Abdullah Sıddîk el-ğumârî Ter: Abdulmuhsin Muntakım. Risâletü Tavdîhi l-beyân Li Vusûli Sevâbi l-kur ân

Transkript

1 [Şiir] Oku mevtâya kelâmını ilâhımızın/ Bırak husûmeti ulaşmasında sevâbının, Sorulduğu vakit sana delîli açıkça söyle/ Cevâbını; bunu isteyene güzel eyle hitâbını. Ulaşır duâ ve kezâ oruc, lütfuf ola rak Rabbimizden/ Böyledir hükmü O nun Kitâb ının. Yoktur hiçbir fark arasında ibâdet lerin/ Kim iddiâ ederse ayrılığı değildir bunu anlayan şerefli biri. Leclâc ın hadîsi te yîd etmektedir sözümüzü/ Bedel olur bir hatâsından şekliyle doğrusunun. Geldiği zaman sana bir inadçı hu sûmet ile/ Tıka kulağını onu dinle mekten sövgüsünü. Sakın açma kapısını cidâlin/ Zîrâ kat iyyen o, götürür sâhibini kötüsü ne ikabının. [Şiir Bitti.] بسم هللا الرحمن الرحيم Bütün hamdler âlemlerin Rabbı olan Allah celle celâlühû ya âiddir. Salât ve selâm da efendimiz, peygamberlerin sonuncusu Muhammed aleyhissalâtü vesselâm a olsun. Ve en şerefli olan âlinden, ashâbından ve onlara tâbî olanlardan Allah celle celâlühû râzı olsun. Abdullah Sıddîk el-ğumârî Ter: Abdulmuhsin Muntakım Risâletü Tavdîhi l-beyân Li Vusûli Sevâbi l-kur ân Ölüye Kur ân Okumak ا ع وذ ب اهللا م ن الش ي طان الر ج يم ب سم هللا الر ح م ن الر حي م ا ج م ع ين ي د نا م ح م د و أ ا ل ه ة و الس ال م ع لى س م ين * و الص ال ال عال ال ل ه ر ب Bundan sonra Bu, kaleme alınmış faydalı bir bahistir ki ben onda, Kur ân ın sevâbının -okuyan, sözlüyle veya niyyetiyle onu hediye ettiği zaman- ölüye ulaşacağını açıkladım. Görüşleri ve delîlleri arz ettikten ve ulaşmayacağını söyleyenlerin delîllerini de sâhib oldukları görüşün zayıf olduğunu ifâde edecek bir cevâbla cevâblandırdıktan sonra Beni doğru yola sevk etmesini sadece Allah celle celâlühû dan istiyo rum. O dur bana yetecek olan; O ne güzel vekîldir. Ulemâ, Kur ân okumanın ölüye hediye edilmesinde ve sevâbının ona ulaşıp ulaşmayacağı mevzuunda ihtilâf etmişlerdir. İmam Mâlik ve İmam Şafiî nin mezheblerinin meşhûr görüşü, Kur ân okumanın ölüye ulaşmayacağıdır. Ahmed İbnu Hanbel ve önceki âlimlerin çoğunun mezhebi ise bunun ulaşacağıdır. Mâlikî lerin ve başkalarının sonra gelen âlimlerinin tercîh ettiği görüş de budur. İmâm Nevevî el-ezkâr da, -duânın ölüye ulaşacağı ve sevâbının ona fayda vereceği husûsundaki icmâ ı anlattıktan sonra- şöyle dedi: Ulemâ, Kur ân okumanın sevâbı (hediyye edilmediği takdîrde) ölüye ulaşacak mı? mevzuunda ihtilâf et mişlerdir. Şafiî nin ve bir topluluğun mezhebinden meşhûr olan görüş bunun ulaşmayacağıdır. Ahmed, ule mâdan bir topluluk ve İmâm Şafiî nin arkadaşlarından bir cemâat ulaşacağı kanaatindedirler. Seçilen görüş, okuyanın okumayı bitirdikten sonra Allah ım!.. Okuduğumun sevâbını falancaya ulaştır demesidir. 1 İbnu l-kayyim şöyle demiştir: Oruc, namaz, Kur ân okumak ve zikir gibi bedenî ibâdetlerde ihtilâf edilmiştir. İmâm Ahmed in ve Selef in cumhûrunun görüşü ulaşacağıdır. Ebû Hanîfe nin arkadaşlarından bazı sının görüşü de budur. Muhammed İbnu Yahyâ el- Kehhâl in rivâyetinde, Ahmed, buna dâir açık ifâde kullanmıştır. Muhammed b. Yahyâ şöyle dedi: Ebû Abdillâh a, 2 bir adam, na maz, sadaka ve bunlardan başka herhangi bir hayır amel işler ve yarısını babasına yâhud anasına hibe edebilir mi? diye sorulduğun da, umarım diye cevâb verdi ve şöy le dedi: Ölüye sadaka ve herhangi bir şey ulaşır. Ahmed İbnu Hanbel yine şöyle söyledi: Ayetü l-kürsî yi üç defa ve ihlâs sûresini bir defa oku ve Allah ım!.. Bunun sevâbı ölülerin olsun, de. 1 [El-Ezkâr:190] 2 Ebû Abdillâh: Ahmed İbnu Hanbel. 65 Mâlik ve Şafiî nin mezhebinden meşhûr olan, bunun (okunan Kur ân ın sevâbının ölüye) ulaşmaya cağıdır. Kelâmcılardan olan bid atçıların bazıları, kesinlikle ne duâ ne herhangi başka bir şey, ölüye hiçbir şeyin ulaşmayacağını söylemişlerdir. (İbnu l-kayyim ın Sözü Bitti). Hâfız İbnu Hacer; el-cevâbü l-kâfî ani s-suâli l-hâfî isimli eserde şu sözleri söylemiştir: On birinciye gelince, okunan Kur ân ın sevâbı ölüye ulaşır mı? Bu meşhûr bir mes eledir ki, onun hakkında bir risâle yazdım. Hâsılı, önceki âlimlerin çoğu, ulaşacağı kanaatindedir; seçilen görüş ise, mes elede kesin konuşmaktan geri durmak ve bununla beraber, onun yapılması ve çok işlenmesi müstehâb olduğudur. (İbnu Hacer in Sözü Bitti) Mâlikî imâmlarından İbnu Rüşd şöyle demiştir: Kur ân okuyan, okuduğunun sevâbını ölüye bağışlamaya niyet ettiği zaman, ölü okunan Kur ân la faydalanır, faydası ona ulaşır ve ecri onun olur. (İbnu Rüşd ün Sözü Bitti) Mâlikî imâmlarından sonra gelenlerin birçoğu bu görüşe i timâd etmişlerdir. İbnu Hilal, Nevâzil inde şöyle demiştir: İnsanların doğuda ve batıdaki ameli buna göre olagelmiş, bunun üzerine vakıflar kurmuşlar, geçmiş zamanların işi bunun üzerine devam etmiştir. (İbnu Hilal in Sözü Bitti.) Kur ân, Ölüye Ulaşmaz Diyenlerin Delîli. Okunan Kur ân ın ölüye ulaşmayacağını söyleyenler, insan için, ancak çalıştığı vardır 3 âyet-i celîlesini bu husûsta delîl olarak ileri sürmektedirler. Hâfız İbnu Kesîr tefsîrinde şöyle demiştir: Bu âyeti celîleden İmâm Şafiî rahimehullah ve ona tâbî olanlar şu hükmü çıkarmışlardır: Kur ân okumanın sevâbının ölüye hediye edilmesi ona ulaşmaz. Çünki bu, onların 3 Necm:39 ل ح م د ا

2 amelinden ve kazancından değildir. Bu yüzden Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem, Ümmetini buna teşvik etmemiş ve ne açık ifâde, ne de îmâ ile onları buna irşâd etmemiştir. Sahâbe radıyellâhu anhum dan hiçbir kimseden bu nakledilmemiştir; şâyet hayır olsaydı bu husûsta onları kimse geçemezdi. İbâdetler bâbı nasslarla sınırlıdır. Onlarda çeşitli kıyâslarla ve reylerle tasarrufta bulunulamaz. Duâ ve sadakaya gelince Bunların ulaşacağına dâir icmâ hâsıl olmuş, Şerîat sâhibinden bu iki husûsta nasslar bulunmaktadır. 4 Ben (Ğumârî) şöyle derim: Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem ümmetini buna teşvik etmemiştir ve Sahâbe radıyellâhu anhum bunu yapmamıştır sözü inşâellah ileride gelecek delîllerle ibtâl edilecek olan bir sözdür. İbâdetlerde kıyâsla tasarruf edilemeyeceğine dâir olan iddiâsı da usûl-i fıkıh âlimlerinin yazdıklarına uymaz. Âyete gelince Buna iki şekilde cevâb verilir. Birincisi: Âyet, umûm/genellik üzere kalmamış, aksine, ondan duâ, sadaka, oruc ve hacc çıkarılmıştır. Âmm lafzın tahsîs gördükten sonra hüccet olup olmayacağın da usûlcüler arasında büyük bir anlaşmazlık vardır. Her ne kadar ağırlıklı olan görüş, hüccet olarak kalabileceği ise de görüldüğü gibi âyeti delîl olarak ileri sürmekte münâkaşa vardır. 5 İkincisi: Bu âyetin hükmü, biz onlara zürriyetlerini kattık 6 âyetiyle kaldırılmıştır. Bu, İbnu Abbâs radıyellâhu anhumâ dan rivâyet edilmiştir; ancak doğru değildir; çünki âyet haberdir; haberde de nesh olmaz. 7 Üçüncüsü: Bu âyeti celîle İbrâhîm ve Mûsâ aleyhimesselâm ın şerîatlarından verilen bir haberdir. Bu ümmete gelince Bu ümmet için kendi çalıştığı ve başkalarının kendisi için çalıştığı da vardır. Çünki bunu gösteren hadîsler mevcuddur.. Bu görüşü, İkrime radıyellâhu anhu söylemiştir. Dördüncüsü: Bu âyeti celîle kâfirler hakkındadır. Mü min ise, onun için hem kendi çalıştığı, hem de başkalarının onun için çalıştığı vardır. 4 İbnu Kesîr (6/462), Dâru l-endülüs, Beyrut baskısı. 5 Hanefî usûlcülerine göre ise, âmm yani genel olan bir söz tahsîs gördükten son ra kesinliği ve hüccet oluşu kaybeder. 6 Tûr: 21 7 Yukarıdaki haber olan âyet inşâ ma nâ sında te vîl edildiği zaman ortada müşkil kalmaz. Bunu, Rebi b. Enes söylemiştir. Beşincisi: El-İnsan kelimesindeki lâm (li) alâ ma nâsında olup, insan için sadece kendi kazandığı günah vardır ma nâsındadır. Bu görüş zayıf yâhud bâtıl bir görüştür. Altıncısı: Âyette bir hazf vardır ki, takdîri şudur: İnsan için sadece kendi çalıştığı [yâhud kendisi için ça lışılan] vardır demektir. Bu görüş de bâtıldır. Yedincisi: Âyetteki insan ile murâd edilen diri olandır, ölü olan değil. Kezâ bu görüş de bâtıldır. Sekizincisi: Bu âyet, günahlar hakkındadır. Şübhe yok ki, hiç kimse hiçbir kimsenin günahını üstlenmeyeceği üzerinde ittifak edilmiş, bunun böyle olduğuna dâir Allah teâlâ nın ondan önceki hiçbir günahkâr bir başka günahkârın suçunu üstlenmez 8 âyeti delâlet etmektedir. Sanki şöyle buyurmaktadır: Hiçbir kimse bir başkasının günahından dolayı cezâlandırılmaz, sadece ve sadece kendi günahıyla hesaba çekilir. Bu zayıf bir ihtimâldir. Dokuzuncusu: İnsan için hak etmek olarak kendi çalıştığı vardır. Ama onun için çalışanın ona hibe etmesiyle olan amelin sevâbı da vardır. Âyet-i celîle hak olmanın isbâtı hakkında inmiş, onun üzerinde fazla bir şeyi hak etmeyeceği söylenmiştir. Onuncusu: İnsan içün adâlet yolundan sadece kendi kazancı vardır. Ama lütuf bâbından olarak Allah teâlâ ona dilediği kadar fazla verebilir. Bunu, Hüseyin b. Fazl demiştir. On birincisi: Bu âyet-i celîle kişinin bir başkasının çalışmasıyla faydalanmasını nefyetmemektedir. Aksine sadece bir kişinin bir başkasının çalışmasına sâhib olacağını nefyetmektedir. İki şey arasında gizli kalmayacak bir fark vardır. Allah teâlâ insanın ancak kendi çalışmasına mâlik olabileceğini, ondan başkasının çalışmasının ise o işi yapanın mülkü olduğunu, dilediği zaman o kişinin onu başkasına harcayabileceğini, dilediği zaman da kendisi için bırakabileceğini haber vermektedir. Allah sübhânehû ve teâlâ insan sadece kendi çalıştığıyla faydalanır buyurmadı. İbnu l-kayyim şöyle demiştir: Şeyhimiz yani İbnu Teymiyye bu yolu seçmekte ve onu tercîh etmekte idi. (İbnu l-kayyim in Sözü Bitti.) 8 Necm: 38 İmâm Kurtubî şöyle demiştir: Denilmiştir ki; Allah azze ve celle ancak şöyle buyurmuştur: İnsan için çalıştığından başkası yoktur. Bu âyetteki harf-i cerr in ma nâsı Arabça da mülk ve vâcib kılmak demektir. O hâlde, insan için çalıştığından başkası vâcib değildir. Eğer ona başkası tasaddukta bulunursa, ona bir şey vâcib olmuş olmaz. Ancak Allah celle ve alâ ona lütufta bulunur, vâcib olmayan şeyi ona verir. Nitekim amelsiz olarak çocukları cennete sokmakla onlara lütfetmiş olur. 9 On ikincisi: Ancak çalıştığı vardır âyetinin ma nâsı, niyet ettiği vardır demektir. Bunun da delîli Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem in insanlar niyetlerine göre diriltileceklerdir 10 hadîs-i şerîfidir: Bu sözü, Ebû Bekir el-verrâk söylemiştir. On üçüncüsü: İnsan kendi çalışması ve güzel muâmelesiyle arkadaşlar kazanmış, evlâd edinmiş ve zevceler nikâhlamıştır. Hayırlar yapmış, insanları sevmiştir. Bu yüzden onlar da ona acımışlar, ona ibâdetler hediye etmişlerdir. Böylece bu o kendi çalışmasının eseri olmuştur. Nitekim Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem; Kişinin yediği en helâl kazanç kendi elinin kazancından olandır ve onun çocuğu kendi kazancındandır 11 buyurmuştur. Bunu, Ebu l-vefâ İbnu Ukayl el- Hanbelî demiştir. İbnu l-kayyim şöyle demiştir: Bu, orta bir cevâbtır ki, tamamlanmaya muhtâctır. Zîrâ kul kendi ameliyle beraber, îmânı ve Allah celle celâlühû ya ve Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem e itâatiyle, mü min kardeşlerinin amelinden faydalanmak husûsunda çalışmıştır. Nitekim, kendi işiyle beraber onların ameliyle yaşarken faydalanmaktadır. Hiç şübhe yoktur ki mü minlerin bazısı, cemaatle namaz kılmak gibi müşterek oldukları amellerde diğerlerinin amelinden faydalanmaktadır. Zîrâ onlardan her birisinin namazı, bir başkası ona ortak olduğundan dolayı yirmi yedi kata katlanmaktadır. Böylece onun ameli başkalarının ecrinin artmasına sebeb olmaktadır. Hatta şöyle denilmiştir: Namazın sevâbı, kılanların sayısınca katlanmaktadır. Aynı şekildeci hâddaki, hacdaki, emri bi l-ma rûf ve nehy-i ani l-münkerdeki, iyilik ve tak vâda yardımlaşmaktaki ortaklıkları da böyledir. Nebî sallellâhu aley- 9 El-Câmi li Ahkâmi l-kur ân(9/ ) 10 Buhârî, (8/71), Müslim (2884/8), İbnu Mâce (4065), Lafız Müslim ve İbnu Mâce ye âiddir. 11 İsnâdı sahîhtir. Ahmed İbnu Hanbel (6/31, 173), Ebû Dâvûd (3528), İbnu Mâce (2137). 66

3 hi ve sellem, Mü min için, bazısı bazısını bağlayan bir bina gibidir 12 buyurduktan sonra parmaklarını birbirine geçirmiştir. Ma lûmdur ki bu (birbirine kenetlenmiş olmak), dinişlerinde, dünya işlerinden daha evlâdır. Müslümanın, verdikleri İslâm sözünde, Müslümanların topluluğuna dâhil olması, Müslümanlardan her birisinin arkadaşına faydasının ulaşmasındaki sebeblerin, hayatındaki ve ölümünden sonraki en büyüklerindendir. Müslümanların duâları onları arkalarından kuşatmaktadır. Allah teâlâ, Arşı taşıyan ve Arşın etrâfındaki meleklerin mü minler için istiğfâr etmekte ve onlara duâ etmekte olduğunu, Nûh, İbrâhîm ve Muhammed aleyhimüsselâm gibi Resûllerinin mü minler için duâ ve istiğfâr ettiklerini haber vermiştir. Şu halde kul, îmân etmesiyle bu duânın kendisine ulaşmasına sebeb olmuştur. Böylece, sanki o kendi çalışmasından olmuştur. Bunu şu daha da açık hale getirmektedir: Allah sübhânehû ve teâlâ îmânı, îmân sâhibinin mü min kardeşlerinin duâsı ve çalışmalarıyla fayda lanmasına sebeb yapmıştır. İşte bu yüzden kim îmân ederse, bunu/mü min kardeşlerinin duâsını ve çalışmalarını kendisine ulaştıracak sebeb husûsunda çalışmış olur. Buna, Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem in Amr İbnu Âs radıyellâhu anhu ya söylemiş olduğu şu şâyet ba ban tevhîdi ikrâr etmiş olsaydı, bu ona fayda verecekti 13 sözü delâlet etmektedir: Ölümünden sonra onun için yapmış olduğu köle azâdını kasd etmektedir. İşte bu yüzden sebebi (îmânı) yerine getirseydi, elbette köle azâdının sevâbını kendisine ulaştıracak amel husûsunda çalışmış olacaktı. İşte bu cidden güzel bir latîf yoldur. (İbnu l- Kayyim in Sözü Bitti.) İşâret ettiği hadîs, Ahmed İbnu Hanbel ve başkalarının Abdullah İbnu Amr dan rivâyet ettiği şu hadîstir: As İbnu Vâil cahiliye döneminde yüz deveyi boğazlamayı adamıştı. Hişam İbnu As elli beş deve boğazlamış, Amr da bunu Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem e sormuştu. Bunun üzerine Efendimiz sallellâhu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu: Babana gelince, şâyet baban tevhîdi ikrâr etseydi, sen de onun namına oruç tutsaydın ve sadaka verseydin, bu ona fayda verecekti Buhârî, (481,2446), Müslim (2585/65) 13 Bunun isnâdı sahîhtir. Ahmed İbnu Hanbel rivâyet etmiştir. (2/182) Şeyh Ahmed Muhammed Şâkir de el-müsned de bunun sahîh olduğunu söylemiştir (6704) 14 Ahmed 2/183, isnâdı sahîh olup Şeyh Ahmed Muhammed Şâkir Müsned de bunun sahîh olduğunu ifâde etmiştir.(4/67) Hadîs, ölünün, kendisine hediye edilen amellerden faydalanması husûsundaki sebebin, onun îmân etmesi ve tevhîdinin olduğunu ifâde etmektedir. Âlûsî nin tefsîrinde, şöyle denilmiştir: Muhakkıkların büyüklerinden birisi şöyle demiştir: Kitâb da ve Sünnet te başkasının ameliyle faydalanmanın olacağı husûsunda kat î delîl gelmiştir. Bu, âyetin zâhirine ters düşmemektedir. İşte bu yüzden âyet, amel edenin hibe etmediği (amel) ile sınırlandırılmıştır. Horasan vâlisi Abdullah İbnu Tâhir, Hüseyin İbnu Fazl a Allah dilediğine dilediği kadar sevâbı katlar 15 âyeti celîlesiyle bu âyet-i celîlenin ( kişi için sadece kendi amelî vardır âyetinin) ma nâsı hakkında suâl sordu. Bunun üzerine o şöyle bir cevâb verdi: Kişi için, adâlet ile ancak kendi kazancı vardır; ama fazl ile onun için Allah celle celâlühû nun dilediği kadarı vardır. Bunun üzerine Abdullah, Hüseyin in başını öptü. (Âlûsî nin Sözü Bitti) Âlûsî, âyetler hakkındaki bazı cevâbları da getirdikten sonra şöyle dedi: Benim meylettiğim görüş, Hüseyin in kelâmıdır. Buna benzer bir görüş de İbnu Atiyye nin sözüdür. İbnu Atiyye şöyle demiştir: Bence bu âyet hakkında söylenecek olan şudur: Ma nânın aslı-esâsı, Allah teâlâ nın lil-insâni sözündeki lâm dır. İnsanın hak edeceği bir şeyi hak ettiği zaman, bu husûsta, benim için şu vardır denilmesidir. İnsan hakkında, benim için şu vardır dediği şeyi, ancak onun bir çalışması olarak bulacaksın. Şefaatı, yâhud sâlih bir babayı veya sâlih bir evlâdı göz önünde bulundurmak yâhud da sevâbların katlanması ile olacak olan rahmet ise, insan için bir hak değildir. Onun bu husûsta benim şu şu hakkım vardır demesi câiz olmaz. Bunu, ancak mecâz ve ya hakîkate katmak yoluyla söyleye bilir. (İbnu Atiyye nin Sözü Bitti.) Geçen(söz)lerin tamamından bilinmektedir ki, Mu tezile nin âyetle kul hangi amel olursa olsun amelinin sevâbını kendisinden başkasına verirse, bu vermesi başkası için olmaz ve boşa gider şeklindeki delîl getirmesi tam değildir. Kezâ Şafiî nin, bununla Kur ân okumanın sevâbının ölülere ulaşmayacağına dâir delîl ileri sürmesi de böyledir. (Âlûsî nin Sözü Bitti.) 16 (Âlûsî nin burada) Mu tezile den nakletmiş olduğu, Mu tezile âlimleri arasında ittifak edilmiş bir husûs de- 15 Bakara: Âlûsî, Rûhu l-meânî (27,/66-67) ğildir. Zemahşerî -ki o Mu tezile âlimlerinin büyüklerindendir- ulaşacağına hükmetmektedir. Keşşâf da bu âyetin tefsîrinde şöyle demiştir: Haberlerde, ölü nâmına sadaka vermek, onun için haccetmek ve sevâblarının katlanmasının var olduğu sahîh haberlerde gelmemiş midir? dersen ben de şöyle derim: Bu husûsta iki cevâb vardır: Bir: Başkasının çalışması bir kişiye, ancak kendi çalışmasına dayalı olarak fayda verir ki, o da sâlih bir mü min olmasıdır. Katlanmalar da aynen böyledir. Başkasının çalışması, kişinin ona tâbi olması ve onunla kâim olması sebebiyle, sanki kendisinin çalışması gibi olur. İki: Bir kişiye başkasının çalışması -eğer o başkası yaptığını kendisi için yaparsa- fayda vermez; fakat bu kişi için niyet ederse o, Şerîat in hükmüyle onun nâibi ve makamına ta yîn olan vekîli gibi olmuş olur. 17 Hâfız İbnu Salâh ın Fetevâ sında şöyle denilmiştir: Allah celle celâlühû nun insan için sadece kendi çalışması vardır sözü hakkında bir mes ele: Sâbit olmuştur ki, beden amelleri bir başkasına geçmez. Halbuki Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem den şöyle bir haber gelmiştir: Ademoğlu öldüğü zaman amel leri kesilir. Ancak üç şey bundan müstesnâdır. Sadaka-i câriye, ya hud, faydalanılacak bir ilim yâhud da kendisi için duâ edecek sâlih bir çocuk 18 Okunan Kur ân ın ölüye ulaşıp ulaşmayacağı mes elesinde, duânın ona ulaşmasına rağmen, ondan daha üstün olduğu halde Kur ân ın ona nasıl ulaşmayacağı husûsunda ihtilâf edilmiştir. İbnu Salâh -Allah ondan râzı olsun- bunun hakkında şöyle bir cevâb vermiştir: Bu husûsta ihtilâf edilmiştir. Hayır sâhibleri Kur ân ın ölülere ulaşacağını görmüşlerdir. Bu husûstaki ihtilâf, usûldeki ihtilâf gibi değildir. Aksine o fer î mes elelerdendir. Zikri geçen âyetin nassı, ulaşacağını söyleyenin sözünün bâtıl olduğunu göstermez. Zîrâ âyetin nassıyla murâd edilen, kişi için hak ve karşılığın ancak çalıştığı husûslarda olduğu, buna başkasının teberru olarak hibe edeceği okumak ve duâ değil, onun bu husûsta hiçbir hakkının olmadığı ve karşılığının bulunmadığı, başkasının onu buna teberru olarak verdiği ma nâsınadır. Hadîs-i şerîf de aynıdır; onun sözünün bâtıl olduğunu göstermez. Zîrâ o, onun ameli içindedir. Bu da bir başkasının amelinden- 17 Zemahşerî, el-keşşâf: 4/ Müslim (1631/14) 67

4 dir. (İbnu Salâh ın Sözü Bitti) Şeyh Tekiyyuddîn Ebu l-abbâs Ahmed İbnu Teymiyye şöyle dedi: Kim insanın, başkasının amelinden faydalanamayacağına inanırsa, icmâ ı iptal etmiş olur ve bu birçok cihetten bâtıldır: Birincisi: İnsan başkasının duâ sından faydalanır. Bu, bir başkasının ameliyle faydalanmaktır. İkincisi: Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem mahşerdekilere hesab hususunda, sonra cennet ehlinin cennete girmesi için, sonra büyük günah sâhiblerinin cehennemden çıkması için şefaat edecektir. Üçüncüsü: Melekler yeryüzündekiler için istiğfâr ve duâ etmektedirler. Dördüncüsü: Allah teâlâ cehennemden hiçbir hayır işlemeyeni sırf fazlı ve rahmetiyle çıkaracaktır. Bu da onların amelleri olmaksızın bir faydalanmasıdır. Beşincisi: Mü minlerin çocukları, cennete babalarının amelleri sayesinde gireceklerdir. Altıncısı: Allah teâlâ iki yetîm ğulam ın kıssasında babaları sâlih bir adamdı 19 buyurmuştur. Yedincisi: Ölü hakkında verile ceksadakadan ve yapılacak azâddan sünnetin nassı ve icmâ ile faydalanır. Sekizincisi: Sünnet in ifâdesiyle, farz olan hac ölüden, velîsinin kendisi namına yaptığı bir hac sebebiyle düşer. Dokuzuncusu: Sünnet in nassıyla, Adanan hac veya oruc, ölüden, başkasının ameliyle düşer ki, bu da başkasının ameliyle faydalanmaktır. Onuncusu: Borçlu olarak ölen bir kimsenin cenâze namazını Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem kılmaktan kaçınmış, tâ ki Ebû Katâde onun borcunu ödemiştir. Bir başkasının borcunu da Ali İbnu Ebî Tâlib ödemiştir. Ve Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem in namazıyla faydalanmıştır ki, bu da bir başkasının amelidir. (İbnu Teymiy ye nin Sözü Kısaltılarak Bitti.) Böylece, yukarıda geçenlerden açıkça ortaya çıkmıştır ki, âyetle, okunan Kur ân ın ölüye ulaşmayacağına delîl ileri sürmek doğru değildir. Çünki âyet bunu ifâde etmemektedir. ( Kur ân ın Sevâbı) Ölüye Ulaşır Diyenlerin Delîlleri Birçok delîller ileri sürdüler: Birincisi: Taberânî, el-mu cemu l- Kebîr inde rivâyet etti: Abdurrahmân İbnu l-alâ İbni l-leclâc, babasından şöyle dediğini rivâyet etti: Babam Ebû Hâlid Leclâc şöyle dedi: Yavrucuğum!.. Öldüğüm zaman beni lahd a koy; beni lahdıma koyduğunda da bismillâhi ve alâ milleti Resûlillâhi de ve toprağı üzerime iyice at; sonra başımın yanında Bakara sûresinin başını ve sonunu oku. 19 Kehf:82 Çünki muhakkak ki ben Resûlüllâh ı bunu söylerken işittim. 20 Hafız Heysemî, bu hadîsin râvîleri sika kabûl edilmiştir dedi. Ben (Ğumârî), öyleyse isnâdı hasendir derim. İkincisi: Taberânî ve Beyhakî İbnu Ömer radıyellâhu anhumâ dan şöyle dediğini rivâyet ettiler: Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem i şöyle derken işittim: Sizden biriniz öldüğü zaman onu eğlemeyiniz; hızla kabrine gö türünüz. Başının yanında Fâtihatü l-kitâb okunsun. Bir başka rivâyette; Kabrinde, (başucunda) Bakara nın başı, ayaklarının yanında da Bakara nın sonu okunsun. 21 Üçüncüsü: Sahîh hadîslerde sadaka, oruc, hac ve umrenin ölüye ulaşacağı sâbittir ve bunlar ibâdetlerdir. Kur ân okumak da aynı şekilde bir ibâdettir. Dolayısıyla (Kur ân ın sevâbı da) aynı şekilde ölüye ulaşır. Çünki bunlarla zikri geçen ibâdetler arasında herhangi bir fark yoktur. Bu celî kıyâstandır ki, onun hüccet oluşunda ve onunla amel yapıla cağında hiçbir anlaşmazlık yoktur. Kurtubî et-tezkire de şöyle demiştir: Bu bâbın aslı, hakkında ihtilâf edilmeyen sadakadır; nasıl ki bunun sevâbı ölüye ulaşırsa aynı şekilde Kur ân, duâ ve istiğfâr da ulaşır. Çünki bunların hepsi sadakadır. Zîrâ sadaka sadece mala has değildir. Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem e, (seferde) emniyet hâlinde (düşman korkusu olmadığı zaman da) namazı kısaltmaktan sorulunca, O şöyle buyurmuştur: Bu Allah ın size verdiği bir sadakadır; o halde O nun sadakasını kabûl ediniz 22 Aleyhissalâtü vesselâm efendimiz şöyle buyurdular: Sizden her birinizin, her bir mafsalı üzerinde bir sadaka olur. Her bir sübhânellah (zikri) bir sadakadır. Her bir lâ ilâhe illallah (zikri) bir sadakadır. Her bir Allahu ekber demek sadakadır. Her bir elhamdülillâh sadakadır. Emr-i bi l-ma rûf sadakadır. Nehy-i ani l-münker sadakadır. Kılınan iki rekat duhâ namazı bütün bunların yerine kifâyet eder. 23 İşte bundan dolayı âlimler kabirleri 20 Heysemî onu, Mecmâu z-zevâid(3/4)de zikretti ve Taberânî ye nisbet etti. O, şeyhin (müellif Ğumârî nin) dediği gibi hasen dir. 21 İsnâdı zayıftır. Bunu Taberânî, el-kebîr de (13613), Beyhakî, Şuâbu l-îmân da (9294) rivâyet etmiştir. Heysemî, Mec mâu z- Zevâid de (3/44) şöyle demiştir: Bu hadîsin isnâdında Yahyâ İbnu Abdillah el-bâbulitî vardır ki, o zayıf bir râvî dir. 22 Müslim, Salâtü l-müsâfirîn (686/4) 23 Müslim, Zekat (720) ziyâret etmeyi güzel bulmuşlardır. Çünki okumak ölüye onu ziyâret edenden bir hediyedir. (Kurtubî nin Sözü Bitti) 24 Bu sözler, sadaka lafzının Şerîat örfünde (Kur ân) okumayı da içinde bulundurduğunu ifâde etmektedir. İbnu l-kayyim, ölüye hediye edilen amellerin ona ulaşacağının açıklaması husûsunda sözü epeyce uzattıktan ve bu mes ele için istidlâlde iyice döktürdükten sonra, şunları söylemiştir: Kur ân okumaya ve ücretsiz bir şekilde teberru olarak onu ölüye hediye etmeye gelince; işte bu, ölüye orucun ve haccın sevâbının ulaştığı gibi ulaşır. Eğer denilirse ki; bu, Selef de bilinen bir şey değildi. Onlardan birisinden bunun nakli de mümkün değildir. Halbuki onların hayırlı işlere hırsları çoktu. Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem de onları buna irşâd etmemiş, duâya, istiğfâra, sadakaya, hacca ve oruca irşâd etmiştir. Eğer okumanın sevâbı ulaşacak olsaydı, O, elbette ona da irşâd eder ve onlar bunu yaparlardı. Cevâb: Bu suâli getiren kimse şâyet, orucun, haccın, duânın ve istiğfârın sevâbının ölüye ulaşacağını kabûl eden bir kimse ise, ona şöyle denir: Nedir bu sırf ona âid olmak ki, sevâbının ulaşmasına mânî olmuş, bu amellerin sevâbının ulaşmasını da gerektirmiştir. Bu, benzer şeylerin arasını ayırmaktan başka bir şey değildir?. Eğer o, şu şeylerin ölüye ulaşacağını kabûl etmiyorsa, o, Kitâb, Sünnet, İcmâ ve Şerîat ın kâideleriyle mahcûctur. 25 Bunun Selef de ortaya çıkmamasının sebebine gelince Çünki onların okuyacak ve ölüye hediye edecek olana dâir vakıfları yoktu. Bunu kesinlikle bilmiyorlardı da. Onlar bu günkü insanların yaptıkları gibi kesinlikle kabirlere okumak için yönelmiyorlardı. Onlardan birisi insanlardan kendine gelen kimseye, okumanın sevâbının falanca ölüye hediye edildiğini söylemiyorlardı. Hatta bu sadaka ve orucun sevâbının falanca ölü için olduğunu da söylemiyorlardı. Sonra bu kişiye şöyle denir: Şâyet sen, Selef den birisinin Allah ım!.. Şu orucun sevâbı falancanındır dediğini nakletmekle mükellef kılınsan, elbette âciz kalırsın. Zîrâ (Selef) topluluğ(u) hayırlı işleri işlemekte herkesten daha hırslı idiler. Onlar sevâbın ölülere ulaşmasına insanları Allah a karşı şâhidler etmiyorlardı. Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem onları oruc, sadaka ve hacca irşâd ediyordu ama, oku- 24 İmam Kurtubî, Et-Tezkire (74), Mektebetü l- Îmân, el-mansûra. 25 Mahcûc: Bunların delîlleriyle susturulmuş ve mağlûb olmuş bir kimsedir. 68

5 maya irşâd etmiyordu denilse, (bunu diyene) şöyle denilir: Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem bunu (oruc, hac ve sadaka ile alâkalı söylediklerini) sözün başında söylemedi. Aksine bu ifâdeler ondan bir cevâb olarak sâdır oldu. Bu kimse O na ölüsü içün haccetmeyi sordu. O da ona izin verdi. Şu kimse de O na ölü için oruc tutmaktan sordu. O da ona müsaade etti. Bu ise sadakadan sordu. O da ona izin verdi ve onları bunların dışındaki şeylerden de men etmedi. O halde orucun sevâbının ulaşması ile -ki o mücerred niyet ve (orucu bozan şeylerden) geri durmaktır- Kur ân ın ve zikrin sevâbının ulaşması arasında hangi fark vardır. Selef den hiç kimsenin bunu yapmadığını söyleyen bilmediği bir şeyi söyleyen kimsedir. Çünki bu, bilmediği bir şeyin olmadığına dâir bir şâhidlik yapmaktir. (Belki) Selef bunu yapıyordu; ama orada bulunanlar ona şâhid olmuyordu. Bunun böyle olmadığını nereden biliyor? Aksine Allâmu l- Ğuyûb 26 olan Allah ın onların niyet ve maksadlarını görmesi ve bilmesi yeter. Bu hediye etmek niyetinin önceden de geçmiş olduğu gibi sözle ifâde edilmesi şart değildir. Mes elenin sırrı şudur: Sevâb, ameli yapanın mülküdür. Eğer onu teberru eder ve Müslüman kardeşine hediye yaparsa Allah teâlâ o hediyeyi ona ulaştırır. Kur ân okumanın sevâbını bundan ayrı tutacak ve kardeşine ulaştırmaktan men edecek olan nedir? Bu, başka asır ve şehirlerde âlimlerin i tirâzı olmaksızın -inkârcılara varıncaya kadar- insanların yaptığı bir iştir. (İbnu l-kayyim in Sözü Bitti) Bu güzel ve faydalı bir sözdür. İşte sana Selef den ölüye Kur ân okumak hakkında eserlerden/sahâbî sözlerinden bazısı: İmâm Beyhakî, Sünen inde Abdurrahman İbnu l-alâ İbni l-leclâc dan o da babasından rivâyet etti: (Leclâc) çocuklarına şöyle dedi: Ben öldüğüm zaman, beni kabrime koyunuz ve bismillâhi alâ sünneti Resûlillâhi deyip toprağı üzerime iyice atınız. Sonra da başımın yanında Bakara sûresinin başını ve sonunu okuyunuz. Şübhe yok ki, ben İbnu Ömer i bunu sever halde gördüm. 27 Hâfız İbnu Hacer, Emâli l-ezkâr da bu hasen bir mevkûf rivâyettir demiştir. Hâfız Abdülhakk, Kitabu l- Âkıbet te Abdullah İbnu Ömer in kabri yanında Bakara sûresinin okunma- 26 Allâmu l-ğuyûb: Gizlileri ve her bir görünmeyeni çok iyi bilen 27 Beyhakî, es-sünenü l-kübrâ (4/56) sını emrettiği rivâyet edilmiştir. Bunu görenlerden biri de Abdurrahman İbnu l-alâ dır demiştir. Hallâl, el-câmi de, kabirlerin yanında Kur ân okumak bahsinde Yahyâ İbnu Maîn den rivâyet etmiş ve Beyhakî den biraz önce naklettiğimiz eseri zikretmiştir. Sonra, Abbâs ed-dûrî den şöyle dediğini rivâyet etmiştir: Ahmed İbnu Hanbel e sordum ve kabre okumak hakkında bir şey (hadîs) ezberledin mi? dedim. Hayır, dedi. Yahyâ İbnu Maîn e sordum. O da bana bu hadîsi rivâyet etti. Hallâl şöyle dedi: Bana Hasan İbnu Ahmed el-verrâk haber verdi. O, bana Ali İbnu Mûsâ el-haddâd rivâyet etti ki, o çok doğru bir kimse idi (dedi). (Hasan İbnu Ahmed el-verrâk) şöyle dedi: Ahmed İbnu Hanbel ve Muhammed İbnu Kudâme el-cevherî ile beraber bir cenâzede idik. Ölü defnedilince kör bir adam kabrin yanında okumaya oturdu. Bunun üzerine ona Ahmed İbnu Hanbel, be adam!.. Kabrin yanında Kur ân okumak bid attır dedi. Biz kabristandan çıkınca Muhammed İbnu Kudâme, Ahmed İbnu Hanbel e, ey Abdullah ın babası!. Mübeşşir el- Halebî hakkında ne dersin? dedi. O da, sağlamdır dedi. (İbnu Kudâme), ondan bir şey yazdın mı? diye sordu. O da evet dedi. (İbnu Kudâme şöyle) dedi: Ba na Mübeşşir, Abdurrahman İbnu l- Alâ İbni l-leclâc dan o da babasından rivâyet etti: (İbnu l-leclâc), defnedildiğinde başının yanında Bakara nın başı ve sonunun okunmasını vasiyyet etti ve İbnu Ömer i bunu tavsi ye ederken işittim, dedi. Bunun üzerine Ahmed İbnu Hanbel ona, dön ve adama de ki; okusun, dedi. Hasan İbnu Sabbah ez-za ferânî şöyle dedi: Şafiî ye, kabrin yanında Kur ân okumak hakkında sorduğumda, bun da bir beis yoktur, dedi. 28 Hallâl, Şa bî den, şöyle dediğini rivâyet etti: Ensârdan birisi ölünce onun kabrine gider gelirler, orada Kur ân okurlardı. Harâitî; Kitabu l-kubûr da şöyle demiştir: Ensârdaki bir sünnet de şuydu: Ölüyü taşıdıkları zaman onunla beraber Bakara sûresini okurlardı. Hallâl şöyle demiştir: Bana Ebû Yahyâ en-nâkıd haber verdi ve şöyle dedi: Hasan İbnu l-cervî yi şöyle söylerken işittim. Bir kız kardeşimin kabrine 28 Buradan anlaşılmaktadır ki, O kabirde Kur ân okunmasında değil, okunan Kur ân ın sevâbının ölüye ulaşmasında aykırı bir görüş sâhibi idi. uğramıştım. Orada Tebâreke sûresini, içinde zikri geçmekte olan ma nâlardan dolayı okudum. Bunun üzerine bana bir adam geldi ve dedi ki; kız kardeşini rüyamda gördüm. Diyordu ki, Allah celle celâlühû Ebû Alî ye hayırlı mükâfatlar versin; hiç şübhe yok ki ben onun okuduğuyla faydalandım. Bana Hasan İbnu l-heysem rivâ yet etti: O, Ebû Bekir İbnu l-atruş İbnu Binti Ebî Nasr et-temmâr ı şöyle söylerken işittim, dedi. Adamın birisi Cuma günü anasının kabrine geliyor ve Yâsîn sûresini okuyordu. Günlerden bir günde geldi, Yâsîn sûresini okudu ve şöyle dedi: Ey Allah ım, eğer sen bu sûrenin sevâblarını taksîm edeceksen, onu şu kabirdeki kimselere ver. Gelecek cuma olunca,ona bir kadın geldi ve dedi ki; sen falanca kadının oğlu falanca mısın? Evet, dedi. Kadın; benim bir kızım var öldü, onu rüyada kabrinin kenarında oturur halde gördüm ve dedim ki; seni burada oturtan nedir? O da, falanca kadının oğlu falanca kişi geldi, anasının kabrine Yâsîn sûresini okudu ve se vâbını kabirdekilere hibe etti. Onun rahatlığından bize (de) isâbet etti. Veyâhud bize mağfiret olundu, yâhud da benzeri bir şey söyledi. (Hallâl in Sözü Bitti) Ben (Ğumârî) derim ki; Bunu, Ahmed İbnu Hanbel, Ebû Dâvûd, Nesâî -ki lafız ona âiddir- ve İbnu Mâce nin Ma kıl İbnu. Yesâr dan rivâyet ettiği şu hadîs te yîd etmektedir. Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu: Kur ân ın kalbi Yâsîn dir. Bir kimse her ne zaman onu, Allah ı ve âhiret gününü murâd ederek okursa, ona mutlaka mağfiret edilir. Onu ölülerinize okuyunuz. 29 Bu rivâyeti, İbnu Hibbân ve Hâkim (rivâyet etmişler ve) sahîh bulmuşlardır. İbnu Hibbân (hadîsdeki) ölü ile murâd edilenin ölmekte olan kimse olduğunu söyledi ve İbnu l-kayyim Kitâbu r-rûh da birçok yönlerle bunu tercîh etti. Lâkin İbnu Rif a, hadîsin zâhirini aldı. Bunun ölümden sonra okunacağının sahîh olduğunu ifâde etti. Şevkânî de şöyle dedi: Mevtâ sözünün ölen kimse hakkında hakîkat olduğunu, hakîkatten de ancak bir karîne ile dönülebileceğini, O na göre, bunun ölmeye duran bir kimseye, içindekileri düşünmesi, ölene de sevâbı fayda vermesi içün okunmasında hiçbir mânî yoktur. Muhammed İbnu Ahmed el- Mervezî şöyle söyledi: Ahmed İbnu 29 Ahmed (5/26-27), Ebû Dâvûd, el-cenâiz (3121), İbnu Mâce, Cenâiz 1448), İbnu Hibbân (2996), Hâkim (1/565) 69

6 Hanbel i şöyle derken işittim: Kabristana girdiğiniz zaman Fâtihâ yı, Felak ile Nâs sûrelerini ve İhlâs sûresini okuyup sevâbını o kabirdeki kimselere hediye ediniz; zîrâ bu onlara ulaşır. İmâm Nevevî, Şerhu l-mühez zeb den, kabir ziyâreti üzerindeki söz(ün)de şöyle dedi: Mümkün miktarda Kur ân okunması ve akabinde ölülere duâ edilmesi müstehâbdır. İmâm Şafiî buna dâir ifâdeler kullanmış ve ashâb/arkadaşlar (şâfiî âlimleri) bunun üzerinde ittifak etmiştir. (Nevevî), El- Ezkâr da, definden sonra ne diyeceği bâbı nda da şöyle söylemiştir: Şafiî ve arkadaşlar(ımız) onun/ölünün yanında Kur ân dan bir şey okunmasını müstehâb görmüşler ve şöyle demişlerdir: Eğer Kur ân ın tamamını hatmederlerse güzel olur. Bize, İmâm Beyhakî nin Sünen inde hasen bir isnâd ile rivâyet edilmiştir ki, İbnu Ömer radıyellâhu anhumâ kabrin başında definden sonra Bakara sûresinin başının ve sonunun okunmasını güzel gördü. (Nevevî nin Sözü Bitti.) İmam Zehebî, Tezkiretül-Huffâz da, Hatîb el-bağdâdî nin hâl tercümesinde, Bağdâdî öldüğü zaman kabri başında birçok hatimler yapıldı dedi. 30 Getirdiğimiz şeylerden (delîl ve nakillerden) iki husûs ortaya çıktı. Bir: Nebî sallellâhu aleyhi ve sel lem, ölüye Kur ân okunmasına irşâd etmiştir. İki: Kabir başında Kur ân okumak Selef tarafından bilinen bir şeydi. İmam Kurtubî, et-tezkire de şöyle demiştir: Denilmiştir ki; okumanın sevâbı okuyana, dinlemenin sevâbı da ölü yedir. İşte bundan dolayı ona rahmet kavuşur. Allah teâlâ şöyle buyurdu: Kur ân okunduğu zaman onu dinleyin ve susun. Olur ki böylelikle size merhâmet edilir. 31 Allah teâlâ nın cömertliğinde, önceden zikrettiğimiz şeyler sebebiyle sadaka, duâ ve istiğfârda olduğu gibi, kıraatın da, dinlemenin de sevâbının beraberce ona kavuşması ihtimâlden uzak değildir. Kendisine hediye edilen Kur ân ın sevâbı o kimse onu işitmese de bu anlatılana dâhil olur. Derim ki; Ölüye, mükellef olmasının kesintiye uğramasından dolayı dinleme sevâbı ulaşmaz. Lâkin kendisine yapılan hediyenin sevâbı ona ulaşır. (Kurtubî nin Sözü Bitti) 32 Dördüncü delîl: Kurtubî nin zikretmiş olduğu delîldir ki; o şöyle demişti: Âlimlerimizden bazısı, ölüye Kur ân 30 Zehebî, Tezkiretü l-huffâz (3/1144) 31 A raf: Kurtubî, Tezkire (78) okunacağına dâir (Buhârî deki) yaş hurma dalı hadîsini delîl olarak ileri sürmüşlerdir. Bunu Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem iki parçaya yarmış, sonra bu kabre bir tane, şu kabre de bir tane dikmiş ve şöyle buyurmuştur: Umarım ki, bunlar kurumadığı ve yaş kaldıkları müddetçe bu iki mezarın azâbı hafifletilir. Bu hadîsi, Buhârî ve Müslim rivâyet etmiştir. 33 Müsnedü t-tayâlisî de de şu ifâ deler vardır: Bir tanesine yarım, diğe rine de yarım koydu ve şöyle buyurdu: Hiç şübheniz olmasın ki, bu iki çomakta yaşlık bulunduğu müddetçe bu kabrin sâhiblerine azâbları hafifletilir. 34 Âlimler demişlerdir ki, bundan ka birlerin üzerine ağaç dikileceği ve Kur ân okunacağı anlaşılır. Onlardan ağaçlarla azâb hafifletilirse, mü min bir kimsenin Kur ân okumasıyla ya nasıl olur?!. (Kurtubî nin Sözü Bitti) 35 Bu da evlevî bir kıyâstır. Beşinci delîl de: Cenâze namazıdır. Çünki elbette ki o, ancak ölünün faydalanması ve onun içinde Kur ân, duâ ve istiğfâr bulunan şeylerle bir şefâat dilenmesi içün meşrû kılınmıştır. Ölüye namazın içinde bulundurduğu duâ ve istiğfâr ulaşınca aynı şekilde içinde olan Kur ân da tamı tamına ulaşır. Tek bir ibâdette içinde bulunan şeylerin arasında ayrıma gitmek kabûl görmeyecek olan delîlsiz bir iddiâdır. Bu husûsta benden evvel bu delîli getireni ben görmedim. Bu bizim mevzûumuzda nassdır. Allah dır hakkı söyleyen, O dur doğruya sevkeden Buhârî (218), Müslim (292/111) 34 Ebû Dâvûd et-tayalisi (2646) 35 Kurtubî, et-tezkire (73) 36 Cenâze namazında cumhûra göre Fâtihâ sûresi okunur. Hanefî mezhebine göre ise düâ niyyetiyle okunur. Bu husûsta Buhârî (1335) ve Müslim in rivayetleri vardır. Bu cenaze namazının, öndeki ölüye kılındığını, belki bu noktada câizlik olabileceğini, ama kabirdekine Kur ân okumasının câiz olmayacağını iddiâ edenlere yine İmâm Buhârî nin (1336, 1337) numaralı hadîslerinde geçen, kabirde gömülü olan kimseye Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem in ertesi gün cenâze namazı kıldırdığını hatırlatmak isteriz. Bununla da yetinmeyene, Ahmed (4/149,153,154), Buhârî (1344,4042), Müslim (2296), Ebû Dâvûd (3223,3224), Nesâî (1954) ve başkaları tarafından rivâyet edilen Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem in Uhud şehidleri üzerine şehîd düşmelerinden sekiz sene sonra kabristanlıkta cenâze namazı kıldığına dâir olan haber üzerinde düşünmesini tavsiye ederiz. Hâsılı, Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem efendimiz, Sahâbe radıyellâhu anhum ve İmamlar ölüye Kur ân okumuşlar veya okumayı tavsiye etmişlerdirdır. İmam Ebû Hanîfe ye nisbet edilen görüş mezhebde fetvâ değildir. Hem, ehl-i hadîs(!) ne zamandandan beri, şu kadar sahîh hadîsleri bırakıp Ebû Hanîfe nin anlamadıkları fetvâsını alırlar? Doğrusu bu Netîce: Hâtime, içinde iki mes eleyi bulundurmaktadır. Birincisi: Ölüye Kur ân okumak, hakkında âlimler arasında ihtilâf edilen fıkhî mes elelerden olup, akâidle alâkalı mes elelerden değildir. O bakımdan onun hakkında korkutmak, inkârı husûsunda mübâlağa, düşman olmayan yerde cihâd etmek, münker olmayan bir şeyi inkâr etmek ve muhâlefet et ki, tanınasın sözünün başına tutunmaktır. Okunan Kur ân ın sevâbının ölü ye ulaşmayacağını söyleyenler, oku yan onu okuduktan sonra sevâbını ölüye ulaştırmak husûsunda duâ etti ği takdîrde tartışmasız olarak ona ula şacağını açıkça ifâde ettiler. Çünki o, bu takdîrde ulaşacağın da icmâ edilen duâ kabîlinden olur. İkincisi: Ölüye Kur ân okumayı harâm kılan, ne Kur ân dan ve ne de Sünnet ten hiçbir delîl gelmemiş ve bunu (harâmlığı) mezheb imâmlarından hiçbir kimse açıkça ifâde etmemiştir. O hâlde bugün insanlardan kimisi, ölüye Kur ân okumanın harâm (veya bid at) olduğunu -buna kendi sinden evvel hiçbir kimse hükmetmediği halde- açıkça söylemeye nasıl cesaret edebilir?!.. Ona gereken, iki görüş sâhibinin tarafını da gözetmesi ve onların getirdikleri delîlleri göz önünde bulundurması idi; ki ulaşacağını söyleyenler Selef in çoğudur ve aralarında Sahâbe den onların Sünnet e en çok sarılanı Abdullah İbnu Ömer radıyellâhu anhumâ ile imâmlardan müctehidlerin esere en uyanı Ahmed İbnu Hanbel bulunmaktadır. Hâlbuki, onun yanında delîllerden hiçbiri yoktur. Evet, ona vâcib olan buna riâyet etmesi, harâm olduğunu açıkça söylememesi, aksine iki görüşü aktarması ve (kendince) ağırlıklı olana silâh çekmeye ve korkutmaya kaçmadan tercîh etmesiydi. Ancak insâf zor bulunur bir şeydir. Sûfiyye radıyellâhu anhum un da dediği gibi, inad ve meşhûr olmak sevgisi belleri kıran bir şeydir. Tevfîk sadece Allah(ın muvaffak kılması) iledir. 37 büyük bir merak menzûudur. (Günümüzdeki kendisine Selefî ismini takan ama Selef den şark ile ğarb kadar uzak olan bid atçi Vehhâbî gürûhu, bütün bunlara rağmen bu amele bid at yaftası vurabilmektedirler. Selef e rağmen Selef taraftarı olduğunu iddiâ eden bu bid atçıları şimdilik sadece Allah celle celâlühû ya havale etmekten başka bir çâremiz yoktur. Onlar işlerine geldikleri yerde deve, işlerine geldikleri yerde de kuş olma sahtekârlığını her an sergilemektedirler. 37 Hadîslerin tahrîcini çok azı dışında risâlenin kendi tahkıkınden naklettik. (Mütercim) 70