. Fransa fb. İtalya fc. İspanya ve Portekiz D. ASYA VE AVUSTRALYA BAPTİSTLERİ E. LATİN AMERİKA BAPTİSTLERİ F. AFRİKA BAPTİSTLERİ G. BAPTİSTLERİN TÜRKİYE MİSYONU H. BAPTİSTLERİN DÜNYA BİRLİĞİ a. Baptist Dünya Birliği nin Yapısı b. Dünya Birliği ne Üyelik c. Dünya Birliğinin Fonksiyonları İ. BAPTİSTLER VE DİĞER HIRİSTİYANLAR a. Diğer Mezhepler b. Ökümenik Vazife ve Görüşler SONUÇ KAYNAKÇA

3 3 ÖNSÖZ Hıristiyanlık tarihi, farklı pek çok Hıristiyan grubun doğuşuna şahitlik etmiştir. Bu grupların ortaya çıkışları genellikle anlayış farklılıklarından kaynaklanmıştır. Baptistler de bu gruplardan biridir. Bu grup, Protestanlık orijinli olmakla birlikte, zamanla Protestanlık içinde farklı yönlere kaymıştır. Bunlardan kimi Kalvinist, kimi Puritanik kimi de İndependentik karakterlere bürünmüştür. Günümüzde çok katı fundamentalist eğilim kazanan Baptist gruplar da bulunmaktadır. Baptizm, her ne kadar vaftiz hareketi olarak zannedilse de aslında o, bir cemaat hareketi olarak kabul edilmektedir. Ancak Baptistler, Hıristiyanlıkta bilinmeyen ve uygulanmayan İnanç Vaftizi anlayışını geliştirmiştir. Bu inanışa göre, önemli olan vaftizin kendisi değil, bilakis vaftiz olacak kişinin iman etmesidir. Vaftiz, o kişinin imanının bir delili sayılmaktadır. Buna bağlı olarak da Çocuk Vaftizi, Baptistlerce reddedilmiştir. Çünkü vaftiz olacak kişinin, neden vaftiz olduğunun farkında, şuurunda olması, akıl ve baliğ olması gerekmektedir. Aday, cemaatin huzurunda niçin vaftiz edildiğine dair imtihan edilmekte ve bu imtihanda başarılı olanlar cemaate kabul edilerek vaftiz edilmektedir. Baptistlerin dikkat çeken bir diğer yönü de Orta Çağ ın müsamahasız, İngiltere sinde ortaya çıkan bir grup oluşudur. Bu grup, içinde yaşadığı şartların gereği olarak din ve vicdan hürriyetinin savunucusu olmuş ve ilerleyen zamanlarda da din hürriyeti anlayışını bayraklaştırmıştır. Çünkü o dönem hakim olan Hıristiyan zihniyeti, kendisi gibi olmayan veya kendisi gibi inanmayan Hıristiyanlara yaşama şansı tanımamıştır. Baptistler de tabii olarak medet uman, hürriyet talep eden bir grup olmuştur. Günümüzde demokrasinin beşiği olarak kabul edilen İngiltere, Orta Çağ boyunca dinî farklılıklar sebebiyle çok sayıda insanın acımasızca infaz edildiği, hapsedildiği, sindirildiği ve sürekli baskı altında tutulduğu bir ülke olmuştur. Asırlar boyu devam eden bu mezhep ve anlayış farklılıkları sebebiyle yüz binlerce insanın kanı akıtılmıştır. Netice itibariyle de bu katı, toleranssız tutumların, ülkenin zamanla demokratikleşmesine katkısının olduğunu söylemek mümkündür. O dönemlerin en mağdurlarından olan Baptistlerin de demokratikleşme sürecinde katkıları olmuştur. Zamanla mağdur olma konumundan kurtulan Baptistler, her Baptist misyonerdir düsturuyla hareket ederek kısa sürede organize olmuş ve bu hareketi

4 4 İngiltere nin dışına taşımışlardır. Bilhassa Amerika da güç kazanmışlar ve buradan tekrar Avrupa ve dünyanın çeşitli bölgelerine yayılarak misyonerlik faaliyetlerinde bulunmuşlardır. Günümüzde Baptistler, dünyanın hemen bütün ülkelerinde faaliyet gösteren, iyi yapılanmış geniş misyon ağına sahip güçlü bir misyoner gruptur. Baptistlerin dikkat çekici bir diğer yönü ise Bağımsız Kilise oluşudur. Bu özelliğiyle o, devletten tamamen bağımsızdır ve devlet kiliseleriyle herhangi bir organik bağları yoktur. Dolayısıyla Baptistler, bulundukları hiçbir devletten resmî yardım görememektedirler. Ancak onlar, malî durumlarını taraftarlarının düzenli olarak verdiği aidatlardan, yardım ve bağışlardan sağlamaktadırlar. Amerika daki taraftarlarının çoğu, orta, orta-üst sınıftandır. Bu bakımdan Baptistlerin zengin bir taraftar kitlesi olduğunu söylemek mümkündür. Bu çalışmada, Baptistler diye isimlendirilen Protestanlık orijinli bu dinî grubu bütün yönleriyle tanıyacaksınız. Özellikle de fundamentalist eğilimli olan bazı kollarının, kıyametin gelmesi ve Tanrı krallığının kurulması için gösterdikleri çabalara şahit olacaksınız. Belki de böylelikle Amerika nın bir kısım siyasetçilerinin günümüzde sürdüğü dünya siyaseti, yeni dünya düzeni ve hükümranlık politikalarının arka planını da anlama imkanı bulacaksınız. Bu eser, sahasının ilk çalışması olması sebebiyle bizi bir hayli meşgul etmiştir. Bu mütevazı çalışmamız, Dinler Tarihi bilimine katkı sağlar ve Baptistler üzerine çalışma yapacak olanlara da rehber olursa biz mutlu oluruz. Ayrıca Türk okuyucusunun fundamentalist ve misyoner Hıristiyanlar hakkında bilgilenmesine vesile olmak da bizim için ayrı bir mutluluk kaynağıdır. Bu çalışmayı gerçekleştirmem için beni teşvik eden sayın Prof. Dr. Mustafa Erdem başta olma üzere, sayın Doç. Dr. Orhan Deniz ve Doç. Dr. Ahmet Hikmet Eroğlu ya ve de yardımlarını gördüğüm bütün dostlarıma kalpten teşekkür ediyorum. Bilhassa uzun çalışma süresince yokluğuma sabırla katlanan eşim ve çocuklarıma moral desteklerinden dolayı da teşekkür ediyorum. Onların anlayış ve sabırları bana güç vermiştir. Ayrıca çalışmanın müsveddelerini bilgisayara geçiren yüksek lisans öğrencilerimden Emine Yıldırım ve N. Bilge Kök e de teşekkür ediyorum. Erzurum 2005 Prof. Dr. Ali Rafet Özkan

5 5 KISALTMALAR AABF : All Africa Baptist Fellowship ABF : Asian Baptist Federation a.g.e. : Adı geçen eser a.g.m. : Adı geçen makale a.g.md. : Adı geçen madde BEFG : Bund Evangelisch-Freikirchlicher Gemeinden BWA : Baptists World Alliance BWAid : Baptist World Aid Bkz. : Bakınız c. : Cilt çev. : Çeviren EA : Encyclopedia Americana Ed. : Editor ER : The Encyclopedia of Religion ERE : Encyclopædia of Religion and Ethics krş. : Karşılaştırınız LCKS : Lexikon der Christlichen Kirchen und Sekten MEB : Milli Eğitim Bakanlığı NCE : New Catholic Encyclopedia NEB : The New Encyclopædia Britannica o.j. : Ohne Jahr ö. : Ölümü, ölüm tarihi s. : Sayfa vol. : Vollum vs. : Vesaire Yay. : Yayınevi

6 6 GİRİŞ GİRİŞ A. KAVRAMSAL ÇERÇEVE a. Evanjelikalizm Öncelikle evanjelizm terimini evanjelikalizm anlamında kullandığımızı belirtmeliyiz. Esasında evanjelizm, bütün İncilî kiliseleri kapsamaktadır. Ancak Türkiye de olduğu gibi bu kelimeyle fundamentalist (köktenci) Hıristiyanlar kastedilmektedir. Dolayısıyla okuyucunun bu ayrıntıyı bilmesinde yarar vardır. Evanjelikalizm olarak adlandırılan öğreti pek çok Protestan grubu içine almaktadır. Bu terim, iyi haber, İncil, Hz. İsa nın öğretileri anlamına gelen Yunanca evangelion kelimesinden gelmektedir. Bu kelimenin aslı euaggelion dur. Kutsal Kitaba dönmek, yönelmek gibi anlamları da vardır. Reform süreciyle birlikte evanjelik terimi, öğretilerini yalnızca İncillere dayandırma iddialarından dolayı Protestan kiliselere atfedilmiştir. İlk zamanlardan itibaren Almanya ve İsviçre de özellikle Lutherci gruplar için kullanılan evanjelik terimi, günümüzde hâlâ Almanya da Lutheran Kiliseleri ifade etmek için kullanılmaktadır. Her ne kadar evanjelizmin başlangıcı reform dönemiyle sınırlandırılmaya çalışılsa da, köklerini o dönemlerden önceki zamanlarda aramak gerekir. Reform döneminin mahsulü olan her dinî akımı evanjelik görmek doğru olmayacağı gibi, bunu reform süreciyle sınırlandırmak da doğru olmaz. Bu kavram, İngilizce konuşulan ülkelerde Kuzey Atlantik Anglo-Sakson dini geleneğini, 18. ve 19. yüzyılda değiştiren ve farklılaştıran dinî hareketleri ve mezhepleri de ifade etmektedir. Bugünkü evanjelizmin temellerinin Avrupa daki Puritan hareketle başladığını ve Baptislerle geliştirildiğini söylemek... *. Puritanlar; Hıristiyanlıkta 16. yüzyılda aşırı İngiliz Protestanlarının oluşturduğu bir dinî harekettir. Bu hareket, esasen Avrupa nın Zürich ve Genf şehirlerinde ortaya çıkmıştır. Bunlar İngiltere de Kral VIII. Henry (ö. 1547) döneminden beri saf bir İncil yaşantısı içinde olma arzusunda olan İngiliz Hıristiyanların Avrupa ana kıtasına sürülenlerin oluşturduğu bir gruptur. Bu akımın mensupları, kilise reformu için kilisenin, her türlü Roma-papalık Kilisesi nin kültünden temizlenmesi gerektiğini savunmuşlardır. Çünkü onlara göre Roma-Katolik kilisesindeki kült haline dönüşen uygulamaların çoğu kutsal metinlerden kaynaklanmayan ve sonradan uydurulmuş birçok uygulamayı barındırmaktadır. Dolayısıyla Puritanlar, kilisenin her türlü ilaveden arındırılması gerektiğini savunarak haç, org, dinî kıyafet ve benzeri araç gereçlere karşı çıkmışlardır. Bunlar, Kral VI.Eduard ( ) döneminde reform taleplerini daha da ileri götürmüştür. Kraliçe..