ARAŞTIRMA YAZILARI / ORIGINAL ARTICLES

Transkript

1 Issn : Editör/ Editor Chief Prof. Dr. M. Sait KELEŞ Editör Yardımcısı / Editor Yrd. Doç. Dr.Elif ŞIKTAR Yayın Koordinatörü Publishing Coordinator Yrd. Doç. Dr. Erdinç ŞIKTAR ARAŞTIRMA YAZILARI / ORIGINAL ARTICLES Elit Sporcularda Beslenme Destek Ürünü Kullanımı ve Bilincinin Değerlendirilmesi Hakan YARAR ve ark. Kayaklı Koşu Yıldız Milli Takımının Bazı Fiziksel ve Fizyolojik Özelliklerinin İncelenmesi Selami YÜKSEK ve Ark. 12 Haftalık Aerobik Egzersiz Programının Genç Bayanların Serum Mineral Düzeylerine Etkisi Mustafa AKIL ve Ark. Oryantring Sporcularında Aleksitimi ve Yalnızlık Düzeyinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi Nurgül ÖZDEMİR ve Ark. Doğu Anadolu Bölgesinde Görev Yapan Atletizm Antrenörlerinin Görüşlerine Göre Atletizm Sorunları Metin BAYRAM ve Ark. CİLT : 13 VOLUME 13 SAYI : 3 NUMBER: 3 EYLÜL 2011 SEPTEMBER 2011

2 ISSN:

3 BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR BİLİMLERİ DERGİSİ Journal of Physical Education and Sport Sciences CİLT / VOLUME: 13 SAYI / NUMBER: 3 YIL / YEAR:2011 ISSN: EDİTÖR/EDITOR Dr. M.Sait KELEŞ, Erzurum EDİTÖR YARDIMCISI/ASSOCIATE EDITOR Dr. Elif ŞIKTAR, Erzurum YAYIN KOORDİNATÖRÜ/PUBLISHING COORDINATOR Dr. Erdinç ŞIKTAR, Erzurum İNGİLİZCE DANIŞMANLARI/ENGLISH CONSULTANTS Dr. Mustafa GÜL, Erzurum Dr. Sedat AKAR, Erzurum İSTATİSTİK DANIŞMANLARI/STATISTICAL CONSULTANTS Dr.Başaran GENÇDOĞAN, Erzurum Dr. Meltem Alkan MELİKOĞLU, Erzurum BİLİMSEL DANIŞMA KURULU/ EDITORIAL BOARD Dr. Caner AÇIKADA, Ankara Dr. Fatih AKÇAY, Erzurum Dr. Gül BALTACI, Ankara Dr. Şenol DANE, Ankara Dr. Gazanfer DOĞU, Bolu Dr. Güner EKENCİ, Ankara Dr. Mehmet GÜNAY, Ankara Dr. Özbay GÜVEN, Ankara Dr. Faik İMAMOĞLU, Ankara Dr. Suat KARAKÜÇÜK, Ankara Dr. Ahmet KIZILTUNÇ, Erzurum Dr. Osman İMAMOĞLU, Samsun Dr. Feza KORKUSUZ, Ankara Dr. Kazım ŞENEL, Erzurum Dr. Ömer ŞENEL, Ankara Dr. Kemal TAMER, Ankara Dr. Yunus ÖZTAŞYONAR, Erzurum Dr. Fatih KIYICI, Erzurum Dr. Arzu GÜLBAHÇE, Erzurum Dr. Ahmet ŞİRİNKAN, Erzurum Dr. Azmi YETİM, Ankara Dr. İbrahim YILDIRAN, Ankara Dr. Mehmet Akif ZİYAGİL, Amasya Dr. Erdal ZORBA, Ankara Dr. Hülya AŞÇI, Ankara Dr. Akın ERDAL, Erzurum Dr. İlhami GÜLÇİN, Erzurum Dr. Recep GÜRSOY, Erzurum Dr. Nevin Atalay GÜZEL, Ankara Dr. Ayşe Kin İŞLER, Ankara Dr. Saliha KARATAY, Erzurum Dr. Kadir YILDIRIM, Erzurum Dr. Sema ALAY, Ankara Dr. Velittin BALCI, Ankara Dr. Şebnem CENGİZ, Şanlıurfa Dr. İbrahim CİCİOĞLU, Ankara Dr. A.Haktan SİVRİKAYA, Erzurum Dr. Murat TAŞ, Ağrı Dr. Nurcan DEMİREL, Erzurum Dr. Zafer ÇİMEN, Ankara Dr. Erkan ÇALIŞKAN, Erzurum Dr. Hüseyin EROĞLU, Erzurum Dr. Zinnur GEREK, Erzurum Dr. Murat KALDIRIMCI, Erzurum Dr. Dursun KATKAT, Erzurum Dr. Necip Fazıl KİSHALI, Erzurum Dr. Hakan SUNAY, Ankara Dr. İlhan ŞEN, Erzurum Dr. Mehmet TUNÇKOL, Tokat Dr. Fatih YENEL, Ankara Dr. Ümit KARLI, Bolu Dr. H.Alper GÜNGÖRMÜŞ, Ağrı Dr. Önder ŞEMŞEK, Bolu Dr. Sümmani EKİCİ, Muğla Dr. Latif AYDOS, Ankara Dr. Murat AKYÜZ,Ağrı Dr. S. Erim ERHAN, Erzurum

4 Amaç ve Kapsam Beden eğitimi ve spor bilimleri dergisinin temel hedefi uluslar arası düzeyde nitelikli, sürekli ve beden eğitimi ve spor alanında periyodik olarak bilimsel açıdan en üst düzeyde orijinal araştırmaları yayınlamaktır. Bununla beraber spor bilimleriyle ilgili temel yenilikleri kapsayan derleme yazıları, olgu sunumları, beden eğitimi ve spor camiasının konular hakkındaki deneyimlerini ve eleştirilerini içeren mektuplar ile güncel mesleki konular da yayınlanır. Yayın Periyodu Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, Atatürk Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu nun süreli yayın organı olup, bağımsız ve önyargısız hakemlik ilkesine dayanan bilimsel içerikli, yayın dili Türkçe olan, ulusal, periyodik bir dergidir. Mart, Haziran, Eylül ve Aralık aylarında olmak üzere yılda 4 kez yayınlanır. Abone işlemleri Dergiye abone olmak isteyen kişiler Beden eğitimi ve spor bilimleri dergisi iletişim adresine başvurmalıdır. Reklam işlemleri Dergiye reklam vermek isteyen tüm kişi ve kurumların dergi iletişim adresine başvurmaları gerekmektedir Yazarlara bilgi Yazarlara bilgi, dergi sayfalarında ve web sayfasında yayınlanmaktadır. Yayın hakkı Atatürk beden eğitimi ve spor bilimler dergisinde yayınlanan yazı, resim, şekil ve tablolar yayıncının izni olmadan kısmen veya tamamen herhangi bir nedenle basılamaz, çoğaltılamaz. Referans göstermek kaydıyla özetleme ve alıntı yapılabilir. Dergide yayınlanan yazı, şekil ve resimlerden yazarları, ilan ve reklamlardan firmaları sorumludur. Yazışma Adresi / Correspondence Address Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi (atabesbd) Atatürk Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu ERZURUM/ TÜRKİYE Tel:(0442) Faks:(0442) e-posta: atabesbd@atauni.edu.tr Dizgi, Baskı Mega ofset, Erzurum

5 YAZARLARA BİLGİ Yayın Kuralları Atatürk Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisine gönderilen yazılar, yayın ve bilim kurulu üyeleri tarafından kapsam ve düzen açısından uygun görülmelidir. Yayın kurulu yayın koşullarına uymayan yazıları yayınlamamak, düzeltmek üzere yazarına geri göndermek ve biçimce düzenlemek yetkisine sahiptir. Yazının özüne dokunmadan her türlü düzeltme ve kısalmalar yapılabilir. Yayınlanmak üzere dergiye gönderildikten sonra yazarlardan hiçbiri, tüm yazarların yazılı izni olmadan yazar listesinden silinemez ve hiçbir isim yazar olarak eklenemez veya yazar sırası değiştirilemez. Tüm yazılar editör ve ilgili editör yardımcısı ile en az iki danışman hakem tarafından incelenir. Editör ofisi gerek gördüğünde makaleyi üçüncü bir hakeme gönderebilir. Dergide basılacak yazılar başka herhangi bir yerde yayınlanmamış olmalıdır. Bilimsel toplantılarda tebliğ edilen çalışmalarda bilimsel toplantının yeri ve tarihi belirtilmelidir. Yazıların bilimsel sorumluluğu yazara ait olup yazıların içeriğinden ve kaynakların doğruluğundan yazarlar sorumludur. Eğer makalede daha önce yayınlamış; alıntı yazı, tablo, resim vb. varsa makale sahibi yayın hakkı sahibi ve yazarlardan yazılı izin almak ve bunu belirtmek durumundadır. Yayına kabul edilmeyen makale, resim ve fotoğraflar eğer özel olarak yazarlar tarafından geri istendiği belirtilmemiş ise yazarlara geri gönderilmez. Yazım Kuralları 1. Yazım PC uyumlu bilgisayarda Microsoft Word Windows programı ile Arial veya Tımes New Roman karakteriyle yazılmalı, A4 sayfa büyüklüğünde beyaz kağıda ve kâğıdın tek yüzüne kâğıdın sol kenarında 2,5, sağ kenarında 2,5, üst ve alt kenarlarında 2,5'er cm. boşluk bırakılacak şekilde yazılmalıdır. Tümünde harf büyüklüğü 12 punto olmalıdır. Ancak, çalışmanın adı 14 punto ve boldlanmış olmalı, metinde yer alan tablolarda tek sayfaya sığdırılması istendiğinde 8 veya 9 punto harfler kullanılabilir. 2. Ana yazımda 1.5 tam satır aralığı kullanılmalıdır. Şekillerin ve çizelgelerin açıklamaları ile alıntılar ve dip notların yazımında ise 1 satır aralık kullanılmalıdır. Özet, Abstract, Şekiller, Tablolar, Kısaltmalar Dizini ve Kaynaklar gibi, ana başlıklar, bölüm başlıkları ve alt bölüm başlıkları ile bunları izleyen ilk paragraf arasında kullanılan aralığa göre bir aralık; bir alt bölümün son satırı ile bir sonraki alt bölüm başlığı arasında da kullanılan aralığa göre bir aralık boşluk bırakılmalıdır. Metin içerisinde yer alan paragraflar arasında ilave aralık bırakılmamalıdır. 3. Makale kolay anlaşılır bir Türkçe ve yazım kurallarına uygun bir dille yazılmalıdır. Yazım kurallarında imla bakımından Türk Dil Kurumu'nun çıkardığı imla Kılavuzuna uyulması gerekmektedir. Anlatım üçüncü şahıs ağzından yapılmalı, kısa ve öz cümleler kullanılmalıdır. Yazımda virgül ve noktadan sonra, bir karakter boşluk bırakılmalıdır. 4. Araştırma yazıları sıra ile şu bölümlerden oluşmalıdır: Kapak başlığı, Türkçe başlık, Türkçe özet, anahtar kelimeler, İngilizce özet (konunun başlığı ile birlikte), key words, giriş, materyal ve metod, bulgular, tartışma, sonuç ve kaynaklar. Derleme ve olgu sunumları ise; kapak başlığı, Türkçe özet, anahtar kelimeler, İngilizce özet (İngilizce konu başlığı ile) ve key words sırası ile başlamalıdır. Kapak başlığı dışında isim ve kurum belirtilmemelidir. Türkçe özet bölümü azami 200 kelimeden oluşmalıdır. İngilizce özet ise Türkçe özete denk olmalıdır. 5. Kapak Başlığı: Makalenin başlığı (Türkçe ve İngilizce), tüm yazarların ad ve soyadları, akademik ünvanları, bağlı bulundukları kurumları, iş telefonu-gsm, e-posta ve yazışma adresleri, belirtilmelidir. Makale daha önce tebliğ edilmişse tebliğ yeri ve tarihi belirtilmelidir.

6 6. Araştırma yazıları ve derlemeler 10 sayfayı, olgu sunumları ise 5 sayfayı geçmemelidir. 7. Tüm tablolar grafikler veya şekiller yazının içinde yerleştirilmiş halde gönderilmemeli, her biri ayrı sayfaya basılmış şekilde gönderilmelidir. Her birine metinde geçiş sırasına göre numara verilmeli ve kısa birer başlık yazılmalıdır. Tablo, şekil ve grafiklerin yazıda nerede geçtiği belirtilmelidir. Kullanılan kısaltmalar alt kısımda mutlaka açıklanmalıdır. Özellikle tablolar metni açıklayıcı ve kolay anlaşılır hale getirme amacı ile hazırlanmalı ve metnin tekrarı olmamalıdır. Başka bir yayından alıntı yapılıyorsa yazılı baskı izni birlikte gönderilmelidir. 8. Kaynaklar listesi makale metninin sonunda ayrı bir sayfaya yazılmalıdır. Kaynaklar metinde geçiş sırası esas alınarak sıralanmalı, numara göstererek satır sonunda noktadan önce ve üst karakter şeklinde olmalıdır. (Örn 1 2 ). Henüz yayınlanmamış veriler ve çalışmalar kaynaklar bölümünde yer almamalıdır. Bunlara metin içerisinde (isim(ler), yayınlanmamış veri, tarih) şeklinde yer verilmelidir. Kaynaklarda yazar sayısının 6 veya daha az olması durumunda tüm yazarların isimleri yazılmalıdır. Yazar sayısının altıdan fazla olması durumunda ise ilk altı yazarın ismi yazılmalı, sonrasında Türkçe makalelerde ve ark., İngilizce makalelerde ise et al. ilave edilmelidir. Yazar isimlerinden sonra kaynak gösterilen yazının tam başlığı, dergi adı, yıl, cilt ve sayfa numaraları yazılmalıdır. Kaynaklar şu şekilde düzenlenmelidir: a. Dergiler için; Brocq 0, Breuil V, Agopian V, Grisot C, Flory P, Bernard-Pomier G et al. Reactive arthritis induced by strongyloides stercoralis. Rev Rhum Engl Ed,1996;63: b. Kitaplar için; Ergen E. Egzersiz Fizyolojisi. Ankara: Nobel yayınevi, 2002: c. Kitap bölümü için; Zvaifler NJ, Antimalarials. In: Mc Carty DJ, ed(s). Arthritis and Allied Conditions. Philadelphia: Lea and Febiger, 1985: d. Tez için; Kaplan SI. Post-hospital home health care: the elderly access and utilization (thesis). St. Louis (MO): Washington Univ; Çalışma; 3 bilgisayar çıktısı (biri isimli, diğer ikisi isimsiz olacak şekilde) ve 8 gönderimlik posta ederi kadar pul ile birlikte gönderilmelidir. 10. Hakemlerden gelmiş, düzeltme için geri gönderilen ve kabul edilen makaleler düzeltmeleri yapıldıktan ve CD ye kopyalandıktan sonra dergimize gönderilmelidir.

7 BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR BİLİMLERİ DERGİSİ TELİF HAKKI DEVİR FORMU FORM FOR COPYRIGHT... /.../20 MakaleBaşlığı: Sayın Editör, Yayınlanması dileğiyle Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi ne gönderdiğimiz yukarıdaki başlığı verilen makalenin yazarları olarak; Bu çalışmanın: 1. Bilimsel ve etik sorumluluğunun bize ait olduğunu, 2. Daha önce yurtiçinde ve yurtdışında Türkçe veya yabancı bir dilde yayınlanmadığını, 3. Başka bir yayın organına yayınlanmak üzere gönderilmediğini, 4. Yayının kabulü halinde tüm yayın haklarının Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi ne ait olduğunu kabul ve beyan ederiz. Yazar(lar) İmza.....

8 BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR BİLİMLERİ DERGİSİ CİLT / VOLUME: 13 SAYI / NUMBER: 3 YIL / YEAR:2011 İÇİNDEKİLER /CONTENTS Sayfa no Orijinal Makaleler / Original Articles 1-11 ELİT SPORCULARDA BESLENME DESTEK ÜRÜNÜ KULLANIMI VE BİLİNCİNİN DEGERLENDİRİLMESİ Evaluation of The Use of Dietary Supplements and The Level of Awareness of Elite Athletes Hakan YARAR Kadir GÖKDEMİR Günay ÖZDEMİR KAYAKLI KOŞU YILDIZ MİLLİ TAKIMININ BAZI FİZİKSEL VE FİZYOLOJİK ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ Determination of Some Physical And Physiological Properties of Female and Male Cross-Country Junior National Team Members Selami YÜKSEK Hüseyin EROĞLU HAFTALIK AEROBİK EGZERSİZ PROGRAMININ GENÇ BAYANLARIN SERUM MİNERAL DÜZEYLERİNE ETKİSİ The Effect of 12-Week Aerobic Exercise Serum Mineral Levels of Young Women Mustafa AKIL Ersan KARA Özcan YALÇINKAYA ORYANTRİNG SPORCULARINDA ALEKSİTİMİ VE YALNIZLIK DÜZEYİNİN ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ İnvestigate The Effects of The Different Personel Variable to The Alexitimia and Loneliness Level of Who Make Orienteering Sports Nurgül ÖZDEMİR Ali GÜREŞ Şaheser GÜREŞ DOĞU ANADOLU BÖLGESİNDE GÖREV YAPAN ATLETİZM ANTRENÖRLERİNİN GÖRÜŞLERİNE GÖRE ATLETİZM SORUNLARI Athletics Problems According To The Views of Athletics Trainers Working In The Eastern Anatolia Region Metin BAYRAM Elif ŞIKTAR

9 ELİT SPORCULARDA BESLENME DESTEK ÜRÜNÜ KULLANIMI VE BİLİNCİNİN DEGERLENDİRİLMESİ Hakan YARAR 1 Kadir GÖKDEMİR 2 Günay ÖZDEMİR 3 1 Abant İzzet Baysal Üniversitesi BESYO, BOLU 2 Gazi Üniversitesi BESYO, ANKARA 3 Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, ANKARA ÖZET Bu çalışmada, özellikle son yıllarda kullanımı giderek artan beslenme destek ürünlerinin, profesyonel düzeydeki elit sporcularda kullanımı araştırılmıştır. Farklı branşlardaki elit sporcuların hangi beslenme destek ürünlerini kullandıkları, kullanım sıklığı, kullanım amaçları ve bilinç düzeyleri belirlenmeye çalışılmıştır. Araştırma: Basketbol, Voleybol, Futbol, Hentbol, Atletizm, Eskrim, Halter, Tenis, Tekvando, Güreş, Judo, Yüzme, Boks, Jimnastik, Badminton, Pentatlon, Kayak ve Okçuluk olmak üzere 18 farklı olimpik branşta rastgele seçilen elit düzey 334 sporcuya uygulanmıştır. Konu Uzmanı tarafından hazırlanan anket aracılığıyla toplanan verilere, yüzde frekans istatistikleri ve ki kare analizleri yapılmıştır. Sonuç olarak; Farklı branşlarda elit seviyedeki üst düzey sporcuların, büyük bir bölümünün beslenme destek ürünü kullandığı belirlenmiştir. Sporcular tarafından 40 ın üzerinde farklı beslenme destek maddesi kullanılırken, en çok tercih edilen ürünler ise; Protein tozları ve aminoasitlerdir. Sporculara beslenme destek ürünü kullanım amaçları sorulduğunda: ilk üç sırayı, performansı artırmak, kas kütlesini artırmak ve zindelik almıştır. Sporcuların büyük çoğunluğu akademik düzeyde eğitim görmüş, milli sporcu olmalarına rağmen, beslenme destek ürünü kullanımı hakkında yeterli bilgiye sahip olmadıkları söylenebilir. Ayrıca besin destek ürünü seçiminde büyük ölçüde antrenörlerin etkisi olduğu, sporcuların kişisel ihtiyaçlarına uygun ürün seçiminin olmadığı da belirlenmiştir. Özellikle bu konuda sporcuları ve spor adamlarını bilgilendiren eğitim çalışmalarına gerek olduğu ifade edilebilir. Anahtar kelimeler: Elit Sporcu, Beslenme Destek Ürünleri EVALUATION OF THE USE OF DIETARY SUPPLEMENTS AND THE LEVEL OF AWARENESS OF ELITE ATHLETES ABSTRACT In this study, especially in recent years, the matter of an increase of dietary supplements, using in profesional-level elite athletes has been investigated. It is aimed to find out what dietary supplemets they use, why they apply to use of those supplements, how frequent they are used, and the level of their awareness.the study covers 18 branches all in all such as Basketball, Volleyball, Football, Handball, Track and Field, Fencing, Weightlifting, Tennis, Wrestling, Taekwondo, Judo, Swimming, Boxing, Gymnastics, Badminton, Pentathlon, Skiing, Archery, were randomly selected for the 334 elite athletes, of which the required data for the study were gathered by means of survey methods and chi square analysis was done on the frequency. As a result, from various branches of large amount of senior elite level athletes used dietary supplements. Substance used by athletes from over 40 different dietary supplements. The most preferred products were, protein powders and amino acids. Athletes used nutritional supports for the purposes of the first three places, improve performance, increase muscle mass and wellness. The vast majority of athletes trained in academic level, even though they are national athletes, it could be stated that they do not have enough information about the use of the dietary supplements. Besides, it was reached such a conclusion that the selection of which supplemet should be used for the athletes depended on merely the choice of the trainer and whether it would be beneficial was not considered professionally. It could also be suggested that the work of education is particularly necessary to make the athletes aware of the benefits and harms of the supplements.. Key words: Elite athletes, Dietary Supplements Atabesbd 2011; 13 (3) :

10 Hakan YARAR ve Ark. GİRİŞ Sporcuların performansını etkileyen temel faktörlerin başında genetik yapı, uygun antrenman ve beslenme gelmektedir 1. Yüksek sportif performansın oluşumunda, kişiye ait fizyolojik ve psikolojik faktörler, antrenman durumu, beslenme durumu, sağlık, çevresel faktörler, spora özgü özellikler rol oynamakla birlikte hangi faktörün maksimum performansta daha etkili olduğunu söylemek güçtür. Ancak beslenmesi düzgün olmayan, sağlığı bozulmuş bir sporcudan yüksek performans beklemenin imkânsız olduğunu söylemekte kuşkusuz bir gerçektir 2. Sporcular performanslarını artırmak için zamanlarının büyük bölümünü antrenman yaparak geçirmektedirler. Gerçekten de antrenman yapmak için büyük çabalar sarf edilmekte, bu çabaları boşa çıkarmamak ve antrenmanlarda üst düzey etkinlik sağlayabilmek için doğru beslenme büyük önem taşımaktadır 3. Vücudumuzdaki hayati faaliyetlerin enerjiye olan ihtiyacını karşılamak, sağlığımızı korumak, fiziksel büyüme ve gelişmeyi mümkün kılmak, antrenmana uyum sağlamak ve antrenmanların etkilerini maksimuma çıkarmak için temel besin öğeleri olan karbonhidratlar, yağlar, proteinler, vitaminler, mineraller ve suyun dengeli bir şekilde tüketilmesi beslenme olarak tanımlanabilir 4. Egzersiz yapan kişiler ve sporcular; performanslarını arttırmak, daha kuvvetli, daha hızlı ve dayanıklı olmak için sürekli arayış içindedirler. Çoğu da hiç uğraşmadan bu amaçlarına ulaşmak için; bilinçsizce ilaç, yasaklı madde, yiyecek ve besin destek ürünleri kullanarak mucizevî bir şekilde performanslarını arttırabileceklerini düşünmektedirler 5. Beslenme destek ürünleri, sporcunun genel sağlığını ve sportif performansını etkilediği için üzerinde dikkatle durulması gereken bir konudur. Spora olan ilginin artması ile birlikte sporcuların beslenmesi de giderek daha fazla konuşulan ve araştırılan bir konu olarak gündeme gelmektedir da Amerika da besin destek maddeleri için harcanılan para 6.5 milyar dolar, 2000 yılında17.1 milyar dolar, 2002 de 18 milyar dolar, 2008 yılına gelindiğinde ise bu miktar 25.5 milyar dolara çıkmıştır,7,8,9. Özellikle son yıllarda kullanımı giderek artan beslenme destek ürünleri ile ilgili yapılan bu çalışmada, farklı branşlarda ki elit sporcuların hangi beslenme destek ürünlerini kullandıkları, kullanım sıklığı, kullanım amaçları ve bilinç düzeyleri belirlenmeye çalışılmıştır. Elde edilecek bilgiler ışığında beslenme destek ürünlerinin bilinçsiz kullanımı sonucu oluşabilecek olumsuzlukların önlenmesi sağlanabilir. Bu yönüyle araştırmanın önemli olduğu düşünülmektedir. 2

11 Hakan YARAR ve Ark. MATERYAL VE METOD Araştırma Grubu Araştırma grubu, Basketbol, Voleybol, Futbol, Hentbol, Atletizm, Eskrim, Halter, Tenis, Güreş, Tekwando, Judo, Yüzme, Boks, Jimnastik, Badminton, Pentatlon, Kayak ve Okçuluk olmak üzere 18 farklı olimpik branştan rastgele seçilen elit düzey, 277 si erkek 57 si ise bayan 334 sporcudan oluşmuştur. Verilerin Toplama Aracı Veriler anket yöntemi kullanılarak toplanmış olup, Anketler sporculara takım kaptanları ve antrenörler aracılığıyla ya da doğrudan yüz yüze görüşülerek dağıtılmış ve toplanmıştır. Anket soruları, konuyla ilgili uzman kişiler tarafından oluşturulmuş olup, üç bölümden oluşmaktadır; birinci bölümde kişisel bilgiler, ikinci bölümde besin destek ürünleri ile ilgili bilgi ve kullanımına yönelik sorular 10, üçüncü bölümde ise sporcuların beslenme bilgilerini içeren sorular 11 yer almaktadır. Verilerin Değerlendirilmesi Araştırmada kullanılan veriler anket yöntemiyle toplanmış olup, SPSS 15 programı kullanılarak, yüzde frekans ve ki kare analizi yapılmıştır. BULGULAR Tablo 1. Çalışmaya Katılan Sporcuların Antropometrik Özellikleri, Spor Geçmişi ve Antrenman Sıklığı Minimum Maksimum X SS Yaş (yıl) ,58 4,79 Boy uzunluğu (cm) ,93 10,40 Vücut ağırlığı (kg) ,50 14,25 BKI (kg/m 2 ) 16,33 33,95 23,72 3,20 Aktif olarak kaç yıldır spor ,77 4,57 yapıyorsunuz? Haftada kaç gün spor 3 7 5,67 0,92 yapıyorsunuz? Günde kaç saat spor yapıyorsunuz? 1 8 3,31 1,28 Çalışmaya toplam 334 sporcu katılmıştır. Katılanların % 82,9 u (n= 277) erkek, %17,1 i (n= 57) si ise bayandır. % 2,4 ü (n= 8) ilköğretim, % 35,6 sı (n= 119) lise, % 55,7 si (n= 186) üniversite, % 6,3 ü (21) yüksek lisans /doktora eğitim düzeyindedir. % 83,2 si (n= 278) milli sporcu, % 16,8 i (n= 56) milli sporcu değildir. 3

12 Hakan YARAR ve Ark. Tablo 2. Çalışmaya Katılan sporcuların Spor Branşlarına Göre Dağılımı Aktif olarak hangi spor branşıyla uğraşıyorsunuz? Sayı % (n) Voleybol 33 9,9 Basketbol 19 5,7 Futbol 38 11,4 Hentbol 18 5,4 Tekvando 15 4,5 Judo 7 2,1 Yüzme 7 2,1 Güreş 60 18,0 Eskrim 7 2,1 Tenis 6 1,8 Boks 21 6,3 Jimnastik 5 1,5 Halter 20 6,0 Atletizm 20 6,0 Badminton 19 5,7 Kayak 21 6,3 Pentatlon 8 2,4 Okçuluk 10 3,0 Toplam ,0 Tablo 3. Çalışmaya Katılan Sporcuların Beslenme Destek Ürünü Kullanım Durumu Beslenme destek ürünü kullanıyor musunuz? N % Evet ,7 Hayır ,3 Toplam ,0 Çalışmaya katılan sporcuların % 55,7 si (n= 186) beslenme destek ürünü kullanmakta, % 44,3 ü ise (n= 148) beslenme destek ürünü kullanmamaktadır. 4

13 Tablo 4. Sporcular Tarafından En Çok Tercih Edilen Ürünler ve Milli Olma Durumu Hakan YARAR ve Ark. Beslenme destek ürünü Aminoasit Karbonhidrat tozu Karnitin Kreatin Mineral Protein tozu Vitamin Toplam Milli sporcu musunuz? Toplam evet hayır n % 93,8% 6,3% 100,0% n % 50,0% 50,0% 100,0% n % 83,3% 16,7% 100,0% n % 77,8% 22,2% 100,0% n % 50,0% 50,0% 100,0% n % 85,1% 14,9% 100,0% n % 82,1% 17,9% 100,0% n % 84,9% 15,1% 100,0% p Protein tozu kullanan 67 sporcunun % 85,1 i (n= 57) milli sporcudur. Aminoasit kullanan 48 sporcunun % 93,8 i (n= 45) milli sporcu, Vitamin kullanan 28 sporcunun % 82,1 i (n= 23) milli sporcudur. Kreatin kullanan 27 sporcunun % 77,8 i (n= 21) milli sporcudur. Karbonhidrat tozu kullanan 6 sporcunun % 50 si(n= 3) milli sporcudur. Karnitin kullanan 6 sporcunun % 83,3 ü (n= 5) milli sporcu. Mineral kullanan toplam 4 sporcunun % 50 si(n= 2) milli sporcudur. Sporcular beslenme destek ürünlerine aylık % 47,3 ü (n= 88) 100 tl ve altı, %32,2 si (n= 60) tl arası, %11,8 i (n= 22) tl arası, % 8,6 sı (n= 16) 300 tl ve üzeri aylık para harcamaktadır. Beslenme destek ürünleri konusunda bilginiz var mı sorusuna cevap veren Sporcuların % 56,5 inin (n= 165) beslenme destek ürünleri konusunda bilgisi vardır. % 33,5 inin (n= 98) yeterli düzeyde değil. % 9,9 unun (n= 29) ise beslenme destek ürünleri konusunda bilgisi yoktur. 5

14 Tablo 5. Sporcuların Besin Destek Ürünleri ile İlgili Bilgi Kaynaklarına Göre Dağılımları. N % Beslenme Antrenörümden 95 28,4 destek Derslerden 23 6,9 ürünleri Kitap,gazete ve 5 1,5 konusunda dergilerden bilginiz varsa bunu Radyo ve 4 1,2 nereden Televizyondan öğrendiniz? Sağlık personelinden 13 3,9 Eski sporculardan 16 4,8 Konferans,seminer 9 2,7 gibi bilimsel faaliyetlerden Yanıt Vermeyen ,6 Toplam ,0 Hakan YARAR ve Ark. Sporcuların % 28,4ü (n= 95) beslenme destek ürünü konusunda bilgiyi antrenöründen, %6.9 u(n= 23) derslerden, %4,8 i(n= 16) eski sporculardan öğrenmişlerdir. Tablo 6. Sporcuların Beslenme Destek Ürünü Kullanım Amacı ve Yüzdelik Dağılımı Beslenme destek ürünü kullanım amacınız nedir? N % Zindelik 72 17,0% Bağışıklığı artırmak 28 6,6% Yaşlanmayı önleme 2 0,5% Performans artırma ,3% Rahatlama 21 5,0% Zayıflama 5 1,2% Kas kütlemi ,5% artırmak Diğer 4 0,9% Toplam ,0% Sporcuların % 40,3 ü (n= 171) beslenme destek ürününü performans arttırmak amacı ile, % 28,5 i(121) kas kütlesini arttırmak, % 17,0 ı (n= 72) zindelik amacıyla kullanmaktadır. Sporcuların beslenme destek ürünleri kullanım konusundaki düşünceleri % 57,5 si(n= 192) faydası olduğunu düşünmektedir. % 37,1 (n= 124) i hiç olumlu etkisi olduğunu düşünmüyor. % 5,4 (n= 18) ü zararlı olduğunu düşünüyor. Yararı olduğunu düşünenlerin % 55, 7 isi(n= 186) performansını arttırmıştır. Zararlı olduğunu düşünen sporcuların % 5.4 (n= 18) ünün vücut ağırlığı artmıştır. 6

15 Tablo 7. Sporcuların Besin Destek Ürünleri Hakkındaki Bilgi Düzeylerinin Değerlendirilmesi Ve Yüzdelik Dağılımı. Ek vitamin mineral kullanımı mutlaka gereklidir. Vitaminler vücuda enerji verir. Antioksidanların bağışıklık sistemine etkisi N % Doğru ,7 Bilmiyorum 55 16,5 Yanlış 26 7,8 Toplam ,0 Doğru ,7 Bilmiyorum 39 11,7 Yanlış 69 20,7 Toplam ,0 Doğru 35 10,5 Bilmiyorum ,5 Yanlış 77 23,1 yoktur. Toplam ,0 Doğru 86 25,7 Bilmiyorum ,5 Yanlış ,7 Bitkisel her ürün zararsızdır. Herkes multivitamin kullanabilir. Beslenme destek ürünleri kullanmak için doktora danışmak gerekmez. Beslenme destek ürünleri kullanırken dozu bizim için önemli değildir. Kas kütlesini artırmak için gereksinimden fazla protein desteği kullanılmalıdır. Hakan YARAR ve Ark. Toplam ,0 Doğru ,1 Bilmiyorum ,6 Yanlış 91 27,2 Toplam ,0 Doğru 66 19,8 Bilmiyorum 61 18,3 Yanlış ,0 Toplam ,0 Doğru 34 10,2 Bilmiyorum 30 9,0 Yanlış ,8 Toplam ,0 Doğru ,9 Bilmiyorum 83 24,9 Yanlış ,2 Toplam ,0 7

16 Hakan YARAR ve Ark. TARTIŞMA VE SONUÇ Dünyada ve ülkemizde spora olan ilginin giderek artması milyonlarca insanı çeşitli amaçlar ile spor yapmaya sevk etmiştir. Günümüzde spor, insanların iyi vakit geçirmek ve sağlıklı bir yaşam sürdürmek amacıyla yaptıkları bir uğraş olmakla birlikte, aynı zamanda bazı insanların tam zamanını alacak şekilde meslekleştirerek yaptıkları ve bundan maddi kazanç elde ettikleri bir faaliyet olmuştur. Sporun bu kadar geniş bir kitleyi içine alması ve buna bir de maddi kazanç eklenmesi başarılı olmayı kaçınılmaz kılmıştır 12. Bu nedenle, kazanmanın büyük bir amaç olduğu sportif yarışmalarda, sporcular antrenmanla kazandıkları performansın ötesinde yarışmanın sonucunu etkileyecek bir takım madde, malzeme ve uygulamaların kullanımına yönelmişlerdir 13. Bu çalışma bulguları göz önünde bulundurulduğunda; sporcuların % 55,7 si beslenme destek ürünü kullanmaktadır. Benzer şekilde Göral ve arkadaşları yapmış olduğu çalışmada Profesyonel futbolcuların % 55,8 inin düzenli şekilde destekleyici ürün kullandıklarını belirtmişlerdir 14. Beslenme destek ürünü kullanan sporcuların % 46,1 i beslenme destek ürününü beslenme destek ürünleri satan ilgili mağazalardan temin ettikleri tespit edilmiştir. % 8 i eczanelerden, % 1,5 i sporcu ise aktarlardan veya arkadaşlarından temin etmişlerdir. Tian ve arkadaşları singapurlu 63 atletle yapmış olduğu çalışmada sporcuların % 50.8 i beslenme destek ürünlerini, ilgili mağazalardan, % 20,6 sı eczanelerden, % 12,7 si süpermarketlerden temin ettiklerini tespit etmişlerdir 8. Sporcular beslenme destek ürünlerine aylık % 26,3 ü 100 tl ve altı, % 18,0 i tl arası, % 6,6 sı tl arası, % 5,1 in 300 tl ve üzeri para harcamaktadır. Tian ve arkadaşları singapur lu 63 atletle yapmış olduğu çalışmada sporcuların besin destek ürünleri için harcadığı aylık para miktarı ; % 28 (10 dolar ve altında),% 60 ı (11-50 dolar arası) %12 si ise (55 dolar üzeri) aylık ortalama 33,81 dolardır 8. Sporcuların % 28,4 ü beslenme destek ürünü konusunda bilgiyi antrenöründen, % 6.9 u derslerden, % 4,8 i eski sporculardan, % 3,9 u sağlık personelinden faydalanmaktadır. Ersoy ve Hasbay Farklı spor dallarındaki elit düzey sporcuların besinsel ergojenik yardımcı kullanım durumlarının değerlendirildiği çalışmalarında da ergojenik yardımcıları özellikle kondisyonerler (% 75.5) ve antrenörlerin (% 51) önerdikleri belirtilmiştir 15. Çetin ve arkadaşlarının Gazi üniversitesi beden eğitimi ve spor yüksek okulu örgencilerinin ergojenik yardımcılar, doping ve sağlık hakkındaki bilgi ve alışkanlıklarının belirlenmesi yapmış olduğu çalışmada Kullanılan maddeler konusunda kimden yardım alındığı sorusuna ise öğrencilerin, % 8

17 Hakan YARAR ve Ark. 56,8 lik oranla Antrenörler yanıtını almıştır 16. Arslan profesyonel futbolcuların beslenme bilgi ve alışkanlıklarını değerlendirdiği çalışmasında sporcuların (% 55.4) ü beslenme ile ilgili bilgi kaynağı olarak antrenörlerini göstermiştir 17. Hem bu çalışma hem de yukarıda ifade edilen literatür çalışmaları incelendiğinde, hem beslenme hem de besin desteği kullanımında bilgi kaynağı ve yönlendirmede en fazla antrenör, okul eğitimi, eski sporcular ve arkadaş çevresinin etken olduğu söylenebilir. Buna rağmen yapılan bazı araştırmalarda (Bayraktar ve Yıldıran) antrenörlerin beslenme bilgi düzeyleri de istenilen seviyede bulunmamıştır 18. Bunun için sporcuların beslenme ve besin desteği kullanımında sağlıklı bilgilere sahip olduklarını söylemek oldukça güçtür. Sporcuların % 40,3 ü beslenme destek ürününü performans arttırmak amacı ile, % 28,5 i kas kütlesini arttırmak, % 17 si zindelik, amacıyla kullanmaktadır. Hasbay ve Ersoy, yapmış olduğu çalışmada Sporcuların, ürünleri enerji sağlamak (% 45.8), performanslarını (% 29.2) ve kas kütlelerini arttırmak (%18.2) gibi farklı nedenlerden dolayı kullandıkları belirlemiştir 15. İncelenen çalışmalar gösterdiği üzere sporcuların beslenme destek ürünleri kullanım amacı paralellik göstermektedir. Sporcuların beslenme destek ürünleri kullanım konusundaki düşünceleri ise şöyledir % 57,5 i faydası olduğunu düşünüyor, kullanıp ta faydasını görenlerin % 100 ü performansımı arttırdı. % 5,4 ü ne ise zararı olmuştur şeklinde ifade etmişlerdir.. Zarar görenlerin % 100 ü kilo aldığını belirtmiştir. Hasbay ve Ersoy yapmış olduğu çalışmada erkek sporcuların % 27.9 unda, bayan sporcuların da % 25.0 inde ürün kullanıma bağlı olarak yan etkiler gözlenmiş ve bu yan etkilerin daha çok kilo alma ve alerjik reaksiyonlar olduğu görülmüştür 15. Yapılan çalışmaya katılan sporcuların % 75,7 si ek vitamin mineral kullanımı mutlaka gereklidir demiştir. % 16,5 i ek vitamin mineral kullanımının gerekli olup olmadığı konusunda bilgisi yoktur. % 7,8 i ise ek vitamin mineral kullanımı gerekli değildir demiştir. Sporculara vitaminleri diyetleri ile yeterli almaları önerilirse de bazı durumlarda diyete ek vitamin kullanmaları önerilmektedir. Bu durumlar: Enerji sınırlaması, Alerji, Laktoz intoleransı, Hamilelik ve Vejeteryanlıktır. Ayrıca kötü beslenme alışkanlığı,öğün atlama, yetersiz uyku,sık fast-food yiyecek tüketimi gibi durumlarda diyete ek vitamin kullanımı gereklidir. Fakat sağlıklı beslenmenin temel koşulu enerji ve besin öğeleri yönünden yeterli ve dengeli bir diyet tüketmektir 3,19. Çalışmaya katılan sporcuların % 67,7 isi vitaminler vücuda enerji verir demiştir. % 11,7 si vitaminlerin vücuda enerji verip vermediği konusunda bilgisi 9

18 Hakan YARAR ve Ark. yoktur. % 20,7 si ise vitaminler vücuda enerji vermez demiştir. Vitaminler hiçbir enerji sağlamamaktadır. Bazı vitaminler vücutta enerji elde edilmesine yardımcıdır ve yeterli bir diyetle önerilen miktarda tüketilebilmektedir. Vücudun gereksiniminden fazla tüketilen C ve B grubu vitaminlerin fazlası idrarla dışarı atılmaktadır 3 Serbest radikallere karşı ilk savunma mekanizmamızı oluşturan antioksidanlar 20. Antioksidanlar hakkında sporculara yöneltilen soruda Sporcuların % 10,5 i antioksidanların bağışıklık sistemine etkisi yoktur demiştir. % 66,5 inin antioksidanların bağışıklık sistemine etkisi olup olmadığı konusunda bilgisi yoktur. Antioksidanlar serbest radikal temizleyicisi ve koruyucu görevi yapmaktadır. Böylece risk minimum düzeye inmekte, egzersizin olumlu etkileri optimal düzeye çıkmaktadır. Yaptığımız bu çalışmada sporcuların % 66,5 gibi büyük çoğunluğu antioksidanların bağışıklık sistemine etkisi olup olmama konusunda yeterli bilgiye sahip değildir 20. Sporcuların % 62.0 si beslenme destek ürünü kullanmak için doktora danışmak gerekir demiştir. % 19,8 i belenme destek ürünleri kullanımı için doktora danışmak gerekmez demiştir. %18,3 ünün beslenme destek ürünü kullanımı için doktora danışıp danışmama konusunda bilgisi yoktur. Besin ve bitkisel desteklerini doktora danışmadan kullanmamak en doğrusudur. Sporcular besin desteği kullanımı ile ilgili olarak sağlık personeline danışmalı, doktor ve diğer sağlık personeline kullandıkları ilaçlar ile ilgili bilgi vermeli ve onlardan yardım almalıdırlar. Yaptığımız çalışmada sporcuların % 62.0 si beslenme destek ürünü kullanmak için doktora danışmanın gerekliliği konusunda bilgisi olmasına rağmen büyük çoğunluğu besin desteği kullanımda bilgi kaynağı olarak antrenörlerinden yararlanmaktadır. Sporcuların % 80,8 i beslenme destek ürünü kullanım dozu bizim için önemlidir demiştir. % 10,2 si beslenme destek ürünü kullanım dozu bizim için önemli değildir demiştir. % 9,0 u beslenme destek ürünü kullanım dozunun önemi hakkında bilgisi yoktur. Beslenme desteklerinin gerekli süre ve dozlarda sizin onlara gerçekten gereksiniminiz olduğu durumlarda kullanılmaları halinde sağlığınızı destekleyecekleri, koruyup güçlendirecekleri açık bir gerçektir. Ama gereğinden fazla uzun sürelerle uygun olmayan dozlarda kullanılmaları halinde zararlı olabilecekleri de gerçektir 21. Zehirli bir maddeden az miktarda yemek, faydalı bir yiyecekten çok yemekten daha az zehirlidir (Hipokrat) 22. Yapmış olduğumuz çalışmada da sporcuların büyük çoğunluğu kullanım dozunun önemli olduğunun bilincindedir. 10

19 Hakan YARAR ve Ark. Sporcuların % 42,2 si kas kütlesini arttırmak için gereksiniminden fazla protein desteği kullanılmamalıdır demiştir. % 32,9 u kas kütlesini arttırmak için gereğinden fazla protein desteği kullanılmalıdır demiştir. % 24,9 u kas kütlesini arttırmak için gereğinden fazla protein alıp almama konusunda bilgisi yoktur. Yeterli protein tüketimi kas yapımı için önemli olsa da, gereğinden fazla protein tüketimi daha büyük kaslara sahip olmak için gerekli değildir. Fazla alınan proteinin: mineral kayıpları, istenmeyen kilolar gibi çeşitli zararları vardır. Dolayısıyla proteinin yetersizliği de fazlalığı da sporcu performansını olumsuz etkiler 23,19,24. Sonuç olarak farklı branşlardaki elit seviyedeki sporcuların büyük bir bölümünün beslenme destek ürünü kullandığı ancak bu konuda yeterli düzeyde bilgi sahibi olmadıkları söylenebilir. KAYNAKLAR 1. Ersoy G. Hasbay A., Sporcu Beslenmesi, Ankara, Klasmat Matbaacılık, Pehlivan A., Sporda Beslenme, İstanbul, Yaylacık Matbaası, Ersoy G., Egzersiz ve Spor Yapanlar için Beslenme, 3.Baskı Ankara, Nobel Yayın Dağıtım, Zorba E., Herkes İçin Spor ve Fiziksel Uygunluk. G.S.G.M.Eğitim Dairesi, Ankara, Ersoy G. Alper R. Kargül A., Yüzücü Beslenmesi. Yüzme Atlama ve Su Topu Federasyonu Yayını, Süel E. Şahin İ. Karakaya M.A. Savucu Y., Elit Seviyedeki Basketbolcuların Beslenme Bilgi ve Alışkanlıkları. Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2006: 20 (4): Kurdak S.S., Sporda Doping ve İlaç Kullanımı. Ankara, Bağırgan Yayımevi, Tian H.H. Ong W.S. Tan C.L., Nutritional Supplement Use Among University Athletes in Singapore, Singapore Med J., 2009; 50 (2): Nutrition Business Journal.2009 ( ). b-seminars/nutrition-industry-overview-webinar/ 10. Özdemir G., Dumlupınar Üniversitesi Beden Eğitimi Ve Spor Yüksekokulunda Okuyan ve Aktif Spor Yapan Öğrencilerin Beslenme Alışkanlıklarının Tespiti ve Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Kütahya, Dumlupınar Üniversitesi; Ünsal G.N. Özdemir G. Ersoy G., The Assessment of the Consumer Awareness in Nutritional Support Products Usage Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Tıp Dergisi, 2010: 24 (2): Kurdak S.S., Sporda Doping ve İlaç Kullanımı. Sporsal Kuram Dizisi 7, Ankara, Birinci Baskı, Karahan, M. L., Karnitin Alımının 1500 m Koşu Performansı ve Kan Laktat Seviyesine Etkisi, Ankara: G.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, Göral, K. Saygın Ö. Karacabey K: Amatör ve profesyonel futbolcuların beslenme bilgi düzeylerinin İncelenmesi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi [Bağlantıda]. (2010). 7:1. Erişim: Hasbay A. Ersoy G., Farklı Spor Dallarındaki Elit Düzey Sporcuların Besinsel Ergojenik Yardımcı Kullanım Durumlarının Değerlendirilmesi. 7. Uluslararası Spor Bilimleri Kongresi Seminer Kitabı, Antalya: Spor Bilimleri Derneği, Ekim 2001, s Çetin E. Dölek E.B.Orhan Ö.,Gazi Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksek Okulu Öğrencilerinin Ergojenik Yardımcılar, Doping ve Sağlık Hakkındaki Bilgi ve Alışkanlıklarının Belirlenmesi. Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 2008, 6 (3) Arslan F.N.,Profesyonel Futbolcuların Beslenme Bilgi ve Alışkanlıkları. Yüksek Lisans Tezi. Ankara.Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü ; Yıldıran İ. Bayraktar I., Antrenörlerin Beslenme Bilgi ve Alışkanlıkları, Atletizm Bilim ve Teknoloji Dergisi. 2000:40, Ersoy G., Egzersiz ve Spor Performansı İçin Beslenme. Ankara: Sistem Ofset; Walji H., Vitaminler. 4.Baskı. Ankara: Pelin Ofset; Baron K., Sporcuların Optimal Beslenmesi. Ömeroğlu,S. (çev), Ankara, Bağırgan Yayımevi, Ersoy G. Besinsel Ergojenik Yardım. 2.Baskı. Ankara: Ersoy G., Çocuk ve Genç Sporcular İçin Beslenme. Ankara: Ata ofset Matbaacılık; Güneş Z., Spor ve Beslenme. 2.Basım. Ankara: Star ofset; Ersoy G., Beslenme ile İlgili Ergojenik Yardımcılar. Spor ve Tıp. 1993; 1 (4), Konopka P., Spor Beslenmesi. Harputluoğlu H. Çev: Ankara: Bağırgan Yayımevi. S: , 2000 çev: 27. Peker S: Sporda Beslenme. 3.Cilt. Gen Matbaacılık ve Reklamcılık. S: 37-39, Ankara,

20 KAYAKLI KOŞU YILDIZ MİLLİ TAKIMININ BAZI FİZİKSEL VE FİZYOLOJİK ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ Selami YÜKSEK 1 Hüseyin EROĞLU 2 1 Kars Kafkas Üniversitesi Sarıkamış BESYO, KARS 2 Atatürk Üniversitesi BESYO, ERZURUM ÖZET Bu çalışmada kayaklı koşu yıldız milli takımının bazı fiziksel ve fizyolojik özelliklerini tespit etmek amaçlanmıştır. Çalışmaya Türkiye Kayak Federasyonu kayak-kros yıldız milli takımında yer alan yaş ortalaması ± 0.58 yıl olan 7 bayan sporcu yaş ortalaması ± 0.78 yıl olan 9 erkek sporcu denek olarak katılmıştır. Deneklerin fiziksel ve fizyolojik özelliklerini tespit etmek için aşağıdaki test bataryası kullanılmıştır. Sporcuların boyları, vücut ağırlıkları tespit edilmiş ve vücut kitle indeksleri hesaplanmıştır. Deneklerin KAS (kalp atım sayıları), pençe kuvvetleri, anaerobik güçleri, esneklik değerleri, sprint değerleri, uzun atlama değerleri, penta sıçrama değerleri, şinav, mekik, ilinois testi değerleri, box sıçraması değerleri ve aerobik güç değerleri ölçülmüştür. Elde edilen verilerin analizi (aritmetik ortalama ve standart sapmaları) SPSS 11.5 for Windows paket programında yapıldı. Sonuç olarak ölçülen değerlerin normal sınırlar içerisinde olduğu söylenebilir. Anahtar kelimeler: Kayak-kros, fiziksel ve fizyolojik parametreler DETERMINATION OF SOME PHYSICAL AND PHYSIOLOGICAL PROPERTIES OF FEMALE AND MALE CROSS-COUNTRY JUNIOR NATIONAL TEAM MEMBERS SUMMARY It is aimed to determine some physical and physiological properties of our women s and men s cross-country young national team members in this study. 7 sportswomen with the average age of ± 0.58 years and 9 sportsmen with the average age of ± 0.78 year, from Turkey Ski Federation cross-country young national team, have participated to this study as test subjects. The following testing battery was used in order to define the physical and physiological properties of the subjects. The body height, body weight and body mass indexes of the sportsmen/women have been calculated. The HR (Hearth Rate) hand grips, anaerobic capacities, elasticity values, sprint values, broad jump values, penta-jump values, push-up, pull-up, Illinois test values, box-jump values and aerobic force values of the subjects have been measured. The analysis of the obtained data (their arithmetic means and standard deviations) has been performed by SPSS 11.5 for Windows package software. As a consequence, it can be said that the measured values are in the range of normal limits. Key words: Skiing- cross-country, physical and physiological parameters Atabesbd 2011; 13 (3) :

21 Selami YÜKSEK ve Ark. GİRİŞ Günümüzde kış sporları denildiğinde akla ilk başta kayak gelmektedir. Boş zaman değerlendirme ve turizm amaçlı olarak bir çok spor branşının önünde gelmektedir. Ayrıca çok eski tarihlere dayanan bir geçmişi vardır. Başka bir deyişle bir spor dalı olarak icat edilmemiş ve insan ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla mecburen başvurulan bir yol olmuştur. Kar ve eğimin olduğu coğrafi şartlara sahip yerleşim yerlerinde insanların doğal yaşam biçimi olmuştur. Kayak sporu alp disiplini ve kuzey disiplini olmak üzere iki ana alt dala ayrılmaktadır. Alp disiplininde ana alt dalında İniş, Süper G, Büyük Slalom, Slalom, Süper kombine ve Paralel yarışmalar vardır. Kuzey disiplini ana alt dalında Kayaklı koşu, Kayakla atlama, Biatlon, Kuzey kombine yarışlarını içermektedir 1. Kuzey disiplini sporcuları dünyada en fit sporculardan bazılarıdır. Bu spor hem dayanıklılık hem de çabuk kuvvet gerektirir. Koşucular ve bisikletçiler gibi diğer dayanıklılık sporcularına benzemezler. Kuzey disiplini kayakçıları hem alt hem üst vücut kuvvetinin kombinasyonuna ihtiyaç duyarlar ile 20 yaş arasındaki kuzey disiplini kayakçılarında uzun süreli performans gelişim sürecinde spora özel performans kapasitesinin gelişimi çok yüksek dinamiklerle karakterize edilir. Performans seviyesindeki geçici önemli değişiklikler birkaç hafta veya ay sürebilir. Aynı zamanda benzer antrenman geçmişine sahip aynı yaştaki sporcular arasında performans seviyesindeki farklılıkları görebilirsiniz. Bu farklılıklar sadece iki cinsiyet arasında değil aynı zamanda gelişmiş ve gelişmemiş sporcular arasında da vardır 3. Buradan hareketle bu çalışmada kayaklı koşu yıldız milli takımında yer alan bayan ve erkek kayakçılarının fiziksel ve fizyolojik parametreleri değerlendirilmesi amaçlanmıştır. MATERYAL VE METOD Çalışma grubunu Türkiye Kayak Federasyonu kayaklı koşu yıldız milli takımında yer alan 7 bayan,9 erkek sporcu oluşturmuştur. Deneklerin fiziksel ve fizyolojik özelliklerini tespit etmek için aşağıdaki test bataryası kullanılmıştır. Deneklerin vücut ağırlıkları 0.1 kg hata payı olan tıbbi tartı aleti ile ölçülmüştür. Boy ölçümünde ise ±0.5cm hata payı olan taşınabilir stadiometre kullanılmıştır. Boy ölçümünde denekler çıplak ayak, bacaklar bitişik şekilde ölçülmüştür. Vücut kitle indeksleri vücut ağırlığı kg/boy(m 2 ) formülü ile tespit edilmiştir 4. Deneklerin İKAS (istirahat kalp atım sayısı) yataktan kalktıktan sonra ESKAS (Egzersiz sonrası kalp atım sayıları) mekik koşusundan sonra bradial arterden 15 saniye dinlenerek dokunma yöntemi ile alınmıştır. Deneklerin pençe kuvvetleri handgrip ile, anaerobik güçleri dikey sıçrama testi ile P=( 2 ) formülü 14

22 Selami YÜKSEK ve Ark. kullanılarak, aerobik gücü 20 m mekik koşu testi ile, esneklikleri otur-uzan sehpası ile tespit edilmiştir M. Sprint Testi İki el start direğinin yanında çizgide sabit posizyonda başla komutu ile 20 m mesafe koşulur kronometre ile başlangıç ve bitiş arası 20m lik koşu mesafesinin zamanı saniye cinsinden kaydedilir. Uzun atlama; kumda huniyle bir başlama çizgisi işaretlenir, sporcu ayak parmak uçlarını başlama çizgisine getirir kollarını yana yanda simultane bir şekilde sallayarak mümkün olduğu kadar ileriye atlar. Atlama mesafesi olarak başlama çizgisi ile topukların yere değdiği arka noktası ölçülür. Bu üç kez tekrarlanır ve en iyi değer kayıt edilir. Penta (beşli) sıçrama; sporcular iki topuğunu duvara yaslayarak 5 kez ard arda sıçramalar arasında durmaksızın sıçrar. Mesafe başlangıç çizgisi ile 5. Atlamanın bittiği noktada topukların arkasından cm olarak alınır. Penta (beşli) atlama sağ ayak, sol ayak ve çift ayak olmak üzere üç farklı şekilde gerçekleştirilir. Mekik hareketi; sporcu yere sırt üstü yatar topuklar yerde olacak şekilde dizlerini 90 derece kıvırır her kalkıp yatma bir adet olarak sayılır. Sporcu mekik ve şinav hareketini yoruluncaya kadar yapar. Yaptığı değer adet olarak kayıt edilir. Kayağa özgü bacak gücü, anaerobik dayanıklılık ve dinamik dengenin ölçülmesinde kullanılan high boxtesti Kornexl tarafından geliştirilmiştir 17. High box ın test aleti boyutları 51 cm, 60 cm ve 40 cm olan bir kutu şeklindedir. Denekler 40 cm yüksekliğindeki kutunun üzerine 90 sn içerisinde çift ayak olarak mümkün olduğu kadar çok sayıda sıçrayıp inmeye çalışır. 90 saniye sonunda skor kayıt edilir. Sporculara 20 dk arayla iki deneme yaptırılır ve en iyi sonuç kayıt edilir. İlinois testi çeviklik ve koordinasyonu ölçen bir testtir. Bunun amacı bir sporcunun çevikliğini ve gelişimini izlemek. Alanın uzunluğu 10 metre ve genişliği 5 metredir. Bir başlangıç noktası ve bir bitirme noktası vardır. İki huni başlangıç noktasında, 2 hunide bitiş noktasındadır. Diğer 4 huni ortada aralarında 3.3 m olacak şekilde dizilir. Sporcu başlangıç noktasına gelir düdükle 10 metre sprint yapar ve sonra hunilerin arasından slalom yapar tekrar slalom yaparak başa gelir ve sprint atarak tekrar karşı duvara gider ve sonra sprintle bitiş noktasına gelir ve testi bitirir. Bunu mümkün olan en kısa sürede yapmaya çalışır 5. İstatistiki analizi SPSS 18.0 for Windows programı kullanılarak yapıldı. Elde edilen değerlerin maksimum, minimum, ortalama ve standart sapma değerleri alındı. 15

23 Selami YÜKSEK ve Ark. Şekil 1: İlinois testi 5 BULGULAR Tablo1. Bayan sporcuların fiziksel ve fizyolojik özelliklerinin ortalaması N=7 Minimum Maximum X SS Yaş (yıl) Boy (cm) Vücut ağırlığı (kg) Spor yaşı (yıl) İKAS (atım/dk) ESKAS (atım/dk) BMİ (kg/m 2 ) Dikey sıçrama (cm) Anaerobik güç (kg-m/sn) Esneklik (cm) Pençe kuvve ti (kg) Sağ el Sol el Sprint (sn) Uzun atlama (cm) Penta sıçram a (cm) Sağ ayak Sol ayak Çift ayak Mekik (adet) Şınav (adet) İlinois (sn) Box sıçraması (adet) Aerobik güç (ml.kg/dk)

24 Selami YÜKSEK ve Ark. Tablo2. Erkek sporcuların fiziksel ve fizyolojik değerlerinin ortalaması N=9 Minimum Maximum X SS Yaş (yıl) Boy (cm) Vücut ağırlığı (kg) Spor yaşı (yıl) İKAS (atım/dk) EKAS (atım/dk) BMİ (kg/m 2 ) Dikey sıçrama (cm) Anaerobik güç (kg-m/sn) Esneklik (cm) Pençe kuvve ti (kg) Sağ el Sol el Sprint (sn) Uzun atlama (cm) Penta sıçrama (cm) Sağ ayak Sol ayak Çift ayak Mekik (adet) Şınav (adet) İlinois (sn) Box sıçraması (adet) Aerobik güç (ml.kg/dk) TARTIŞMA VE SONUÇ Bu çalışmada kayaklı koşu yıldız milli takım kayakçılarının fiziksel ve fizyolojik parametreleri değerlendirmek amaçlanmıştır. Bayan çalışma grubunu oluşturan sporcuların yaş ortalaması 14.00±0.58 yıl, spor yaşları 3.29±0.49 yıl, boy ortalamaları ±4.79 cm, vücut ağırlığı ortalamaları 52.14±3.53 kg ve BMİ (vücut kitle indeksi) ortalamaları 20.49±1.34 kg/m 2 olarak tespit edildi. Erkek deneklerin yaş ortalaması 14.11±0.78 yıl, spor yaşları 2.44±0.73 yıl boy ortalamaları ±6.08 cm, vücut ağırlığı ortalamaları 54.87±5.24 kg ve BMİ 17

25 Selami YÜKSEK ve Ark. (vücut kitle indeksi) ortalamaları 18.89±1.38 kg/m 2 olarak tespit edildi. Bu çalışmada bayan çalışma grubunun İKAS 51.14±6.82 atım/dk, ESKAS 168,57±14.03 atım/dk, erkek deneklerin 64.56±8.59 atım/dk, ESKAS ±14.02 atım/dk tespit edildi. Kayakçılarla yapılan bir çalışmada İKAS 73.11±11.38 atım/dk olduğu tespit edildi 2. Bu değerin bu çalışmadaki değerle benzerlik göstermemesinin sebebi bu çalışmaya katılan kayakçıların dayanıklılık sporcusu olması söylenebilir. Kuzey disiplini kayakçıları dayanıklılık sporcularından en iyileridir. Kuzey disiplini kayakçılar maksimal aerobik gücü en yüksek olan sporculardır 7. Kalp atım sayısını çeşitli faktörler etkilemektedir. Bunlar; yaş, cinsiyet, vücut büyüklüğü, duruş, yiyecek alımı, heyecan, vücut ısısı, sigara ve genetik yapılardır. Kalp atım sayısı kişiden kişiye farklılık gösterir. Performansı yüksek olan sporcuların kalp ve damar sistemleri daha ekonomik çalıştığından, kalp atım sayıları daha düşüktür 8. Bu çalışmaya katılan bayan sporcularının anaerobik güç ortalamaları 71.71±5.92 kg-m/sn, aerobik güç ortalamaları 42.65±7.13 ml/kg/dk, 20m sprint değerleri 3.99±0.23 sn ve ilinois test sonuçları 21.11±0.72 sn, erkek sporcuların anaerobik güç ortalamaları 86.03±9.39 kgm/sn, aerobik güç ortalamaları 51.88±4.14 ml/kg/dk, 20m sprint değerleri 3.57±0.33 sn ve ilinois test sonuçları 19.39±0.47 sn olarak tespit edildi. Bayanların İlinois testi sonuçları bayanların ilinois testi standartları ile karşılaştırıldığında ortalama değerlerle ( sn) paralellik gösterdiği halde, erkeklerin değerleri standartlarla (18.3 sn) karşılaştırıldığı zaman paralellik göstermediği görülmektedir 5. Bayan ve erkek kayakçılar üzerinde yapılan bir çalışmada bayanların aerobik güç ortalaması 36.57±2.84 ml/kg/dk, erkeklerin 47.41±5.57 ml/kg/dk, olarak tespit edilmiştir 6. Bu değerin bu çalışmadaki değerle benzerlik göstermemesinin sebebi bu çalışmaya katılan kayakçıların dayanıklılık sporcusu olması söylenebilir. Son on yıldaki çalışmalar kuzey disiplini kayakçılarının alt ve üst vücut kuvvet ve güç gelişimleri performanslarının geliştiğini göstermiştir. Buna ek olarak kuzey disiplini kayakçıların performansı ve üst vücut aerobik ve anaerobik kapasitesi arasında yakın bir ilişki bulunmuştur 9,10,11,12. Sürat disiplinlerinin son bilgilerinden dolayı, kuvvet, gücün önemi ve böylece gelişime özel test anlayışları artmıştır 13. Çalışmaya katılan bayn sporcularının esneklik değerleri 32.50±4.71 cm, uzun atlama değerleri 170,29±15.88 cm, penta sıçrama değerleri sağ ayak ±86.30 cm, sol ayak ± cm ve çift ayak ±56.10 cm, erkek sporcuların esneklik değerleri 32.33±5.89 cm, uzun atlama değerleri ±17.70 cm, penta sıçrama değerleri sağ ayak ± cm, sol ayak ±85.51 cm ve çift ayak 18