T.C. ENERJİ PİYASASI DÜZENLEME KURUMU

Transkript

1 i

2 ÖNSÖZ 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu kapsamında Kurumumuz, yurt içi ve yurt dışı kaynaklardan temin olunan petrolün doğrudan veya işlenerek güvenli ve ekonomik olarak rekabet ortamı içerisinde kullanıcılara sunumuna ilişkin piyasa faaliyetlerinin şeffaf, eşitlikçi ve istikrarlı biçimde sürdürülmesi için gerekli yönlendirme, gözetim ve denetim faaliyetlerini yürütmektedir. Kanunun ortaya koyduğu bu amaç ve hedefleri yerine getirmeyi, Kurumumuzun düzenleme ve denetim yetkisi kapsamında kendimize vizyon edinmiş bulunmaktayız. İşte bu noktada, Kurum olarak petrol piyasasına ilişkin tüm düzenleme ve denetim faaliyetlerimizde, etkinlik ve verimliliğin sağlanması, isabetli ve sağlıklı kararlar alınmasının temini hususunda; doğru ve güvenilir piyasa bilgilerine sahip olma zorunluluğunun bilinci içerisinde, petrol piyasasına ilişkin tüm verilerin zamanında ve doğru bir şekilde Kurumumuz tarafından toplanmasına, analizine, raporlanmasına ve nihayetinde ilgili tüm taraflarla ve kamuoyuyla paylaşılmasına önem vermekteyiz. Kurumumuzun görev ve yetkisinde olan Petrol Piyasasının İzlenmesi çalışmaları; Kanunun yürürlüğe giriş tarihinden itibaren bugüne kadar yürütülmüş olup, bugün bu faaliyetler büyük bir titizlikle ve belli bir sistem dahilinde sürdürülmektedir. Düzenlemeye esas doğru ve güvenilir piyasa bilgilerine sahip olma hedefi doğrultusunda yapılan bu çalışmalarda; Kanunun piyasa katılımcılarına getirmiş olduğu Bildirim Yükümlülükleri kapsamında alınan beyan ve bildirimler esas olmak üzere; lisans başvurularında alınan bilgi ve dokümanlar, piyasa denetimleri neticesinde elde edilen bilgiler, petrol piyasası faaliyetleri ile ilgili ulusal ve uluslararası tüm kurum, kuruluş ve organizasyonlardan temin edilen veriler, temel bilgi kaynağı olarak kabul edilmiştir. Özellikle piyasa katılımcılarından Bildirim Yükümlülükleri kapsamında alınan beyan ve bildirimlerin belli bir düzen ve sistem içerisinde alınması, tasnifi, işlenmesi, analizi ve raporlanması için Kurumumuz tarafından tesis edilen ve hali hazırda sektörün de her an erişebildiği Petrol Piyasası Bilgi Yönetim Sistemi hayata geçirilmiş, böylece i

3 gerek Kurumumuz gerekse de piyasa katılımcıları açısından büyük kolaylık sağlanmıştır. Bugüne geldiğimizde, her yıl olduğu gibi; petrol ve petrol ürünlerinin ithalatı ve üretiminden nihai kullanıcıya ulaşıncaya kadarki tüm piyasa faaliyetleri, ürün hareketleri ve ilgili tüm piyasa büyüklükleri Kurumumuz tarafından zamanında ve etkin bir şekilde izlenmekte ve nihayetinde büyük bir titizlikle sektör raporu hazırlanmaktadır. Petrol piyasası ile ilgili tüm kesimler tarafından ilgiyle beklenen ve piyasaya ilişkin önemli bir başvuru dokümanı haline gelen bu rapor, geçen yıllardaki bilgiler ve tecrübeler ışığında daha da geliştirilerek Petrol Piyasası 2008 Yılı Sektör Raporu olarak kapsamlı bir şekilde hazırlanmıştır. Diğer taraftan, petrol piyasasından daha hızlı ve daha güvenilir veri akışına ilişkin düşünülen ve planlanan bir takım ilave projelerin de devreye girmesiyle birlikte, gelecek yıllarda sektör raporlarının daha kapsamlı ve daha sık dönemler içerisinde hazırlanması düşünülmektedir. Böylece, hem Kurumumuz düzenlemelerine esas teşkil edecek olan ve hem de piyasa katılımcılarının etkin ve verimli yönetsel kararlar almalarına katkı sağlayacak projeksiyonların teminine imkan sağlayacak, piyasaya hareketleri ve büyüklükleri ortaya konmuş olacaktır. Her zaman olduğu gibi, hazırladığımız bu rapora gelebilecek her türlü görüş ve önerilere de açık olduğumuzu iletmek isteriz. Bildirim yükümlülükleri kapsamında gösterdikleri duyarlılık ve özenli yaklaşımlarından ötürü sektörde faaliyet gösteren tüm piyasa katılımcıları ve sektör temsilcileri ile bu raporun hazırlanmasında emeği geçen personelini kutlar, bu çalışmanın ilgili tüm kişi, kurum ve kuruluşlara faydalı olmasını temenni ederim. Hasan KÖKTAŞ Başkan ii

4 İÇİNDEKİLER 1 GİRİŞ DÜNYADA PETROL Dünya Petrol Talebi Dünya Petrol Arzı Dünya Petrol Fiyatları Dünya Rafinaj Kapasiteleri PİYASA HAREKETLERİ Üretim Faaliyetleri Yurtiçi Rafinaj Faaliyetleri İşleme Faaliyetleri (Biodizel) Madeni Yağ Üretim Faaliyetleri Ticari Faaliyetler Dağıtım Faaliyetleri Hizmet Faaliyetleri Depolama Faaliyetleri Taşıma Faaliyetleri FİYAT HAREKETLERİ Ticari Faaliyetler Akaryakıt Toptan Fiyatları Akaryakıt Dağıtım Fiyatları Akaryakıt Bayi Fiyatları Avrupa Birliğinde Akaryakıt Fiyatları Hizmet Faaliyetleri Depolama Tarifeleri İletim Tarifeleri LİSANS HAREKETLERİ Üretim Faaliyetleri Rafinerici Lisansları İşleme Lisansları Madeni Yağ Lisansları Ticari Faaliyetler Dağıtıcı Lisansları İhrakiye Teslimi Lisansları Bayilik Lisansları Hizmet Faaliyetleri Depolama Lisansları İletim Lisansları Taşıma Lisansları Diğer Serbest Kullanıcı Lisansları Petrol Piyasasında Ulusal Marker Uygulaması ve Akredite Laboratuvar Kurulması Çalışmaları Ulusal Marker Uygulaması Akredite Laboratuvarlar Kurulması AKARYAKIT HARİCİ PETROL ÜRÜNLERİ PETROL KALİTE SİSTEMİ Duyurular Petrol Türleri iii

5 8.3 Teknik Düzenlemeler Analiz Raporu Özellikler Rapor Formları Deney Yöntemleri Muayene Sevk Kağıdı iv

6 1 GİRİŞ 20/12/2003 tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu ile yurt içi ve yurt dışı kaynaklardan temin olunan petrolün doğrudan veya işlenerek, güvenli ve ekonomik olarak, rekabet ortamı içerisinde kullanıcılara sunumuna ilişkin piyasa faaliyetlerinin şeffaf, eşitlikçi ve istikrarlı biçimde sürdürülmesi için yönlendirme, gözetim ve denetim faaliyetlerinin düzenlenmesi görevi ve yetkisi Enerji Piyasası Düzenleme Kurumuna verilmiştir. Bu kapsamda Petrol Piyasası Kanunu nun 14 üncü maddesi ile piyasa işleyişine ilişkin bilgilerin derlenmesi amacıyla piyasada faaliyet gösteren kişilere bildirim yükümlülükleri getirilmiştir. Bilgilerin toplanması amacıyla lisans sahiplerine yükümlülük getiren Petrol Piyasası Bilgi Sistemi Yönetmeliği 09/12/2005 tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu rapor, Petrol Piyasası Kanunu ve Petrol Piyasası Bilgi Sistemi Yönetmeliği kapsamında 2005 yılından beri ve en son 2008 yılı için Kuruma yapılan bildirimler dahilinde edinilmiş piyasa verileri ile lisans başvurularında alınan bilgi ve dokümanlar, piyasa denetimleri neticesinde elde edilen bilgiler, petrol piyasası faaliyetleri ile ilgili ulusal ve uluslararası tüm kurum, kuruluş ve organizasyonlardan temin edilen verilerin analizi neticesinde oluşturulmuştur. Bu raporda sunulan bilgi ve analizlerin yöntemi, içeriği, anlamlılığı ve benzeri hususlarda oluşabilecek soru, görüş ve öneriler için ilgililer Kurumumuzun Petrol Piyasası Dairesi Başkanlığı İzleme ve Gözetim Grup Başkanlığı ile iletişime geçebilirler. 1

7 2 DÜNYADA PETROL T.C. ENERJİ PİYASASI DÜZENLEME KURUMU Bu bölümde, dünya petrol talebi, ham petrol üretimi, petrol fiyatlarının seyri ve bölgelere göre rafinaj kapasitelerinin dağılımı ayrı başlıklar altında incelenmektedir. 2.1 Dünya Petrol Talebi 2008 yılında dünya petrol talebi günlük 85,22 milyon varil olarak gerçekleşmiştir. OECD ülkelerinin toplam günlük talebinin 19,44 milyon tonu Amerika Birleşik Devletleri tarafından gerçekleştirilirken, 27,88 milyon tonu ise diğer OECD ülkeleri tarafından gerçekleştirilmiştir. OECD ülkeleri haricindeki ülkeler içinde en büyük pay ise günlük 7,85 milyon ton ile Çin e aittir. Dünya petrol talebinin 2006, 2007 ve 2008 yıllarındaki dağılımı Tablo 1 de yer almaktadır. Tablo 1 - Dünya Petrol Talebi (milyon varil/gün) Petrol Talebi Değişim (%) OECD OECD Dışı 2006 / / 2008 ABD 20,69 20,70 19,44 0,0-6,1% Diğer 28,64 28,27 27,88-1,3-1,4% Toplam 49,33 48,96 47,32-0,8-3,3% Çin 7,27 7,68 7,85 5,6 2,2% Eski SSCB 4,28 4,40 4,30 2,8-2,3% Diğer 23,89 24,55 25,78 2,8 5,0% Toplam 35,44 36,63 37,93 3,4 3,5% Dünya Toplamı 84,77 85,59 85,22 1,0-0,4% Kaynak: ABD Resmi Enerji İstatistikleri Nisan 2009 ( Tablo Yılı Dönemler İtibariyle Dünya Petrol Talebi (milyon varil/gün) Petrol Talebi I. Çeyrek II. Çeyrek III. Çeyrek IV. Çeyrek* OECD OECD Dışı ABD 19,88 19,68 18,84 19,32 Diğer 28,80 27,41 27,64 27,61 Toplam 48,68 47,09 46,48 46,93 Çin 7,74 7,99 8,05 7,60 Eski SSCB 4,34 4,30 4,31 4,27 Diğer 25,63 25,86 25,90 25,73 Toplam 37,72 38,14 38,25 37,60 Dünya Toplam 86,39 85,24 84,73 84,53 Kaynak: ABD Resmi Enerji İstatistikleri Nisan 2009 ( (*) Dördüncü çeyrek verileri tahmini verilerdir. 2

8 Toplam dünya petrol talebi içinde OECD ülkelerinin payı yaklaşık olarak %55 tir. ABD nin toplam talep içindeki payı ise yaklaşık olarak %23 tür. Toplam petrol talebi üç aylık dönemler itibariyle incelendiğinde, dünya ölçeğinde azalan ticari faaliyetlere bağlı olarak talepteki düşüş dikkat çekmektedir. 2.2 Dünya Petrol Arzı 2008 yılında toplam dünya petrol arzı günlük 85,47 milyon varil düzeyinde gerçekleşmiştir. Petrol arzında en büyük pay günlük 36,76 milyon varil ile OPEC ülkelerine aittir. OECD ülkelerinin toplam arz içindeki payı ise günlük 20,93 milyon varildir. Dünya petrol arzı 2008 yılında bir önceki yıla göre %1,8 artmıştır. Dünya petrol arzına ilişkin veriler Tablo 3 te yer almaktadır. Tablo 3 - Dünya Petrol Arzı (milyon varil/gün) Petrol Arzı Değişim (%) 2006 / / 2008 OECD OECD Dışı ABD 8,33 8,46 8,50 1,5 1,4 Diğer 13,26 13,01 12,44-1,9-6,9 Toplam 21,59 21,46 20,93-0,6-3,7 OPEC 35,84 35,43 36,76-1,1 5,0 Eski SSCB 12,15 12,60 12,52 3,7-0,7 Diğer 14,96 14,93 15,26-0,2 4,3 Toplam 62,95 62,97 64,54 0,0 3,7 Genel Toplam 84,54 84,43 85,47-0,1 1,8 Kaynak: ABD Resmi Enerji İstatistikleri Nisan 2009 ( yılında, OPEC ülkelerinin petrol üretimindeki payı 2007 yılına göre %5 artarken, OECD ülkelerinin payı ise %3,7 azalmıştır. Toplam petrol arzı ise bir önceki yıla göre %1,8 artmıştır. 2.3 Dünya Petrol Fiyatları Brent, ABD Hafif Ham Petrolü (WTI), bazı ülkelerden ithalatı yapılan ham petrol türlerinin fiyatlarının ve ham petrol dünya fiyat ortalamasının yıllara göre dağılımları Tablo 4 te gösterilmektedir. 3

9 Tablo 4 - Ham Petrol Fiyatları (ABD Doları / Varil) Ham Petrol Türü 2000* 2005* 2006* 2007* 2008* 2009* İngiltere Brent 38 API 23,26 41,39 60,93 56,66 98,42 34,33 ABD WTI 24,79 45,32 64,21 56,29 97,90 46,17 Dünya (ortalama) 23,17 35,16 55,12 54,63 92,93 34,57 İthalat Yaptığımız Ülkelerin Ham Petrol Fiyatları İran Hafif 34 API 23,55 35,73 56,07 53,77 94,96 35,11 Irak Kerkük 36 API 21,75 34,62 54,91 52,51 92,23 35,60 Libya Es Sider 37 API 23,25 39,21 58,94 56,83 96,79 36,66 Suudi Arabistan Arab. Medium 31 API 22,85 30,60 52,86 51,53 90,27 32,16 Rusya Ural 32 API 23,36 36,14 56,07 52,36 93,98 34,20 (*) Yılın ilk haftası itibariyle Kaynak: Nisan 2009 Son on yıllık fiyatlar incelendiğinde dünya petrol fiyatlarının, dalgalanmalar göstermekle birlikte, sürekli arttığı söylenebilir yılı ilk haftasında 54,63 ABD$/varil seviyesinde olan fiyatlar, 2008 yılı başında 92,93 ABD$/varil seviyesinde gerçekleşmiştir. Ancak, 2008 yılı ham petrol fiyatları açısından belki de tarihinin en dalgalı yılı olmuştur. Ham petrol fiyatları 2008 yılı Temmuz ayı başında 137,11 ABD$/varil ile zirve noktasına ulaştıktan sonra düşüşe geçmiş, sırasıyla Ağustos ayı başında 121,29 ABD$/varil, Eylül ayı başında 106,41 ABD$/varil, Ekim ayı başında 93,33 ABD$/varile gerilemiştir. Bu seviyeden sonra, ABD de başlayan mali krizin derinleşeceğinin belirginleşmesiyle düşüş daha da hızlanmış, ham petrol fiyatları Kasım ayı başında 58,66 ABD$/varil, Aralık ayı başında ise 43,12 ABD$/varil seviyesinde gerçekleşmiş, 2008 yılı sonu itibariyle ise 35,99 ABD$/varil seviyesine inmiştir. Böylece fiyatlar yılın ilk yarısında önce yaklaşık %50 artmış, daha sonra ise yıl sonunda, yıl ortasına göre yaklaşık %75, yılbaşına göre ise yaklaşık %60 düşmüştür. 4

10 Amerikan Doları Ocak 98 Temmuz 98 Ocak 99 T.C. ENERJİ PİYASASI DÜZENLEME KURUMU Kaynak: Nisan 2009 Temmuz 99 Ocak 00 Temmuz 00 Ocak 01 Temmuz 01 Ocak 02 Temmuz 02 Ocak 03 Temmuz 03 Ocak 04 Temmuz 04 Ocak 05 Temmuz 05 Ocak 06 Temmuz 06 Ocak 07 Grafik Yılları Arasında Dünya Ham Petrol Fiyatları 2.4 Dünya Rafinaj Kapasiteleri Temmuz 07 Ocak 08 Temmuz 08 Ocak 09 Rafinaj kapasitelerinin bölgelere göre dağılımı 2006, 2007 ve 2008 yılları itibarı ile Tablo 5 te gösterilmektedir. Tablo 5 - Bölgelere Göre Rafinaj Kapasiteleri (1.000 varil/gün) Bölgeler Kuzey Amerika Orta ve Güney Amerika Avrupa Avrasya Orta Doğu Afrika Asya Toplam Kaynak: Nisan 2009 Dünya toplam rafinaj kapasitesinde son yıllarda önemli bir değişim yaşanmamıştır yılı sonu itibariyle günlük toplam rafinaj kapasitesi 85 milyon 460 bin varil düzeyindedir. Bölgelere göre ise; en büyük rafineri kapasitesi Asya da bulunmaktadır. Asya yı sırasıyla Kuzey Amerika ve Avrupa bölgeleri takip etmektedir. Ülkelere göre en yüksek rafinaj kapasitesine sahip beş ülke ise Amerika Birleşik Devletleri, Çin, Rusya, Japonya ve Güney Kore den oluşmaktadır. Türkiye ise günlük 714 bin varil rafinaj kapasitesi ile 88. sırada yer almaktadır. 5

11 Tablo 6 - En Yüksek Rafinaj Kapasitesine Sahip Beş Ülke (1.000 varil/gün) Ülke Kapasite ABD Çin Rusya Japonya Güney Kore Kaynak: Nisan PİYASA HAREKETLERİ Petrol piyasası hareketleri; üretim faaliyetleri, ticari faaliyetler ve hizmet faaliyetleri başlıkları altında izlenmektedir. 3.1 Üretim Faaliyetleri Petrol piyasasında üretim faaliyetleri; rafinaj faaliyetleri, işleme faaliyetleri, madeni yağ üretimi ve yan ürün üretimi faaliyetlerinden oluşmaktadır Yurtiçi Rafinaj Faaliyetleri Ülkemizde, 2008 yılında rafinerilerde toplam 24,21 milyon ton ham petrol işlenmiş olup; bunun 21,74 milyon tonu ithal ham petrol, 2,47 milyon tonu ise yerli ham petroldür yılında işlenen toplam ham petrolün içinde ithal edilen ham petrolün oranı yaklaşık olarak % 90 dır. Rafineri lisansı sahiplerinin 2006, 2007 ve 2008 yıllarına ilişkin ham petrol ithalatı değerleri ülkeler bazında karşılaştırmalı olarak Tablo 7 de sunulmaktadır. 6

12 Tablo 7 - Rafinerilerin Ham Petrol İthalatı (1.000 ton) Ülke Miktarı Payı (%) İran Rusya S.Arabistan Irak Kazakistan Suriye İtalya İngiltere Azerbaycan <1 Libya Toplam PAY(%) İran Rusya S.Arabistan Irak Kazakistan Suriye İtalya İngiltere Azerbaycan Libya Grafik 2 - Rafineri İthalatında Ülkelerin Payları Türkiye de rafinerilerin toplam ham petrol ithalatı 2007 yılında 23,44 milyon ton düzeyinde olmuşken, 2008 yılında bu rakam yaklaşık 1,7 milyon ton azalarak 21,74 milyon ton düzeyinde gerçekleşmiştir. Tablo 7 de yer alan ithalat miktarlarının incelenmesinden ham petrol ithalatında en yüksek payın İran ve Rusya ya ait olduğu anlaşılmaktadır yılında İran, Rusya ve S. Arabistan ın toplam ithalat içindeki payı yaklaşık olarak %83 tür. 7

13 Rafineri lisansı sahipleri ham petrol yanında bazı petrol ürünlerini de ithal etmektedir. Akaryakıt ithalatının akaryakıt türlerine göre 2006, 2007 ve 2008 yıllarına ait dağılımı ve ülkeler bazında akaryakıt ithalatı Tablo 8 ve 9 da sunulmaktadır. Tablo 8 - Rafinerilerin Akaryakıt İthalatı (1.000 ton) Akaryakıt Türü Değişim (%) 2006 / / 2008 Motorin Türleri Fuel Oil Türleri Rafinerilerin toplam akaryakıt ithalat miktarları incelendiğinde, motorin türleri ithalatının sürekli artarak 2008 yılında 2,25 milyon ton civarında gerçekleştiği görülmektedir. Tablo Yılı Rafinerilerin Ülkeler Bazında Akaryakıt İthalatı (ton) Ülkeler Motorin Türleri Fuel Oil Türleri Toplam ABD BAE Fransa Gürcistan Hollanda İspanya İsrail İtalya Letonya Malta Romanya Rusya Yunanistan Toplam Rafinerilerin akaryakıt ihracatının 2006, 2007 ve 2008 yıllarına göre dağılımı Tablo 10 da sunulmaktadır. Tablo 10 - Rafinerilerin Akaryakıt İhracatı (1.000 ton) Ürünler Değişim (%) 2006 / / 2008 Benzin Türleri Motorin Türleri Fuel Oil Türleri Jet Yakıtı Toplam

14 Rafinerilerin toplam akaryakıt ihracatı yıllar itibarı ile sürekli artış göstererek 2008 yılında yaklaşık olarak 5,9 milyon ton civarında gerçekleşmiştir. Rafinerilerin 2008 yılında ülkeler bazında akaryakıt ihracı ise aşağıdaki Tablo 11 de sunulmaktadır. Tablo Yılı Rafinerilerin Ülkeler Bazında Akaryakıt İhracatı (1.000 ton) Benzin Türleri Motorin Türleri Fuel Oil Türleri Jet Yakıtı ABD Arnavutluk BAE Bahamalar Bulgaristan Cebelitarık Doğu Afrika Fas Fransa Güney Afrika Gürcistan Hırvatistan İran İspanya İtalya KKTC Kenya Lübnan Malta Mozambik Romanya S.Arabistan Singapur Suriye Tunus Ukrayna Umman Ürdün Yunanistan TOPLAM

15 %100 %90 %2 %6 %8 %80 %70 %60 %42 %48 %39 Jet Yakıtı Fuel Oil Türleri %50 %40 %26 %10 %9 Motorin Türleri Benzin Türleri %30 %20 %30 %36 %45 %10 % Grafik 3 - Rafineri İhracatının Ürünlere Göre Dağılımı Tablo 12 - Rafinerilerin Yurt İçi Petrol Ürünleri Satışları (1.000 ton) Değişim (%) 2006 / / 2008 Nafta ,7-31,0 Benzin Türleri ,6 3,8 Gazyağı ,6-26,7 Motorin Türleri ,6-1,0 Fuel Oil Türleri ,6 4,6 Jet Yakıtı ,6 5,0 Bazyağ ,7-18,2 Asfalt ,1-1,4 Diğer * ,1 6,4 Toplam ,3-0,5 (*) Diğer: Solvent, Clarified Oil, Extract, Wax, Kükürt, HVGO 10

16 %1,3 %12,0 %1,1 %2,8 %10,4 %0,1 %12,1 %16,3 %43,8 Nafta Gazyağı Fuel Oil Türleri Bazyağ Diğer Benzin Türleri Motorin Türleri Jet Yakıtı Asfalt Grafik 4 - Rafinerilerin 2008 Yılı Yurt İçi Petrol Ürünleri Satışları Tablo 13 - Rafinerilerin 2008 Yılı Petrol Ürünleri Üretim Miktarları Miktar (ton) Benzin Türleri Motorin Türleri Fuel Oil Türleri Jet Yakıtı Gaz Yağı Nafta Rafineri Yakıt Gazı LPG Diğer Toplam

17 3.1.2 İşleme Faaliyetleri (Biodizel) T.C. ENERJİ PİYASASI DÜZENLEME KURUMU İşleme lisansı sahibi biodizel üretim tesislerinin toplam üretim kapasitelerinin yıllara göre dağılımı Tablo 14 te yer almaktadır. Tablo 14 - Biodizel Üretim Kapasiteleri (ton/yıl) Değişim (%) / / 2008 Kapasite /01/2006 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Yakıtbiodizel in Üretimi, Yurtdışı ve Yurtiçi Kaynaklardan Temini ve Piyasaya Arzına İlişkin Teknik Düzenleme Tebliği ile Otobiodizel in Üretimi, Yurtdışı ve Yurtiçi Kaynaklardan Temini ve Piyasaya Arzına İlişkin Teknik Düzenleme Tebliği uyarınca piyasaya arz edilen yakıtbiodizel ile otobiodizelin sırasıyla TS EN ve TS EN standartlarına uygun olma zorunluluğu getirilmiştir yılında gerçekleşen artışın en önemli nedeni; söz konusu düzenlemeye uyum çalışmalarının 2007 yılında tamamlanmış olmasıdır yılına bakıldığında ise; kapasitede bir değişiklik olmadığı görülmektedir Madeni Yağ Üretim Faaliyetleri Madeni yağ üretim lisansı sahibi tesislerin toplam üretim kapasitelerinin yıllara göre dağılımı Tablo 15 te yer almaktadır. Tablo 15 - Madeni Yağ Üretim Kapasiteleri (ton/yıl) Değişim (%) / / 2008 Kapasite yılı için dağıtıcı lisansı alt başlığında yer alan madeni yağ lisansı sahiplerinin kapasitesi (madeni yağ lisansı sahiplerine üretim yaptıranlar hariç) ton dur. Söz konusu değer yukarıdaki tabloda yer almamaktadır. Veriler incelendiğinde madeni yağ üretim kapasitesinde artış olduğu görülmektedir yılının ilk yarısına kadar olan dönemde söz konusu artış gerçekleşmiştir. 12

18 3.2 Ticari Faaliyetler Ticari faaliyetler dağıtım faaliyetleri altında yer alan ithalat, ihracat, yurt içi satış (bayilere satış, dağıtıcılar arası satış ve serbest kullanıcılara satış) unsurlarından oluşmaktadır Dağıtım Faaliyetleri Dağıtıcı İthalatları 2008 yılında dağıtıcı şirketlerce (dağıtıcılar arası ticaret hariç) 18,2 milyon ton akaryakıt satışı gerçekleştirilmiş olup; bunun 6,2 milyon tonu ithalat aracılığı ile tedarik edilmiştir. Dağıtıcı şirketlerin akaryakıt ithalatlarında en büyük pay yaklaşık % 92 ile motorin türlerine aittir. Tablo 16 da görüldüğü üzere, yıllara göre motorin ithalatı artma eğiliminde iken benzin ve fuel oil ithalatında düşme eğilimi görülmektedir. Motorin ithalatı bir önceki yıla göre %1 civarında artarken benzin ve fuel oil türleri ithalatı sırasıyla %41 ve %19 civarında azalmıştır. Tablo 16 - Dağıtıcı İthalatları (ton) Akaryakıt Türü Değişim (%) 2006 / / 2008 Benzin Türleri ,9% -41,2% Motorin Türleri ,2% 1,2% Fuel Oil Türleri ,8% -18,9% Toplam ,7% -3,3% 13

19 %92 Fuel Türleri Benzin Türleri Motorin Türleri %5 %3 Grafik Yılı Dağıtıcı İthalatında Ürün Payları Fuel Türleri Benzin Türleri Motorin Türleri Grafik 6 - Yıllara ve Ürün Gruplarına Göre Dağıtıcı İthalatları 14

20 Yıllara göre toplam dağıtıcı akaryakıt ithalat oranlarının ithalatın gerçekleştirildiği ülkelere göre dağılımı Tablo 17 de gösterilmektedir. Tablo 17 - Dağıtıcı Şirketlerin Ülkeler Bazında Akaryakıt İthalatı Dağılımı ÜLKE Dağılım (%) ABD - - 5,6 Azerbaycan 2,7 0,7 2,4 Bahamalar - - 0,7 Belarus - - 0,5 Beliz 0,1 - - Birleşik Arap Emirlikleri 0,1 0,5 0,3 Bulgaristan 3,7 4,4 4,7 Brezilya - 0,0 - Danimarka - - 0,3 Fransa 0,6 0,4 4,9 Güney Kore - 2,1 1,7 Gürcistan 0,5 0,8 3,1 Hindistan 0,8-0,6 Hollanda - 1,6 1,3 Irak 0,0 - - İngiltere 0,2 1,0 0,3 İspanya 0,2 0,4 - İsrail 3,1 3,3 2,9 İtalya 4,2 1,4 7,1 Libya - 0,4 - Litvanya - 0,3 - Japonya - - 0,4 Kanada - - 0,2 Kazakistan 0,2-0,1 Kongo - 0,0 - Letonya - - 0,9 Malta 0,2 1,5 7,2 Romanya 12,7 9,0 5,3 Rusya 58,9 63,7 43,0 S. Arabistan 0,4 - - Türkmenistan 0,3 1,7 1,8 Ukrayna 1,9 3,3 0,7 Umman 2,0 0,1 - Yunanistan 7,3 3,5 3,9 Toplam

21 2006 yılında dağıtıcılar tarafından yapılan akaryakıt ithalatı ülke bazında incelendiğinde, Rusya dan yapılan ithalatın toplam ithalat içindeki payının yaklaşık %59 düzeyinde gerçekleştiği görülmektedir. Rusya yı sırasıyla %12,7 ve %7,3 lük paylarla Romanya ve Yunanistan izlemektedir yılı verilerine göre de; Rusya %63,7 ile en çok akaryakıt ithalatı yapılan ülke konumunu korurken, onu %9,0 ile Romanya ve %4,4 ile Bulgaristan izlemektedir yılında ise Rusya nın payı %43 e düşmekle beraber halen en çok akaryakıt ithalatı yapılan ülke konumunu sürdürmektedir. Rusya yı %7,2 ile Malta ve 7,1 ile İtalya izlemektedir. İthalat Payı (% ) Rusya Malta İtalya ABD Romanya Fransa Bulgaristan Yunanistan Gürcistan İsrail Azerbaycan Türkmenistan Güney Kore Hollanda İngiltere Mısır Ukrayna Umman Grafik 7 - Yıllara ve Ülkelere Göre İthalat Payları %1 i Geçen Ülkeler 2008 yılı önceki yıllar ile kıyaslandığında, ithalat açısından kaynak çeşitliliğinin arttığı bir yıl olmuştur. Rusya nın akaryakıt ithalatındaki payı bir önceki yıla göre %20 oranında azalmış; son iki yıldan farklı olarak ABD, Fransa, Gürcistan, Malta ve İtalya gibi ülkelerden önemli oranda ithalat yapılmıştır

22 Dağıtıcıların Yurt İçi Satışları T.C. ENERJİ PİYASASI DÜZENLEME KURUMU Tablo 18 deki piyasa gelişimine baktığımızda, 2006 ve 2007 yıllarındaki benzin tüketiminin düşüşü ve Avrupa geneline uygun olarak motorin tüketiminin arıtış trendinin 2008 yılında da devam etmekte olduğu anlaşılmaktadır. Tablo 18 - Dağıtıcı Lisansı sahibi şirketlerin yurt içi satışları (ton)* Akaryakıt Değişim (%) 2006 / / 2008 Benzin Türü Motorin Türü Fuel Oil Türü Toplam % 6% (*) Toplam akaryakıt satışları; yurt içinde yapılan dağıtıcılar arası satışlar, bayilere yapılan satışlar ve serbest kullanıcılara yapılan satışları içermektedir. Dağıtıcı lisansı sahibi şirketlerin 2008 yılı yurt içi satışları ve satış payları Tablo 19 ve Grafik 8 de özetlenmiş olup; Pazar paylarına göre en büyük 5 dağıtıcı şirketin, pazarın yaklaşık %84 üne; en büyük 10 dağıtıcı şirketin ise, pazarın yaklaşık %92 sine sahip olduğu görülmektedir. 17

23 Tablo 19 - Dağıtıcı Satış Payları (Toplam Akaryakıt)* Firma Adı Benzin Türleri (ton) Piyasa Payı (%) Motorin Türleri (ton) Piyasa Payı (%) Fuel Oil Türleri (ton) Piyasa Payı (%) Genel Toplam (ton) Piyasa Payı (%) Agpaş Petrol Ürünleri Pazarlama Sanayi Ticaret ve Dağıtım Anonim Şirketi , Akpet Akaryakıt Dağıtım Anonim Şirketi , , , ,4 Altınbaş Petrol ve Ticaret Anonim Şirketi , , , ,2 Balpet Petrol Ürünleri Taşımacılık Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi , , , ,7 Birleşik Petrol Anonim Şirketi , , , ,2 Bölünmez Petrolcülük Anonim Şirketi , , , ,3 BP Petrolleri Anonim Şirketi , , , ,5 Can Aslan Petrolcülük Sanayi Anonim Şirketi , , , ,6 Çevrem Alternatif Enerji Biodizel ve Petrol Ürünleri Gıda Sanayi Ticaret Limited Şirketi Dabak Gaz Petrol Ürünleri Dağıtım Pazarlama Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi Damla Petrol İnşaat Ticaret Anonim Şirketi , , ,1 Delta Akaryakıt Ticaret Anonim Şirketi , , ,3 Denge Akaryakıt Dağıtım Pazarlama Petrol Ürünleri İthalat İhracat Sanayi Ticaret Limited Şirketi Enerji Petrol Ürünleri Pazarlama Anonim Şirketi , , , ,8 Epet Petrol Ürünleri Pazarlama Anonim Şirketi Erk Petrol Yatırımları Anonim Şirketi , , ,4 Eropet Akaryakıt Dağıtım Taşımacılık İnşaat Pazarlama Petrol Ürünleri İthalat İhracat Sanayi ve Ticaret Limited , , , ,4 Şirketi Goldser Turizm Otelcilik ve Petrol San. Tic. A.Ş Gören Petrol Depoculuk ve Nakliyat Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi , ,2 GS Petrol Ürünleri Ticaret Anonim Şirketi Gürpet Petrol Ürünleri Pazarlama Madencilik Nakliyat Otomotiv Tarım Ürünleri Tekstil Sanayi ve Dış Ticaret Anonim Şirketi Güvengaz Petrol Ürünleri Enerji Sistemleri Doğalgaz İnşaat Taahhüt Tekstil Taşımacılık Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi Habaş Petrol Ürünleri Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi İnter-Oil Petrol Dağıtım Nak. ve Tur. İç ve Dış Tic.Paz. A.Ş Kadooğlu Petrolcülük Taşımacılık Ticaret Sanayi İthalat ve İhracat Anonim Şirketi , , , ,5 18

24 Benzin Türleri Motorin Türleri Fuel Oil Türleri Genel Toplam Firma Adı Piyasa Payı (%) Piyasa Payı (%) Piyasa Payı (%) (ton) (ton) (ton) (ton) Piyasa Payı (%) Kaleli Best Oil Petrolcülük Ticaret Limited Şirketi , , , ,4 Karahan Nakliyat Hafriyat Petrol Ürünleri Otomotiv Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi Lukoil Eurasia Petrol Anonim Şirketi , , , ,5 Mabanaft Enerji Ticaret ve Sanayi Anonim Şirketi Marpet Otomotiv Akaryakıt Madeni Yağ İnşaat Turizm Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi MMG Petrol Dağıtım Ve Paz. İç Ve Dış Tic. A.Ş , N-PET Petrol Ürünleri Pazarlama Nakliye Sanayi Ticaret ve Dağıtım Limited Şirketi , , , ,3 Opet Petrolcülük Anonim Şirketi , , , ,1 Pasifik Liman İşletmeciliği Deniz Malzemeleri Uluslararası Denizcilik Taşımacılık Petrol Ürünleri Ticaret Limited , , ,1 Şirketi Pet-Line Petrol Ürünleri Ticaret Anonim Şirketi , , , ,6 Petrol Ofisi Anonim Şirketi , , , ,4 Petroteknik Petrol Sondaj İnşaat Sanayi Anonim Şirketi Shell & Turcas Petrol Anonim Şirketi , , , ,9 Siyam Petrolcülük Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi , , , ,5 Starpet Garzan Akaryakıt Dağıtım Pazarlama Anonim Şirketi , , , ,5 Termopet Akaryakıt Nakliyat ve Ticaret Limited Şirketi , , , ,6 Total Oil Türkiye Anonim Şirketi , , , ,4 TP Petrol Dağıtım Limited Şirketi , , , ,4 Turkuaz Petrol Ürünleri Anonim Şirketi , , , ,0 Türkoil Petrol Ürünleri Sanayi Ticaret ve Dağıtım Anonim Şirketi Yalçınkaya Petrol Ürünleri Pazarlama Dağıtım Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi , , , ,6 Genel Toplam (*) Toplam akaryakıt satışları; yurt içinde yapılan dağıtıcılar arası satışlar, bayilere yapılan satışlar ve serbest kullanıcılara yapılan satışları içermektedir. 19

25 13% 5% 3% 9% Petrol Ofisi Anonim Şirketi 2% 1%1% Shell & Turcas Petrol Anonim Şirketi 31% Opet Petrolcülük Anonim Şirketi BP Petrolleri Anonim Şirketi Total Oil Türkiye Anonim Şirketi Akpet Akaryakıt Dağıtım Anonim Şirketi Altınbaş Petrol ve Ticaret Anonim Şirketi Bölünmez Petrolcülük Anonim Şirketi Turkuaz Petrol Ürünleri Anonim Şirketi 15% 20% Diğer Grafik 8 -Toplam akaryakıt satışları içinde şirket payları grafiği 20

26 Tablo 20, 21 ve 22 de sırasıyla Dağıtıcı Şirketlerin bayilere, serbest kullanıcılara ve kendi aralarında (dağıtıcılar arası ticaret izni kapsamında) yapmış oldukları satışlar ve ilgili piyasa payları verilmiştir. Tablo 20 - Dağıtıcı Satış Payları (Bayilere teslim) Firma Adı Benzin Türleri (ton) Piyasa Payı (%) Motorin Türleri (ton) Piyasa Payı (%) Fuel Oil Türleri (ton) Piyasa Payı (%) Genel Toplam (ton) Piyasa Payı (%) Agpaş Petrol Ürünleri Pazarlama Sanayi Ticaret ve Dağıtım Anonim Şirketi , Akpet Akaryakıt Dağıtım Anonim Şirketi , , , ,3 Altınbaş Petrol ve Ticaret Anonim Şirketi , , , ,5 Balpet Petrol Ürünleri Taşımacılık Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi , , , ,7 Birleşik Petrol Anonim Şirketi , , , ,2 Bölünmez Petrolcülük Anonim Şirketi , , , ,6 BP Petrolleri Anonim Şirketi , , , ,4 Can Aslan Petrolcülük Sanayi Anonim Şirketi , , , ,7 Çevrem Alternatif Enerji Biodizel ve Petrol Ürünleri Gıda Sanayi Ticaret Limited Şirketi Dabak Gaz Petrol Ürünleri Dağıtım Pazarlama Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi Damla Petrol İnşaat Ticaret Anonim Şirketi , , , ,1 Delta Akaryakıt Ticaret Anonim Şirketi , , , ,2 Denge Akaryakıt Dağıtım Pazarlama Petrol Ürünleri İthalat İhracat Sanayi Ticaret Limited Şirketi Enerji Petrol Ürünleri Pazarlama Anonim Şirketi , , , ,0 Epet Petrol Ürünleri Pazarlama Anonim Şirketi Erk Petrol Yatırımları Anonim Şirketi , , ,4 Eropet Akaryakıt Dağıtım Taşımacılık İnşaat Pazarlama Petrol Ürünleri İthalat İhracat Sanayi ve Ticaret Limited , , , ,5 Şirketi Goldser Turizm Otelcilik ve Petrol San. Tic. A.Ş Gören Petrol Depoculuk ve Nakliyat Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi GS Petrol Ürünleri Ticaret Anonim Şirketi Gürpet Petrol Ürünleri Pazarlama Madencilik Nakliyat Otomotiv Tarım Ürünleri Tekstil Sanayi ve Dış Ticaret Anonim Şirketi Güvengaz Petrol Ürünleri Enerji Sistemleri Doğalgaz İnşaat Taahhüt Tekstil Taşımacılık Sanayi ve Ticaret Anonim , Şirketi Habaş Petrol Ürünleri Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi

27 Firma Adı Benzin Türleri (ton) Piyasa Payı (%) Motorin Türleri (ton) Piyasa Payı (%) Fuel Oil Türleri (ton) Piyasa Payı (%) Genel Toplam (ton) Piyasa Payı (%) İnter-Oil Petrol Dağıtım Nak. ve Tur. İç ve Dış Tic.Paz. A.Ş Kadooğlu Petrolcülük Taşımacılık Ticaret Sanayi İthalat ve İhracat Anonim Şirketi , , , ,7 Kaleli Best Oil Petrolcülük Ticaret Limited Şirketi , , , ,5 Karahan Nakliyat Hafriyat Petrol Ürünleri Otomotiv Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi Lukoil Eurasia Petrol Anonim Şirketi , , , ,7 Mabanaft Enerji Ticaret ve Sanayi Anonim Şirketi Marpet Otomotiv Akaryakıt Madeni Yağ İnşaat Turizm Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi MMG Petrol Dağıtım Ve Paz. İç Ve Dış Tic. A.Ş , N-PET Petrol Ürünleri Pazarlama Nakliye Sanayi Ticaret ve Dağıtım Limited Şirketi , , , ,4 Opet Petrolcülük Anonim Şirketi , , , ,6 Pasifik Liman İşletmeciliği Deniz Malzemeleri Uluslararası Denizcilik Taşımacılık Petrol Ürünleri Ticaret Limited Şirketi Pet-Line Petrol Ürünleri Ticaret Anonim Şirketi , , , ,7 Petrol Ofisi Anonim Şirketi , , , ,1 Petroteknik Petrol Sondaj İnşaat Sanayi Anonim Şirketi Shell & Turcas Petrol Anonim Şirketi , , , ,8 Siyam Petrolcülük Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi , , , ,4 Starpet Garzan Akaryakıt Dağıtım Pazarlama Anonim Şirketi , , , ,6 Termopet Akaryakıt Nakliyat ve Ticaret Limited Şirketi , , , ,7 Total Oil Türkiye Anonim Şirketi , , , ,7 TP Petrol Dağıtım Limited Şirketi , , , ,3 Turkuaz Petrol Ürünleri Anonim Şirketi , , , ,1 Türkoil Petrol Ürünleri Sanayi Ticaret ve Dağıtım Anonim Şirketi Yalçınkaya Petrol Ürünleri Pazarlama Dağıtım Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi , , , ,8 Genel Toplam

28 Tablo 21 - Dağıtıcı Satış Payları (Serbest Kullanıcılara teslim) Firma Benzin Türleri (ton) Piyasa Payı (%) Motorin Türleri (ton) Piyasa Payı (%) Fuel Oil Türleri (ton) Piyasa Payı (%) Genel Toplam (ton) Piyasa Payı (%) Agpaş Petrol Ürünleri Pazarlama Sanayi Ticaret ve Dağıtım Anonim Şirketi Akpet Akaryakıt Dağıtım Anonim Şirketi 27 0, , , ,7 Altınbaş Petrol ve Ticaret Anonim Şirketi Balpet Petrol Ürünleri Taşımacılık Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi , , ,6 Birleşik Petrol Anonim Şirketi Bölünmez Petrolcülük Anonim Şirketi BP Petrolleri Anonim Şirketi 5 0, , , ,4 Can Aslan Petrolcülük Sanayi Anonim Şirketi , ,2 Çevrem Alternatif Enerji Biodizel ve Petrol Ürünleri Gıda Sanayi Ticaret Limited Şirketi Dabak Gaz Petrol Ürünleri Dağıtım Pazarlama Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi Damla Petrol İnşaat Ticaret Anonim Şirketi Delta Akaryakıt Ticaret Anonim Şirketi , ,5 Denge Akaryakıt Dağıtım Pazarlama Petrol Ürünleri İthalat İhracat Sanayi Ticaret Limited Şirketi Enerji Petrol Ürünleri Pazarlama Anonim Şirketi Epet Petrol Ürünleri Pazarlama Anonim Şirketi Erk Petrol Yatırımları Anonim Şirketi Eropet Akaryakıt Dağıtım Taşımacılık İnşaat Pazarlama Petrol Ürünleri İthalat İhracat Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi Goldser Turizm Otelcilik ve Petrol San. Tic. A.Ş Gören Petrol Depoculuk ve Nakliyat Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi GS Petrol Ürünleri Ticaret Anonim Şirketi Gürpet Petrol Ürünleri Pazarlama Madencilik Nakliyat Otomotiv Tarım Ürünleri Tekstil Sanayi ve Dış Ticaret Anonim Şirketi Güvengaz Petrol Ürünleri Enerji Sistemleri Doğalgaz İnşaat Taahhüt Tekstil Taşımacılık Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi Habaş Petrol Ürünleri Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi İnter-Oil Petrol Dağıtım Nak. ve Tur. İç ve Dış Tic.Paz. A.Ş Kadooğlu Petrolcülük Taşımacılık Ticaret Sanayi İthalat ve İhracat Anonim Şirketi Kaleli Best Oil Petrolcülük Ticaret Limited Şirketi Karahan Nakliyat Hafriyat Petrol Ürünleri Otomotiv Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi

29 Firma Benzin Türleri (ton) Piyasa Payı (%) Motorin Türleri (ton) Piyasa Payı (%) Fuel Oil Türleri (ton) Piyasa Payı (%) Genel Toplam (ton) Piyasa Payı (%) Lukoil Eurasia Petrol Anonim Şirketi Mabanaft Enerji Ticaret ve Sanayi Anonim Şirketi Marpet Otomotiv Akaryakıt Madeni Yağ İnşaat Turizm Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi MMG Petrol Dağıtım Ve Paz. İç Ve Dış Tic. A.Ş N-PET Petrol Ürünleri Pazarlama Nakliye Sanayi Ticaret ve Dağıtım Limited Şirketi Opet Petrolcülük Anonim Şirketi , , ,9 Pasifik Liman İşletmeciliği Deniz Malzemeleri Uluslararası Denizcilik Taşımacılık Petrol Ürünleri Ticaret Limited , , ,8 Şirketi Pet-Line Petrol Ürünleri Ticaret Anonim Şirketi Petrol Ofisi Anonim Şirketi 161 3, , , ,1 Petroteknik Petrol Sondaj İnşaat Sanayi Anonim Şirketi Shell & Turcas Petrol Anonim Şirketi , , , ,8 Siyam Petrolcülük Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi , ,3 Starpet Garzan Akaryakıt Dağıtım Pazarlama Anonim Şirketi Termopet Akaryakıt Nakliyat ve Ticaret Limited Şirketi Total Oil Türkiye Anonim Şirketi 24 0, , , ,4 TP Petrol Dağıtım Limited Şirketi 296 6, , , ,2 Turkuaz Petrol Ürünleri Anonim Şirketi Türkoil Petrol Ürünleri Sanayi Ticaret ve Dağıtım Anonim Şirketi Yalçınkaya Petrol Ürünleri Pazarlama Dağıtım Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi Genel Toplam

30 Tablo 22 - Dağıtıcı Satış Payları (Dağıtıcılar arası ticaret) firma Benzin Türleri Piyasa Payı (%) Motorin Türleri Piyasa Payı (%) Fuel Oil Türleri Piyasa Payı (%) Genel Toplam Piyasa Payı (%) Agpaş Petrol Ürünleri Pazarlama Sanayi Ticaret ve Dağıtım Anonim Şirketi Akpet Akaryakıt Dağıtım Anonim Şirketi 538 0, ,3 87 0, ,2 Altınbaş Petrol ve Ticaret Anonim Şirketi 732 0, , ,3 Balpet Petrol Ürünleri Taşımacılık Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi , ,9 Birleşik Petrol Anonim Şirketi Bölünmez Petrolcülük Anonim Şirketi BP Petrolleri Anonim Şirketi , , , ,2 Can Aslan Petrolcülük Sanayi Anonim Şirketi Çevrem Alternatif Enerji Biodizel ve Petrol Ürünleri Gıda Sanayi Ticaret Limited Şirketi Dabak Gaz Petrol Ürünleri Dağıtım Pazarlama Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi Damla Petrol İnşaat Ticaret Anonim Şirketi Delta Akaryakıt Ticaret Anonim Şirketi Denge Akaryakıt Dağıtım Pazarlama Petrol Ürünleri İthalat İhracat Sanayi Ticaret Limited Şirketi Enerji Petrol Ürünleri Pazarlama Anonim Şirketi , ,3 Epet Petrol Ürünleri Pazarlama Anonim Şirketi Erk Petrol Yatırımları Anonim Şirketi Eropet Akaryakıt Dağıtım Taşımacılık İnşaat Pazarlama Petrol Ürünleri İthalat İhracat Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi Goldser Turizm Otelcilik ve Petrol San. Tic. A.Ş Gören Petrol Depoculuk ve Nakliyat Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi , ,3 GS Petrol Ürünleri Ticaret Anonim Şirketi Gürpet Petrol Ürünleri Pazarlama Madencilik Nakliyat Otomotiv Tarım Ürünleri Tekstil Sanayi ve Dış Ticaret Anonim Şirketi Güvengaz Petrol Ürünleri Enerji Sistemleri Doğalgaz İnşaat Taahhüt Tekstil Taşımacılık Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi Habaş Petrol Ürünleri Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi İnter-Oil Petrol Dağıtım Nak. ve Tur. İç ve Dış Tic.Paz. A.Ş Kadooğlu Petrolcülük Taşımacılık Ticaret Sanayi İthalat ve İhracat Anonim Şirketi Kaleli Best Oil Petrolcülük Ticaret Limited Şirketi Karahan Nakliyat Hafriyat Petrol Ürünleri Otomotiv Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi

31 firma Benzin Türleri Piyasa Payı (%) Motorin Türleri Piyasa Payı (%) Fuel Oil Türleri Piyasa Payı (%) Genel Toplam Piyasa Payı (%) Lukoil Eurasia Petrol Anonim Şirketi Mabanaft Enerji Ticaret ve Sanayi Anonim Şirketi Marpet Otomotiv Akaryakıt Madeni Yağ İnşaat Turizm Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi MMG Petrol Dağıtım Ve Paz. İç Ve Dış Tic. A.Ş N-PET Petrol Ürünleri Pazarlama Nakliye Sanayi Ticaret ve Dağıtım Limited Şirketi Opet Petrolcülük Anonim Şirketi , ,0 89 0, ,0 Pasifik Liman İşletmeciliği Deniz Malzemeleri Uluslararası Denizcilik Taşımacılık Petrol Ürünleri Ticaret Limited Şirketi Pet-Line Petrol Ürünleri Ticaret Anonim Şirketi Petrol Ofisi Anonim Şirketi , , , ,0 Petroteknik Petrol Sondaj İnşaat Sanayi Anonim Şirketi Shell & Turcas Petrol Anonim Şirketi , , , ,1 Siyam Petrolcülük Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi , ,8 Starpet Garzan Akaryakıt Dağıtım Pazarlama Anonim Şirketi Termopet Akaryakıt Nakliyat ve Ticaret Limited Şirketi Total Oil Türkiye Anonim Şirketi , , ,0 TP Petrol Dağıtım Limited Şirketi Turkuaz Petrol Ürünleri Anonim Şirketi 408 0, , ,9 Türkoil Petrol Ürünleri Sanayi Ticaret ve Dağıtım Anonim Şirketi Yalçınkaya Petrol Ürünleri Pazarlama Dağıtım Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi Genel Toplam

32 3.3 Hizmet Faaliyetleri Hizmet faaliyetleri kapsamında, depolama ve taşıma faaliyetleri ele alınmıştır Depolama Faaliyetleri 2008 sonu itibarı ile güncel olan depolama lisans bilgileri Tablo 23 te yer almaktadır. Tablo Sonu İtibarı ile Depolama Lisansları ve Depolama Kapasiteleri Firma Adı İli Verildiği Tarih Süre Kapasite (m³) Askar Akaryakıt Dağıtım ve Pazarlama Limited Şirketi GAZİANTEP Yıl Solventaş Teknik Depolama A.Ş. KOCAELİ Yıl Poliport Kimya Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi KOCAELİ Yıl ATAŞ Anadolu Tasfiyehanesi A.Ş. MERSİN Yıl Petrol Ofisi Anonim Şirketi ANTALYA Yıl Petrol Ofisi Anonim Şirketi TRABZON Yıl Petrol Ofisi Anonim Şirketi MERSİN Yıl Petrol Ofisi Anonim Şirketi KOCAELİ Yıl Petrol Ofisi Anonim Şirketi İZMİR Yıl Petrol Ofisi Anonim Şirketi İSTANBUL Yıl Petrol Ofisi Anonim Şirketi KIRIKKALE Yıl Petrol Ofisi Anonim Şirketi HATAY Yıl Petrol Ofisi Anonim Şirketi SAMSUN Yıl Pet-Line Petrol Ürünleri Ticaret Anonim Şirketi KOCAELİ Yıl Pet-Line Petrol Ürünleri Ticaret Anonim Şirketi KIRIKKALE Yıl Gören Petrol Depoculuk ve Nakliyat Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi KOCAELİ Yıl Anadolu Uluslararası Ticaret ve Taşımacılık A.Ş. İSTANBUL Yıl Çekisan Depolama Hizmetleri Limited Şirketi İSTANBUL Yıl Çekisan Depolama Hizmetleri Limited Şirketi ANTALYA Yıl Opet Petrolcülük Anonim Şirketi Kocaeli KOCAELİ Yıl Opet Petrolcülük Anonim Şirketi İzmir İZMİR Yıl Opet Petrolcülük Anonim Şirketi Mersin MERSİN Yıl Total Oil Türkiye A.Ş. İzmir İZMİR Yıl Total Oil Türkiye A.Ş. İSTANBUL Yıl Total Oil Türkiye A.Ş. KOCAELİ Yıl Total Oil Türkiye A.Ş. SAMSUN Yıl Ambarlı Depolama Hizmetleri Limited Şirketi İSTANBUL Yıl Akpet Akaryakıt Dağıtım A.Ş. KOCAELİ Yıl Akpet Akaryakıt Dağıtım A.Ş. KIRIKKALE Yıl Akpet Akaryakıt Dağıtım A.Ş. MERSİN Yıl Akpet Akaryakıt Dağıtım A.Ş. İZMİR Yıl Akpet Akaryakıt Dağıtım A.Ş. BATMAN Yıl Akpet Akaryakıt Dağıtım A.Ş. HATAY Yıl Bölünmez Petrolcülük Anonim Şirketi ANTALYA Yıl Siyam Petrolcülük Sanayi ve Ticaret A.Ş. MERSİN Yıl Zülfikarlar Kimyevi Maddeler İthalat İhracat ve Depoculuk A.Ş. KOCAELİ Yıl Park Denizcilik ve Hopa Liman İşletmeleri Anonim Şirketi ARTVİN Yıl Enerji Petrol Ürünleri Pazarlama Anonim Şirketi MERSİN Yıl

33 Firma Adı İli Verildiği Tarih Süre Kapasite (m³) Altınbaş Petrol ve Ticaret Anonim Şirketi MERSİN Yıl Altıntel Melamin Sanayi A.Ş. KOCAELİ Yıl İzgin Depolama Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi KOCAELİ Yıl Denge Petrol Sanayi ve Ticaret İthalat İhracat Pazarlama Limited Şirketi ANKARA Yıl GS Petrol Ürünleri Ticaret Anonim Şirketi İZMİR Yıl Turkish Petroleum Internatıonal Company Limited ŞIRNAK Yıl Enerji Petrol Ürünleri Pazarlama Anonim Şirketi KIRIKKALE Yıl Altınbaş Petrol ve Ticaret Anonim Şirketi KIRIKKALE Yıl The Shell Company Of Turkey Limited Merkezi Londra Türkiye Şubesi İSTANBUL Yıl Bölünmez Petrolcülük Anonim Şirketi DENİZLİ Yıl 460 Altınbaş Petrol ve Ticaret Anonim Şirketi SAMSUN Yıl Opet Petrolcülük Anonim Şirketi TEKİRDAĞ Yıl Shell & Turcas Petrol Anonim Şirketi KOCAELİ Yıl Shell & Turcas Petrol Anonim Şirketi İZMİR Yıl Yılport Konteyner Terminali ve Liman İşletmeleri Anonim Şirketi KOCAELİ Yıl Güvengaz Petrol Ürünleri Enerji Sistemleri Doğalgaz İnşaat Taahhüt Tekstil Taşımacılık Sanayi BARTIN Yıl ve Ticaret A.Ş. Altınbaş Petrol ve Ticaret Anonim Şirketi İZMİR Yıl Damla Petrol Ticaret Turizm Limited Şirketi KIRIKKALE Yıl Shell & Turcas Petrol Anonim Şirketi KIRIKKALE Yıl Opet Petrolcülük Anonim Şirketi GİRESUN Yıl Lukoil Eurasia Petrol Anonim Şirketi KOCAELİ Yıl ATAŞ Anadolu Tasfiyehanesi A.Ş. MERSİN Yıl Toros Tarım Sanayi ve Ticaret A.Ş. ADANA Yıl Shell & Turcas Petrol Anonim Şirketi HATAY Yıl Turkuaz Petrol Ürünleri Anonim Şirketi KOCAELİ Yıl Mobil Oil Türk Anonim Şirketi ANTALYA Yıl Petline Petrol Ürünleri Ticaret Anonim Şirketi TEKİRDAĞ Yıl BP Petrolleri Anonim Şirketi İSTANBUL Yıl The Shell Company Of Turkey Limited Merkezi Londra Türkiye Şubesi İZMİR Yıl The Shell Company Of Turkey Limited Merkezi Londra Türkiye Şubesi MUĞLA Yıl Altınbaş Petrol ve Ticaret Anonim Şirketi BATMAN Yıl Akpet Akaryakıt Dağıtım Anonim Şirketi MUĞLA Yıl TP Petrol Dağıtım Limited Şirketi KIRIKKALE Yıl Akpet Akaryakıt Dağıtım Anonim Şirketi ANTALYA Yıl Turkuaz Petrol Ürünleri Anonim Şirketi ANTALYA Yıl Nergis Petrol Madencilik Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi MERSİN Yıl Shell & Turcas Petrol Anonim Şirketi KOCAELİ Yıl TP Petrol Dağıtım Limited Şirketi HATAY Yıl Kadooğlu Petrolcülük Taşımacılık Ticaret Sanayi İthalat ve İhracat Anonim Şirketi MERSİN Yıl Motoil Uluslararası Taşımacılık ve Petrol Ürünleri Denizcilik Ticaret Anonim Şirketi HATAY Yıl TOPLAM Buna göre; 2007 sonu itibarı ile söz konusu kapasite m 3 olup, 2008 sonu itibarı ile depolama lisansları kapsamındaki depolama kapasitesi m 3 tür. 28

34 Tablo Sonu İtibarı ile Depolama Alt Başlığı Olan Dağıtıcı Lisansı Sahiplerinin Depolama Kapasiteleri Adı İli Statü Kapasite (m3) Kaleli Best Oil Petrolcülük Ticaret Limited Şirketi Kırıkkale Gümrüklü Turkuaz Petrol Ürünleri Anonim Şirketi Kırıkkale Gümrüklü BP Petrolleri Anonim Şirketi Bursa Antrepo Goldser Turizm Otelcilik ve Petrol Sanayi Ticaret Anonim Şirketi Gaziantep Gümrüklü Bölünmez Petrolcülük Anonim Şirketi Ankara Gümrüklü 715 Toplam sonu itibarı ile depolama alt başlığı olan dağıtıcı lisansı sahiplerinin depolama kapasitesi m³ olup; söz konusu değer 2008 için olmuştur DEPOLAMA KAPASİTESİ (m ³) Mersin Koca eli İzmir Ha ta y Antalya Tekirdağ Kırıkka le Samsu n Tra bzo n İstanb ul Artvin Anka ra Bursa Gaziantep Şırnak Batma n Bartın Adana Muğla Gire sun İL De nizli Grafik Sonu İtibarıyla Depolama Lisansı ve Depolama Alt Başlığı Kapsamındaki Depolama Kapasitelerinin İllere Göre Dağılımı 29

35 Gümrüklü m³ %13 Antrepo m³ %87 Grafik Sonu İtibarıyla Depolama Lisansı ve Depolama Alt Başlığı Kapsamındaki Depoların Statülerine Göre Depolama Kapasiteleri ve Payları Tablo Sonu İtibarıyla Rafineri Lisansı Sahiplerinin Depolama Kapasiteleri (m³) Rafineri Adı Ürün ve Ara Ürün Ham Petrol Toplam Tüpraş Batman Rafinerisi Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Tüpraş İzmir Rafinerisi Tüpraş İzmit Rafinerisi TOPLAM Rafinerilerin depolama kapasitelerinde 2007 yılına göre bir değişiklik olmamıştır. 30

36 3.3.2 Taşıma Faaliyetleri Taşıma faaliyetlerinden denizyolu ve demiryolu ile ilgili olanlarının taşıma kapasitelerinin yıllar bazında dağılımı Tablo 26 da yer almaktadır. Tablo 26 - Taşıma Kapasiteleri (Demiryolu - Denizyolu) Denizyolu (netton) Demiryolu (ton) Değişim (%) Denizyolu Değişim (%) Demiryolu / / / / Kapasite Denizyolu Taşıma Lisanslarındaki kapasitesinde önemli bir değişim gözlemlenmemektedir. Buna karşın demiryolu kapasitesinde %32 oranında bir artış görülmektedir. Bir adet taşıma lisansının iptal edilmesine karşın bu artış meydana gelmiş olup; bu durum, kullanılan vagonların başka bir lisans sahibine devredilmesi ve yeni vagonların eklenmesinden kaynaklanmaktadır. Demiryolu petrol ve petrol ürünleri taşımacığında bir gelişme söz konusudur. Karayolu akaryakıt taşımacılığına ait sertifika, kapasite ve benzeri bilgiler Ulaştırma Bakanlığından temin edilebilir. 4 FİYAT HAREKETLERİ Fiyat hareketleri ticari faaliyetler ve hizmet faaliyetleri başlıkları altında incelenecektir. 4.1 Ticari Faaliyetler Ticari faaliyetler kapsamında, akaryakıt toptan fiyatı (rafineri çıkış fiyatı), akaryakıt dağıtım fiyatı (dağıtıcı şirket depo çıkış fiyatı), akaryakıt bayi fiyatı (tavan pompa satış fiyatı) ve Avrupa Birliği pompa satış fiyatı ele alınacaktır. 31

37 4.1.1 Akaryakıt Toptan Fiyatları T.C. ENERJİ PİYASASI DÜZENLEME KURUMU Tablo 27, 28 ve 29 da sırasıyla; Kurşunsuz Benzin 95 Oktan, Motorin ve Fuel Oil 6 ürünleri için 2006, 2007 ve 2008 yıllarında seçilmiş tarihlere ait vergili ve vergisiz fiyatlar ve söz konusu fiyatların artış oranları yer almaktadır. Tablo 27 - Kurşunsuz Benzin 95 Oktan Toptan Satış Fiyatı (Rafineri Ortalama Fiyatı) Satış Fiyatı (TL/L) Yıllık Değişim (%) 01/01/ /01/ /01/ /12/ Vergisiz 0,54 0,62 0,76 0, Vergili 2,25 2,35 2,64 2, /01/2005 tarihinden itibaren petrol piyasasında akaryakıt fiyatları serbest piyasa koşulları altında oluşmaya başlamıştır. Fiyatlar, 2006 yılı sonunda, 2006 yılı başına göre %15 oranında, 2007 sonunda ise 2007 yılı başına göre yaklaşık olarak %20 oranında artış göstermiştir yılında ise bu artış küresel ekonomik kriz nedeniyle yerini yaklaşık %40 lık bir düşüşe bırakmıştır. Tablo 28 Motorin Toptan Satış Fiyatı (Rafineri Ortalama Fiyatı) Satış Fiyatı (TL/L) Yıllık Değişim (%) Vergisiz 0,61 0,73 0,89 0, Vergili 1,82 1,96 2,22 1, Motorin toptan fiyatlarındaki en yüksek artış geçtiğimiz üç yıl içerisinde 2007 yılında gerçekleşmiş, ancak yine 2008 yılında ağırlıklı olarak küresel ekonomik krize bağlı %24 lük düşüş göstermiştir. Tablo 29 - Fuel Oil 6 Toptan Satış Fiyatı (Rafineri Ortalama Fiyatı) Satış Fiyatı (TL/L) Yıllık Değişim (%) Vergisiz 0,34 0,39 0,54 0, Vergili 0,64 0,7 0,9 0, Fuel Oil 6 toptan fiyatları 2006 ve 2007 yıllarında yükseldikten sonra, 2008 yılındaki düşüşle aynı seviyeye gerilemiştir. 32

38 2008 yılında Kurşunsuz Benzin 95 Oktan, Motorin ve Fuel Oil 6 ürünlerinin, vergisiz ve vergili toptan fiyat değişimi Tablo 30 da yer almaktadır. Tablo Yılı Akaryakıt Toptan Fiyat Değişimi VERGİLİ VERGİSİZ Tarih Kurşunsuz Benzin 95 Oktan Motorin Fuel Oil 6 Kurşunsuz Benzin 95 Oktan Motorin Fuel Oil 6 TL/L TL/L TL/Kg TL/L TL/L TL/Kg ,64 2,22 0,90 0,76 0,89 0, ,70 2,22 0,90 0,81 0,89 0, ,70 2,22 0,94 0,81 0,89 0, ,70 2,22 0,91 0,81 0,89 0, ,65 2,17 0,88 0,77 0,84 0, ,61 2,17 0,85 0,73 0,84 0, ,69 2,17 0,85 0,80 0,84 0, ,69 2,27 0,89 0,80 0,93 0, ,73 2,27 0,92 0,84 0,93 0, ,73 2,32 0,92 0,84 0,97 0, ,73 2,32 0,98 0,84 0,97 0, ,73 2,38 0,98 0,84 1,02 0, ,73 2,42 0,98 0,84 1,06 0, ,73 2,48 0,98 0,84 1,11 0, ,81 2,48 0,98 0,90 1,11 0, ,81 2,48 1,03 0,90 1,11 0, ,88 2,48 1,03 0,96 1,11 0, ,88 2,59 1,03 0,96 1,20 0, ,88 2,65 1,03 0,96 1,25 0, ,97 2,65 1,03 1,04 1,25 0, ,97 2,65 1,07 1,04 1,25 0, ,01 2,65 1,07 1,07 1,25 0, ,96 2,65 1,07 1,03 1,25 0, ,96 2,65 1,04 1,03 1,25 0, ,96 2,65 1,10 1,03 1,25 0, ,96 2,74 1,10 1,03 1,33 0, ,01 2,74 1,10 1,07 1,33 0, ,01 2,87 1,17 1,07 1,44 0, ,08 2,87 1,17 1,13 1,44 0, ,08 2,77 1,11 1,13 1,35 0, ,08 2,77 1,18 1,13 1,35 0, ,08 2,85 1,18 1,13 1,42 0, ,12 2,85 1,18 1,17 1,42 0, ,12 2,85 1,22 1,17 1,42 0, ,12 2,78 1,22 1,17 1,36 0, ,14 2,79 1,22 1,17 1,36 0, ,14 2,79 1,29 1,17 1,36 0, ,14 2,92 1,29 1,17 1,47 0, ,14 2,84 1,29 1,17 1,40 0, ,06 2,84 1,29 1,10 1,40 0, ,06 2,84 1,34 1,10 1,40 0, ,06 2,74 1,34 1,10 1,32 0, ,98 2,74 1,27 1,03 1,32 0, ,98 2,67 1,22 1,03 1,26 0, ,94 2,67 1,22 1,00 1,26 0, ,94 2,61 1,22 1,00 1,21 0, ,89 2,52 1,22 0,96 1,13 0, ,89 2,46 1,15 0,96 1,08 0,75 33

39 VERGİLİ VERGİSİZ Tarih Kurşunsuz Benzin 95 Oktan Motorin Fuel Oil 6 Kurşunsuz Benzin 95 Oktan Motorin Fuel Oil 6 TL/L TL/L TL/Kg TL/L TL/L TL/Kg ,85 2,46 1,15 0,92 1,08 0, ,85 2,46 1,13 0,92 1,08 0, ,85 2,46 1,18 0,92 1,08 0, ,88 2,46 1,18 0,95 1,08 0, ,88 2,43 1,18 0,95 1,05 0, ,88 2,43 1,14 0,95 1,05 0, ,88 2,43 1,10 0,95 1,05 0, ,88 2,43 1,05 0,95 1,05 0, ,78 2,43 1,05 0,86 1,05 0, ,78 2,39 1,05 0,86 1,02 0, ,78 2,47 1,13 0,86 1,09 0, ,83 2,47 1,13 0,91 1,09 0, ,77 2,42 1,09 0,86 1,05 0, ,73 2,39 1,04 0,82 1,02 0, ,66 2,32 0,95 0,76 0,96 0, ,62 2,32 0,89 0,73 0,96 0, ,70 2,43 0,95 0,80 1,05 0, ,62 2,37 0,89 0,73 1,00 0, ,55 2,37 0,80 0,67 1,00 0, ,49 2,32 0,80 0,62 0,96 0, ,49 2,32 0,72 0,62 0,96 0, ,42 2,23 0,70 0,56 0,88 0, ,42 2,14 0,68 0,56 0,81 0, ,35 2,14 0,68 0,50 0,81 0, ,35 2,04 0,68 0,50 0,72 0, ,35 2,04 0,64 0,50 0,72 0, ,32 1,99 0,64 0,47 0,68 0, ,32 1,99 0,58 0,47 0,68 0, ,29 1,94 0,58 0,45 0,64 0,27 Aynı tarihlerde söz konusu fiyat değişimlerinin grafiğe aktarılmış hali ise, Grafik 11 ve Grafik 12 de verilmektedir. Tablolardan vergisiz fiyat değişimindeki dalgalanmaların vergili fiyatlara kıyasla daha fazla olduğu gözlenmektedir. 34

40 3,50 3,00 2,50 2,00 Kurşunsuz Benzin 95 Oktan (TL/L) 1,50 Motorin (TL/L) 1,00 0,50 Fuel Oil 6 (TL/kg) 0, Grafik 11 - Toptan Fiyat Değişimi (Vergili) 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 Kurşunsuz Benzin 95 Oktan (TL/L) Motorin (TL/L) 0,40 0,20 Fuel Oil 6 (TL/kg) 0, Grafik 12 - Toptan Fiyat Değişimi (Vergisiz) Grafiklerde ilgili akaryakıt türlerinin 2008 yılı içerisinde Haziran ayı sonuna kadar yükselişte olduğu, yıl sonuna doğru ise küresel ekonomik kriz nedeniyle düşüş eğilimine girdiği açık olarak gözlemlenebilmektedir. 35

41 4.1.2 Akaryakıt Dağıtım Fiyatları T.C. ENERJİ PİYASASI DÜZENLEME KURUMU Tablo 31, 32 ve 33 te yer alan dağıtıcı payı, vergisiz toptan fiyat (rafineri çıkış fiyatı) ile vergisiz dağıtıcı şirket depo satış fiyatı arasındaki farktır. Tablo 31 - Kurşunsuz Benzin 95 Oktan Depo Çıkış Fiyatı * Satış Fiyatı (TL/L) Yıllık Değişim (%) Vergisiz 0,67 0,82 0,95 0, Vergili 2,40 2,58 2,87 2, Dağıtıcı Payı 0,13 0,20 0,19 0, (*) İstanbul-İzmit çevresindeki vergisiz depo çıkış fiyatı Tablo 31 de yer alan değerler incelendiğinde, vergisiz Kurşunsuz Benzin 95 Oktan dağıtım fiyatlarının 2006 ve 2007 yıllarında artış hızının gittikçe azaldığı, 2008 yılında ise düşüşe geçtiği; dağıtıcı payının ise 2006 ve 2007 yıllarında ciddi oranda artış gösterip, 2008 yılında mutlak olarak hemen hemen aynı düzeyde kaldığı ancak, nispi olarak arttığı gözlemlenmektedir. Tablo 32 Motorin Depo Çıkış Fiyatı * Satış Fiyatı (TL/L) Yıllık Değişim (%) Vergisiz 0,76 0,89 1,06 0, Vergili 2,00 2,14 2,43 2, Dağıtıcı Payı 0,15 0,16 0,17 0, (*) İstanbul-İzmit çevresindeki vergisiz depo çıkış fiyatı Vergisiz Motorin dağıtım fiyatı, 2008 yılında %20 oranında düşüş göstermiş; 2006 ve 2007 yıllarında ise fiyatlar artış göstermiştir. Dağıtıcı payının ise yine 2006 ve 2007 yıllarında artış göstermesine karşın 2008 yılında mutlak olarak hemen hemen aynı düzeyde kaldığı ancak, nispi olarak arttığı gözlemlenmektedir. 36

42 Tablo 33 - Fuel Oil 6 Depo Çıkış Fiyatı * Satış Fiyatı (TL/L) Yıllık Değişim (%) Vergisiz 0,41 0,48 0,66 0, Vergili 0,73 0,81 1,04 0, Dağıtıcı Payı 0,08 0,09 0,12 0, (*) İstanbul-İzmit çevresindeki vergisiz depo çıkış fiyatı Vergisiz Fuel Oil 6 dağıtım fiyatları ise diğer akaryakıtlarla aynı eğilimi göstermiştir. Dağıtıcı payı ise diğerlerinin aksine 2008 yılında da artış göstermiştir yılında Kurşunsuz Benzin 95 Oktan, Motorin ve Fuel Oil 6 ürünlerinin vergisiz ve vergili dağıtıcı fiyat değişimi aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Tablo Yılı Dağıtıcı Fiyat Değişimi * VERGİLİ VERGİSİZ Tarih Kurşunsuz Benzin 95 Oktan Motorin Fuel Oil 6 Kurşunsuz Benzin 95 Oktan Motorin Fuel Oil 6 TL/L TL/L TL/Kg TL/L TL/L TL/Kg ,87 2,43 1,04 0,95 1,06 0, ,93 2,43 1,04 1,01 1,06 0, ,93 2,43 1,08 1,01 1,06 0, ,93 2,43 1,06 1,01 1,06 0, ,87 2,38 1,03 0,95 1,02 0, ,84 2,38 1,00 0,93 1,02 0, ,92 2,38 1,00 1,00 1,02 0, ,92 2,49 1,05 1,00 1,11 0, ,96 2,49 1,07 1,03 1,11 0, ,96 2,54 1,07 1,03 1,16 0, ,96 2,54 1,14 1,03 1,16 0, ,96 2,63 1,14 1,03 1,23 0, ,96 2,70 1,14 1,03 1,29 0, ,04 2,70 1,14 1,10 1,29 0, ,04 2,70 1,18 1,10 1,29 0, ,12 2,70 1,18 1,17 1,29 0, ,12 2,80 1,18 1,17 1,38 0, ,12 2,87 1,18 1,17 1,44 0, ,20 2,87 1,18 1,23 1,44 0, ,20 2,87 1,23 1,23 1,44 0, ,25 2,87 1,23 1,28 1,44 0, ,19 2,87 1,23 1,23 1,44 0, ,19 2,87 1,20 1,23 1,44 0, ,19 2,87 1,26 1,23 1,44 0, ,19 2,95 1,26 1,23 1,50 0, ,25 2,95 1,26 1,28 1,50 0, ,25 3,09 1,34 1,28 1,62 0,91 37

43 VERGİLİ VERGİSİZ Tarih Kurşunsuz Benzin 95 Oktan Kurşunsuz Motorin Fuel Oil 6 Benzin 95 Motorin Fuel Oil 6 Oktan TL/L TL/L TL/Kg TL/L TL/L TL/Kg ,31 3,09 1,34 1,33 1,62 0, ,31 2,98 1,28 1,33 1,53 0, ,31 2,98 1,35 1,33 1,53 0, ,31 3,07 1,35 1,33 1,61 0, ,36 3,07 1,35 1,37 1,61 0, ,36 3,07 1,39 1,37 1,61 0, ,36 2,99 1,39 1,37 1,54 0, ,38 3,01 1,39 1,37 1,54 0, ,38 3,01 1,46 1,37 1,55 1, ,38 3,15 1,46 1,37 1,66 1, ,38 3,06 1,46 1,37 1,59 1, ,38 3,06 1,48 1,37 1,59 1, ,38 3,06 1,51 1,37 1,59 1, ,30 3,06 1,51 1,30 1,59 1, ,30 2,97 1,51 1,30 1,51 1, ,22 2,97 1,45 1,24 1,51 1, ,22 2,90 1,39 1,24 1,45 0, ,18 2,90 1,39 1,20 1,45 0, ,18 2,83 1,39 1,20 1,39 0, ,14 2,74 1,39 1,16 1,32 0, ,14 2,69 1,34 1,16 1,27 0, ,10 2,69 1,34 1,13 1,27 0, ,10 2,69 1,31 1,13 1,27 0, ,10 2,69 1,36 1,13 1,27 0, ,13 2,69 1,36 1,16 1,27 0, ,13 2,66 1,36 1,16 1,25 0, ,13 2,66 1,32 1,16 1,25 0, ,13 2,66 1,28 1,16 1,25 0, ,13 2,66 1,25 1,16 1,25 0, ,03 2,66 1,24 1,07 1,25 0, ,03 2,66 1,24 1,07 1,25 0, ,03 2,62 1,24 1,07 1,21 0, ,03 2,70 1,31 1,07 1,28 0, ,08 2,70 1,31 1,12 1,28 0, ,02 2,64 1,28 1,06 1,23 0, ,97 2,59 1,23 1,03 1,19 0, ,90 2,53 1,14 0,97 1,14 0, ,86 2,53 1,08 0,93 1,14 0, ,95 2,62 1,12 1,00 1,22 0, ,95 2,62 1,14 1,00 1,22 0, ,87 2,56 1,08 0,93 1,17 0, ,80 2,56 1,00 0,88 1,17 0, ,80 2,56 0,99 0,88 1,17 0, ,73 2,52 0,92 0,82 1,13 0, ,66 2,43 0,89 0,76 1,05 0, ,66 2,35 0,86 0,76 0,99 0, ,61 2,35 0,86 0,72 0,98 0, ,59 2,35 0,86 0,70 0,98 0, ,59 2,24 0,86 0,70 0,89 0, ,59 2,24 0,83 0,70 0,89 0, ,57 2,19 0,83 0,68 0,85 0, ,57 2,19 0,77 0,68 0,85 0, ,54 2,14 0,77 0,66 0,81 0,43 *Vergisiz dağıtım fiyatı için İstanbul-İzmit çevresindeki vergisiz depo çıkış fiyatı esas alınmıştır. 38

44 Fiyat değişimleri Grafik 13 ve 14 te gösterilmektedir. 4,00 3,50 3,00 2,50 Kurşunsuz Benzin 95 Oktan (TL/L) 2,00 1,50 Motorin (TL/L) 1,00 0,50 Fuel Oil 6 (TL/kg) 0, Grafik 13 Dağıtıcı Depo Çıkış Fiyat Değişimi (Vergili) Toptan fiyatlardaki durum dağıtıcı fiyatlarında da gözlemlenmektedir. Grafikte yer alan vergisiz akaryakıt toptan fiyatlarının değişim eğilimlerinin incelenmesinden, Fuel Oil 6 ve Kurşunsuz Benzin 95 Oktan ile Motorin arasında yüksek bir ilişki olduğu gözlemlenmektedir. 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 Kurşunsuz Benzin 95 Oktan (TL/L) Motorin (TL/L) 0,60 0,40 0,20 Fuel Oil 6 (TL/kg) 0, Grafik 14 - Dağıtıcı Depo Çıkış Fiyat Değişimi (Vergisiz) Vergili fiyat değişimleri, vergisiz fiyat değişimleri ile karşılaştırıldığında, vergisiz Motorin fiyatları sürekli Kurşunsuz Benzin 95 Oktan fiyatlarının üstünde kalmıştır. 39

45 4.1.3 Akaryakıt Bayi Fiyatları T.C. ENERJİ PİYASASI DÜZENLEME KURUMU Bayi seviyesindeki fiyat hareketleri Kurşunsuz Benzin 95 Oktan, Motorin ve Fuel Oil 6 ürünleri bazında değerlendirilecektir. Tablolarda bayi payı olarak ifade edilen meblağ, vergisiz bayi satış fiyatı ile vergisiz dağıtıcı depo çıkış fiyatı (dağıtım fiyatı) arasındaki farktır. Tablo 35 - Kurşunsuz Benzin 95 Oktan Pompa Fiyatı * Satış Fiyatı (TL/L) Yıllık Değişim (%) Vergisiz 0,82 0,99 1,14 0, Vergili 2,58 2,78 3,09 2, Bayi Payı 0,15 0,17 0,19 0, (*) En yüksek işlem hacmine sahip ilk 8 dağıtım şirketinin İstanbul Avrupa Yakası için bayilerine tavsiye ettiği veya tavan fiyat olarak belirlediği fiyatların ortalaması. Vergisiz Kurşunsuz Benzin 95 Oktan bayi fiyatı 2006, 2007 ve 2008 yıllarında gittikçe azalan oranlarda artış göstermiştir. Tablo 36 Motorin Pompa Fiyatı * Satış Fiyatı (TL/L) Yıllık Değişim (%) Vergisiz 0,89 1,06 1,26 1, Vergili 2,15 2,35 2,66 2, Bayi Payı 0,13 0,17 0,2 0, (*) En yüksek işlem hacmine sahip ilk 8 dağıtım şirketinin İstanbul Avrupa Yakası için bayilerine tavsiye ettiği veya tavan fiyat olarak belirlediği fiyatların ortalaması. Vergisiz Motorin bayi fiyatlarında en fazla artış 2006 yılında gerçekleşmiştir. Bayi payının 2008 yılında düşüş gösterdiği belirlenmiştir. Tablo 37 - Fuel Oil 6 Pompa Fiyatı * Satış Fiyatı (TL/L) Yıllık Değişim (%) Vergisiz 0,46 0,54 0,74 0, Vergili 0,79 0,88 1,14 0, Bayi Payı 0,05 0,06 0,08 0, (*) En yüksek işlem hacmine sahip ilk 8 dağıtım şirketinin İstanbul Avrupa Yakası için bayilerine tavsiye ettiği veya tavan fiyat olarak belirlediği fiyatların ortalaması. 40

46 Vergisiz Fuel Oil 6 fiyatları 2008 yılında %27 azalmıştır. Bayi payı ise 2008 yılında %40 a yakın artış göstermiştir Yılında Kurşunsuz Benzin 95 Oktan, Motorin ve Fuel Oil 6 ürünlerinin vergisiz ve vergili bayi fiyat değişimi Tablo 38 de yer almaktadır. Fiyatlar, 2008 yılı ortasından itibaren düşüşe geçmiştir. Tablo yılı Bayi Fiyat Değişimi * VERGİLİ VERGİSİZ Tarih Kurşunsuz Benzin 95 Oktan Motorin Fuel Oil 6 Kurşunsuz Benzin 95 Oktan Motorin Fuel Oil 6 TL/L TL/L TL/Kg TL/L TL/L TL/Kg ,09 2,66 1,14 1,14 1,26 0, ,15 2,66 1,14 1,19 1,26 0, ,15 2,66 1,14 1,19 1,26 0, ,16 2,66 1,18 1,20 1,26 0, ,16 2,66 1,18 1,20 1,26 0, ,16 2,66 1,18 1,20 1,26 0, ,16 2,66 1,17 1,20 1,26 0, ,17 2,66 1,16 1,20 1,26 0, ,12 2,63 1,14 1,17 1,23 0, ,11 2,62 1,13 1,15 1,22 0, ,09 2,62 1,11 1,14 1,22 0, ,07 2,62 1,10 1,12 1,22 0, ,12 2,62 1,10 1,17 1,22 0, ,15 2,69 1,14 1,19 1,29 0, ,15 2,72 1,15 1,19 1,31 0, ,15 2,72 1,15 1,19 1,31 0, ,19 2,72 1,18 1,23 1,31 0, ,19 2,72 1,18 1,23 1,31 0, ,19 2,72 1,18 1,23 1,31 0, ,19 2,76 1,18 1,23 1,35 0, ,19 2,77 1,18 1,23 1,35 0, ,19 2,77 1,23 1,23 1,35 0, ,19 2,77 1,25 1,23 1,35 0, ,19 2,86 1,25 1,23 1,42 0, ,19 2,87 1,25 1,23 1,43 0, ,19 2,87 1,25 1,23 1,44 0, ,19 2,93 1,25 1,23 1,48 0, ,25 2,93 1,25 1,28 1,49 0, ,27 2,93 1,25 1,30 1,49 0, ,27 2,93 1,29 1,30 1,49 0, ,33 2,93 1,29 1,35 1,49 0, ,35 2,93 1,29 1,36 1,49 0, ,35 2,93 1,30 1,36 1,49 0, ,35 3,02 1,30 1,36 1,56 0, ,35 3,07 1,30 1,36 1,61 0, ,35 3,10 1,30 1,36 1,63 0, ,43 3,10 1,30 1,43 1,63 0, ,44 3,10 1,34 1,44 1,63 0,91 41

47 VERGİLİ VERGİSİZ Tarih Kurşunsuz Benzin 95 Oktan Kurşunsuz Motorin Fuel Oil 6 Benzin Motorin Fuel Oil 6 95 Oktan TL/L TL/L TL/Kg TL/L TL/L TL/Kg ,48 3,10 1,34 1,47 1,63 0, ,48 3,10 1,34 1,47 1,63 0, ,43 3,10 1,34 1,43 1,63 0, ,43 3,10 1,32 1,43 1,63 0, ,43 3,10 1,31 1,43 1,63 0, ,43 3,10 1,34 1,43 1,63 0, ,43 3,18 1,37 1,43 1,70 0, ,48 3,19 1,37 1,47 1,71 0, ,48 3,19 1,37 1,47 1,71 0, ,48 3,32 1,45 1,47 1,82 1, ,53 3,32 1,45 1,52 1,82 1, ,54 3,32 1,45 1,52 1,82 1, ,54 3,23 1,40 1,52 1,74 0, ,54 3,22 1,39 1,52 1,73 0, ,54 3,22 1,46 1,52 1,73 1, ,54 3,29 1,46 1,52 1,79 1, ,59 3,31 1,46 1,56 1,80 1, ,59 3,31 1,46 1,57 1,80 1, ,59 3,31 1,49 1,57 1,80 1, ,59 3,31 1,50 1,57 1,80 1, ,59 3,26 1,50 1,57 1,76 1, ,59 3,24 1,50 1,57 1,75 1, ,59 3,23 1,50 1,57 1,74 1, ,61 3,24 1,50 1,56 1,74 1, ,61 3,24 1,50 1,57 1,74 1, ,61 3,24 1,55 1,57 1,74 1, ,61 3,24 1,57 1,57 1,74 1, ,61 3,33 1,57 1,57 1,81 1, ,61 3,37 1,57 1,57 1,85 1, ,61 3,31 1,57 1,57 1,80 1, ,61 3,29 1,59 1,57 1,78 1, ,54 3,29 1,59 1,51 1,78 1, ,54 3,29 1,63 1,51 1,78 1, ,53 3,23 1,63 1,50 1,73 1, ,53 3,20 1,63 1,50 1,71 1, ,48 3,20 1,58 1,46 1,71 1, ,46 3,20 1,56 1,44 1,71 1, ,46 3,14 1,52 1,44 1,66 1, ,46 3,13 1,51 1,44 1,65 1, ,44 3,13 1,51 1,42 1,65 1, ,42 3,13 1,51 1,41 1,65 1, ,42 3,13 1,51 1,41 1,65 1, ,42 3,08 1,51 1,41 1,60 1, ,42 3,07 1,51 1,41 1,59 1, ,39 3,00 1,51 1,38 1,54 1, ,38 2,98 1,51 1,37 1,52 1, ,38 2,94 1,47 1,37 1,49 1, ,38 2,93 1,46 1,37 1,47 1, ,35 2,93 1,46 1,35 1,47 1, ,34 2,93 1,46 1,34 1,47 1, ,34 2,93 1,45 1,34 1,47 1, ,34 2,93 1,44 1,34 1,47 0, ,34 2,93 1,48 1,34 1,47 1, ,34 2,93 1,49 1,34 1,47 1, ,36 2,93 1,49 1,36 1,47 1,04 42

48 VERGİLİ VERGİSİZ Tarih Kurşunsuz Benzin 95 Oktan Kurşunsuz Motorin Fuel Oil 6 Benzin Motorin Fuel Oil 6 95 Oktan TL/L TL/L TL/Kg TL/L TL/L TL/Kg ,37 2,93 1,49 1,36 1,47 1, ,37 2,89 1,49 1,36 1,45 1, ,37 2,89 1,49 1,36 1,44 1, ,37 2,89 1,46 1,36 1,44 1, ,37 2,89 1,45 1,36 1,44 1, ,37 2,89 1,42 1,36 1,44 0, ,27 2,89 1,36 1,28 1,44 0, ,27 2,86 1,36 1,28 1,42 0, ,27 2,85 1,36 1,28 1,41 0, ,27 2,92 1,42 1,28 1,47 0, ,32 2,93 1,44 1,32 1,47 1, ,32 2,93 1,44 1,32 1,47 1, ,28 2,89 1,42 1,28 1,44 0, ,26 2,88 1,41 1,27 1,43 0, ,22 2,83 1,36 1,24 1,39 0, ,17 2,78 1,30 1,19 1,35 0, ,15 2,76 1,27 1,18 1,33 0, ,12 2,76 1,23 1,15 1,33 0, ,12 2,76 1,22 1,15 1,33 0, ,11 2,76 1,21 1,14 1,33 0, ,16 2,82 1,25 1,19 1,39 0, ,19 2,86 1,27 1,21 1,42 0, ,13 2,82 1,23 1,16 1,38 0, ,11 2,80 1,22 1,14 1,37 0, ,07 2,80 1,16 1,11 1,37 0, ,04 2,80 1,14 1,09 1,37 0, ,00 2,77 1,14 1,05 1,34 0, ,98 2,75 1,10 1,03 1,33 0, ,98 2,75 1,05 1,03 1,33 0, ,93 2,69 1,03 0,99 1,27 0, ,91 2,66 1,02 0,97 1,25 0, ,91 2,61 1,01 0,97 1,20 0, ,91 2,58 0,99 0,97 1,18 0, ,87 2,58 0,99 0,94 1,18 0, ,84 2,58 0,99 0,91 1,18 0, ,84 2,50 0,99 0,91 1,11 0, ,84 2,48 0,99 0,91 1,09 0, ,84 2,48 0,97 0,91 1,09 0, ,84 2,48 0,95 0,91 1,09 0, ,82 2,44 0,95 0,90 1,06 0, ,81 2,43 0,95 0,89 1,05 0, ,81 2,43 0,92 0,89 1,05 0, ,81 2,43 0,90 0,89 1,05 0, ,79 2,39 0,90 0,87 1,02 0,54 * Bayi fiyatı en yüksek işlem hacmine sahip ilk 8 dağıtım şirketinin İstanbul Avrupa Yakası için bayilerine tavsiye ettiği veya tavan fiyat olarak belirlediği fiyatların ortalamasıdır. 43

49 4,00 3,50 3,00 2,50 Kurşunsuz Benzin 95 Oktan (TL/L) 2,00 1,50 Motorin (TL/L) 1,00 0,50 Fuel Oil 6 (TL/kg) 0, Grafik 15 - Bayi Fiyat Değişimi (Vergili) Grafik 15 incelendiğinde, akaryakıt ürünlerinin fiyatları arasında yüksek korelasyon olduğu anlaşılmaktadır. 2,00 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 Kurşunsuz Benzin 95 Oktan (TL/L) Motorin (TL/L) 0,60 0,40 0,20 Fuel Oil 6 (TL/kg) 0, Grafik 16 - Bayi Fiyat Değişimi (Vergisiz) 2008 yılında akaryakıt türlerinin fiyat oluşum payları Grafik 17, 18 ve 19 da sunulmaktadır. Söz konusu dönemde Kurşunsuz Benzin 95 Oktan, Motorin ve Fuel Oil 6 ürünlerinde dağıtıcı ve bayi paylarının sürekli dalgalanma gösterdiği gözlenmektedir. 44

50 100% 80% 60% 40% Bayi Payı Dağıtıcı Payı Rafineri Çıkışı 20% 0% Oca.08 Şub.08 Mar.08 Nis.08 May.08 Haz.08 Tem.08 Ağu.08 Eyl.08 Eki.08 Kas.08 Ara.08 Grafik 17 - Kurşunsuz Benzin 95 Oktan Vergisiz Pompa Satış Fiyatı Oluşum Payları Grafik 17 de, Kurşunsuz Benzin 95 Oktan Vergisiz pompa satış fiyatı oluşum paylarının incelenmesinden, payların dağılımının dalgalanmalı bir seyir izlediği görülmektedir. 100% 80% 60% 40% Bayi Payı Dağıtıcı Payı Rafineri Çıkışı 20% 0% Oca.08 Şub.08 Mar.08 Nis.08 May.08 Haz.08 Tem.08 Ağu.08 Eyl.08 Eki.08 Kas.08 Ara.08 Grafik 18 - Motorin Vergisiz Pompa Satış Fiyatı Oluşum Payları 45

51 Grafik 18 de, Motorin fiyat oluşum paylarının yıl boyunca birbirine yakın bir seyir izlediği gözlemlenmektedir. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% Bayi Payı Dağıtıcı Payı Rafineri Çıkışıı 30% 20% 10% 0% Oca.08 Şub.08 Mar.08 Nis.08 May.08 Haz.08 Tem.08 Ağu.08 Eyl.08 Eki.08 Kas.08 Ara.08 Grafik 19 - Fuel Oil 6 Vergisiz Pompa Satış Fiyatı Oluşum Payları Grafik 19 da, Fuel Oil 6 rafinerici çıkış fiyatındaki azalış, dağıtıcı payındaki artışa yansımıştır Avrupa Birliğinde Akaryakıt Fiyatları Bu bölümde Avrupa Birliğine (AB) üye 25 ülkede oluşan bayi fiyatları ile bu fiyatların ülkemizdeki eşdeğerleri arasındaki karşılaştırmalar incelenecektir Yılında Kurşunsuz Benzin 95 Oktan, Motorin ve Fuel Oil 6 ürünlerinin vergisiz ve vergili AB (25 Ülke Ortalamaları) bayi fiyat değişimi Tablo 39 da yer almaktadır. 46

52 Tablo 39 - AB (25 Ülke Ortalamaları) Bayi Fiyat Değişimi VERGİLİ VERGİSİZ Tarih Kurşunsuz Benzin 95 Oktan Motorin Fuel Oil 6 Kurşunsuz Benzin 95 Oktan Motorin Fuel Oil 6 TL/L TL/L TL/Kg TL/L TL/L TL/Kg ,26 2,09 0,60 0,92 1,04 0, ,23 2,06 0,59 0,91 1,02 0, ,26 2,07 0,59 0,91 1,02 0, ,26 2,07 0,59 0,90 1,01 0, ,26 2,07 0,59 0,91 1,02 0, ,26 2,08 0,58 0,90 1,02 0, ,31 2,14 0,60 0,94 1,07 0, ,38 2,21 0,61 0,98 1,12 0, ,42 2,26 0,63 0,99 1,14 0, ,56 2,43 0,67 1,06 1,24 0, ,53 2,43 0,66 1,05 1,26 0, ,66 2,55 0,70 1,10 1,31 0, ,69 2,56 0,71 1,11 1,32 0, ,73 2,63 0,73 1,14 1,37 0, ,81 2,72 0,74 1,18 1,42 0, ,73 2,64 0,71 1,15 1,39 0, ,67 2,60 0,70 1,14 1,37 0, ,71 2,66 0,72 1,16 1,42 0, ,72 2,72 0,72 1,19 1,48 0, ,78 2,79 0,75 1,22 1,53 0, ,69 2,69 0,72 1,19 1,48 0, ,77 2,75 0,74 1,23 1,51 0, ,80 2,78 0,77 1,25 1,53 0, ,77 2,74 0,77 1,25 1,51 0, ,83 2,80 0,79 1,28 1,55 0, ,86 2,83 0,83 1,30 1,57 0, ,84 2,82 0,84 1,29 1,56 0, ,75 2,74 0,84 1,24 1,52 0, ,70 2,68 0,81 1,19 1,47 0, ,55 2,52 0,77 1,11 1,36 0, ,51 2,45 0,76 1,09 1,31 0, ,42 2,34 0,73 1,04 1,24 0, ,46 2,36 0,74 1,06 1,26 0, ,42 2,33 0,74 1,05 1,24 0, ,45 2,35 0,74 1,05 1,24 0, ,44 2,32 0,73 1,05 1,22 0, ,43 2,32 0,71 1,03 1,21 0, ,44 2,35 0,72 1,03 1,22 0, ,44 2,35 0,71 1,02 1,22 0, ,53 2,44 0,72 1,02 1,24 0, ,53 2,45 0,70 0,97 1,22 0, ,58 2,53 0,70 0,97 1,24 0, ,38 2,33 0,63 0,87 1,13 0, ,29 2,28 0,61 0,82 1,11 0, ,34 2,33 0,59 0,81 1,12 0, ,30 2,31 0,57 0,76 1,08 0, ,17 2,16 0,50 0,70 1,00 0, ,10 2,07 0,50 0,66 0,94 0, ,13 2,08 0,53 0,65 0,91 0, ,10 2,03 0,53 0,60 0,85 0,50 Tablo 39 da yer alan değerler incelendiğinde, AB piyasalarında 2008 yılı içerisinde vergisiz fiyatlar bazında motorin fiyatlarının, benzin türleri fiyatlarından yüksek düzeyde seyrettiği, vergi dahil edildiğinde ise motorin fiyatlarının kurşunsuz benzin ile yaklaşık düzeylerde gerçekleştiği görülmektedir. 47

53 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 Kurşunsuz Benzin 95 Oktan (TL/L) Motorin (TL/L) 1,00 0,50 Fuel Oil 6 (TL/kg) 0, Grafik 20 - AB Bayi Fiyat Değişimi (Vergili) Grafik 20 de vergili bayi fiyatları incelendiğinde, 2008 yılı ortalarında akaryakıt fiyatlarının en yüksek düzeyde olduğu ve 2008 yılı sonlarına doğru ekonomik kriz etkisinde fiyatların düştüğü gözlemlenmektedir. 1,80 1,60 1,40 1,20 Kurşunsuz Benzin 95 Oktan (TL/L) 1,00 0,80 Motorin (TL/L) 0,60 0,40 0,20 Fuel Oil 6 (TL/kg) 0, Grafik 21 - AB Bayi Fiyat Değişimi (Vergisiz) Grafik 21 de vergisiz AB bayi fiyatlarının yıl içindeki seyri incelendiğinde, verginin fiyat eğrisini düzleştirici etkisi görülebilmektedir. Grafik 22, 23 ve 24 incelendiğinde ülkemizdeki vergisiz bayi fiyatlarının, AB vergisiz bayi satış fiyatlarının daha üstünde seyrettiği görülmektedir. Vergili fiyatlar söz konusu olduğunda ise, bu fark çok daha belirgin hale gelmektedir. Fiyat seviyeleri 48

54 arasındaki belirgin farklara karşın, fiyat hareketlerinin dünya petrol piyasaları ile uyumlu olarak büyük ölçüde paralel bir seyir izlediği değerlendirilmektedir. 4,0000 3,5000 3,0000 2,5000 2,0000 1,5000 1,0000 0,5000 Türkiye Kurşunsuz Benzin 95 Oktan (Vergisiz) Türkiye Kurşunsuz Benzin 95 Oktan (Vergili) AB Kurşunsuz Benzin 95 Oktan (Vergisiz) AB Kurşunsuz Benzin 95 Oktan (Vergili) 0, Grafik 22 - Kurşunsuz Benzin 95 Oktan Bayi Fiyat Karşılaştırması(TL/L) Grafik 22 de, Kurşunsuz Benzin 95 Oktan fiyatları karşılaştırması yapıldığında, Türkiye akaryakıt piyasası ile AB piyasası arasındaki vergisiz fiyatlar bazındaki fiyat farkının vergili fiyatlar bazında daha da arttığı gözlemlenmektedir. 4,0000 3,5000 3,0000 2,5000 Türkiye Motorin (Vergisiz) 2,0000 1,5000 Türkiye Motorin (Vergili) 1,0000 AB Motorin (Vergisiz) 0,5000 0,0000 AB Motorin (Vergili) Grafik 23 - Motorin Bayi Fiyat Karşılaştırması (TL/L) Grafik 23 te, Motorin bazında bir kıyaslama yapıldığında da Kurşunsuz Benzin 95 Oktan bazında yapılan kıyaslamanın geçerli olduğu görülmektedir. 49

55 1,8000 1,6000 1,4000 1,2000 1,0000 Türkiye Fuel Oil 6 (Vergisiz) 0,8000 Türkiye Fuel Oil 6 (Vergili) 0,6000 0,4000 AB Fuel Oil 6 (Vergisiz) 0,2000 0,0000 AB Fuel Oil 6 (Vergili) Grafik 24 - Fuel Oil 6 Bayi Fiyat Karşılaştırması (TL/kg) AB akaryakıt piyasası ile Türkiye akaryakıt piyasası arasındaki fiyat farkının hem vergili hem de vergisiz fiyat bazında en belirgin olarak görüldüğü akaryakıt türü Fuel Oil 6 dır. Fuel Oil 6 vergili ve vergisiz bayi fiyatları arasında AB de son derece sınırlı bir fark gözlemlenmekteyken, Türkiye piyasasında vergisiz ve vergili fiyatlar arasında belirgin bir fiyat farkı olduğu gibi, vergisiz Fuel Oil 6 fiyatının AB deki vergili Fuel Oil 6 fiyatının bile üzerinde gerçekleştiği anlaşılmaktadır. 4.2 Hizmet Faaliyetleri Hizmet faaliyetleri kapsamında depolama tarifeleri ile iletim tarifeleri incelenecektir Depolama Tarifeleri 2008 sonu itibarıyla bölgelere göre depolama tarifeleri Tablo 40 ta görüldüğü şekilde gerçekleşmiştir. 50

56 BÖLGESİ YERİ LİSANS SAHİBİ Gen m³ T.C. ENERJİ PİYASASI DÜZENLEME KURUMU DEP. HİZ. BEDELİ TL (GÜN) Dam m³ Tablo 40 Depolama Tarifeleri Bak Ton Gen m³ TESLİM ALMA BEDELİ TL (ADET) TESLİM ETME BEDELİ TL (ADET) KARA TESLİM DENİZ TESLİM KARA TESLİM DENİZ TESLİM Dam m³ PETLİNE 0,33 9,75 9,75 TUNOİL 0,33 ENERJİ 0,35 1,18 1,18 AKPET 0,5 0, ANKARA KIRIKKALE ALTINBAŞ 0,59 14,12 14,12 POAŞ (*) 0,57 17,24 17,24 DAMLA 0,55 20,4 20,4 SHELLTURCAS 0, DENGE 4,58 2,6 TP 0, ÇEKİSAN 0,1 14,68 14,68 BÖLÜNMEZ 0, ANTALYA ANTALYA POAŞ (*) 0,52 0,68 15,5 20,4 5,43 7,14 15,5 20,4 5,43 7,14 SİYAM 0, MOBİL 7 AKPET 0, BURSA GEMLİK POAŞ (*) 0,57 0,68 17,24 20,4 6,03 7,14 EDİRNE TEKİRDAĞ OPET 0,27 PETLİNE 0,3 9 9 HOPA HOPA PARK 0,16 1,65 1,65 1,65 1,65 ANADOLU 0,35 0,3 ÇEKİSAN 0,3 15,85 23, ,78 AMBARLI 0,26 5,17 5,17 İSTANBUL HARAMİDERE SHELL 0, TOTAL 1,2 6,78 6,78 POAŞ (*) 0,57 0,68 17,24 20,4 17,24 20,4 İSKENDERUN İSKENDERUN İŞDEMİR Bak Ton BP 10 AKPET 0,5 0, DELTA 0,58 0,58 17,4 17,4 17,4 17,4 POAŞ (*) 0,57 17,24 6,03 17,24 6,03 BİRLEŞİK 13,06 EKSİM 14 Gen m³ Dam m³ Bak Ton Gen m³ Dam m³ Bak Ton Gen m³ Dam m³ Bak Ton 51

57 BÖLGESİ YERİ LİSANS SAHİBİ Gen m³ İZMİT İZMİR MERSİN ALİAĞA YARIMCA GEBZE DENİZLİ ATAŞ T.C. ENERJİ PİYASASI DÜZENLEME KURUMU DEP. HİZ. BEDELİ TL (GÜN) TESLİM ALMA BEDELİ TL (ADET) TESLİM ETME BEDELİ TL (ADET) Dam Bak KARA TESLİM DENİZ TESLİM KARA TESLİM DENİZ TESLİM m³ Ton Gen Dam Bak Gen Dam Bak Gen Dam Bak Gen Dam Bak m³ m³ Ton m³ m³ Ton m³ m³ Ton m³ m³ Ton SHELL TURCAS 0, TOROS 0,07 0,08 0,06 0,06 0,06 0,06 SHELL TURCAS 0,42 5,45 5,45 OPET 3,6 AKPET 0,5 0, ALTINBAŞ 22, POAŞ (*) 0,57 17,24 6,03 17,24 6,03 TOTAL 1 0,2 2 2 PETKİM 0,3 2 2 SHELL 0,2 BÖLÜNMEZ 0, GS 0, SHELL 0,2 AKPET 0, TURKUAZ 0,23 3,5 3,5 ZULFİKARLAR 0,23 3,5 3,5 İZGİN 0,27 1,02 2,04 GÖREN 0, PETLİNE 0,3 9 9 SHELL TURCAS 0,21 5,45 5,45 SHELL TURCAS 0,21 5,45 5,45 YILPORT 0,33 2,03 2,03 POLİPORT 0,34 OPET 0,27 0, SOLVENTAŞ 0,5 0,6 3 AKPET 0,5 0, POAŞ (*) 0,57 17,24 6,03 17,24 6,03 TOTAL 1,2 6,78 6,78 LUKOİL 0,4 5,6 4,6 ALTINTEL NERGİS 0,18 3,38 3,38 OPET 0,27 0, ENERJİ 0,3 1 1 SİYAM 0,

58 BÖLGESİ YERİ LİSANS SAHİBİ Gen m³ T.C. ENERJİ PİYASASI DÜZENLEME KURUMU DEP. HİZ. BEDELİ TL (GÜN) Dam m³ Bak Ton Gen m³ TESLİM ALMA BEDELİ TL (ADET) TESLİM ETME BEDELİ TL (ADET) KARA TESLİM DENİZ TESLİM KARA TESLİM DENİZ TESLİM Dam m³ AKPET 0,5 0, ALTINBAŞ 0,59 14,12 14,12 POAŞ 0,57 17,24 6,03 17,24 6,03 ATAŞ 0,14 0,14 6,21 7,56 6,21 7,56 ATAŞ 0,14 0,14 6,21 6,21 ALTINBAŞ 0,59 14,41 14,41 14,41 SAMSUN SAMSUN POAŞ 0,57 17,24 6,03 17,24 6,03 TOTAL 1,2 6,78 6,78 6,78 6,78 SİNOP BARTIN GÜVENGAZ 0,68 20,47 7,16 20,47 7,16 TRABZON TRABZON POAŞ 0,57 17,24 6,03 17,24 6,03 GİRESUN OPET 0,27 16 GAZİANTEP ASKAR 0,2 0, AKPET 0,5 0, GÜNEYDOĞU BATMAN BÖLÜNMEZ 0, ALTINBAŞ 0,5 ŞIRNAK TPIC 0,7 6 6 Bak Ton Gen m³ Dam m³ Bak Ton Gen m³ Dam m³ Bak Ton Gen m³ Dam m³ Bak Ton (*) Damıtık yakıtlara ilişkin bedel motorine ilişkin olup, bu bedel benzin türleri için; depolama hizmet bedelinde %10, teslim alma ve etme bedellerinde % 11 indirimli olarak uygulanmaktadır. 53

59 T.C. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu İletim Tarifeleri 2008 sonu itibarıyla bölgelere göre iletim tarifeleri Tablo 41 de görüldüğü şekilde gerçekleşmiştir. Tablo 41 İletim Tarifeleri BÖLGESİ YERİ LİSANS SAHİBİ İLETİM HİZ. BEDELİ TL/TON GÜN ANKARA KIRIKKALE POAŞ 3,40 AKPET Damıtık 3,53 Bakiye 3,00 SHELL&TURCAS 0.65 İSKENDERUN İZMİR İZMİT İSKENDERUN ALİAĞA YARIMCA GEBZE DERİNCE BOTAŞ 1,93 BOTAŞ 0,91 POAŞ 3,40 TOTAL 0,53 POAŞ 3,40 OP-AY 3,82 HABAŞ 590 AKPET 3,53 OPET 0,50 LUKOIL 0,20 TURKUAZ 2,00 SHELL&TURCAS 1,00 MERSİN ATAŞ ATAŞ 4,00 5 LİSANS HAREKETLERİ Lisans hareketleri üretim faaliyetleri, ticari faaliyetler, hizmet faaliyetleri ve serbest kullanıcı lisansları bazında incelenmiştir sayılı Petrol Piyasası Kanunun yürürlüğe girmesiyle piyasada faaliyet gösteren kişilerin lisans başvuruları 01/07/2004 tarihinden itibaren alınmaya başlamıştır. Söz konusu kişilere lisanslar 19/10/2004 tarihinden itibaren verilmeye başlamıştır. Verilerde son üç yılın bilgileri değerlendirilmiştir. 54

60 T.C. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu 5.1 Üretim Faaliyetleri Üretim faaliyetlerine ilişkin lisanslar; rafinerici lisansları, işleme lisansları (biodizel) ve madeni yağ lisansları kapsamında incelenmiştir Rafinerici Lisansları Tablo 42 - Rafinerici Lisansı İşlemleri Değişim (%) 2006 / / 2008 Başvuru Verilen Lisans Sona Eren / İptal Edilen Lisans Yıl Sonu İtibarıyla Güncel Lisans İşleme Lisansları Tablo 43 - İşleme Lisansı İşlemleri Değişim (%) / / 2008 Başvuru Verilen Lisans Sona Eren / İptal Edilen Lisans Yıl Sonu İtibarıyla Güncel Lisans yılında çok sayıda lisans başvurusunda bulunulmuş olmasına rağmen sınırlı sayıda lisans verilebilmiş olması, piyasaya arz edilebilecek yakıtbiodizel ve otobiodizele ilişkin olarak uygulamaya konulan standartlara uyum sürecinin ancak 2007 yılı itibarı ile sağlanabilmiş olmasından kaynaklandığı değerlendirilmektedir yılı sonu itibarı ile güncel lisans sayısında önemli bir değişim olmamıştır. 55

61 T.C. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Madeni Yağ Lisansları Tablo 44 - Madeni Yağ Lisansı İşlemleri Değişim (%) 2006 / / 2008 Başvuru Verilen Lisans Sona Eren / İptal Edilen Lisans Yıl Sonu İtibarıyla Güncel Lisans ve 2007 yılları dikkate alındığında önemli bir değişiklik olmadığı gözlemlenmektedir. Bununla birlikte, 2008 yılında %35 oranında bir artış olmuştur. Bu artış yılın ilk yarısında meydana gelmiş olup; ikinci yarısında ise verilen lisans sayısı ve başvuru miktarı son derece azdır. 5.2 Ticari Faaliyetler Ticari faaliyetler kapsamındaki lisanslar dağıtıcı lisansları, ihrakiye teslimi lisansları ve bayilik lisanslarıdır Dağıtıcı Lisansları Tablo 45 - Dağıtıcı Lisansı İşlemleri Değişim (%) 2006 / / 2008 Başvuru Verilen Lisans Sona Eren / İptal Edilen Lisans Yıl Sonu İtibarıyla Güncel Lisans

62 T.C. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu İhrakiye Teslimi Lisansları Tablo 46 - İhrakiye Teslimi Lisansı İşlemleri Değişim (%) 2006 / / 2008 Başvuru Verilen Lisans Sona Eren / İptal Edilen Lisans Yıl Sonu İtibarıyla Güncel Lisans Bayilik Lisansları Tablo 47 - Bayilik Lisansı İşlemleri İstasyonlu İstasyonsuz Değişim (%) İstasyonlu Değişim (%) İstasyonsuz / / / / 2008 Başvuru Verilen Lisans Sona Eren / İptal Edilen Lisans Yıl Sonu İtibarıyla Güncel Lisans Tesislerin devredilmesi nedeniyle; lisans sahipleri tarafından lisanslarının sona erdirilmesi talepleri olmaktadır ve 2008 yıllarına bakıldığında bayilik lisansı (istasyonsuz) başvurularında düşüş gözlemlenmektedir. Söz konusu düşüşün nedeni Petrol Piyasası Lisans Yönetmeliğinde yapılan değişiklik sonucunda 2007 sonundan itibaren istasyonsuz bayilerin beyaz ürün satışı yapamamasıdır ile 2007 yılları karşılaştırıldığında istasyonsuz bayilerin lisanslarının iptal veya sona erdirilme oranı yaklaşık olarak %60 artmış, başvurular ise %50 azalmıştır yılına gelindiğinde ise, başvuru ve verilen lisans sayılarında azalma devam etmiştir. İstasyonsuz bayilerin bir kısmı istasyon satın almak yoluyla, istasyonsuz bayilik lisanslarını sona erdirme talebinde bulunmuş ve istasyonlu bayilik lisansı alarak faaliyetlerine devam etmişlerdir. Genel olarak bakıldığında 2006 yılından itibaren bayilik lisansı (istasyonlu) sayısında sırasıyla %3 ve %4 gibi bir artış olmuştur. Bayilik lisansı (istasyonsuz) sayısında sırasıyla %2 ve %17 oranlarında azalma gözlemlenmektedir. 57

63 T.C. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu 5.3 Hizmet Faaliyetleri Hizmet faaliyetleri kapsamında depolama, iletim ve taşıma faaliyetlerine ilişkin lisans hareketleri incelenecektir Depolama Lisansları Tablo 48 - Depolama Lisansı İşlemleri Değişim (%) 2006 / / 2008 Başvuru Verilen Lisans Sona Eren / İptal Edilen Lisans Yıl Sonu İtibarıyla Güncel Lisans ve 2007 yıllarında durağan bir yapı sergileyen depolama lisanslarında 2008 yılında bir hareketlenme görülmektedir. Söz konusu hareketlenmenin nedeni yeni kurulan tesisler ile dağıtıcı lisansı alt başlığında yer alan depolamanın söz konusu lisanstan çıkartılarak ayrı bir depolama lisansı alınmasıdır İletim Lisansları Tablo 49 - İletim Lisansı İşlemleri Değişim (%) 2006 / / 2008 Başvuru Verilen Lisans Sona Eren / İptal Edilen Lisans Yıl Sonu İtibarıyla Güncel Lisans İletim lisanslarında görülen artış; ülkemizde boru hattı ile petrol ürünleri iletimine yönelik ilginin arttığının önemli bir göstergesidir. 58

64 T.C. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Taşıma Lisansları Tablo 50 - Taşıma Lisansı İşlemleri Denizyolu Demiryolu Değişim (%) Denizyolu Değişim (%) Demiryolu / / / / Verilen Lisans Sona Eren / İptal Edilen Lisans Yıl Sonu İtibarıyla Güncel Lisans Diğer Serbest Kullanıcı Lisansları Tablo 51 - Serbest Kullanıcı Lisansı İşlemleri Değişim (%) / / 2008 Başvuru Verilen Lisans Sona Eren / İptal Edilen Lisans Yıl Sonu İtibarıyla Güncel Lisans Gerek lisansların bir yıl süre ile verilmesinden kaynaklanan gerekse de zaman zaman serbest kullanıcı limitinin altına düşülmesi nedeniyle lisanslarda bir hareket görülmektedir. Yılsonları itibarı ile güncel lisans sayılarında önemli bir oranda değişiklik olmamaktadır. 59

65 T.C. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu 6 Petrol Piyasasında Ulusal Marker Uygulaması ve Akredite Laboratuvar Kurulması Çalışmaları 6.1 Ulusal Marker Uygulaması Ülkemiz petrol piyasasında dolaşımda olan akaryakıtın, piyasaya yasal yollardan girip girmediğinin tespit edilerek, kaçak ve standart dışı ürün satışının önlenmesi amacıyla 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanununun 18 inci maddesi ile Petrol Piyasasında Ulusal Marker Uygulamasına İlişkin Yönetmelik uyarınca, ulusal marker (UM) uygulaması 01/01/2007 tarihinde başlamıştır. Ulusal marker ve ulusal marker ile işaretlenen akaryakıt içerisindeki ulusal marker oranını ölçen kontrol cihazları, Kurumumuz ile Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) arasında 17/03/2006 tarihinde imzalanan işbirliği protokolü kapsamında TÜBİTAK tarafından üretilmiştir. Ulusal marker, akaryakıta marker eklemekle yükümlü lisans sahiplerine Gebze de TÜBİTAK Ulusal Metroloji Enstitüsü nde teslim edilmektedir. Diğer taraftan, ilgili lisans sahiplerince ulusal marker ile işaretlenen akaryakıtın Kurumca belirlenen şart ve miktarda marker içerecek şekilde işaretlenip işaretlenmediğini kontrol etmek için TÜBİTAK tarafından özel konsantrasyon ölçüm cihazları üretilmiş ve bu cihazlar Kurumca belirlenen lisans sahiplerine teslim edilmiştir. 01/01/2007 tarihi itibarıyla benzin, motorin ve biodizel türlerine; yurt içi piyasaya giriş noktaları olan rafineri çıkışında, gümrük girişinde veya ilk defa ticari faaliyete konu edileceği diğer tesislerde olmak üzere ülke genelinde toplam 86 noktada, rafinerici, dağıtıcı ve ihrakiye teslim lisansı sahipleri tarafından Kurumca belirlenen 8 ppm (0,008 Litre Marker/1000 Litre) oranında ulusal marker eklenmektedir. Ulusal marker ekleme işlemi, ilgili lisans sahipleri tarafından yukarıda belirtilen tesislerde kurulan otomatik dozaj kontrollü enjeksiyon sistemleri aracılığıyla yapılmaktadır. Ulusal markerle işaretlenen akaryakıt, uygun şart ve özellikte marker eklendiği lisans sahiplerine teslim edilen cihazlarla tespit edildikten sonra, yurt içi piyasaya arz edilmektedir. 60

66 T.C. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Uygulamanın başlamasından bu yana ilgili lisans sahiplerine teslim edilen marker, ilgili lisans sahiplerince kullanılan marker ve işaretlenen akaryakıt miktarları Tablo 52 de gösterilmektedir. Tablo 52 Kullanılan Marker ve İşaretlenen Akaryakıt Miktarları Kullanılan Marker ve İşaretlenen Akaryakıt Miktarları Teslim Edilen UM Miktarı (L) Kullanılan UM Miktarı (L) İşaretlenen Benzin Miktarı (m³) İşaretlenen Motorin Miktarı (m³) İşaretlenen Biodizel/ Etanol Miktarı (m³) Toplam İşaretlenen Akaryakıt Miktarı (m³) 2007 Rafineri Toplam Dağıtıcılar Toplam , , , ,403 0, , , , , , , ,863 Toplam , , , , , , Rafineri Toplam Dağıtıcılar Toplam , , , ,905 0, , , , , , , ,276 Toplam , , , , , ,808 İlgili lisans sahipleri tarafından Kurumca belirlenen şart ve seviyede marker eklendikten sonra yurt içine pazarlanan akaryakıtın ikmal zincirinin herhangi bir noktasında denetimler kapsamında kontrolü ise TÜBİTAK tarafından üretilen 412 adet Ulusal Marker Saha Kontrol Cihazı ile yapılmaktadır. Petrol piyasasında serbest dolaşımda bulunan akaryakıtın denetimleri Kurumumuz ile İçişleri Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ve Gümrük Müsteşarlığı arasında imzalanan işbirliği protokolleri çerçevesinde gerçekleştirilmektedir. Diğer taraftan, 15/10/2007 tarihli Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 2007/25 sayılı Başbakanlık Genelgesi uyarınca kamu kurum ve kuruluşlarının yaptığı akaryakıt alımlarında benzin, motorin ve biodizel türlerinin toplu olarak alıcı idarenin tank veya deposuna teslimi esnasında ulusal marker kontrolü yaptırılmaktadır. Ulusal marker kontrolü, akaryakıtın alıcı idare tarafından teslim alınmasından önce, idarenin talebi üzerine Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü, Sahil Güvenlik Komutanlığı ile Jandarma Genel Komutanlığının merkez veya taşra teşkilatlarınca yapılmaktadır. 61

67 T.C. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Ulusal Marker Uygulaması sonucu ülke içerisinde yasal olarak serbest dolaşıma giren akaryakıt ile yasal olmayan akaryakıt ayrıştırılarak, ürün ikmal zincirin her aşamasında ürün kalite denetimi yapılabilmekte ve kaçak akaryakıtın yurt içinde piyasaya arzı ve standart dışı akaryakıtın diğer akaryakıt ile karıştırılarak piyasaya sunulması engellenmektedir. Böylece piyasaya arz edilen akaryakıtın dolaylı olarak standartlara uygun olması da sağlanabilmektedir. 6.2 Akredite Laboratuvarlar Kurulması Petrol Piyasası Kanununun 14 üncü maddesinin dördüncü fıkrasında yer alan Kurum piyasa faaliyetlerini kendi personeli ile veya kamu kurum ve kuruluşları ile özel denetim kuruluşlarından hizmet alımı yoluyla denetime tabi tutar. Kurum, denetlemelerde kullanılmak üzere, Türkiye Akreditasyon Kurumu ile işbirliği yaparak akredite sabit ve gezici laboratuvarlar kurabilir, kurulmasına kaynak aktarabilir hükmü uyarınca, nca çalışma yapılmış ve çalışma sonucunda 22/03/2007 tarihli ve 1136/12 sayılı Kurul Kararı ile akredite laboratuar kurulması ve akaryakıt türlerinin analizlerinin yapılmasına ilişkin işbirliği protokolünün Ege Üniversitesi, İnönü Üniversitesi ve Karadeniz Teknik Üniversitesi ile Kurumumuz arasında imzalanmasına karar verilmiştir. Bahsi geçen Kurul Kararı çerçevesinde, 02/04/2007 tarihinde Kurumumuz ile Ege Üniversitesi, İnönü Üniversitesi ve Karadeniz Teknik Üniversiteleri arasında işbirliği protokolü imzalanmış olup, 02/05/2007 tarihinde Kurumumuz bütçesinden söz konusu üniversitelerin her birine TL olmak üzere toplam TL bütçe aktarımı yapılmıştır. Bahse konu protokol çerçevesinde akreditasyon işlemlerini bütçe aktarımını takiben en geç 18 ay içerisinde tamamlamaları gereken üniversiteler, ellerinde olmayan sebeplerden dolayı akreditasyon işlemlerini tamamlayabilmek için ek süreye ihtiyaç duyduklarını Kurumumuza bildirmiştir. 30/10/2008 tarihli ve 1822/3 sayılı Kurul Kararı ile üniversitelere 1 yıl ek süre verilmiş olup, süreç 02/11/2009 tarihine ertelenmiştir. Üniversitelerin talepleri üzerine imzalanan işbirliği protokolünün 19 uncu Maddesi gereği Atomik Absorbsiyon Spektrofotometre ve Mikrodalga Fırın ve Oktan Sayısı Motoru cihazlarının karşılığı olarak üniversite başına TL nin aktarılmasına 62

68 T.C. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu 01/04/2009 tarihli ve 2043/5 sayılı Kurul Kararı ile karar verilmiştir. Söz konusu Kurul Kararı ile ayrıca üniversiteler tarafından laboratuarın akreditasyon işlemlerinin Setan Sayısı ve Oktan Sayısı tayinine ilişkin analizler haricinde 02/11/2009 tarihine kadar tamamlanma yükümlülüğünün devam etmesine, Oktan Sayısı Analizleri için akreditasyon işlemlerinin 02/11/2010, setan sayısı analizi için akreditasyon işlemlerinin ise gerekli cihaz için yapılacak bütçe aktarımını takiben en geç 12 ay içerisinde tamamlanmasına karar verilmiştir. 7 AKARYAKIT HARİCİ PETROL ÜRÜNLERİ 2006, 2007 ve 2008 yıllarına ait ithalat izinleri ve gerçekleşmeleri Tablo 53, 54, ve 55 te sunulmaktadır. Tablo Yılı İthalat İzinleri ve Gerçekleşmeleri (ton) Ürün Grubu İzin Miktarı Kapatma İşlemi Yapılan ve Gümrüklenen (Gerçekleşen) İzin Miktarları Madeni yağ Baz yağ Solvent * ** Toplam (*) Petkim Petrokimya Holding A.Ş. nin solvent maddelerine ilişkin Kurumumuzdan almış olduğu toplam tonluk uygunluk yazısı dahildir. (**)Petkim Petrokimya Holding A.Ş., Kurumumuzdan almış olduğu uygunluk yazılarına ilişkin tüm kapatma işlemlerini sonuçlandırmış olup, almış olduğu izinlerin tonluk kısmını gümrüklemiştir. Tablo Yılı İthalat İzinleri ve Gerçekleşmeleri (ton) Ürün Grubu İzin Miktarı Kapatma İşlemi Yapılan ve Gümrüklenen (Gerçekleşen) İzin Miktarları Madeni yağ Baz yağ Solvent * ** Toplam (*) Petkim Petrokimya Holding A.Ş. nin solvent maddelerine ilişkin Kurumumuzdan almış olduğu toplam tonluk uygunluk yazısı dahildir. (**)Petkim Petrokimya Holding A.Ş., Kurumumuzdan almış olduğu uygunluk yazılarına ilişkin tüm kapatma işlemlerini sonuçlandırmış olup, almış olduğu izinlerin tonluk kısmını gümrüklenmiştir. 63

69 T.C. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Tablo Yılı İthalat İzinleri ve Gerçekleşmeleri (ton) Ürün Grubu İzin Miktarı (Ton) Kapatma İşlemi Yapılan ve Gümrüklenen (Gerçekleşen) İzin Miktarları (ton) ** Madeni yağ Baz yağ Solvent * - Toplam (*) Petkim Petrokimya Holding A.Ş. nin solvent maddelerine ilişkin Kurumumuzdan almış olduğu toplam tonluk uygunluk yazısı dahildir. (**)Kurumumuz tarafından 2008 yılında düzenlenen uygunluk yazılarının geçerlilik süresinin ve söz konusu yazıların kapatma işlemlerinin sırasıyla 31/03/2009 ve 01/05/2009 tarihlerine kadar uzatılması nedeniyle, 2008 yılına ait kapatma işlemleri devam etmektedir. Akaryakıt Haricinde Kalan Petrol Ürünlerinin İthalinde Uygulanacak Usul ve Esaslara İlişkin Tebliğ in 31/03/2009 tarihi itibariyle yürürlükten kalkması nedeniyle, anılan tarih sonrasında akaryakıt haricinde kalan petrol ürünlerinin ithali Kurumumuzdan uygunluk yazısı alınmaksızın yapılabilecektir. 8 PETROL KALİTE SİSTEMİ Petrol Piyasasında Uygulanacak Teknik Kriterler Hakkında Yönetmelik kapsamında; analiz, muayene ve doğrulama raporları uygulamalarının etkin ve yaygın olarak sürdürülmektedir. Kurumumuz internet sayfasında, Petrol Kalite Sistemi (PKS) bölümünde konuya ilişkin tüm bilgi, belge ve gelişmelerin güncel olarak izlenmesi sürdürülmektedir. Teknik düzenlemelere tabi kılınan akaryakıtların özelliklerinin belirlenmesinde kullanılan deney yöntemlerine ilişkin Türk Standartlarında oluşan değişiklikler, akaryakıt standardındaki revizyon beklenmeksizin internette yayımlanarak uygulamaya konulmaktadır. Kurumumuz internet sayfasında petrol kalitesine ilişkin olarak oluşturulan bölümde; a) Yeni formların ihdası, ihdas edilmiş formların iptali ile tablo ve formlarda yapılacak değişiklikler, b) Rapor formlarının ihdas, iptal ve değişiklikleri, c) Teknik düzenlemelerde yer alan deney yöntemleri mülga ve güncel halleriyle ilan edilmektedir. 64

70 T.C. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Petrol Kalite Sistemi altında oluşturulan sekiz başlık aşağıda açıklanmaktadır: 8.1 Duyurular 2008 yılı içerisinde Petrol Kalite Sistemine ilişkin 4 duyuru yapılmıştır. 8.2 Petrol Türleri Petrol esaslı yaklaşık madde bulunduğu bilinmesine karşın, bunlardan; ham petrol, akaryakıtlar, madeni yağ, baz yağ ve akaryakıtla harmanlanan ürünler düzenleme kapsamındadır. Akaryakıt harici ürünlerin ithalatında uygunluk yazısı aranması ile bunlardan dökme olanlarının kullanımının ve dolaşımının kontrolü uygulamalarına 01/04/2009 tarihinde son verilmiştir. Düzenleme kapsamında olan petroller ve yıl içinde yapılan değişiklikler aşağıda özetlenmektedir. Ham petrollerde, 2008 yılı içersinde değişiklik olmamış, halen 2 madde ham petrol olarak sayılmaktadır. Günümüzde; GTİP NO TANIM Tabii gazın kondanseleri Diğerleri tanımlı maddeler ham petrol sayılmaktadır. Genel Kullanım Amaçlı (GKA) akaryakıtlarda, 01/01/2008 tarihinde Motorin 2000 dolaşımdan kaldırılarak, Motorin 1000 adı altında yeni bir kırsal motorin türü piyasaya arz edilmiştir. 01/07/2008 itibarıyla; a) Motorin 50 resmi ismi Motorin e, Motorin 1000 ismi Kırsal Motorin e dönüşmüş, b) Motorin 7000 dolaşımdan kaldırılmış, 65

71 T.C. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu c) Benzin ile bazı motorin türlerinin özelliklerine tanınmış muafiyetler sona erdirilmiştir. 01/04/2009 tarihi itibarıyla da Motorin ile Benzin türlerindeki azami kükürt miktarı 10 mg/kg ya düşürülmüştür. Gerek 01/07/2008, gerekse de 01/04/2009 dönüşümlerinde bayilerde tasfiye edilememiş akaryakıtlar için üçer aylık muafiyetler tanımıştır yılında dolaşımına müsaade edilen genel kullanım amaçlı akaryakıtlar ve GTİP leri aşağıda verilmektedir. RESMİ İSMİ GTİP No Yakıt Nafta Kurşunsuz Benzin 95 Oktan Katkılı Kurşunsuz Benzin 95 Oktan Kurşunsuz Benzin 98 Oktan Gazyağı Motorin Kırsal Motorin Fuel Oil Fuel Oil 4 (Kalorifer Yakıtı) Fuel Oil Fuel Oil Otobiodizel Yakıtbiodizel Özel Kullanım Amaçlı (ÖKA) akaryakıtlarda, Denizcilik ve Havacılık yakıtları olarak adlandırılan kategorilerde değişiklik yapılmamıştır. Havacılık yakıtlarında tamamı ÖKA niteliğinde olan üç maddeden oluşan yakıt sayısında değişiklik yapılmamıştır. Günümüzde; 66

72 T.C. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu RESMİ İSMİ GTİP No Uçak Benzini Benzin Tipi Jet Yakıtı Jet Yakıtı tanımlı maddeler havacılık yakıtı (ihrakiye) sayılmaktadır. Denizcilik yakıtlarında ÖKA nitelikli 4 ü motorin, 10 u fuel oil türü 14 maddeden oluşan yakıt sayısında değişiklik yapılmamıştır. Ancak, 2009 yılı Türk Gümrük Tarife Cetvelinde azami kükürt miktarı 500 ila 2000 mg/kg olan denizcilik motorini ile %2 ila 2,8 arası denizcilik yakıtlarının da işlem görmesini sağlamak amacıyla yakıt türleri için bir alt pozisyonda da GTİP numarası ayrıca belirlenmiştir. Günümüzde; RESMİ İSMİ Deniz Motorini (DMX) Deniz Motorini (DMA) Deniz Motorini (DMB) Deniz Motorini (DMC) Denizcilik Yakıtı (RMA-30) Denizcilik Yakıtı (RMB-30) Denizcilik Yakıtı (RMD-80) Denizcilik Yakıtı (RME-180) Denizcilik Yakıtı (RMF-180) Denizcilik Yakıtı (RMG-380) Denizcilik Yakıtı (RMH-380) Denizcilik Yakıtı (RMK-380) GTİP No

73 T.C. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Denizcilik Yakıtı (RMH-700) Denizcilik Yakıtı (RMK-700) tanımlı akaryakıtların yanı sıra, karıştırılmamaları kaydıyla; RESMİ İSMİ GTİP No Kurşunsuz Benzin 95 Oktan Katkılı Kurşunsuz Benzin 95 Oktan Kurşunsuz Benzin 98 Oktan Motorin Kırsal Motorin Fuel Oil Fuel Oil 4 (Kalorifer Yakıtı) Fuel Oil Fuel Oil tanımlı GKA akaryakıtlar da ihrakiye olarak kullanılabilmektedir. GKA akaryakıtların karıştırılmasına ilişkin kısıtlamalar, 01/01/2009 tarihinden geçerli olarak yürürlüğe konulmuştur. GKA akaryakıtların, bu akaryakıtları yasal olarak elinde bulunduran lisanslı kişilerce ihrakiye olarak da satılabileceğine ilişkin tereddütler bir açıklamayla giderilmiştir. GKA motorin ve fuel oillerin de denizcilik yakıtı olarak kullanılması nedeniyle, GKA motorinlere ilişkin olarak yukarıda açıklanan değişiklikler bu piyasaya yansımıştır. Akaryakıt Harici Ürünler: Kurumumuzca yapılan düzenlemeler kapsamındaki petrollerden; Dış Ticaret Müsteşarlığınca ithalat rejimi kapsamında her yıl yayımlanmakta olan Solvent ve 68

74 T.C. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Bazı Petrol Ürünleri İthaline İlişkin Tebliğ kapsamında sayılan, ithalatı kontrol altında tutulan, bazılarının ise iç pazarda üretimden satışı izlenen maddeler akaryakıt harici ürünler in ithalatında uygunluk yazısı verilmesi dolayısıyla, ithalatının izne bağlanması ile kullanımının ve dolaşımının kontrolü uygulamalarına 31/12/2008 tarihi itibarıyla sona erdirilmesi kararlaştırılmıştır. Ancak; uygulamanın başlangıç tarihi 3 ay ertelenerek, akaryakıt harici ürün olarak nitelendirilen maddelerin ithalatı, kullanımı ve dolaşımı 31/03/2009 tarihi itibarıyla mevzuatımız açısından serbestleştirilmiştir. Günümüz itibarıyla; madeni yağ sayılan; GTİP No GTİP TANIMI Motor yağları, kompresör yağlama yağları, türbin yağlama yağları Hidrolik amaçlara mahsus sıvı yağlar Beyaz yağlar, sıvı parafin Dişli yağları ve redüktör yağları Metal işlemeye mahsus bileşikler, kalıp çıkarma yağları, aşınmayı önleyici yağlar Elektrik izolasyonuna mahsus yağlar Diğer madeni yağlar Dokumaya elverişli maddelerin, deri ve köselenin, post ve kürklerin veya diğer maddelerin işlenmesine mahsus müstahzarlar Esas madde olarak kabul edilmemek şartıyla, ağırlık itibariyle % 70 veya daha fazla petrol yağları veya bitümenli minerallerden elde edilen yağları içerenler Makina, cihaz ve taşıtların yağlanmasında kullanılan müstahzarlar Diğerleri Dokumaya elverişli maddelerin, deri ve köselenin, post ve kürklerin veya diğer maddelerin işlenmesine mahsus müstahzarlar Makina, cihaz ve taşıtların yağlanmasında kullanılan müstahzarlar Diğerleri maddelerin üretimleri lisansa tabi olup, bunların piyasaya arzı ve piyasada dolaşımı serbesttir. 69

75 T.C. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Günümüz itibarıyla, bazyağ sayılan; GTİP TANIMI GTİP No alt pozisyonunda belirtilen işlemlerden başka bir işlemle kimyasal değişime tabi tutulacak olanlar Spindle Oil Light Neutral Heavy Neutral Bright Stock Diğerleri alt pozisyonunda belirtilen işlemlerden başka bir işlemle kimyasal değişime tabi tutulacak olanlar maddelerin temini ve piyasaya arzı serbest olup, bunların kullanımları sadece madeni yağ lisans sahipleri açısından lisanlarında yazılı miktarla sınırlandırılmıştır. Madeni yağların sınıflandırılması ve ayırıcı temel özelliklerinin belirlenmesindeki duraksamaların önlenmesi amacıyla, ayrıcı özellikler belirlenmeksizin yapılan ulusal açılımlar kaldırılmış ve madeni yağların sınıflandırılmasında AB nomanklatürü esas alınmıştır. Akaryakıtla harmanlanan ürünler kapsamında bulunan maddeler aşağıdaki listede yer almaktadır. GTİP No GTİP TANIMI Dökme etil alkol Ambalajlı etil alkol Metil tersiyer bütil eter (MTBE) Otobiodizel 70

76 T.C. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu 8.3 Teknik Düzenlemeler GKA akaryakıt türlerinin tümü ve ÖKA akaryakıtlardan denizcilik yakıtları için teknik düzenleme bulunmaktadır. Petrol piyasasına arz edilen maddelerle ilgili 8 teknik düzenleme (değişiklikler hariç) bulunmakta olup, 2008 yılında sadece motorin ve benzin türlerinin azami kükürt miktarının 10 mg/kg ya düşürülmesine yönelik düzenleme yapılmıştır. 8.4 Analiz Raporu Mevzuatımızda, analiz raporlarına ilişkin olarak yer alan hükümler güncelleştirilerek; Rapor Gerektiren İşlemler, Muafiyetler, Yükümlüler ve Raporların Yeniden Kullanımı başlıkları altında derlenerek, kamuoyunun bilgisine sunulmaktadır. 8.5 Özellikler Piyasada dolaşımına izin verilen akaryakıtlardan GKA ların tümü, ÖKA akaryakıtlardan ise sadece denizcilik yakıtları teknik düzenleme kapsamında alınmıştır. Teknik düzenlemelerde atıfta bulunulan standartlarda yer alan özellikler; Fiziki, Eşik, Damıtma, Oksijenlendirici, Bileşen, Özellik ve Diğer başlıkları altında sınıflandırılarak, bunlara hangi deney yöntemleri ile bakılacağı açıklanmaktadır. 8.6 Rapor Formları GKA akaryakıtların tümünün, ÖKA akaryakıtlardan sadece denizcilik yakıtlarının piyasada arzında ve piyasada dolaşımında tanzim edilmesi gereken sekiz adet form örneği oluşturulmuş olup, formlar günceleştirilerek Kurum internet sayfasında yayımlanmaktadır. Doğrulama ve muayene raporları için ayrı formlar ihdas edilmemiş olup, bunların tanziminde, ilgili analiz raporlarının laboratuvarlarca doldurulması gereken bölümlerinin kullanılması uygun görülmüştür. Analiz ve doğrulama raporları, Türkiye de yerleşik olmayan akredite laboratuvarlarca tanzim edilmiş olmaları halinde, İngilizce, Almanca veya Fransızca dillerinden birinde tanzim edilmiş olsa dahi geçerli olmaktadır. 71

77 T.C. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu 8.7 Deney Yöntemleri Teknik düzenlemeler kapsamında, atıfta bulunulan standartlarda yer alan özellik değerlerinin laboratuarlarca belirlenmesinde kullanılacak deney yöntemleri ne ilişkin deney yöntemi standartlarının sürümünün veya tümünün değiştirilmesinde oluşabilecek gecikmelerin önlenmesi ve bu değişikliklerin her seferinde teknik düzenlemelerde değişiklik yapılmak suretiyle güncelleştirilmesinin getireceği gecikme ve külfetlerin önlenmesi amacıyla, teknik düzenlemelerde atıfta bulunulan deney yöntemlerine ilişkin standartların güncel halde internet aracılığıyla yayımı sağlanmaktadır. 8.8 Muayene Sevk Kağıdı Kurumumuzca gözetim ve denetimle yetkilendirilen kişilerce kullanılacak olan muayene sevk kağıdı formu, tüm akaryakıt türleri için ortak olarak kullanılmaktadır. Muayene sevk kağıdında tespit edilmesi istenilen duruma özgü özelliklere bakılması imkanı da sağlanarak, numunelerin tam test yapılmaksızın da değerlendirilmesi sağlanmaktadır. Laboratuvarlardan hizmet alınmasına yönelik yeni teknik şartname hazırlıkları sürdürülmektedir. 72

78 T.C. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu 2008 Yılı Petrol Piyasası Genel Görünümü (Özet) Rafineri Üretimi (ton) Rafineri İthalatı (ton) Dağıtıcı Şirketlerin İthalatı (ton) Rafineri İhracatı (ton) Dağıtıcı Şirketlerin İhracatı (ton) Dağıtıcı Şirketlerin Satışları * (ton) Benzin Türleri Motorin Türleri Fuel Oil Türleri Toplam Toplam Temin Toplam Teslim (*) Dağıtıcılar arası ticaret hariç 73

79 T.C. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu 74