Editörler: Mehmet KARAKUYU Arif KEÇELİ Şaban ÇELİKOĞLU

Transkript

1 Editörler: Mehmet KARAKUYU Arif KEÇELİ Şaban ÇELİKOĞLU

2 Editörler: Mehmet Karakuyu Arif Keçeli Şaban Çelikoğlu KENT ÇALIŞMALARI II ISBN Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2015, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Ekim 2015, Ankara Yayın-Proje: Didem Kestek Dizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek Kapak Tasarımı: Dilek Karakurt Salmat Basım Yayıncılık Ambalaj Sanayi Tic. Ltd. Şti. Büyük Sanayi 1. Cadde 95/1 İskitler/ANKARA Tel: Faks: Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No:26062 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 Prof. Dr. Saliha Koday Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü; Atatürk Üniversitesi, Coğrafya Bölümü ndeki lisans ve yüksek lisans eğitiminin ardından; 1991 yılında, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nde, Olur un Beşeri ve İktisadi Coğrafyası başlıklı doktora tezi ile doktora eğitimini tamamladı yılında Yardımcı Doçent, 2000 yılında Doçent ve 2006 yılında Profesör olmuştur. Halen Atatürk Üniversitesi Coğrafya Bölümü Beşeri ve İktisadi Coğrafya Anabilim Dalında öğretim üyesi olarak çalışmakta olan Prof. Dr. Koday, ekonomik coğrafya, yerleşme coğrafyası ve turizm coğrafyası alanında çalışmaları bulunmaktadır. Prof. Dr. Mehmet Karakuyu Fatih Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü; 1977 yılında Manisa nın Alaşehir İlçesi nde doğan Prof. Dr. Mehmet Karakuyu 1994 yılında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Coğrafya Bölümünü kazanmış ve 1998 yılında mezun olmuştur. Aynı yıl Fatih Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü ne Araştırma Görevlisi olarak atanmış ve yüksek lisansa başlamıştır yılında yüksek lisansını ve 2005 yılında da Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nde doktorasını tamamlamıştır yılları arasında Fatih Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü nde Yardımcı Doçent olarak görev yapmış ve 2009 yılında Doçent unvanını ve 2014 yılında da Profesör unvanını almıştır. Halen Fatih Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümünde Öğretim Üyesi olarak çalışan Prof. Dr. Mehmet Karakuyu 2010 yılından bu yana Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü görevini yapmaktadır. Evli ve bir çocuğu olan Mehmet Karakuyu nun yayınlanmış birçok kitabı ve makalesi bulunmaktadır. Doç. Dr. Mehmet Fatih Kaya Siirt Üniversitesi, Eğitim Fakültesi; 2004 yılında Atatürk Üniversitesi, Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi, Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Bölümü, Coğrafya Eğitimi Anabilim Dalı ndan (lisansla birleştirilmiş tezsiz yüksek lisans), 2010 yılında Atatürk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Anabilim Dalı, Coğrafya Öğretmenliği Bilim Dalı nda doktorasını tamamlamıştır yılları arasında Milli Eğitim Bakanlığına bağlı kurumlarda Coğrafya Öğretmeni, 2011 yılından itibaren Siirt Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Anabilim Dalı nda öğretim üyesi olarak çalışmaktadır Gaziantep doğumlu yazar evli ve bir çocuk babasıdır.

4 iv Kent Çalışmaları II Yrd. Doç. Dr. Arif Keçeli Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Fatih Üniversitesi, Coğrafya Bölümü ndeki lisans ve yüksek lisans eğitiminin ardından; 2012 yılında, Oklahoma Üniversitesi, Coğrafya ve Çevresel Sürdürülebilirlik Bölümü nde, Hızlı Şehirleşmenin Türkiye Şehirlerindeki Yaşanabilirliğe Etkisi: Denizli Örneği başlıklı doktora tezi ile doktora eğitimini tamamladı. Halen Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Coğrafya Bölümü, İktisadi ve Beşeri Coğrafya Anabilim Dalında öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Çalışma alanı, şehir coğrafyası altında yaşanabilirlik, sosyal dışlanma ve kentsel mekan algısı olarak özetlenebilir Denizli doğumlu olan yazar, evli ve iki çocuk babasıdır. Yrd. Doç. Dr. Şaban Çelikoğlu Bülent Ecevit Üniversitesi, Ereğli Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Anabilim Dalı; 2003 yılında Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Coğrafya Öğretmenliği lisans eğitimini tamamladı yılları arasında MEB bünyesinde Coğrafya öğretmeni olarak görev yaptı Aralık ayında Araştırma Görevlisi olarak Erzincan Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü nde göreve başladı. 2011yılında doktora çalışmasını tamamladı yılları arasında Erzincan Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü nde öğretim üyesi olarak görev yaptı. Halen Bülent Ecevit Üniversitesi, Ereğli Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Anabilim Dalı nda öğretim üyesi olarak çalışmakta olan Dr. Çelikoğlu evli ve iki çocuk babasıdır. Yrd. Doç. Dr. Emre Özşahin Namık Kemal Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü; Dr. Emre Özşahin 1986 yılında Gönen (Balıkesir) de doğdu. İlk, orta ve lise eğitimini Gönen de tamamladı yılında kazandığı Balıkesir Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümünü 2007 yılında bitirdi. Aynı yıl İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalında başladığı Yüksek Lisans Eğitiminden, 2009 yılında Marmara Denizi Havzası Deltaları isimli tezi ile mezun oldu. Ardından aynı yıl içerisinde İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı doktora programını kazandı. Doktora Eğitimini 2013 yılında İstanbul İlinin Anadolu Yakasının Jeomorfolojik Özellikleri başlıklı doktora teziyle tamamladı yılları arasında Mustafa Kemal Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümünde Uzman olarak çalıştı yılında Namık Kemal Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümüne Yardımcı Doçent olarak atandı yılında bu bölüm bünyesinde bulunan Fiziki Coğrafya Ana Bilim Dalında Ana Bilim Dalı Başkanı oldu. Dr. Özşahin ulusal ve uluslararası alanda yayınlar yaptı ve konferanslara katıldı. Coğrafya, Jeomorfoloji, Toprak, Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) konularında çalışmalarını sürdüren Özşahin, evli ve İngilizce bilmektedir.

5 Yazarlar Hakkında v Yrd. Doç. Dr. Halid Pektezel Namık Kemal Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Türkiye Coğrafyası Anabilim Dalı pektezel@gmail.com 1992 yılında Yıldız Üniversitesi Kocaeli Meslek Yüksek Okulu Muhasebe programından mezun oldu. Aynı yıl İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümünü kazandı ve tarihinde lisans öğretimini tamamladı. Prof. Dr. Ümit Sergün ün danışmanlığında hazırladığı GAP ın Ceylanpınar Ovası nın Ziraat Yapısı Üzerinde Yaptığı ve Yapacağı Değişiklikler adlı tezi ile Yüksek Lisans Öğretimini tarihinde tamamladı tarihinde, aynı enstitüde Doktora Öğretimine başlayan Pektezel, Prof. Dr. Deniz Ekinci nin danışmanlığında hazırladığı Mekece - İznik Gemlik Fay Zonu nun Tektonik Jeomorfoloji İncelemesi adlı tezi ile Doktora Öğretimini tarihinde tamamlayarak mezun oldu yılları arasında MEB bünyesinde görev yaptı tarihinden itibaren Namık Kemal Üniversitesi nde Fen Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Türkiye Coğrafyası Anabilim Dalında öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Fiziki Coğrafya ve Tektonik Jeomorfoloji konularındaki çalışmalarını Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Algılama teknikleri ile de destekleyerek sürdürmektedir. Yrd. Doç. Dr. Mehmet Değerliyurt Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü; degerliyurt@mehmetakif.edu.tr 1975 te İstanbul da doğdu. İlk, orta ve lise eğitimini İstanbul da tamamladı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü nü 1998 de bitirdi. Mezuniyetinden sonra çeşitli kurumlarda öğretmenlik ve harita çizim işlerinde çalıştı. Yüksek lisans eğitimini 2009 yılında Afyon Kocatepe Üniversitesi nde tamamladı Aynı yıl İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü nde doktora eğitimine ve Mustafa Kemal Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü nde araştırma görevliliğine başladı yılında doktora eğitimini tamamladı. Coğrafi Bilgi Sistemleri, Geotasarım, Doğal Afet Duyarlılık ve Risk Analizleri konularında çalışmalar yapmakta, yerleşim alanlarının planlanmasında doğal koşulların göz önüne alınması üzerine araştırmalar yapmaktadır. Evli ve iki çocuk babası olup şu an Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi nde yardımcı doçent olarak çalışmaktadır. Dr. Necati Anaz Polis Akademisi Güvenlik Bilimleri Enstitüsü; necatianaz@gmail.com 2000 de İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Kamu Yönetimi bölümünü bitirdi de Wilmington Üniversitesi nde sırasıyla İşletme (major) ve Kamu Yönetimi (minor) alanlarında mastır yaptı yılında Oklahoma Üniversitesi Coğrafya ve Çevresel Sürdürülebilirlik Bölümü nde Mapping Geopolitical Imaginations: Turkish Audiences & Valley of the Wolves-Palestine başlıklı tezini hazırlayarak doktorasını tamamladı. Çeşitli ulusal ve uluslararası akademik dergilerde makaleler yayınlamış olan Anaz, siyasal coğrafya, popüler jeopolitik, yumuşak güç, güvenlik jeopolitiği ve muhayyel coğrafyalar alanında çalışmalarını sürdürmektedir. Anaz, bir süre Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü nde öğretim üyeliği de yapmıştır. Halen Polis Akademisi Güvenlik Bilimleri Enstitüsü nde akademik çalışmalarını sürdürmektedir.

6 vi Kent Çalışmaları II Öğr. Gör. Recep Aksu Dicle Üniversitesi, Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi, Coğrafya Eğitimi; 1980 Kastamonu doğumlu olan yazar, 2004 yılında Atatürk Üniversitesi, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi, Coğrafya Öğretmenliği bölümünden mezun olmuştur yılında Afyon Kocatepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Beşeri Coğrafya bilim dalında Yüksek Lisans eğitimini tamamlamış, 2012 yılında İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Coğrafya bölümünde Doktora eğitimine başlamıştır. Halen Diyarbakır ve Çevresinde Kültür Turizmi konulu tezini hazırlayan yazar, 2012 yılından itibaren Dicle Üniversitesi, Coğrafya Eğitimi ana bilim dalında öğretim görevlisi olarak çalışmaktadır. Çalışma ve ilgi alanları, beşeri coğrafya bilim dalı altında, turizm coğrafyası ve kültürel coğrafya konularıdır. Evli ve iki çocuk babasıdır. Öğr. Gör. Gökhan Baki Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü; Fatih Üniversitesi, Coğrafya Bölümü nde lisans eğitimini 2010 yılında, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Beşeri ve İktisadi Coğrafya Anabilim Dalında yüksek lisans eğitimini 2013 yılında tamamladı. Atatürk Üniversitesi Beşeri ve İktisadi Coğrafya Anabilim Dalında doktora eğitimine devam etmektedir yılları arasında Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü nde araştırma görevlisi olarak görev yaptı. Halen Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Coğrafya Bölümü nde, öğretim görevlisi olarak çalışmakta olan yazar evli ve iki çocuk babasıdır. Arş. Gör. Dr. Mehmet Yanmış Dicle Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi; Lisans ve Yükseklisans ını Uludağ Üniversitesi nde tamamladı. Yozgat ve Bursa da çeşitli okullarda 6 yıl öğretmenlik yaptıktan sonra 2009 yılında üniversitedeki görevine başladı. Uludağ Üniversitesi nde, Diyarbakır da yılları arasında dini ve geleneksel değişim üzerine doktora çalışmasını yaptı. Bir yıl Louisiana State University de alanıyla ilgili çalışmalar yürüttü. Diyarbakır başta olmak üzere Güneydoğu ve Kürtlerle ilgili araştırmalar yapmaktadır. Kimlik, değerler, sosyal değişim ve göç konularında çalışmaları vardır. Aslen Trabzonlu olan Dr. Yanmış evli ve iki çocuk babasıdır.

7 Yazarlar Hakkında vii Arş. Gör. Fatih Kaan Akyar İstanbul Üniversitesi, İktisat Fakültesi Maliye Bölümü, Maliye Teorisi Anabilim Dalı; 2005 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye Bölümünde lisans eğitimini tamamladı yılında Marmara Üniversitesi Kamu Yönetimi Anabilim dalında Mahalli İdareler ve Yerinden Yönetim programında başladığı yüksek lisans eğitimini 2008 yılında Desantralizasyon Sürecinde Belediye Hizmetleri ve Gelirleri başlıklı yüksek lisans tezi ile yüksek lisans eğitimi tamamladı. Halen İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye bölümü Maliye Teorisi Anabilim Dalında Araştırma Görevlisi olarak görev yapmakta olan yazar, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye ve Kamu Yönetimi Bölümlerinde Doktora eğitimlerine devam etmektedir. Yazarın çalışma alanı, kalkınma iktisadı altında bölgesel kalkınma ajansları, kalkınmışlık endeksleri, yerel ve bölgesel kalkınma politikaları ve kamusal kalkınma teşvikleri olarak ifade edilebilir. Arş. Gör. Çağlar Kıvanç Kaymaz Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü; Arş. Gör. Çağlar Kıvanç Kaymaz 1987 yılında Çat (Erzurum) da doğdu. İlk, orta ve lise eğitimini Erzurum da tamamladı. Lisans eğitimini Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümünde, Yüksek Lisans eğitimini Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde bitirmiş olup, Doktora eğitimine Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde devam etmektedir yılları arasında Mustafa Kemal Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümünde Arş. Gör. olarak çalıştı yılında Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümünde Arş. Gör. olarak atandı. Arş. Gör. Kaymaz ulusal ve uluslararası alanda yayınlar yaptı ve konferanslara katıldı. Coğrafya, turizm, ekoloji, ekoturizm ve Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) konularında çalışmalarını sürdüren Kaymaz, bekar ve İngilizce bilmektedir. Arş Gör. Mustafa Yılmaz Bülent Ecevit Üniversitesi, Ereğli Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Anabilim Dalı; Mustafa YILMAZ lisans eğitimini 2005 yılında Dokuz Eylül Üniversitesi, Buca Eğitim Fakültesi Coğrafya Öğretmenliği Anabilim Dalı nda tamamlamıştır. Binghamton Üniversitesi Coğrafya Bölümünde 2010 yılında başladığı Yüksek Lisans eğitimini 2012 yılında tamamladı yılında Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Coğrafya Öğretmenliği Bilim Dalında başladığı Doktora eğitimi halen devam etmektedir yılında Bülent Ecevit Üniversitesinde Araştırma Görevlisi olarak atanmıştır. Su Kaynakları, Coğrafi Bilgi Sistemleri, Materyal Tasarımı konularında çalışmalarını sürdüren Yılmaz Adana doğumludur.

8 viii Kent Çalışmaları II Oğuzhan Şanlıtürk Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Antropoloji Bölümü, Oğuzhan Şanlıtürk, 1992 yılında Gümüşhane de doğdu. İlköğrenimini, Ankara Şehit Piyade Çavuş İbrahim Çoban İlköğretim Okulu nda tamamladı. Ardından 2010 yılında Ankara Mimar Sinan Lisesini bitirdi. Lise yıllarında başlayan gözlem ve araştırma merakı Antropoloji ye ilgi duymasına sebep oldu. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Antropoloji Bölümü nden 2015 yılında mezun oldu. Çeşitli platformlarda yazıları bulunmakta ve roman çalışmaları devam etmektedir

9 ÖN SÖZ Kent, insanların yaşadıkları, eğlenme ve dinlenme faaliyetlerini gerçekleştirdikleri ve daha çok tarım dışı ekonomik faaliyetlerle geçimlerini sağladıkları belirli bir nüfus miktarına sahip, çok kültürlü bir hayatın olduğu mekanlara verilen addır. Dünya nüfusunun yarıdan fazlasının kentlerde yaşadığı günümüzde kentlerin ve kentlilerin önemi ve sorunları gittikçe artmaktadır. İnsanların kırdan kente göç etmesi ve belirli sınırlar dahilindeki kent alanlarında sıkışmaları ve ekonomik, sosyal, kültürel, sportif ve eğlenme-dinlenme gibi bütün yaşamsal faaliyetlerini bu alanda gerçekleştirmeleri kentleri, içindeki tüm unsurları ile beraber önemli hale getirmiştir. Ayrıca kentler aynı zamanda fikir ve mal üretim ve tüketiminin yaşandığı mekanlar olmaları nedeniyle de önemlidirler. Bütün bunların yanında bilim ve teknolojideki gelişmeler insanoğlunun doğal ortam üzerindeki etkisini ve hükümranlığını arttırmakta yeryüzünde çok büyük değişimlere neden olmaktadır. Bu nedenle gelecekte kent çalışmalarının önemi daha artacak, insanoğlu bir taraftan refah içerisinde yaşamayı, kalkınmayı hedeflerken diğer taraftan doğal ortama verdiği zararı azaltmaya çalışacaktır. Kent Çalışmaları adı verilen kenti konu alan farklı disiplinlerin ve coğrafyacıların bakış açılarını ortaya koymaya çalışan on iki çalışmaya yer verilen bu serinin ikincisinde kentlerin kurulduğu ve geliştiği mekanı konu alan jeomorfoloji, su kaynakları ve afet gibi daha çok doğal ortamla ilişkisi olan konulardan göç, kalkınma, sürdürülebilirlik, kentsel stres, kimlik değişimi, turizm ve mitler ve algılar gibi ekonomik ve sosyal boyutu olan konulara kadar çeşitli konuların yanında Gemlik ve Ereğli nin kentleşme süreçleri de ele alınmış ve incelenmiştir. Aşağıda bu çalışmalarla kısa bilgiler verilmiş ve bazı önemli hususlara yer verilmiştir. Sürdürülebilir Kentler Nasıl Oluşturulur? Yapılması Gerekenler ve Engeller başlıklı çalışmada öncelikle sürdürülebilir kentleşme kavramının tarihsel serüveninden bahsedildikten sonra sürdürülebilir kalkınma çerçevesinde sürdürülebilir kentin ne olduğu açıklanmış ve daha sonra da sürdürülebilir kent kurmak için neler yapılabileceği ve bunun önündeki engellere değinilmiştir Gemlik in Kentsel Gelişim Sürecini Etkileyen Coğrafi Faktörler başlıklı çalışmada şehrin kentsel gelişimini etkileyen coğrafi faktörler; fiziki ve beşeri faktörler olmak üzere iki ana alt başlık altında incelenmiştir. Çalışmada doğal çevre özelliklerinin Gemlik in kentsel gelişimine etkileri başlığı altında jeolojik, jeomorfolojik, iklim, biyocoğrafya ve hidrografya özellikleri verilmiş ve bu unsurların şehrin gelişmesine etkileri irdelenmiştir. Beşeri coğrafya ana başlığı altında ise kentin nüfus ve yerleşme özellikleri verildikten sonra Gemlik in kentsel ve ekonomik fonksiyonları ile ilgili bilgiler verilmiştir. Karadeniz Ereğli Şehrinde Kentleşme ve Mekânsal Yayılış Özellikleri başlıklı çalışmada öncelikle şehrin kuruluş yeri özellikleri ve kuruluş ve gelişimi hakkında bilgi verildikten sonra şehrin mekânsal büyümesi irdelenmiştir. Daha sonra şehrin fonksiyon alanları ve fonksiyonel özellikleri detaylı bir şekilde ortaya konmuştur. Sığınmacılar ve Yerel Halkın Sosyo-Mekânsal Etkileşimi: Burdur Örneği başlıklı çalışmada Afganistan, Pakistan ve özellikle Somalili sığınmacıların yoğun olarak yaşadığı Burdur şehrinde sığınmacıların sosyo-mekansal durumları yerel halk perspektifinden ele alınmış ve incelenmiştir.

10 x Kent Çalışmaları II Bu bağlamda yaş aralığında 49 kişiyle mülakat görüşmesi yapılmış, yapılan mülakatlar sonucu yapılan değerlendirmede yerel halkın sığınmacıların varlığından ve kent içi sosyal ve kamusal mekânları onlarla paylaşmaktan genel itibariyle rahatsız olmadıkları, ancak kültürel farklılıklar, iletişim problemi ve ekonomik nedenlerden dolayı az da olsa bazı rahatsızlıkların olduğu tespit edilmiştir. Konya ya dair bilinen algıların neler olduğunu ve Konya da ikamet etmeyen kişilerin zihnindeki Konya yı irdelemeyi amaç edinen Mitler ve Algılar: Konya Kent Algısı Üzerine Ampirik Bir Çalışma başlıklı çalışmada 402 kişiye yapılan bir anketin sonuçları değerlendirilmiştir. Çalışmada Konya algısını ortaya koymak için Konya yı nasıl tanımlarsınız? diye açık uçlu bir soru sorulmuş ve verilen cevaplar özgünlüğünü korumak için aynen aktarılmıştır. Hem bu soruya verilen cevaplarda hem de çalışmada Konya algısının karmaşık, birbirini tutmayan çelişkili ve oldukça genellemeci olduğu vurgulanmaktadır. Kent ve Su Kaynakları başlıklı çalışmada öncelikle dünyadaki su kaynaklarından bahsedildikten sonra kentlerinde yeryüzündeki dağılışında su kaynaklarının etkisi konusu irdelenmiş daha sonra da kentlerin su kaynaklı sorunları üzerinde durulmuştur Sonrası Diyarbakır Kent Kimliğinin Değişimi (Sosyal, Siyasal, Dini)başlıklı çalışmada öncelikle kent kimliğinin oluşumu ile ilgili bilgiler verilmiş daha sonra 1980 sonrasında Diyarbakır daki sosyal değişimi etkileyen faktörler üzerinde durulmuştur sonrasında kentin sosyal değişimini sağlayan faktörler; sosyal yapı, siyasal yapı ve dini yapı gibi başlıklar altında ele alınmış ve tarihsel olarak meydana gelen değişimlerle ilgili tespitlerde bulunulmuştur. Kentsel stresin nedenlerini belirlemeyi amaç edinen Kentsel Stres Kaynaklarının Belirlenmesine Yönelik Nitel Bir Çalışma başlıklı makalede nitel araştırma yaklaşımlarından olgubilim deseni uygulanmıştır. Görüşme tekniğinin uygulandığı çalışmada gönüllülük esasına göre üç farklı il merkezinde (Ankara, Gaziantep, Siirt) 72 kişi ile birebir görüşmeler yapılmıştır. Çalışmada kentsel stres kaynaklarını belirlemek için; kentsel planlama ve uygulama süreci, çevre sorunları, ekonomik koşullar, sosyal ve kültürel etkenler, eğitim, sağlık ve güvenlik kaynaklı olmak üzere yedi tema ve alt temalar belirlenmiş ve her bir temaya ilişkin açıklamalara yer verilmiştir. Antakya Kentsel Sit Alanının Kültür Turizmi Yönüyle Değerlendirilmesi (Hatay) başlıklı çalışmada sahanın genel özellikleri ve sınırları verildikten sonra Antakya Belediyesi sınırları içerisinde kalan kentsel ve arkeolojik sit alanlarının özellikleri ve inceleme alanındaki sosyo-kültürel çekiciliğe sahip mekânların özellikleri verilmiş ve daha sonra Antakya kentsel sit alanının kültür turizmi açısından değerlendirmesi yapılmıştır. Kent Planlaması ve Jeomorfoloji başlıklı çalışmada sağlıklı ve sürdürülebilir bir kent planlamasında jeomorfolojinin önemi üzerinde durulmuş ve bu hususla ilgili detaylı bir literatüre yer verilmiştir. Çalışmada önce planlama ve kent planlaması kavramları ile ilgili bilgiler verildikten sonra kent planlaması ve jeomorfoloji başlığı altında öncelikle kentlerin kurulması, gelişmesi ve planlamasında doğal ortamın önemi üzerinde durulmuş, sonra jeomorfolojinin kent planlaması üzerindeki etkileri ile ilgili bilgi verilmiş ve en sonunda da planlamanın aşamaları üzerinde durulmuştur.

11 Ön Söz xi Kalkınma Dinamiklerinde Meydana Gelen Değişim: Bölgesel Kalkınmada Ekzojen Kalkınmadan Endojen Kalkınmaya Geçiş başlıklı çalışmada öncelikle kalkınma kavramının ortaya çıkışı ve tarihsel gelişimi üzerinde durulmuş, sonra ulusal kalkınma politikalarının bölgesel kalkınmaya dönüş serüvenine yer verilmiş en son olarak da eksojen kalkınmadan endojen kalkınmaya dönüşümün nasıl gerçekleştiği anlatılmıştır. Kent ve Afet başlıklı çalışmada afetlerle ilgili kavramlara yer verildikten ve afetler sınıflandırıldıktan sonra afet yönetimi konusuna bilgi verilmiştir. Afetlerin kentlere etkileri başlığı altında kent-afet ilişkisi yedi alt başlık altında toplanmış ve bu alt başlıklar tek tek açıklanmıştır. Daha sonra sonuç bölümünde kentlerde afetlerin etkilerini azaltabilmek için bazı önerilerde bulunulmuştur. Son olarak, teorik ve uygulama çalışmaları ve saha çalışmalarını bir arada sunan bu eserin bilim hayatına katkıda bulunmasını ve hayırlı olmasını diler, esere katkıda bulunan değerli araştırmacılara ve özellikle Yrd. Doç. Dr. Arif KEÇELİ ve Yrd. Doç. Dr. Şaban ÇELİKOĞLU na emeklerinden dolayı teşekkür ederim. Prof. Dr. Mehmet KARAKUYU

12 BÖLÜMLER VE YAZARLARI 1. Bölüm: Sürdürülebilir Kentler Nasıl Oluşturulur? Yapılması Gerekenler ve Engeller Mehmet Karakuyu, Fatih Üniversitesi 2. Bölüm: Gemlik in Kentsel Gelişim Sürecini Etkileyen Coğrafi Faktörler Saliha Koday, Atatürk Üniversitesi Gökhan Baki, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi 3. Bölüm: Karadeniz Ereğli Şehrinde Kentleşme ve Mekânsal Yayılış Özellikleri Şaban Çelikoğlu, Bülent Ecevit Üniversitesi Mustafa Yılmaz, Bülent Ecevit Üniversitesi 4. Bölüm: Sığınmacılar ve Yerel Halkın Sosyo-Mekânsal Etkileşimi: Burdur Örneği Arif Keçeli, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Oğuzhan Şanlıtürk, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi 5. Bölüm: Mitler ve Algılar: Konya Kent Algısı Üzerine Ampirik Bir Çalışma Necati Anaz, Polis Akademisi Güvenlik Bilimleri Enstitüsü Melike Dolu, Necmettin Erbakan Üniversitesi 6. Bölüm: Kent ve Su Kaynakları Halid Pektezel, Namık Kemal Üniversitesi 7. Bölüm: 1980 Sonrası Diyarbakır Kent Kimliğinin Değişimi (Sosyal, Siyasal, Dini) Mehmet Yanmış, Dicle Üniversitesi 8. Bölüm: Kentsel Stres Kaynaklarının Belirlenmesine Yönelik Nitel Bir Çalışma Mehmet Fatih Kaya, Siirt Üniversitesi Recep Aksu, Dicle Üniversitesi 9. Bölüm: Antakya Kentsel Sit Alanının Kültür Turizmi Yönüyle Değerlendirilmesi (Hatay) Çağlar Kıvanç Kaymaz, Atatürk Üniversitesi 10. Bölüm: Kent Planlaması ve Jeomorfoloji Emre Özşahin, Namık Kemal Üniversitesi 11. Bölüm: Kalkınma Dinamiklerinde Meydana Gelen Değişim: Bölgesel Kalkınmada Ekzojen Kalkınmadan Endojen Kalkınmaya Geçiş Fatih Kaan Akyar, İstanbul Üniversitesi 12. Bölüm: Kent ve Afet Mehmet Değerliyurt, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi

13 İÇİNDEKİLER YAZARLAR HAKKINDA...iii ÖN SÖZ... ix BÖLÜMLER VE YAZARLARI...xii İÇİNDEKİLER...xiii 1. BÖLÜM SÜRDÜRÜLEBİLİR KENTLER NASIL OLUŞTURULUR? YAPILMASI GEREKENLER VE ENGELLER Giriş... 1 Sürdürülebilir Kentleşmenin Tarihi... 2 Sürdürülebilir Kalkınma ve Sürdürülebilir Kentler... 5 Sürdürülebilir Kentler İçin Neler Yapmalıyız?... 6 Kentleri Sürdürebilir Hale Getirmek Niçin Zor? Sonuç ve Değerlendirme Kaynakça BÖLÜM GEMLİK İN KENTSEL GELİŞİM SÜRECİNİ ETKİLEYEN COĞRAFİ FAKTÖRLER Giriş Doğal Çevre Özelliklerinin Gemlik in Kentsel Gelişimine Etkileri Jeolojik Özellikler Jeomorfolojik Özellikler İklim Özellikleri ve Etkileri Doğal Bitki Örtüsü ve Etkileri Hidrografik Özellikler ve Etkileri Beşeri Çevre Özelliklerinin Gemlik in Kentsel Gelişimine Etkisi... 23

14 xiv Kent Çalışmaları II Nüfus Özellikleri Yerleşme Özellikleri Kentsel Fonksiyonlar Ekonomik Fonksiyonlar Hizmet Fonksiyonları Sanayi Fonksiyonu Tarım Fonksiyonu Sonuç Kaynakça BÖLÜM KARADENİZ EREĞLİ ŞEHRİNDE KENTLEŞME VE MEKÂNSAL YAYILIŞ ÖZELLİKLERİ Giriş Ereğli Şehrinin Kuruluş Yeri Özellikleri Ereğli Şehrinin Kuruluş ve Gelişimi Ereğli de Mekânsal Yayılma Ereğli Şehrinin Fonksiyon Alanları Ereğli Şehrinin Fonksiyonel Özellikleri Sonuç Kaynakça BÖLÜM SIĞINMACILAR VE YEREL HALKIN SOSYO-MEKÂNSAL ETKİLEŞİMİ: BURDUR ÖRNEĞİ Giriş Çalışma Alanı Yöntem Bulgular Sonuç Kaynakça... 86

15 İçindekiler xv 5. BÖLÜM MİTLER VE ALGILAR: KONYA KENT ALGISI ÜZERİNE AMPİRİK BİR ÇALIŞMA Giriş Metodoloji Bulgular Demografik Özellikler Sonuç Yerine Kaynakça Özet BÖLÜM KENT VE SU KAYNAKLARI Giriş Dünya daki Başlıca Su Kaynakları Yeraltı Suları Akarsular Göller Deniz ve Okyanuslar Kentlerin Dağılışında Su Kaynaklarının Etkisi Kent ve Yeraltı Suları Kent ve Sıcak Su Kaynakları Kent ve Akarsular Kent ve Göller Kent ve Denizler - Okyanuslar Kent ve Su Kirliliği Kent ve Yeraltı Suyu Kirliliği Kent ve Akarsu Kirliliği Kent ve Göl Kirliliği Kent ve Deniz Kirliliği Kent ve Su Kaynaklı Sorunlar...125

16 xvi Kent Çalışmaları II Kentlerde Su Kaynaklarının Korunması ve Sürdürülebilir Kullanımı Sonuç Kaynakça BÖLÜM 1980 SONRASI DİYARBAKIR KENT KİMLİĞİNİN DEĞİŞİMİ (SOSYAL, SİYASAL, DİNİ) Giriş Kent Kimliğinin Oluşumu Sonrasında Diyarbakır da Sosyal Değişimi Etkileyen Ana Faktörler Kentin Sosyal Yapısı Kentin Siyasal Yapısı Kentin Dini Yapısı Değerlendirme ve Sonuç Kaynakça BÖLÜM KENTSEL STRES KAYNAKLARININ BELİRLENMESİNE YÖNELİK NİTEL BİR ÇALIŞMA Giriş Yöntem Araştırmanın Deseni Çalışma Grubu Verilerin Toplanması ve Analizi Geçerlilik ve Güvenilirlik Bulgular ve Yorumlar Tartışma ve Sonuç Kaynakça...169

17 İçindekiler xvii 9. BÖLÜM ANTAKYA KENTSEL SİT ALANININ KÜLTÜR TURİZMİ YÖNÜYLE DEĞERLENDİRİLMESİ (HATAY) Giriş Araştırma Sahasının Genel Özellikleri Materyal ve Yöntem Antakya Belediyesi Sınırları İçerisinde Kalan Kentsel ve Arkeolojik Sit Alanlarının Özellikleri İnceleme Alanında Bulunan Potansiyel Tarihi, Arkeolojik, İnanç ve Sosyo-Kültürel Turizm Çekiciliklerinin Genel Özellikleri Aziz Paul Ortodoks Kilisesi Antakya Kentsel Sit Alanının Kültür Turizmi Açısından Değerlendirilmesi Sonuç, Sorunlar ve Çözüm Önerileri Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Katkı Belirtme Kaynakça BÖLÜM KENT PLANLAMASI VE JEOMORFOLOJİ Giriş Materyal ve Yöntem Kent Planlaması Kent Planlaması ve Jeomorfoloji Sonuç Kaynakça...226

18 xviii Kent Çalışmaları II 11. BÖLÜM KALKINMA DİNAMİKLERİNDE MEYDANA GELEN DEĞİŞİM: Bölgesel Kalkınmada Ekzojen Kalkınmadan Endojen Kalkınmaya Geçiş Giriş Kalkınma ve Kalkınma Dinamiklerinde Meydana Gelen Değişim Kamusal Teşviklerde Ulusaldan Bölgesele Dönüşüm Türkiye nin Ab Üyelik Süreci ve Bölgesel Kalkınma Ajanslarının Kurulması Ekzojen Kalkınmadan Endojen Kalkınma Dönüşüm Sonuç Kaynakça BÖLÜM KENT VE AFET Giriş Afetle İlgili Kavramlar Afetlerin Sınıflandırılması Afet Yönetimi Afetlerin Kentlere Etkileri Sonuç Kaynakça...269

19 9. BÖLÜM ANTAKYA KENTSEL SİT ALANININ KÜLTÜR TURİZMİ YÖNÜYLE DEĞERLENDİRİLMESİ (HATAY) Çağlar Kıvanç Kaymaz GİRİŞ Turizm, dinlenme, eğlenme, görme, tanıma, sportif faaliyetlerde bulunma veya izleme, bilgi ve görgüsünü artırma gibi amaçlarla; ya da sadece zevk için yapılan gezi (seyahate çıkma) (Doğanay ve Zaman, 2013: 1) ve en basit anlamıyla dinlenmek ve tatil geçirmek amacıyla yolculuğa çıkmak demektir (Özgüç, 2011: 13). Turizmin varoluş nedeni, yeryüzünde farklı ve özgün, doğal ve insanoğlu üretimlerinden oluşan kültür ve kültürel peyzajların varlığıdır (Soykan, 2004: 8; Kayserili, 2014: 23). Turizm için doğal ve kültürel kaynakların korunması, geliştirilmesi gerekirken; kültürel ve doğal değerlerin geliştirilmesi için turizm önemli bir araçtır (Tanrıkulu, 2014: 323). Böylece hizmet sektörü içinde yer alan turizm, günümüzde önemli bir endüstri haline gelerek (Zaman, 2012: 3), kültür, spor, inanç, kongre, kış, ekoturizm, sağlık, yat, kırsal, şehir, yayla, kıyı, dağ, etnik, gastro, özel ilgi, kongre, eğlence, agro, çiftlik, kutup, uzay, afet, kamp-karavan, gençlik turizmi (Doğanay ve Zaman, 2013: 6-7) gibi birçok turizm türünün ortaya çıkmasına neden olmuştur. Turizm çeşitlerinden biri olan kültür turizmi ve bunun alt grubu olan miras turizmi çekiciliklerinin çoğunluğunun coğrafi mekâna bağlı olması ve bir kısmının miras niteliğini coğrafi mekândan alması açısından (Doğaner, 2003: 1-2) ve turistik kaynaklar arasında beşeri kaynakların (kültürel) son yıllarda kültür mirası ve bu mirasın kültürel turizm aracılığıyla değerlendirilmesi kültür turizminin dünya turizminde önemli bir yere sahip olmasında etkili olmuştur (Doğanay ve Zaman 2013: 9; Emekli, 2005: 100). Ancak bir yerin kültür turizmine uygunluğu turizme konu olan yerlerin veya kültürel unsurla-

20 172 Kent Çalışmaları II rın o bölgeye özgü eşsiz ve otantik olması ile kültürel imaj yaratmaya yönelik, kültürel yönetimin ve özgün bir kültürel yaşam tarzının olmasına bağlıdır (Bachleitner ve Zins, 1999: 200). Sit alanları, tarih öncesinden günümüze kadar gelen çeşitli medeniyetlerin ürünü olan ve bu medeniyetlerin yaşadıkları devirlerin sosyal, ekonomik, mimari ve benzeri özelliklerini yansıtan kent ve kent kalıntılarıdır. Kültür varlıklarının yoğun olarak bulunduğu sosyal yaşama konu olmuş veya önemli tarihi olayların yaşanmış olduğu yerler olması yönüyle bu alanlarda tespit çalışmaları yapılmakta; gerek kültürel gerekse tabiat özellikleri ile koruma çalışmaları yapılmaktadır (Resmi Gazete, 1983 (Web 1); Gül ve Şahin, 2010: 1566). Başka bir ifadeyle yerleşmeler halinde bir araya gelmiş tarihsel kaynaklar bir ülkenin önceki nesillerinden kendisine miras kalan kentsel ve arkeolojik sitler gibi bunlar içerisinde yer alan binalar, eski anıtlar ve başka çeşitli maddi varlıklarıdır (Özgüç, 2011: 140). Bu alanlar dünyada miras değeri en yüksek alanlar olarak kabul edilen sahalardan bazılarıdır (Doğaner, 2003: 3). Turisti harekete geçiren kültür turizminin zengin kaynakları arasında dünyada gelişen ilk medeniyetlerin kalıntılarının bulunduğu yerlerdeki sit alanları (arkeolojik sit, tarihi sit, kentsel sit), mimari yapılar (anıtsal tek yapılar, tarihi konutlar, kaleler, dini yapılar (cami, kilise), modern mimari), tarihi yollar, savaş alanları, kutsal yerler, müzeler, parklar, mekâna bağlı kültürel çekicilikler yer alırken, bir ulus ya da etnik gurubun kültür ü hayat tarzı, değer yargıları, normlarıyla tanımlanabilir; yani, dini, dili, gelenek ve davranışları, giyim-kuşam, mimari, el sanatları, sanatı icra yolları (müzik, dans ve tiyatro) ile siyasal ve toplumsal örgütlenme yollarının birlikteki bütünlüğünden oluşan turistik kaynaklar turistlere çok çekici gelmektedir (Özgüç, 2011: ; Doğaner, 2013: 13). Zengin tarihi ve kültürel geçmişe sahip olan kentsel sit alanları birçok yerleşim alanı için önemli bir turizm potansiyeli oluşturmaktadır. İnsanların yeni bilgi, deneyim kazanarak kültür seviyesini artırmak ve kültürel farklılıkları öğrenmek amacıyla kültürel mekânları görmek ve kültürel olaylara katılmak için yer değiştirmesiyle (Doğaner, 2013: 13) kültür turizmi hareketliliği ortaya çıkmaktadır. Çünkü geçmişle gelecek arasında bir bağ kurulmasına aracı olan kültürel miraslar; kültürel kimliğin oluşmasında ve korunmasında önemli bir paya sahiptir. Bu bağlamda toplumun duygularını beslemesi, insanlığın ortak geçmişine katkıda bulunmasının yanında, kendi dönemlerinin şahitleri ve o dönemlerin özelliklerini bize aktaran bilgi kaynakları olup, kültürel hafızanın da temellerini oluştururlar. Bu varlıkların korunmasıyla bilim, sanat, endüstri gibi çeşitli alanların belli dönemlerine ait özelliklerinin günümüze aktarılması sağlanmaktadır (Yasin, 2007: 1). Bu kapsamda turizm faaliyeti günübirlikçiler ve turistler için bu alanları gezme-görme, farklı kültüre ait insanlarla temaslarda bulunma, alışveriş, otantik mekânlarda oturma, dinlenme, farklı tatlar tatma, çok çeşitli inançlara ait kutsal mekânları gezme ve ibadet etme, tarihi kalıntıları görme gibi farklı bir alternatif turizm olanağı sunmaktadır. Günümüzde kentlerin hızla modernleşmeye doğru gittiği göz önüne alındığında eski yerleşim alanlarını koruyarak yeni yerleşim alanları oluşturulabilir. Kültürel miras

21 Antakya Kentsel Sit Alanının Kültür Turizmi Yönüyle Değerlendirilmesi (Hatay) 173 değerlerinin yere özgü ayırt edici ya da farkındalık yaratan unsurlar olarak, özellikle tarihsel kentler arası var olan rekabet sürecinde önemli bir pazarlama aracı olarak kullanıldığı göz önüne alınırsa sürdürülebilir koruma-geliştirme stratejilerinin içerik ve kapsamının tanımlanmasında önemli rol üstlendiği açıktır (Özcan ve Koç San, 2011: 98). Bu sayede eski yerleşim alanlarını yeni yerleşim alanları içinde bir cazibe merkezi olarak kullanmak, tarihi ve kültürel dokuyu atıl kalmaktan çıkararak, sürdürülebilir şekilde işletilmesi ve gelecek nesillere aktarılması mümkün olabilir. Kültürel mirasın koruma kullanma dengesi gözetilerek sürdürülebilir kalkınma çerçevesinde ele alınması, benzersiz kültürel mirasımızı tanıtmak ve tüm insanlığı bunları paylaşmaya davet etmek açısından önemlidir (Emekli, 2005: 103). Ayrıca ülke/bölge algısını ve rekabet gücünü artırmak, yerel ve bölgesel ekonomilere katkı sağlamak, gelişmiş bir kültür bilinci ile doğal ve tarihsel mirası geleceğe taşımak için kültürel turizm önemli bir araç olarak ortaya çıkmaktadır (Emekli, 2013: 657). Hatay turizm potansiyeli yüksek olan fakat bugüne kadar bu potansiyelin tam olarak değerlendirilemediği illerimizden biridir. Bu potansiyeli oluşturan değerlerden en önemlileri sahanın doğal, kültürel, tarihsel ve inanç özellikleridir (Tosun ve Bilim, 2004: 128). Antakya kent merkezi ve kentsel sit alanı sahip olduğu bu beşeri turistik kaynak değerlerini büyük oranda yerleşmenin tarihsel gelişimine borçludur. Yörenin bilinen ilk tarihi Orta Paleolitik döneme kadar uzanır. Bölgede yapılan kazılardan edinilen bilgiye göre; Antakya yöresinde, Orta Paleolitik dönemden M.Ö lü yıllara kadar yerleşim merkezlerinin bulunduğu sonucuna ulaşılmıştır (Bahadır, 2012: 13). Roma Dönemi nde Antiochia 750 bin insanın yaşadığı, Roma ve İskenderiye den sonra dünyanın üçüncü büyük ticaret, kültür ve eğlence kentidir. Pers işgalinden başka veba salgınları, yangınlar ve depremlerde kente büyük zararlar vermiştir (Güney ve Güney, 2011: 225, Güngördü, 2007: ). Helenistik Dönem in (M.Ö ) en önemli gelişmelerinden biri Güneybatı ve Güney Anadolu nun, Doğu Akdeniz ile yapılan ticaretin yoğunlaşması olarak hızla kalkınıp zenginleşmeleridir. Buna paralel olarak büyük bir kentleşme dönemi başlamıştır (Değirmencioğlu ve Ahipaşaoğlu, 2011: 24). Helenistik Dönem de Büyük İskender in ölümünden sonra Eski Pers İmparatorluğunun Hindistan sınırlarına değin uzanan büyük bölümü Selevkos un payına düşmüş olup, o da önce ülkeyi Dicle üzerinde kendi adını verdiği yeni kentten, sonra Orontes Nehri (Asi Nehri) üzerinde, babası Antiokhos un adını verdiği Antiokheia dan (Antakya) yönetmiştir ( Lloyd, 1989: 168). Antakya, M.Ö. 300 yılında Selevkos I. Nikator Antigonia kentini yıkarak kentin kalıntılarıyla Antigonia 8 km uzağına Antioch u (Bugünkü Antakya yı) kurmaya başlamıştır. Ancak şehrin başkent olması I. Nikator un oğlu Antiochus I. Soter döneminde olmuştur (Bahadır, 2012: 17-18). M.S yılları arasında Hz. İsa nın 10 havarisinden 3 ü (Pavlos, Barnabas ve Petrus) Antakya ya gelerek Hristiyanlığı Kudüs dışından ilk defa Antakya da yaymışlardır. Hz. İsa ya inananlara ilk defa Antakya da Hristiyan denilmiştir (Kaya ve Gündüz, 2011: 40).

22 174 Kent Çalışmaları II Antakya, M.S. 636 yılında Müslümanların, yılları arasında Bizans yönetiminin, yılları arasında Selçukluların, yılları arasında haçlıların ve yılları arasında Memluklerin yönetiminde kalan şehir, 1516 yılında Yavuz Sultan Selim tarafından Osmanlı İmparatorluğuna katılmıştır. I. Dünya savaşının sonuna kadar Halep merkez sancağına bağlı bir kaza merkezi olarak Osmanlı Devleti yönetiminde kalmıştır (Gündüz, 2009: 11-19). I. Dünya savaşı sonrasında 1919 yılında Fransız yönetimine geçen Antakya, 1921 tarihinde Hatay topraklarıyla birlikte özel bir statüyle Fransız mandası olarak yönetilen Suriye topraklarına katılmıştır yılına kadar Fransız işgalinde kalan şehirle Mustafa Kemal Atatürk özel olarak ilgilenmiştir. Bu amaçla Atatürk ün Adana da 1923 yılında yapmış olduğu bir konuşmasında Kırk asırlık Türk yurdu düşman elinde esir kalamaz sözünü söylemesi üzerine Hatay meselesi Türkiye nin gündemine oturmuştur (Melek, 1999: ). Türkiye bundan sonra iki aşamalı plan uygulamıştır. İlk aşamada Milletler Cemiyeti ne Türkiye Cumhuriyeti tarafından sunulan Hatay ın bağımsızlık isteği 1937 yılında kabul edilmiştir. Böylece bağımsız Hatay Devleti Cumhurbaşkanı Tayfur Sökmen, Başbakanı Abdurrahman Melek ve Meclis Başkanı olarak Abdülgani Türkmen ile kurulmuştur (Fotoğraf 1). Sonrasında 1939 yılında Fransızlarla yapılan anlaşma ile Hatay-Suriye sınırı çizilmiş ve sonrasında Türkiye Cumhuriyeti topraklarına katılmıştır (Pehlivanlı, vd., 2001: 133). Bu tarihten sonra Hatay il, Antakya ise merkez ilçe olmuştur. Antakya, ilkçağlarda ve özellikle Roma-Bizans imparatorlukları döneminde olimpiyat oyunlarının düzenlendiği, kalabalık nüfuslu, dünyanın en büyük şehirlerinden biri, kilometrelerce uzunlukta muazzam surları bulunan önemli bir askeri üs ve ticaret merkezidir. Tarih boyunca farklı isimlerle anılan bu yerin adı, İslam öncesi dönemde Antiochia, Antikçağ da Doğunun Kraliçesi (Orientis Apicem Pulcrum) lakabıyla ve İslami dönemde Antakiye şekline dönüşmüş ve bugün Antakya ismiyle anılmaktadır (Kaya ve Gündüz, 2011: 40; Demir, 1996: 36). Fotoğraf 1. Hatay Devleti nin Meclis Binası (Günümüzde kültür merkezi olarak kullanılmaktadır)

23 Antakya Kentsel Sit Alanının Kültür Turizmi Yönüyle Değerlendirilmesi (Hatay) 175 Araştırma Sahasının Genel Özellikleri Türkiye nin en güneyinde, Hatay ilinin merkezi olan Antakya Şehri (Fotoğraf 2), Akdeniz Bölgesi nin Adana Bölümü nün en doğusunda bulunmaktadır (Harita 1). Araştırma sahası kuzeyden Amik Ovası, doğu ve güneydoğudan Habibi Neccar Dağı ve Kuseyr Platosu, güneyden Dursunlu ve Turunçlu, batıdan Çekmece belediyeleriyle çevrili bir konumda bulunur. Harita 1: İnceleme alanının lokasyon haritası İnceleme alanının ana hatları tektonik faaliyetler tarafından belirlenmiş bir çöküntü ovasının batısında yer alan Habibi Neccar Dağı nın yamaçlarına kurulmuştur. İnceleme alanında akarsu vadi tabanlarındaki Kuvaterner alüvyonları dışında, kalker, marn, kumtaşı ve konglomeradan oluşan bir litoloji hâkimdir (Ateş vd., 2004: 109). Şehrin doğusundaki Habibi Neccar Dağı (509 m) aslında Kuseyr Platosu nun (Alagöz, 1944: 215; Korkmaz ve Fakı, 2009: 326) devamı niteliğinde olup, düşey atımlı faylar nedeniyle vadi tabanından ani ve belirgin bir yükselti farkı oluşturmuş ve dağ niteliği kazanmıştır. Esasen karakteristik bir dağ morfolojisine sahip olmayan yer şeklinin en yüksek yeri 509 metredir. Şehrin kurulduğu alan jeomorfolojik olarak bir graben alanıdır. Bu graben alanı, çeşitli yer şekillerinin izlendiği bir alan olmakla birlikte, taraçalar, birikinti yelpazeleri ile yamaç döküntüleri gibi yer şekillerine de sahiptir. Yer şekilleri arasındaki bağlantılar ise az veya çok eğimli yamaçlar vasıtasıyla sağlanmaktadır. Akdeniz ikliminin görüldüğü inceleme alanında yıllık ortalama sıcaklık 18.2 C, yıllık ortalama yağış değeri 1078 mm dir. Yaz mevsimleri sıcak ve kurak geçerken, ılık geçen kış mevsimleri yıllık yağışın yaklaşık yarısını almaktadır.

24 176 Kent Çalışmaları II Antakya şehir merkezinin toplam nüfusu dir ( Web 2). Çalışma alanı ve yakın çevresinin hâkim ekonomik faaliyetleri tarım, hizmet, sanayi ve turizm faaliyetleridir. Materyal ve Yöntem Fotoğraf 2: Antakya kent merkezinden bir görünüm Tarihi kentsel sit alanlarının sahip olduğu kültürel değerler ve bu değerlerin kültür turizmi için taşıdığı önem nedeniyle Antakya kentsel sit alanının değerlendirilmesi araştırmanın çıkış noktasını oluşturmuştur. Bu kapsamda Antakya kentsel sit alanının sahip olduğu kültürel değerlerinin turizmindeki önemi saptanmaya çalışılmıştır. Antakya belediye sınırları içerisindeki kentsel sit alanının kültür turizmi yönüyle mevcut potansiyelinin tespit edilmesi, bu potansiyelin kültür turizminde ne ölçüde kullanıldığı ve korumakullanma dengesi kurularak nasıl geliştirileceği gibi konular üzerinde durulmuştur. Bu çalışma için uygulanan yöntemler, literatür çalışmaları, arazi etüt ve gözlemleri, mülakat ve SWOT (GZFT) analizi hazırlanması olup, bu yöntemle elde edilen bulgular neticesinde çalışma sahasındaki kültürel turistik kaynakların kentsel sit alanı çerçevesinde kültür turizmi değerlendirilmesinin yapılması hedeflenmiştir. Çalışma dört aşamadan oluşmaktadır (Şekil 1). İlk aşamada inceleme alanına ait sınırlar ortaya konmuştur (Büyükşehir belediye sınırı henüz net olarak belirlenmediği ve çizilmediği için 2012 yılı öncesi sınır baz alınarak kentsel sit alanı sınırı çizilmiştir). Bu amaçla Antakya Belediyesi imar ve planlama birimine bağlı KUDEB (Koruma Uygulama ve Denetim Müdürlüğü) nün hazırladığı sayısal haritadan yararlanılmıştır. İkinci aşamada ise çalışma için gerekli literatür toplanmıştır. Üçüncü aşamada arazi çalışması yapılmış olup, kent merkezi içerisinde bulunan kültürel değerler ayrı ayrı incelenerek

25 Antakya Kentsel Sit Alanının Kültür Turizmi Yönüyle Değerlendirilmesi (Hatay) 177 fotoğrafları çekilmiştir. Hatay a gelen turistlerin ziyaretçi profilleri, gezi güzergâhları, konakladıkları gün sayıları, yıl içerisinde yoğun olarak talep gösterdikleri aylar hakkında bilgi toplamak amacıyla turlar tarafından öncelikli olarak tercih edilen dört büyük oteldeki yetkililer ve tur şirketleri ile mülakatlar yapılmıştır. Elde edilen verilerin ışığında inceleme alanın turizm potansiyeli açısından güçlü ve zayıf yönleri ile bu yönler bakımından oluşan fırsat ve tehditlerin ortaya konulduğu SWOT (GZFT) analizi yapılmıştır. Son olarak yapılan değerlendirmeler sonucunda; kentsel sit alanı içerisinde kültür turizmine konu olan değerlerin tanıtılarak turizme kazandırılması, çevre sorunları, kent içerisinde yanlış yapılaşma, kültürel kaynak değerlerinin bakımsız ve yok olma tehlikesi ile karşı karşıya olduğu çalışma sahasındaki mevcut sorunlar tespit edilmiş ve bu sorunlara önerilerde bulunulmuştur. Çalışma, Antakya kent merkezinin sahip olduğu kültür turizm potansiyelinin ortaya konulması, kent içi kültürel mirasların korunması ve değerlendirilmesi amacıyla yapılacak planlanma çalışmalarında kullanılabileceğinden ayrıca bir önem taşımaktadır. Şekil 1: Çalışma planı Antakya Belediyesi Sınırları İçerisinde Kalan Kentsel ve Arkeolojik Sit Alanlarının Özellikleri Kültür ve Turizm Bakanlığı nın Türkiye genelinde yıllara göre sit alanları incelendiğinde 2002 yılında tescilli sit alanları sayısı 6812 iken, 2005 yılında 7850, 2010 yılında ve 2014 yılı sonu sit alanı tescillenmiştir (Web 3) yılı sonu Türkiye genelinde arkeolojik sit alanı, 436 diğer sit alanları (üst üste sit alanları), 265 kentsel sit alanı, 159 tarihi sit alanı, 32 kentsel arkeolojik sit alanı bulunmaktadır (Web 4).

26 178 Kent Çalışmaları II Hatay ilinde 346 adet arkeolojik sit alanı, 1 adet tarihi sit alanı, 2 adet kentsel sit alanı, 1 adet doğal ve tarihi sit alanı, 2 adet arkeolojik ve doğal sit alanı bulunmaktadır (Web 5). Hatay ilinin bu yönüyle zengin bir sit alanı potansiyeline sahip olduğu görülmektedir (Tablo 1). Tablo 1: Hatay ilinde türlerine göre sit alanları ve sayıları HATAY SİT ALANLARI Sayı Arkeolojik Sit Alanı 340 Kentsel Sit Alanı 2 Tarihi Sit Alanı 1 Diğer Sit Alanları Arkeolojik ve Doğal Sit Alanı 2 Doğal ve Tarihi Sit Alanı 1 TOPLAM 346 Kaynak: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü (2014 yılı sonu istatistikleri) (Web 5) İnceleme alanına ait kültür varlıkları Hatay Valiliği tarafından envanter altına alınmış ve bu amaçla Hatay Kültür Envanteri adlı çalışma oluşturulmuştur. Ayrıca Antakya Belediyesi KUDEB birimi tarafından bu sit alanları tasnif edilmiş ve haritalanmıştır. Bu haritaya göre, inceleme alanında farklı türlerdeki sit alanlarının toplam alanı ha dır. Bu alan içerisinde en fazla paya ha ile 3. derece arkeolojik sit alanı ve kentsel sit etkileme geçiş alanı, en az paya ise ha ile 1. derece arkeolojik sit alanı sahiptir. Ayrıca sit alanlarının önemli bir kısmı Asi Nehri ile Habibi Neccar Dağı arasında iç içe geçen yarım daireler şeklinde birbirini sarmakta, inceleme alanının kuzey kesimlerinde ve kenarlarda dağılış göstermektedir (Tablo 2, Harita 2). Tablo 2: Sit alanının derecesi ve türü yönüyle sınıflandırılması ve toplam alanları (ha) Sit Alanı Derecesi ve Türü Alanı (ha) 1.Derece Arkeolojik Sit Alanı Derece Arkeolojik Sit Alanı Derece Arkeolojik Sit Alanı ve Kentsel Sit Etkileme Geçiş Alanı Kentsel Sit Alanı ve 3. Derece Arkeolojik Sit Alanı Kentsel Sit Alanı 16.58

27 Antakya Kentsel Sit Alanının Kültür Turizmi Yönüyle Değerlendirilmesi (Hatay) 179 Harita 2: İnceleme alanındaki sit alanı sınırları Buna karşılık inceleme alanındaki kültür varlıkları fazladan aza doğru çevreyle uyumlu geleneksel yapı (545), tescili devam edecekler (304), tescile önerilen eserler (199) diye sıralanmaktadır (Şekil 2).

28 180 Kent Çalışmaları II Şekil 2: İnceleme alanındaki kültürel varlıkların gruplandırılması Antakya Belediyesi sınırları içerisinde kalan 5 farklı türden sit alanı içerisinde yaklaşık 31 sınıfta toplanmış tarihi ve kültürel öneme sahip eser bulunmaktadır. Bu bağlamda çalışma alanındaki tarihi ve kültürel yapıların 187 si Kentsel Sit Alanı ve 3. Dereceden Arkeolojik Sit Alanı, 11 i Kentsel Sit Alanı, 11 i 3. Dereceden Arkeolojik Sit Alanı ve Kentsel Sit Alanı ve 3 ü 3. Dereceden Arkeolojik Sit Alanı içerisinde yer almaktadır (Tablo 3). Tablo 3: İnceleme alanındaki kültürel varlıkların türleri, bulundukları sit bölgesi ve sayıları Kültürel Varlıkların Türü Toplam Sayısı Sit Alanlarına Göre Dağılışları Konut (3) 2 (5) Konut+Ticaret (3) 1 (5) Cami (3) 3 (5) Çeşme (3) 1 (5) Ticaret 5 5 (3) Cami+Ticaret 1 1 (3) Hamam 4 4 (3) Kilise 4 4 (3) Havra 1 1 (3) Sinema 1 1 (4) Han 3 3 (3) Duvar 2 1 (3) 1 (5) Boş 4 4 (3) Mescit 5 5 (3) Kaya Mezarları 1 1 (2) Dükkân 1 1 (3) Fabrika 1 1 (3) Pasaj 1 1 (3) Konut+Ticaret+Çeşme 2 2 (3) Meydan+Çeşme 1 1 (3) Türbe 6 6 (3)

29 Antakya Kentsel Sit Alanının Kültür Turizmi Yönüyle Değerlendirilmesi (Hatay) 181 Otel 1 1 (3) Anıt+Meydan 1 1 (4) Meydan 1 1 (3) Konut+Çeşme 1 1 (3) Çınar+Çeşme 1 1 (5) Tanımsız 9 2 (5) 1 (4) 6 (3) Su Kemeri 2 2 (2) Bedestem+Konut+Ticaret 1 1 (3) İmalat 3 3 (3) Resmi Kurumlar 11 8 (4) 3 (3) Toplam 305 (1) 1. Dereceden Arkeolojik Sit Alanı (2) 3. Dereceden Arkeolojik Sit Alanı (3) Kentsel Sit Alanı ve 3. Dereceden Arkeolojik Açıklama Sit Alanı (4) Kentsel Sit Alanı (5) 3. Dereceden Arkeolojik Sit Alanı ve Kentsel Sit Alanı Kaynak: Antakya Belediyesi, 2013 İnceleme Alanında Bulunan Potansiyel Tarihi, Arkeolojik, İnanç ve Sosyo-Kültürel Turizm Çekiciliklerinin Genel Özellikleri Şehirsel değişim doğası gereği, uzun bir dönem içinde binaların birer birer yerini başkalarının almasına götürmektedir. Bu yüzden de yerleşmenin en eski kesimi orijinal sokak kalıbını ve bazen de binalarının bir kısmını korurken, daha sonraki dönemlerden kalan binalar da bunların arasına dağılmıştır. Tek başına tarihsel yapılar bir şehirde ayrı çekicilik alanları olarak ortaya çıkmış olabilirler. Bunlar, modern gelişme orijinal dokuyu tamamen bozmuş olsa da, modern yapılanma içinde izole kalmış olanlarıdır (Özgüç, 2011: 143). Bazı alanlarda ise tarihsel kaynaklar bir araya toplanma eğilimi ortaya çıkabilmektedir. Eski yapılar ne kadar yüksek oranda iseler, orasının tarihsel yapısı da o kadar güçlü ve coğrafi görünümün çekiciliği de o kadar yüksek olabilmektedir (Özgüç, 2011: 143). İnceleme alanı içerisinde kalan başlıca potansiyel tarihi, arkeolojik, inanç ve sosyo-kültürel turizm çekiciliklerinin (Tablo 4) başında her toplumun tarih boyunca değer yargıları içerisinde önemli bir yere sahip olan inanç ve ibadethaneler gelmektedir. Turistin kendi diniyle başlayan öğrenmek arzusu diğer dinlere, inançlara geleneklere kadar uzanmaktadır. Bu dini mekânlar bütün dinlere açıktır ve bu turizm şekli kültür iletişimi olarak kabul edilmektedir (Doğaner, 2013: 291). Antakya kentsel sit alanı cami, türbe, havra ve kiliseler yönüyle oldukça zengin bir potansiyele sahip olup, 3 semavi din tarafından kutsal sayılan mekânların varlığına bağlı olarak birçok ziyaretçiyi ağırlamaktadır.

30 182 Kent Çalışmaları II Tablo 4: İnceleme alanı ve yakın çevresinin başlıca sosyo-kültürel miras çekicilikleri Tarihi ve Arkeolojik İnanç Turizmi Sosyo-kültürel Kentsel Doku Yerel El Sanatları, Yerel Ürünler ve Alış-veriş Yerel Mutfak Otantik Mekânlar Tarihi ve arkeolojik kalıntıların olması (Köprü, hamam, tapınak, su kanalı, su deposu, mozaikler ve henüz gün yüzüne çıkmayı bekleyen birçok yapı kalıntıları ) Üç semavi dine ait kutsal mekânların olması (Kilise, cami, havra, türbe ve mescit) Kültürel çeşitlilik, etnik çeşitlilik ve misafirperver yerel halk Geleneksel Antakya evleri ve geleneksel Antakya sokakları Yöreye özgü hediyelik eşyalar, takı, heykel, taş işleme, bakır işleme, hasır, sikke, cam, kilim, ipek dokuma ve ipek kumaşlar Yöreye özgü baharat çeşitleri, kırsal alanda üretilen doğal gıdalar, zeytinyağı, defne ürünleri, tıbbı aromatik bitkiler, nar ekşisi Zengin yöresel yemek ve meze çeşitleri Eski otantik restoran ve kafe gibi işletmelerin var olması (Afkan Kahvesi ve Leban Restoran gibi) Kaynak: Doğaner, 2003 den geliştirilerek Antakya kentsel sit alanına uygulanmıştır Bunlardan birisi hem Müslümanlar, hem de Hristiyanlarca kutsal sayılan Habib-i Neccar Cami ve Habib-i Neccar Meydanı dır (Fotoğraf 3). Hatay da Habib-i Neccar Dağı eteklerinde ve bu isimle anılan mahallede bulunan Habib-i Neccar Cami, Kur an da adı geçmesi bakımından kutsal sayılmaktadır. Habib-i Neccar Cami 1268 yılında Memluk Sultanı Baybars tarafından eski bir kilisenin yerine inşa edilmiş olup, depremden zarar gördüğü için tekrardan yapılmıştır. Kitabesinde yeniden yapım tarihi olarak hicri 1275 yazmaktadır (Bingöl, 2007: ; T.C. Hatay Valiliği Hatay İl Turizm Stratejisi ve Eylem Planı , 2012: 40; T.C. Hatay Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Tanıtım Broşürü). Cami, medrese, türbe ve şadırvandan oluşan bir külliye içinde yer alır (Temiz, 2011: 107). Caminin 4 m altında, Hz. İsa nın havarilerinden Yahya (Pavlos), Yunus (Yuhanna) ve Şem un-i Safa ya atfedilen 3 gömüt ile Hz. İsa tarafından gönderilen havarilere ilk inanan ve onları korurken şehit olan Habib-i Neccar ın türbesi de vardır. Rivayete göre Habib-i Neccar ın başı Silpiyus dağında kesilerek vücuttan ayrılan baş, yuvarlanarak bugün cami ve türbesi bulunan yere düşmüştür (T.C. Hatay Valiliği Hatay İl Turizm Stratejisi ve Eylem Planı , 2012: 79-80; Ünlüer, 2007: 30). Aziz, peygamber, hazret,

31 Antakya Kentsel Sit Alanının Kültür Turizmi Yönüyle Değerlendirilmesi (Hatay) 183 evliya vb. adlar verilen dinlerin liderleri veya halk tarafından yardımsever olmaları nedeniyle çok sevilen kişiler aydınlanmış olarak kabul edilip, doğdukları, yaşadıkları veya ziyaret ettikleri yerler makamları olarak adlandırılır ve kutsal kabul edilir (Doğaner, 2013: 337). Müslümanlarca kutsal sayılan bir diğer cami ise medrese, imaret, iki adet türbe ve bir yazlık cami (ya da dershane), şadırvan ve dükkânlar gibi farklı dönemlerde inşa edilmiş yapılarla birlikte bir manzumenin parçası olarak karşımıza çıkan Ulu Cami (Fotoğraf 4) dir (Temiz, 2011: 107). Bu caminin Memlûk dönemi eseri olduğu, Osmanlı döneminde bir kaç defa onarım gördüğü sanılmakladır. Doğu-batı yönünde uzanan dikdörtgen planlıdır. Caminin Osmanlı tarzında yapılmış silindirik geniş gövdeli ve yüksek minaresi şerefeli, sivri külahlıdır ve bir kaç defa tamir görmüştür. Üzerindeki 1704 tarihli kitabe bir kaç onarımdan birine ait olmalıdır. Gravürlerde, minarenin 200 yıl önce de aynı stilde olduğu görülmektedir. Avlusu geniş, taş döşeli, şadırvanlıdır. Mimarı ve yapılış yılı bilinmemektedir. Üzerinde, 1872 depreminden sonra onarıldığını gösteren 1874 tarihli bir kitabe bulunmaktadır (T.C. Hatay Valiliği Hatay İl Turizm Stratejisi ve Eylem Planı , 2012: 80). Kentsel sit alanı ve yakın çevresindeki envanter listesine alınan diğer camiler: Ağca Cami, Ahmediye Cami, Deveci Bekiroğlu Cami ve Çeşmesi, Emirler Cami, Ertuğrul Affan Cami, Halil Ağa Camii, Hayrullah Cami, İhsaniye Cami, Kantara Cami, Kiremitli Cami, Kürtfaki Cami, Mahremiye Cami, Meydan Cami, Nakipoğlu Cami, Orhanlı Cami, Osmanlı Cami, Sarimiye Cami, Selvili Cami, Semerciler Cami, Sofular Cami ve Çeşmesi, Şekerci Cami Şekerci Çeşmesi, Şeyh Ali Cami, Şeyh Muhammet Cami, Yeni Cami, Zülfikar Cami, başlıca mescitler: Ali Çavuş Mescidi, Debruz Mescidi, Hacı Nihat Ağa Mescidi, Heybeli Mescit ve Kör Pınar Çeşmesi, Rıfat Ağa Mescidi, Uçtum Mescidi, Züveroğlu Mescidi ve başlıca türbeler ise Hıdır Türbesi, Nebi Hamdi Türbesi, Şeyh Şair Türbesi, Şeyhoğlu Türbesi ve birçok türbe-ziyaret sayılabilir. Fotoğraf 3: Habib-i Neccar Cami Fotoğraf 4: Ulu Cami Hristiyanlar açısından büyük öneme sahip olan ve ayrıca bu dine mensup insanların haç merkezlerinden birini oluşturan Saint Pierra Kilisesi Antakya-Reyhanlı karayolunun 2. km sinde şehrin doğusuna düşen Haç Dağı nın batı kesiminde kayalara oyulmuş olup, 13 m uzunluğunda 9.5 m genişliğinde ve 7 m yüksekliğinde bir mağara (kaya) kili-

32 184 Kent Çalışmaları II sesidir (Fotoğraf 5). Antakya nın, etnik ve dini yapı bakımından karışık nüfus yapısı, ticari yolların kesişme ve kültürlerin birleşme noktasında bulunması, Hıristiyanlığın yayılmaya çalıştığı ilk dönemlerinde bu kentin bir propaganda merkezi haline gelmesine yol açmıştır. St. Pierre Kilisesi bu kapsamda Hıristiyanlığın ilk yılların dini toplantı merkezi olmuştur. İsa nın ölümünden sonra Antakya kilisesinin kurucusu ve İsa nın 12 havarisinden ilk rahip sayılan havari St. Pierre M.S yılları arasında şehre gelmiş ve ilk dini toplantısını bugün St. Pierre Kilisesi olarak bilinen mağarada yapmıştır. Tarihte ilk Hıristiyan (Hıristos) adı da Antakya da bu kilise cemaatine verilmiştir. Bugün St. Pierre Kilisesi Hıristiyanlığın ilk mabetlerinden biridir. Halen müzeye bağlı bir birim olan kilise Papa VI. Paul tarafından 1963 yılında hac yeri olarak ilan edilmiştir. Hristiyanların hacı olmak amacıyla ziyaret ettikleri bu kilisede her yıl 29 Haziran günü Katolik Kilisesince St. Pierre Bayramı kutlanmakta ve ayin düzenlenmektedir. Bu ayine kalabalık bir cemaat katılmaktadır (T.C. Hatay Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Tanıtım Broşürü; Yıldız, 2009: 191; Doğaner, 2013: ; Ünlüer, 2007: 29; Güngördü, 2007: 148). Bu mağara M.S. XII-XIII yüzyıllarda Haçlılar tarafından ön cephesine yapılan ilave inşaat ile gotik tarzda bir kilise şekline çevrilmiştir. Mağaranın tabanında tahrip olmuş bir şekilde M.S. IV-V. yüzyıllara ait mozaik kalıntısı vardır. Sunağın solunda yer alan tünel paganist askerlerin baskısından kaçan cemaati tahliye etmek için kullanmaktaydı. Kilisenin iç kısmında özellikle sunağın önünde din adamlarının mezarları bulunmuş ve ön bahçe birkaç yüzyıl mezarlık olarak kullanılmıştır (T.C. Hatay Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Tanıtım Broşürü). Kilise yakınlarında Haron adı verilen dev bir büst bulunmaktadır (Fotoğraf 6). Helenistik çağda Antiochus IV Epiphanes (M.Ö ) döneminden kalan bir kaya kabartması eseridir. Uzaktan bakıldığında büst, başında örtü bulunan, tamamlanmayan bir kadın portresini andırmaktadır. Bu kaya kabartması eser, mitolojide Cehennem Kayıkçısı olarak adlandırılan ve mitolojide ölülerin ruhunu para karşılığı Styx Nehri nden geçirerek yeraltı dünyasının kapılarına taşıyan bir kayıkçı olan Haron a aittir. IV. Antiochus döneminde kentte yayılan veba salgınının durdurulması amacıyla ilahlar için yontulmaya başlanmıştır. Salgının durması ile kabartmanın yapımı yarım bırakılmıştır (Yükselen ve Tekin, 1998: 82; T.C. Hatay Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Tanıtım Broşürü). Fotoğraf 5: Saint Pierra Kilisesi Fotoğraf 6: Haron büstü

33 Antakya Kentsel Sit Alanının Kültür Turizmi Yönüyle Değerlendirilmesi (Hatay) 185 Aziz Piyer ve Aziz Paul Ortodoks Kilisesi Antakya tarihi kent merkezinde, Hürriyet Caddesi üzerinde sıralanan ve kilise vakfına ait dükkânların arasındaki kapıdan girilen bir avlu içinde konumlanmıştır (Fotoğraf 7). Üç nefli, bazilikal planlı kâgir yapıdır (Temiz, 2011: 114). Bu Ortodoks Kilisesi 1833 yılında Mısır Bilad Al Şam hükümdarlığı zamanında Mohammed Ali oğlu İbrahim Paşa nın izni ile ahşap, basit bir kilise olarak yapılmıştır lı yıllarda beyaz taştan yüksek bir alanda geniş bir avlu ortasında yapımına başlanmış, çevresine de müştemilat binaları eklenmiştir. Ancak kilise binası 1872 depreminde büyük hasar görerek yıkıldığı için Rus mühendislerinin yardımları ile yeniden yapılmış ve ibadete 1900 yılında açılabilmiştir. Doğu kiliselerinin en güzellerinden biri olarak kabul edilen kilise günümüzde ibadete açıktır. Ayrıca kilisenin kuzeyinde 1911 yılında Patrik IV. Gregorios zamanında yapılmış olan Ruhban okulu günümüzde kilisenin protokol salonu olarak kullanılmaktadır. Kudüs ten sonra en eski kilise ve doğu Ortodoks kiliselerinin en güzellerinden birisidir (T.C. Hatay Valiliği Hatay İl Turizm Stratejisi ve Eylem Planı , 2012: 85). Saray ve Fevzi Çakmak caddelerinin kesiştiği yerde bulunan Antakya Protestan Kilisesi, 1860 yılında Fransızlar tarafından inşa edilmiş olup, Fransız hâkimiyeti döneminde Konsolosluk ve Fransız Bankası olarak kullanılmıştır (Fotoğraf 8). O zamanlarda Fransız Konsolosluğu olarak kullanılan bina Fransızların buradan çıkmasıyla Suriye Bankası na dönüştürülmüş ve uzun bir sürede banka olarak kullanılmıştır. Daha sonra Antakyalı bir aile tarafından konut olarak kullanılan bina 70 li yıllarda İl Toplum Polis Merkezi olmuştur da Güney Koreli Kwong Lim Metodist Kilisesi tarafından bir grubun binayı satın alma girişiminden sonra bina restore edilip, 2000 yılında Protestan Kilisesi olarak hizmet vermeye başlamıştır. Kilise 10 yıldır hala aktif bir şekilde açık durumda olup ziyaretçi kabul ediyor ve ibadet yapılıyor (T.C. Hatay Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Tanıtım Broşürü; T.C. Hatay Valiliği Hatay İl Turizm Stratejisi ve Eylem Planı , 2012: 86). Fotoğraf 7: Aziz Piyer ve Fotoğraf 8: Antakya Protestan Kilisesi

34 186 Kent Çalışmaları II Aziz Paul Ortodoks Kilisesi Antakya şehir merkezinde kurtuluş caddesinde bulunan Latin Katolik Kilisesi Antakya nın Müslümanların eline geçmesinden sonra burayı terk eden Katolikler 600 yıl aradan sonra tekrar gelerek bir kilise ve Avrupalıların çocukları için bir okul açmışlardır (Fotoğraf 9). Daha sonra gelen Fransız Rahipler ise küçük bir manastır kurmuşlar ve 1852 yılında dönemin Osmanlı Sultanı ndan bir Katolik kilisesi kurmak için izin alarak bir kaç yıl içinde kiliseyi kurmuşlardır (Web 6). Fotoğraf 9: Latin Katolik Kilisesi 1700 yıllarında Antakya Kurtuluş Caddesi ndeki bir binanın Havra ya dönüştürüldüğü tahmin edilmektedir (Fotoğraf 10). Havrada bulunan mukaddes kitap Tevrat ceylan derisi üzerine İbranice yazılmış olup, 500 yıllık bir geçmişe sahiptir. Düzenli olarak Musevi cemaati burada ibadetlerini yapmaktadır (T.C. Hatay Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Tanıtım Broşürü). Fotoğraf 10: Antakya Musevi Havrası ve Vakıf Konukevi Fotoğraf 11: Mescit - çeşmeden görünüm Kültür turizmi içerisinde en dikkat çeken ve ziyaret edilen yerlerden birisi ise kent müzeleridir. Antakya Arkeoloji Müzesi (Fotoğraf 12) Geç Roma Dönemi ne ait zengin döşeme mozaikleriyle ünlüdür (Yıldız, 2009: 191). Dünyanın ikinci büyük mozaik müzesi olan Antakya Arkeoloji Müzesi Antakya da ziyaret edilebilecek yerlerin başında gelir. Özellik olarak mozaiklerin hepsi Roma Dönemine ait olup (M.S. II. ile VI. y.y.), doğal taşlarla yapılmışlardır. Geneli taban mozaiğidir. Han, hamam, saray, mabet ve evlerin zemin döşemesi olarak yapılmıştır (Ünlüer, 2007: 29).

35 Antakya Kentsel Sit Alanının Kültür Turizmi Yönüyle Değerlendirilmesi (Hatay) 187 M.Ö. 4 binden itibaren zamanımıza kadar her devrin çeşitli kültür ve tarihi vesikalarını bünyesinde toplayan Hatay da ilk kez 1932 yıllarında bilimsel kazılara başlanmıştır. Çalışmaların henüz ilk yıllarında bulunan çok sayıdaki eserlerden dolayı, Fransız idaresinde bulunan Hatay da görevli, Antikiteler Müfettişi M. Prost un isteğiyle Antakya da bir müze kurulmasına karar verilmiştir. Günün modern müzecilik anlayışına uygun olarak hazırlanan plan 1934 yılında uygulanmıştır yılında inşaatı tamamlanan müzede, üç ayrı bilimsel kazıda bulunan eserler yer almaktadır (Web 7). Müzede, Hitit, Helenistik, Roma ve Bizans Dönemlerine ait olan ve Harbiye, Antakya, Atçana, Seleukia Pieria ile İskenderun da bulunmuş eserler sergilenmektedir. Mozaik zenginliği yönünden dünyanın ikinci, para koleksiyonu yönünden üçüncü büyük müzesidir (TR 63, Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye, Bölge Planı : 57). Chicago Oriental Institute yılları arasında Amik Ovası nda Cüdeyde, Dehep, Çatalhöyük ve Tainat ta çalışmıştır. British Museum namına Sir Leonard Wolley 1936 da Samandağı nın El-Mina Mevkii nde, 1937 den 1948 senesine kadar aralıklarla Aççana Höyüğü nde hafriyat yapmıştır. Princeton Üniversitesi de Antakya civarında araştırma kazıları yapmıştır. Müzenin esas zenginliğini temin eden mozaikleri çıkaran bu heyettir (Web 7) senesinde, Hatay ana vatana ilhak edildiğinde, müze binası tamamlanmış, kazılarla ve muhtelif yollarla elde edilen eserler de depo edilmiş bulunuyordu. Bu tarihten itibaren eserlerin tanzimi dokuz senede tamamlanmış ve 23 Temmuz 1948 yılında Hatay ın kurtuluş bayramında ziyarete açılmıştır (Web 7). Bünyesinde bulundurduğu çeşitli eserlerin yanında, bilhassa zengin mozaik koleksiyonu ile de ilgi görmektedir yılında başlayan ek inşaat 1973 yılı sonunda tamamlanmış ve yeni baştan yapılan teşhir ve tanzimden sonra, hizmete girmiştir. Böylece teşhir salonlarının sayısı beşten sekize çıkarılmış; Hitit ve Asur taş eserlerini, küçük eserleri, altın eserleri ayrı ayrı sergileme olanağına kavuşulmuştur (Web 7). Zaman zaman nitelikli yeni eserler müze envanterine alınarak müze koleksiyonu zenginleştirilmektedir yılı itibarıyla Hatay Arkeoloji Müzesi nde yer alan toplam eser sayısı dir. Bu eserlerin dağılımı şu şekildedir: arkeolojik eser (teşhire sunulan: 767 ve açık teşhir: 196), sikke (teşhire sunulan: 651), 987 etnografik, 432 tablet, mühür, 2 el yazması, 73 fosil ve iskelet bulunmaktadır. Müze koleksiyonunda Paleolitik dönemden başlamak üzere, kronolojik olarak Neolitik-Kalkolitik-Tunç Çağları, Demir Çağı, Arkaik-Helenistik, Roma ve Bizans dönemi eserlerini görmek mümkündür (Web 8).

36 188 Kent Çalışmaları II Fotoğraf 12: Eski ve yeni Antakya arkeoloji müzesi ile eski müze içerisinden ve bahçesinden görünüm Kent merkezinde bulunan Köprü ve Su Kemeri diğer dikkat çekici tarihi ve arkeolojik kalıntılardır (Fotoğraf 13-14). Su kemerleri Antik Roma da gelişmiş olan ve uzak mesafelerden kente su getirmek amacıyla yapılmış olan yapılardır (Değirmencioğlu ve Ahipaşaoğlu, 2011: ). Antakya kent merkezinde M.Ö. II. yüzyılda Romalılar tarafından yapılan su kemeri ayrı bir öneme sahiptir. Ayrıca Roma köprüsü şehrin iki tarafını birbirine bağlayan M.S. III. yüzyılda Romalılar tarafından yapılmış (Güngördü, 2007: 148) olup, tahrip olmasına rağmen kalıntıları hala ayakta durmaktadır. Fotoğraf 13: Bosna Caddesi ndeki su kemerinden Fotoğraf 14: Eski bir su kemerinden görünüm Bedesten, han ve sabunhaneler Antakya nın önemli tarihi ve kültürel kaynakları arasında yer almaktadır. Sokullu Mehmet Paşa nın 1574 yılına ait vakfiyesinden öğrenilen Bedesten, Ulu Cami Külliyesi nin doğusunda bulunmaktadır. Kalın taş ayaklara oturan haç tonuzlu, iki katlı yapı günümüzde oldukça tahrip olmuş ve büyük kısmı özel mülkiyet elinde modern yapıya dönüştürülmüştür. Yapının bugün mevcut kısımları, XIX. yüzyılda sabunhaneye dönüştürüldüğü dönem olduğu tahmin edilmektedir. Yine benzer özellik-

37 Antakya Kentsel Sit Alanının Kültür Turizmi Yönüyle Değerlendirilmesi (Hatay) 189 ler gösteren Yeni Han (Hanı-ı Cedid) ve Kurşunlu Han (Fotoğraf 15) da önemli yapılar arasındadır. Antakya gibi hac ve ticaret kervanlarının durak yeri olan kentlerde bu tür hanların inşası yaygındır (Temiz, 2011: 120). Fotoğraf 15: Kurşunlu Han Fotoğraf 16: Defne Han XIV-XVII. yüzyılda yapıldığı düşünülen bir başka yapı ise avlu çevresinde gelişen iki katlı yapısı ve ahırlarının yanı sıra bir mescidi ve çeşmesi de bulunan yapı, han merkezli bir menzil külliyesi konumundadır ve klasik Osmanlı hanları ile uyum içerisindedir. Antakya gibi hac ve ticaret kervanlarının durak yeri olan kentlerde bu tür hanların inşası yaygındır. Günümüzde kuyumcular çarşısı olarak kullanılagelen Tütün Hanı ahırları bulunmayan, avlulu ve tek katlı bir yapıdır. Kurtuluş Caddesi nin kuzey ucunda bulunan, eski Selehattin Ökten Sabunhanesi nde halen üretim yapılmaktadır yılında inşa edilen ve XIX. yüzyılda sabunhaneye dönüştürülerek 1969 yılına kadar sabun imalatına devam edilen Sokullu Mehmet Paşa Hanı, yakın dönemde restore edilerek (Defne Hanı) iş hanına dönüştürülmüştür (Fotoğraf 16). Şeyhoğlu Sabunhanesi, 1960 lara kadar işlevini sürdürmüş, 2003 yılında restorasyonu tamamlanmış olup, halen butik otel olarak (Savon Otel) kullanılmaktadır (Fotoğraf 17). Karşısında bulunan Aselci Sabunhanesi büyük ölçüde yıkık durumdadır (Temiz, 2011: 121). Eski Sabunhane, Kuseyri Sabunhanesi ve Sabun Fabrikası diğer önemli yerler arasındadır. Fotoğraf 17: Savon Otel (Eski Şeyhoğlu Sabunhanesi) Antakya hamam gibi yapılarıyla da ünlü bir merkezdir. Kurtuluş Caddesi nde Beyseri Hamamı (Miladi 1364), Zengiler Mahallesi nde Cindi Hamamı (Fotoğraf 18), İstiklal Caddesi üzerinde Meydan Hamamı (Selçuklu Dönemi eseri) (Fotoğraf 19), Akbaba

38 190 Kent Çalışmaları II Mahallesi nde Yeni Hamam (Fotoğraf 20) (Miladi 1679) ve Meydan Mahallesi nde Saka Hamamı (Fotoğraf 21) (1573) çeşitli dönemlerde yapılmış tarihi hamamlardandır (Temiz, 2011: ). Fotoğraf 18: Cindi Hamamı Fotoğraf 19: Meydan Hamamı Fotoğraf 20: Yeni Hamam Fotoğraf 21: Saka Hamamı Antakya kent merkezi çeşmeler yönüyle de zengin bir yerdir (Fotoğraf 22-23). Günümüze kalan çeşmeler çoğunlukla sivil yapıları ya da cami ve külliyelerin sokağa bakan duvarlarının yüzeylerine işlenmiş nişler biçiminde düzenlenmişlerdir. Bunlardan iki tanesi (Kabaltı ve Nefise Kadın Çeşmeleri) iki yüzlü, diğerleri tek yüzlüdür. Başlıca diğer çeşmeler; Meydan Çeşmesi/Buğday Pazarı Çeşmesi, Kurşunlu Han Çeşmesi, Ulu Cami Çeşmesi, Ömerağa Çeşmesi, Şekercik Cami Çeşmesi, Şerife Dudu Hanım Çeşmesi, Debruz Kastalı Çeşmesi ve Muhittin Paşa Çeşmesi bulunmaktadır. Ayrıca 1914 te kente getirilen Zugaybe Suyu şebekesine çok sayıda çeşme yapılmıştır (Temiz, 2011: 127). Fotoğraf 22: Antakya sokak çeşmelerinden kareler

39 Antakya Kentsel Sit Alanının Kültür Turizmi Yönüyle Değerlendirilmesi (Hatay) 191 Fotoğraf 23: Uzun Çarşı sokağında bulunan çınar, meydan ve çeşme Şehirlerin tarihi mahallerinin ve sokak sistemlerinin ortaya çıkmasında, kültürel özelliklerin rolü büyüktür (Ertürk, 2012: 921). Antakya şehri çok zengin bir kültür ve yöreye özgü sosyal yaşantının etkisinde, dar sokakları ve bu sokakları süsleyen tarihi meskenleri, ticarethaneleri, farklı inançlara ait ibadethaneleri, türbeleri, arkeolojik ve sosyal mekânları ile turistlerin ilgisini çekmesi nedeniyle önemli bir turizm şehri statüsündedir. Özellikle bu yapılar üzerinde Roma, Bizans, Memluklerin, Arap, Selçuklu, Osmanlı, Latin ve Fransızların izlerini taşıdığı görülmektedir. M.Ö. 300 yılında Seleukos tarafından kurulan Antakya, coğrafi konumunun ve ikliminin yaşamaya elverişli ve bereketli topraklara sahip olması nedeniyle tarihin hemen hemen her döneminde iskân edilmiştir (Temiz, 2002: ). Kent yaşadığı çok sayıda depremler, yangınlar, seller ve işgaller dolayısıyla birçok kez yıkılıp eski kent merkezi zaman zaman boşaltılmış ve sonrasında dönemim kralları tarafından gönderilen yardımlarla yeniden kurulmuştur (Demir, 1996: 54-98: Temiz 2005: 428). Bugün, Antakya eski mahallelerinde bulunan ve asırlar boyu geçirdiği değişimlerle yoğrularak belirli bir mimarî karaktere ulaşmış olan sokaklar, gerek ev-sokak ilişkisi, gerek sokak boyunca devam eden daralmalar-genişlemeler ve gerekse, sokakların kesişme noktalarında meydana gelen birbirinden farklı perspektiflerle son derece ilginç bir kent dokusu meydana getirmektedir (Fotoğraf 24). Kentin kuruluşunda uygulanmış olan şehircilik ilkeleri bakımından, Helenistik Çağ kentlerinin tipik bir örneği olan Antakya da sokaklar, ızgara plânlara sahip kentlerin tümünde görülen ortak şemanın hâkim olduğu bir disiplin içinde gelişmiştir. Ancak, asırlar boyu oluşagelen değişimler sonucu, ızgara dokunun yerini, Osmanlı kentinin biçimlenişine uygun olarak gelişen kendiliğinden oluşmuş, girift dar sokaklar ve çıkmazlar almıştır. Bu disiplinin bir neticesi olan monoton ve katı düzen bozularak, yerini sokakların birbiri içinde gelişmesiyle girift ve organik bir ağ oluşturdukları, İslâm kentlerine has kent dokusuna terk etmiş ve kuruluş çağındaki simetrik düzen zaman içinde kaybolmuştur. Dar sokaklar, yüksek sağır duvarlarla sınırlanmıştır. Duvarların gerisinde, yalın basık kemerli kapıların açıldığı geçitlerle ulaşılan

40 192 Kent Çalışmaları II geleneksel avlulu evler yer alır. Avlu içinde bulunan meyve ağaçları ve çiçeklikler kentin yeşil dokusunu oluştururlar (Demir, 1996: : Temiz, 2005: 426). Kuruluş dönemi yol düzenine, günümüzde sadece Kurtuluş Caddesi ni dik olarak kesen birkaç sokağın oluşturduğu yapı adalarında (Meydan Mahallesi) rastlanmaktadır (Demir, 1996: 199). Tanzimat tan sonra hükümet konağına giden yolun genişlemesiyle Saray Caddesi açılmış, bu bölgede yeni işlevli yapılar, oteller, lokantalar, sinemalar inşa edilmiştir. Ticaret merkezi bu bölgeye doğru yayılmış, zemin katı dükkân, üst katı konut olarak kullanılan binalar, sofalı evler yapılmıştır. Bu dönemde artık dışa dönük bir mimari ortaya çıkmakta, bitişik düzende, cepheleri cadde ve sokakları ya da sokak köşelerini sınırlayan yapılar inşa ediliştir. Kurtuluş Caddesi Roma döneminin Sütunlu Yol u (eski yol yer yer 11m. derinliğe kadar inerek toprak altında kalmıştır) ile çakışan aks üzerindedir. Caddenin kuzey ucunda, Helenistik kentten kalan ızgara doku hala izlenebilmektedir. Fransız haritalarında caddenin ismi Herod Caddesi veya Büyük Cadde (Rue Jadid) olarak geçmektedir. Bu cadde üzerinde geleneksel avlulu evlerden farklı olarak cepheleri caddeye bakan, caddeden girilen, tek ya da iki katlı, zemin katları çoğunlukla ticari işlevli evler yapılmıştır (Temiz, 2005: 429). Fotoğraf 24: Antakya nın tarihi ve geleneksel sokakları İnsanların eski yaşamları ve kültürlerden izleri yansıtan meskenler turistlerin tarihi kentler içerisinde dikkatlerini çeken yerler arasında yer almaktadır (Fotoğraf 25-26). Türkiye de bütün yerleşmelerde tarihsel konutlar küçük ölçekte de olsa korunmuştur. Turizm açısından en önemlisi tarihsel konutlarını bütünüyle koruyan yerleşmelerdir. Fakat bu konutları ev, sokak, mahalle ölçüsünde onararak turizm amaçlı hizmet veren yerleşmeler buna göre az sayıdadır (Doğaner, 2013: 166). Asi Nehri nin doğu yakasındaki tarihi kent dokusu içinde dağılmış konumda, çok sayıda geleneksel Antakya evi günümüze kadar ulaşmıştır (Temiz, 2011: 130). Eski Antakya evleri ve bahçeleri, yüzyıllarca farklı kültürlerin egemenliği altında kalmış, zaman içerisinde farklı ihtiyaçlar karşısında değişiklikler göstermiştir (Ünlüer, 2007: 36). Evler genellikle iki katlı, taş, kerpiç ve ahşaptan olup, sokak ile ilişkileri kısıtlı, dar ve çıkmaz sokaklar etrafında iç dünyası hakkında bilgi vermeyen yüksek, sağır duvarlarla çevre-

41 Antakya Kentsel Sit Alanının Kültür Turizmi Yönüyle Değerlendirilmesi (Hatay) 193 lenmiş Antakya evlerinin inşaları iki asır öncesine dayanmakta ve evlerde Anadolu mimarisi tarzında ahşap süslemeciliği ve işçiliği görülmektedir (Temiz, 2011: 130; Ergül, Solak ve Doğan, 2004: 74-75). Yine sağır taş duvarların sınırladığı, dar ve dolambaçlı sokaklardan geçerken yalın, basık kemerli bir kapı ile yeşil ve serin bir avluya ulaşılır. Geleneksel evleri meydana getiren, tek ya da iki kattan oluşan mekânlar bu avlunun iki ya da daha fazla kenarına sıralanmışlardır. Her birisinin kapısı ve pencereleri avluya açılır ve kesme taş kaplı cepheler içinde, basık kemerli, ritmik boşluklar oluştururlar. Fanus takası diye adlandırılan nişler ve kuş takası denen tepe pencereleri de çoğu kez bu ritme katılır; üst kısımlarında nakış gibi işlenmiş taş bezemeleriyle, hem insanı şaşırtır hem de avluya bakan bu cepheleri zenginleştirip hareketlendirir. Çok çeşitli meyve ağaçları (muz, limon, portakal, mandalina, nar, dut, erik gibi) ve çiçekler genelde mermerden ya da taştan yapılmış havuzu, su kuyusuyla ve seki dış dünyadan çok farklı bir ortam sunan avlu günlük hayatın önemli bir bölümünün geçtiği alandır. Gene avlunun uygun bir yerinde, üst katlarla ulaşımı sağlayan merdiven bulunur. Genelde duvara ankastre, masif taş basamaklardan oluşan merdiven, üst katta odaları birbirine bağlayan konsol bir koridora ulaşır. Bu koridor genelde avluya açık bir balkon şeklindedir. Türk evinin genel özelliklerini yansıtan odalarında, eşiklikten çıkılan taş zemin, nişlerle donanmış ahşap kaplı duvarlar, kimi yalın kimi tekne tavan ya da çıtalarla bezeli ahşap tavanlar, bazen bunlara eşlik eden kalemişleri ile büyüklü küçüklü her bir ev ayrı bir dünya sunar (Temiz, 2011: 130; Ünlüer, 2007: 36-37). Fotoğraf 25: Geleneksel Antakya evlerinden görünümler (sağ altta Aziz Luka nın Evi)

42 194 Kent Çalışmaları II Fotoğraf 26: Bakımsız ve onarılmayı bekleyen Antakya evlerinden bir görünüm Antakya kent merkezi içerisinde tarihi dokunun tahrip olduğu ancak henüz yok olmadığı Kurtuluş Caddesi ve çevresinde bulunan meskenlerin büyük bir bölümünde üst katlar konut olarak kullanılırken, alt katlar ticarethaneler olarak planlanmış ve kullanılmıştır. Günümüzde eski canlılığının pek kalmadığı büyük bölümü boş olan bu yerler harabe durumundadır (Fotoğraf 27). Çünkü ticarethaneler daha çok alış-veriş merkezleri ile İstiklal Caddesi, Meydan Caddesi, Atatürk Caddesi ve Cumhuriyet Meydanı çevresinde yoğunlaşmış olup, diğer alanlar atıl durumda kalmıştır. Fotoğraf 27: Hem mesken hem de ticarethane olarak kullanılan konutlardan görünümler Hatay turizm envanterine alınan ve günümüzde resmi kurumlar tarafından kullanılan alanlar ise Cumhuriyet Meydanı çevresinde toplanmıştır. Bunların bazıları Ziraat Bankası, Postane binası ve Belediye Dairesi olarak kullanılmaktadır (Fotoğraf 28). Fotoğraf 28: Hatay turizm envanterine alınan ve hala resmi kurumlar tarafından kullanılmakta olan binalar

43 Antakya Kentsel Sit Alanının Kültür Turizmi Yönüyle Değerlendirilmesi (Hatay) 195 Antakya Kentsel Sit Alanının Kültür Turizmi Açısından Değerlendirilmesi Kültür turizmi faaliyetlerinde bulunan turistler öncelikle gidecekleri coğrafi mekânları belirlerken, o coğrafi mekânın sahip olduğu sosyo-kültürel yapıya, mekânın tarihsel gelişim ve bu süreç içerisindeki oluşturulan tarihi ve arkeolojik turistik kaynakların varlığına, kendi kültürleri ve tarihleriyle olan bağlantılarına, merak ve isteklerinin gidecekleri yerlerde ne ölçüde karşılanabileceğine, yine gidecekleri yerlerdeki turistik ürün çeşitliliğine, sosyal etkileşimin boyutuna oldukça önem gösterirler. Bu durum turistlerin kalma sürelerine büyük ölçüde etkili olmaktadır. Genel olarak turistlerin eğitim ve kültür seviyelerinin artması, sosyo-ekonomik yapılarında meydana gelen değişim ve farklı turizm faaliyetlerinde bulunma güdüleri kentlerdeki turizm çekiciliklerine bağlı olarak bu alanlara doğru turist hareketliliği gerçekleşmektedir. Uluslararası öneme sahip Antakya, kültür turizmi kaynakları yönüyle zengin bir potansiyele sahip olması şehrin turistik cazibe merkezi haline gelmesine imkân sunmaktadır. Hatay ili, Mezopotamya nın en uç noktasında verimli topraklara sahip, kuzey-güney yönünde geçiş yolu üzerinde olması, 7,000 yıllık tarihinde değişik kültürlere ev sahipliği yapması ve bu nedenle farklı dönemlere ait tarihi, arkeolojik ve kültürel kalıntıların da çok olmasına sebep olmuştur. Fakat il, uzun tarihi geçmişi boyunca çok sayıda deprem yaşamıştır. Depremler birçok tarihi yapıyı yok etmiş ya da tahrip etmiştir (Kireçci, 2001: 59). Birçok tarihi kalıntının dini özelliği ile manevi değerlere hitap etmesi (Tosun ve Bilim, 2008: 243), kutsal mekânların tarih boyunca insanlığın dikkatini çekmesine neden olmuştur. Günümüzde bu alanlar daha çok inanç turizmi açısından kaynak olarak görülmüştür (Çetin ve Kaymaz, 2014: 257). Zira ilde üç semavi dine ait birçok kutsal mekân bulunmaktadır. Dünyanın ilk kilisesi kabul edilen St. Pierre Kilisesi buradadır. Bunun yanında diğer dinlere ait cami, türbe ve ziyaret yerleri inanç turizmi mantığında değerlendirilebilir (Kaymaz ve Özşahin, 2013: 174). Bu açıdan Hatay tarihi, arkeolojik, sosyo-kültürel ve inanç açısından farklı görünümlere sahiptir (Tosun ve Bilim, 2003: 9). Kentlerde turizm, tarihsel yapılar toplu bir alanda olmadığı zaman yerleşmenin en önemli ve görkemli anıtsal yapısından başlar. Bu yapı cami, kilise, han, bedesten saray vb. işlevi farklı yapılar olabilir (Doğaner, 2013: 147). Bu açıdan kentler kültürel çevre değerlerinin ürün oluşumunda çok ağırlıklı olduğu turizm çeşitlerinden biridir. Kentler toplumsal yaşamın sergilendiği yerlerdir. Bu nedenle de, toplumun bütün kültürel birikimi kentlerde yaşamaktadır. Ayrıca, dünyanın köklü tarihe sahip birçok kenti hala yaşadığı tarihin izlerini bağrında yaşatmaktadır. Birçok tarihi eser bu kentlerin değişen manzaraları içerisinde yerlerini almış olup, sahip oldukları kültürel değerler ve bu değerler etrafında yaşattıkları kültürel ortam ile (Kahraman ve Türkay, 2012: 56) kent içi turistik yerler, genel olarak tarihi ve şehir ile özdeşleşmiş diğer yapıların varlığı nedeniyle çok fazla turist çekmektedir (Doğanay ve Zaman, 2013: 82). İnsanlar artık gezdikleri ülkeleri

44 196 Kent Çalışmaları II ya da bölgeleri doğal ve kültürel değerleri yüksek olanlar arasından seçme eğilimindedir (Türk, 2005: 476). Bu açıdan il merkezi Antakya en çok gezilen yerler içerisindedir. İç bölgeler de yerel kültürleri ve tarihi yapıları ile değerlendirilebilecek öneme sahiptir. Dolayısıyla Hatay da yer alan turizm potansiyelinin çeşitli bölgelere yayıldığı tek bir yöre üzerinde yoğunlaşmadığı, bu çeşitliliğin ürün çeşitlendirme anlamında kullanılabileceği düşünülmektedir (Tosun ve Bilim, 2008: ). Medeniyetler şehri olan Hatay, kültürel turizm konusunda kentlerin ekonomik, politik, kültürel ve sosyal özelliklerinin yansıtıldığı marka yönüyle (Gönenç Güler, 2010: 2) Hatay markası olma yolunda ilerlemektedir (Kaypak, 2013: 215). Hatay ın sahip olduğu 340 adet arkeolojik sit alanı, 1 adet doğal ve tarihi sit alanı, 2 adet arkeolojik ve doğal sit alanı, 2 adet kentsel sit alanı ve 1 adet tarihi sit alanı ile kentsel sit alanı içerisinde sit alanı derecesi ve türüne göre 1.derece arkeolojik sit alanı, 3.derece arkeolojik sit alanı, 3.derece arkeolojik sit alanı ve kentsel sit etkileme geçiş alanı, kentsel sit alanı ve 3. derece arkeolojik sit alanı ve kentsel sit alanı bulunması il genelinde turizm yönüyle avantaj sağlamaktadır. Antakya kültür turizmi kapsamında sahip olduğu tarihi yerler, sit alanları, kültürel anıtları (cami, kilise, havra, mescit, türbe, çeşme, han, hamam, meydan, geleneksel meskenler vb.), çeşitli konularda tarihsel olaylara konu olan mekânları (Saint Pierre, Habib-i Neccar), özel ilgi seyahatleri (29 Haziran Saint Pierre Ayini), arkeolojik alanlar (kaya mezarları ve su kemeri), çoğunluğu Roma ve Bizans eserleri olan tarihi eserlerin sergilendiği müze, yerel el sanatları (ipek dokumacılığı, ahşap işlemeciliği, cam, hasır, sikke, heykel ve bakırcılık gibi), yerel ürünlerin satıldığı çarşısı, yerel yiyecek ve içecekleri ile oldukça zengin beşeri turistik kaynak değerlerine sahiptir. Bu açıdan Antakya kent merkezinin birinci dereceden turizm odağını tarih, arkeoloji, kültür ve inanç dokusu oluşturmaktadır. Antakya kentinin rekreasyonel faaliyetler kapsamında Ünlüer (2007: 48) tarafından yapılan anket sonuçlarına göre yabancıların aksine yerel halkın tarihi mekânlara gösterdikleri ilginin diğer rekreasyonel faaliyetler içerisindeki payının fazla olmadığı görülmektedir. Buna karşın yerel halkın % 4 ü rekreasyonel faaliyetler içerisinde tarihi mekânları ziyaret etmektedir. Ayrıca % 14 lük dilimi boş zamanlarında kültür binalarını gezmektedir. Bu kültürel binalar içerisinde insanların büyük bir bölümü (% 49 u) hafta sonları olmak üzere % 41 i Saint Pierre Kilisesi ne % 25 i Mozaik Müzesi ne ve % 17 si Tarihi Antakya Evleri ne ilgi göstermektedir. Antakya kenti hem çevre illerden gelen yerli turistlerin ve günübirlikçilerin kitle turizminde bulunduğu, hem de özellikle yabancı turistlerin tercih ettiği organize kitle turizmine sahne olmaktadır. Hatay ili Avrupa yı Ortadoğu ya bağlayan E-91 transit karayolu ile stratejik açıdan büyük bir öneme sahiptir. Her geçen gün gelişen ulaşım imkânları Hatay için olumlu sonuçlar doğurmuş ve gelen turist sayısı gün geçtikçe artmıştır. Bu durum üzerinde hiç kuşkusuz hava, kara ve deniz ulaşımı ile Suriye sınırında bulunmasının büyük etkisi ol-

45 Antakya Kentsel Sit Alanının Kültür Turizmi Yönüyle Değerlendirilmesi (Hatay) 197 muştur. Ayrıca Hatay ili büyük yerleşim merkezlerine uzaklıkları: İstanbul a 1130 km, Ankara ya 681 km, İzmir e 1091 km, Antalya ya 743 km, Mersin e 260 km, Adana ya 191 km dir. Bu yerlere hava yolu ile en fazla 2-3 saat uzaklıktadır. Antakya nın kültür turizm açısından gelişmesinde erişilebilirlik büyük avantajlar sağlamaktadır. Antakya şehir merkezinde gerek yerel halkın gerekse yabancı turistlerin toplu taşıma aracı kullanarak turistik mekânlara kolaylıkla erişme imkânı bulabileceği bir konumda yer almaktadır. Çünkü kentsel sit alanı içerisinde yer alan birçok tarihi ve arkeolojik alan birbirine oldukça yakın mesafede yer almakta ve yürüyerek kolaylıkla gezilebilmektedir. Hatay gelen yabancıların geldikleri ülkeler ve tercih ettikleri ulaşım sistemleri hakkında fikir sahibi olmak adına TÜİK in 2014 yılı verileri ele alınmıştır. Hatay iline gelen turistler genellikle Avrupa, Ortadoğu, Kuzey Afrika ve Arabistan kıtasındaki ülkeler başta gelmektedir. Bunun yanı sıra Dünya nın her köşesinden ziyaretçiye ev sahipliği yapmaktadır. İlde hava, deniz ve kara ulaşım sistemlerini kullanarak gelen toplam yabancıların sayısı kişidir (Tablo 5). En fazla tercih edilen ulaşım sistemi tur şirketleri vasıtasıyla gelmeleri nedeniyle karayolu ulaşımı ( kişi) olup, Cilvegözü sınır kapısını kullanarak giriş yapan ziyaretçilerin uyruklarına göre Suriye den kişi, Almanya dan 118 kişi, Rusya dan 117 kişi ve İngiltere den ise 72 kişi giriş yapmıştır. Ayrıca en fazla kullanılan sınır kapısı Cilvegözü sınır kapısı olduğu görülmektedir. Yayladağı sınır kapısından ise Suriye uyruklu 92 kişi ve Avustralya uyruklu 3 kişi giriş yapmıştır. İkinci en fazla kullanılan ulaşım sistemi olan havayolunu kullanarak giriş yapan toplam ziyaretçi sayısı kişidir. Havayolu ulaşımını kullanarak gelen yabancıların ülkelere göre dağılımlarına bakıldığında Suriye den kişi, K.K.T.C. den 7938 kişi, Suudi Arabistan dan 4982 kişi ve Almanya dan 1168 kişi giriş yapmıştır. Deniz yolu ulaşımını kullanarak toplam 2622 kişi giriş yapmıştır. İskenderun üzerinden denizyolu ulaşımıyla gelenler geldikleri ülkelere göre incelendiğinde Romanya dan 750 kişi, Filipinler 747 kişi, Ukrayna 236 kişi ve Suriye 224 kişidir. Ayrıca 2011 yılı itibariyle Yayladağ ve Cilvegözü sınır kapısından gelenlerin büyük bir bölümü Suriyeli sığınmacılardan ibarettir.

46 198 Kent Çalışmaları II Tablo 5: Hatay iline ulaşım yollarına göre giriş yapan yerli turist sayıları ( ) Ulaşım Yeri Ulaşım Yolu Yerli Yabancı Yerli Yabancı Yerli Yabancı Yerli Yabancı Yerli YabancıYerli Yabancı Yerli Yabancı Hatay Tümü Giriş Çıkış Merkez Havayolu Giriş Çıkış Karayolu Giriş Çıkış Karayolu Giriş Çıkış Karayolu Giriş Çıkış Cilvegözü Yayladağı Karbeyaz İskenderu Çıkış Denizyolu Giriş Kaynak: TUİK, 2014 turizm istatistikleri (Web 9)

47 Antakya Kentsel Sit Alanının Kültür Turizmi Yönüyle Değerlendirilmesi (Hatay) 199 Antakya kentini gelen yerli ve yabancı turistlerin en fazla ilgi gösterdikleri yerlerin başında Antakya Mozaik Müzesi ve St. Pierre Kilisesi gelmektedir. Bu bağlamda bu iki turistik mekânda tutulan istatistikler incelendiğinde yılları arasında dalgalanmalar olmakla birlikte yerli ve yabancı turist sayısı 2010 yılında toplam kişi ile en yüksek seviyeye ulaşmış olup, 2012 yılında 6564 kişi ile en düşük seviyeye düşmüştür (Tablo 6). St. Pierre Anıt Müzesi ise 2009 yılından ziyaret eden toplam yerli ve yabancı turist sayısı kişi ile en üst seviyeye ulaşmış, 2011 yılında kişiye ulaşmış olup, 2012 yılında 2581 kişi ile ciddi bir düşüş yaşanmıştır (Tablo 7). St. Pierre Anıt Müzesi 2012 yılının ekim ayından itibaren tadilata girmiş olup, 29 Aralık 2014 yılından itibaren ise tekrardan ziyarete açılmıştır. Aralık ayında 69 yerli ve 20 yabancı olmak üzere toplam 89 kişi ziyaret etmiştir tarihinde UNESCO dünya miras geçici listesine dâhil edilmesi bu sahanın önemini artırmıştır. Hatay daki turizmi olumsuz yönde etkileyen olayların başında 2011 yılında Suriye de patlak veren savaş ve öncesinde Ortadoğu da başlayan Arap Baharı ile yaşanan kargaşa başta gelmektedir. Tur şirketleriyle yapılan görüşmelerde bu olaylar yaşanmadan önceki dönemlerde Hatay a ilgi gösteren ve gelen turist sayısının daha yüksek olduğu ancak bu olaylar neticesinde bu talebin büyük oranda azaldığı ve turizm gelirlerinin düşmesine yol açtığı belirtilmiştir. Tablo 6: Antakya Müzesi ziyaretçi sayısı ve elde edilen gelir ( ) Yıllar Yerli Turist Yabancı Turist Toplam Gelir (TL) Kaynak: Hatay İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Tablo 7: St. Pierre Anıt Müzesi ziyaretçi sayısı ve elde edilen gelir ( ) Yıllar Yerli Turist Yabancı Turist Toplam Gelir (TL) Kaynak: Hatay İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü

48 200 Kent Çalışmaları II Konaklama, alış-veriş, yeme-içme ve eğlenme olanakları yönüyle Antakya kent merkezi ve özelliklede yakın çevresinde bulunan (Harbiye ve Samandağ) birçok işletme yerli ve yabancı turistlere hizmet sunmaktadır. Bu işletmelerin sayıca fazla olması konaklama, eğlenme ve yeme-içme konusunda yerli ve yabancı turistler için uygun alternatifler sunmaktadır (Tablo 8). Hatay mutfağı başlı başına gastroturizm konusunda incelenmesi gereken bir konu olup, bu işletmeler sayesinde yöresel yemekler turistlere sunulmaktadır (Fotoğraf 29). Konaklama işletmeleri Hatay için yetersiz olmakla birlikte birçok otel konaklama konusunda bireysel, GAP turları ve diğer turlar kapsamında gelen yerli ve yabancı turistlere konaklama hizmeti sunmaktadır. Ayrıca Dünyada eşine az rastlanan ve birçok ödüle laik görülen 5 yıldızlı Hilton Antakya Müze Oteli 200 yatak kapasitesi ve temelinden çıkan çok sayıdaki tarihi eserin sergileneceği bir işletme olup, faaliyete geçmesiyle birlikte konaklama konusundaki açığı bir nebze olsun kapatış olacaktır. Bazı konaklama işletmeleri ile yapılan mülakatlarda yılları öncesinde turizm açısından altın yılların yaşandığı dile getirilmiştir. Ancak yapılan mülakatlarda yıllarından itibaren Ortadoğu ve Arap ülkelerinde baş gösteren Arap Baharı adıyla çıkan iç savaşlar Hatay ilinin turizmdeki gelişmelerini olumsuz yönde etkilemesine ve gerilemesine yol açmıştır yılına kadar Saint Pierre Kilisesine hacı olmak için gelen özellikle Almanya, İspanya, Rusya, İngiltere ve İtalya gibi ülkelerden turistlerin hala talep gösterdiği ziyaret ettiği yerler arasında bulunmaktadır. Tadilatın 2014 yılı aralık ayında bitmesi ile yeniden yoğun ilgi gören yerler arasında olacağı tahmin edilmektedir. Konaklama işletmelerinde yerli turist açısından ise ülkemizin hemen hemen her şehrinden gelmekte oldukları (İstanbul, Ankara, Bursa, İzmir, Balıkesir, Adana, K. Maraş, Mersin, Osmaniye, G. Antep, vd.,) görülmektedir. Ayrıca otellerde konaklama yapan turistlerin uyruklarında görülen farklılığın sebebi turların faaliyet gösterdikleri ülkelerle alakalıdır. Ayrıca son zamanlarda Arapların yoğun talebiyle karşılaşılmaktadır.

49 Antakya Kentsel Sit Alanının Kültür Turizmi Yönüyle Değerlendirilmesi (Hatay) 201 Tablo 8: İnceleme alanı ve yakın çevresinde yer alan başlıca yeme içme ve konaklama tesisleri Otel ve Hoteller Restoran ve Eğlence Yerleri Kaynak: Hatay Valiliği (Web 10) Büyük Antakya Oteli, Orontes Otel-Antakya, Büyük Özcihan Oteli Harbiye, Çağlayan Oteli-Harbiye, Antik Beyazıt Oteli-Antakya, Büyük Çınar Oteli Harbiye, Defne Prenses Oteli-Harbiye, Gökçen Oteli-Antakya, Savon Otel-Antakya, Narin Otel Antakya, Yaman Otel Antakya, Anemon Otel-Antakya, The Liwan Hotel-Antakya, Antakya Ottoman Palace, Thermal Resort-Antakya, (Çevreye Duyarlı Konaklamatesis Belgeli), Ontur Oteli-İskenderun, Cabir Otel-İskenderun As Ercan Oteli-Arsuz, İmrenay Oteli-İskenderun, Arsuz Oteli-Arsuz, Hataylı Oteli İskenderun, Aykut Palace Oteli İskenderun, Seyran Oteli-Sarımazı, Kutlubay Oteli, Hidro Tesisleri-Harbiye, Sun Inn Oteli İskenderun, Fourway Hotel Dörtyol, The Anılife Hotels-İskenderun, De-Liban Otel-Harbiye, Parlak Resort Otel, Grand Boğaziçi Otel, Northhıll Hotel, Emin Otel, Varlıbaş-Çınaraltı Turizm Konaklama Tesisleri, Saadet Grand Hotel, Anemon Otel İskenderun, Grand Onur Otel, Çankaya Konakları Hotel, Grand Mina Otel, Green Termal Hamamat Otel Antikhan Restoran, Berk-Öz Lokanta, Al Sofra, Barmez Lokanta, Fast Foot Restoran Mydonose, Liverburger, Adnan Altunay Lokanta, Faast Food Pizza Korner, Cabaret Restaurant, Leban Restaurant, Şehr-İ Azat Restaurant, Pizza Tomato, Sultan Sofrası, Deliban Restaurant, Büyük Özcihan Restaurant, Venedik Restaurant, Yeni Bahar Restaurant, Kervan Restaurant, Harbiye Sofrası, Soner Restaurant, Hidro Tesisleri, Kule Restaurant, Işıkoğlu Restaurant, Ova Restaurant, Özberk Restaurant, Cesurlar Lokanta, Saray Restaurant, Urfa Sofrası, Dervişan (Lokanta-Apart Otel), Asya (Lokanta-Pansiyon), Letonya (Lokanta-Pansiyon), Aspava (Lokanta-Pansiyon), Kurtoğlu Restaurant, Çağan Petrol Lokantası, Çınar Restaurant, Ünal Lokantası Özlem Lokantası, Çınaroğlu Lokantası, Gülpınar Lokantası, Kamelya Restaurant, Limon Cafe-Restaurant, Belediye Lokantası, Meram Lokantası, Gönül Kebap Salonu, Ertunç Paşa Restaurant, Balık Lokantası, Beşikgöl-Yeşilvadi, H. Kolcuoğlu Restaurant, H. Kolcuoğlu 2 Restaurant, Gourme Restaurant, Fasıl Restaurant, Hadra Restaurant, Küçük Kervan Restaurant, Deniz Restaurant, By Kırmızı Restaurant, Gondol Restaurant, Sveyka Restaurant, Haysim Anadolu Restaurant, Antakya Evi Restoran, Hasan Baba, Cabaret Cafe Restaurant, Antakya Antikhan Konuk Kültür Evi, Saklı Ev Özel Tesis, Adalı Konağı Restaurant, Haysim Anadolu Restaurant, Hasan Baba Fotoğraf 29. Otantik ve nezih bir restaurant olan Leban Restaurant dan görünümler

50 202 Kent Çalışmaları II Antakya ya gelen yerli ve yabancı turistlerin yıl içerisinde yoğun talep gösterdikleri aylar, konakladıkları gün sayıları ve gezi güzergâhları hakkında bilgi toplamak amacıyla çalışma alanı içerisindeki turların özellikle konaklamak için tercih ettikleri Büyük Antakya Oteli, Anemon Otel, Ottoman Palace, Savon Otel ve Narin Otel gibi önde gelen konaklama yerleri ile bazı tur şirketlerindeki yetkililerle görüşülmüştür. Hatay a gelen turistlerin veya turların gezi güzergâhlarının çok kısıtlı olması konaklama sürelerinin de az olmasına neden olmaktadır. Çünkü gelen turların bazıları GAP turları kapsamında Hatay a gelmektedir. Özellikle kent merkezli turizm faaliyetlerine sahne olması ve mesafe - zaman kaygısından dolayı 1günlük konaklama süresi turlar için yeterli olmaktadır. Şayet tur güzergâhları içerisine Samandağı ilçesi, Çevlik, Titüs Tünelleri ve Beşikli Mağara, St. Simon Manastırı, Vakıflı Köyü, Harbiye Şelaleleri, İskenderun, Payas gibi turistik mekânların dâhil edilmesi ile 2-3 günlük konaklama nadir olsa da gerçekleşmektedir. Buna göre bu konaklama merkezlerine yıl içerisinde ortalama arasında tur konaklama amacıyla gelmektedir. Her bir turdaki ortalama kişi sayısı büyük (40 kişi), orta (20-30 kişi) ve küçük turlar (18-20 kişi) arasında değişmektedir. Turların yoğun talep gösterdikleri aylar değişmekle birlikte genellikle nisan, mayıs, haziran, eylül, ekim ve kasım ayları tercih edilmektedir. Ortalama konaklama yapılan gün sayısı ise 1-2 gün ile sınırlıdır. Gelen turistlerin geldikleri ülkeler çok çeşitlilik göstermekle birlikte Avusturya, Danimarka, ABD, İtalya, Suriye, Suudi Arabistan, Almanya, İspanya, Lübnan, Brezilya, Avusturalya, İngiltere ve diğer ülkelerden oluşmaktadır. Hatay ilinde gezilen başlıca turistik yerler ise Saint Pierra, Arkeoloji Müzesi, Habib-i Neccar Cami, Ortodoks ve Katolik kiliseleri, Havra ve kentsel sit alanı içerisinde kalan tarihi, arkeolojik, sosyo-kültürel alanlar, St. Simon Manastırı, Çevlik, Titüs Tüneli ve Beşikli Mağara, Vakıflı Köyü ve çeşitli alış-veriş yerleridir. Hatay a gelen yabancıların geceledikleri gün ortalamalarına bakıldığında 2010 yılında yabancılar ortalama 1,8 gün konaklarken, vatandaşlarımız 1,7 gün konaklamışlardır yılında yabancıların tahmin edilen ortalama geceleme yapabilecekleri gün sayısı ortalama 2,0 gün ve vatandaşlarımızın 1,9 gün, 2023 yılında ise yabancıların 3,0 gün ve vatandaşlarımızın ise 2,6 gün konaklama yapabileceği tahmin edilmektedir (T.C. Hatay Valiliği Hatay İl Turizm Stratejisi ve Eylem Planı , 2012: 71). TÜİK tarafından hazırlanan turizm istatistiklerine göre Hatay iline gelen yabancıların konaklama türüne göre geceleme sayıları incelendiğinde 2012 yılında toplam kişi gelmiş olup, bunların kişi otel ve benzeri yerlerde, kişi kendi evinde, kişi kiralık evlerde, kişi arkadaş ve akraba evinde, 5878 kişi ulaşım aracı (yat, tren, tır) ve 4260 kişi diğer yerlerde konaklamışlardır. Yine Türk vatandaşların

51 Antakya Kentsel Sit Alanının Kültür Turizmi Yönüyle Değerlendirilmesi (Hatay) 203 konaklama türüne göre geceleme sayıları incelendiğinde, 2012 yılında toplam kişi gelmiş olup, bunların kişi otel ve benzeri yerlerde, kişi kendi evinde, kişi kiralık evlerde, kişi arkadaş ve akraba evleri gibi yerlerde konaklamışlardır. Turizmin gelişmesinde etkili olan bir diğer konu ise Antakya da kırsal-geleneksel ürünlerin üretilmesi ve pazarlanması konusudur. Yerel el sanatları açısından üretilen hediyelik eşyalar, takı, heykel, taş işleme, kilim, ipek dokuma ve ipek kumaşlar, bakır işleme, yakma resim, hediyelik cam ürünleri, baharat çeşitleri, hasır, sikke, ahşap ürünler, tıbbı aromatik bitki ürünleri ile yerel ürünler olarak satışa sunulan organik tarımsal ürünler cennet hurması, erik, incir, nar ekşisi, çökelek, zeytinyağı, defne sabunu ve diğer ürünler turistlerin rağbet gösterdikleri hizmetler arasında yer almaktadır. Bu yönüyle de yörede yerel halk tarafından üretilen ve pazarlanan ürünler turizmin gelişmesine katkı sağlamaktadır (Fotoğraf 30-31). Fotoğraf 30. İpek ve yöreye özgü ürünlerin pazarlandığı işletmeden bir görünüm Fotoğraf 31. Uzun Çarşı dan (gıda, giyim, kuyumcu, restoran, fırın gibi işletmeler ve tarihi yerlerin içinde bulunduğu) bir görünüm Sonuç, Sorunlar ve Çözüm Önerileri Araştırma sahasının sahip olduğu kültürel varlıklar en iyi şekilde değerlendirildiği takdirde turizm, yöre ekonomisine önemli katkı sağlamış olacaktır. Bu açıdan mevcut olanakların en iyi şekilde analiz edilmesi güçlü ve zayıf yönleri değerlendirilmeli, elde edilebilecek fırsatlar ve buna karşılık tehditler göz önüne alınarak değerlendirme yapılmalıdır. Bu amaçla inceleme alanına ait SWOT analizi yapılmıştır. Çünkü SWOT analizi, tarihi kent merkezinin mevcut gelişme potansiyel ve dinamiklerinin, geleceğe dönük sürdürülebilir koruma ve geliştirme stratejisinin olabilirliği açısından irdelenmesine dönük bir analitik araştırma yöntemi olarak tanımlanabilir (Özcan, 2009: 9). Bu analiz ülkemizde yapılan birçok çalışmada doğal ve kültürel mirasın korunması ve turizm bağlamında değerlendirilebilmesi amacıyla mevcudu ortaya koymak ve ileriye dönük vizyon oluşturmak amacıyla kullanılmaktadır.