ULUSLARARASI BAHÂEDDİN NAKŞİBEND VE NAKŞİBENDÎLİK SEMPOZYUMU 2-4 ARALIK 2016, İSTANBUL

Transkript

1 AKADEMİAR DERGİSİ YIL: 2017 (Haziran)-SAYI: 2 - s ULUSLARARASI BAHÂEDDİN NAKŞİBEND VE NAKŞİBENDÎLİK SEMPOZYUMU 2-4 ARALIK 2016, İSTANBUL Y.Lisans Öğrencisi ESRA SELÇUK Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

2 256 ESRA SELÇUK H oca Bahâeddin Nakşibend (ö.791/1389) 14. asırda Orta Asya nın önemli merkezlerinden biri olan Buhara da dünyaya gelmiştir. Hicri , milâdî yılları arasında yaşamış ve Şâh-ı Nakşbend lakabıyla meşhur olmuş bir mutasavvıftır. O, Abdülhâlik Gucdevânî nin hafî zikir esasına dayalı olarak kurduğu Hâcegân tarikatının unutulmaya yüz tutan prensiplerini ihyâ ettiği için yeni bir tarîkat kurucusu olarak telakki edilmiştir. Ahmed Yesevî ve Mevlânâ Celâleddin Rûmî gibi El kârda gönül yârda sözünü esas alan Bahâeddin Nakşibend, tasavvufî eğitim aldığı dönemde Orta Asya nın Buhara şehrinde yolları temizlemiş, sokak hayvanlarının bakım ve tedavisini üstlenmiş, medreselerin temizliğini yapmıştır. Böylece topluma hizmeti esas alan aktif, aksiyoner bir tasavvuf anlayışı geliştirmiştir. 14. yüzyılda Orta Asya da yaşayan Hoca Bahâeddin Nakşibend, gönüllere Allah ve rasûlünün sevgisini yerleştirmek için çaba sarf etmiş, âlimler ile sûfîleri, medrese ile tekkeyi yakınlaştırmak için uğraşmış bir gönül eridir. Onun ismine izafe edilerek kurulan Nakşibendîlik,

3 SEMPOZYUM 257 İslâm dünyasının birçok bölgesine yayılmış ve etkili olmuş bir tarikattır. Sevenleri ile devam eden bu tasavvuf ve maneviyat yolu İslam dünyasında Hindistan dan Balkanlar a, Yemen den Kafkaslar a kadar geniş bir coğrafyada yayılma imkânı bulmuştur. Bu yolun tâkipçileri tarih içinde önemli roller üstlenmişlerdir. İslamiyet in yayılması için çalışmaktan fakir fukaranın doyurulmasına, bid atlarla mücâdeleden İslâmî ilimlere katkıya, millî mücâdelelere destek olmaktan aşiret ihtilaflarını gidermeye varıncaya kadar çok geniş bir sahada etkinlik ve rolleri olmuştur. Hoca Bahâeddin Nakşibend in yolunu tâkip edenlerden İmâm-ı Rabbânî Hindistan da hem Ekber Şah ın uydurduğu Dîn-i İlâhî ile, hem de bid at ve hurafelerle mücâdele etmiş, İslam dünyasında Müceddid yani yenileyici ve ihyâ edici bir zât olarak tarihe geçmiştir. Yine İslam dünyasının bazı bölgelerinin yabancı ülkeler tarafından sömürü gâyesiyle işgal edilmeye başlandığı 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başlarında Nakşibendî tarîkatı mensupları millî mücâdelelerde aynı şekilde en ön safta yer almış ve vatan savunmasında önemli hizmetler îfâ etmişlerdir. Şeyh Şâmil, Emîr Abdülkâdir el-cezâirî, Alvarlı Efe, Muhahmmed Ziyâüddin Nurşinî ve Üsküdar Özbekler Tekkesi postnişîni Atâ Efendi nin hizmetleri bu mücadelenin örneklerindendir. Yüzyıllardır toplumsal bütünleşme ve ahlakî değerlerin benimsenmesinde öncü olan maneviyat yollarından Nakşibendilik, Türkiye de tasavvuf alanındaki uzmanların yanı sıra Yeni Zelanda, Hindistan, Pakistan, Suriye, Balkanlar ve Orta Asya dan akademisyenlerin de katılımıyla ele alınmıştır. Ayrıca Hoca Bahâeddin Nakşibend in hayatı ve hizmetleri, Nakşibendîlik tarikatının İslâm dünyasına etkileri sempozyum boyunca akademisyenler tarafından incelenip anlatılmıştır. Bu büyük zâtın fikir dünyası, tesir sahası ve tasavvuf tarihine yaptığı katkılarının ele alındığı, Aziz Mahmud Hüdayi Vakfı İstanbul Tasavvuf Araştırmaları Merkezi tarafından organize edilen ve birçok kardeş kurumun da destek verdiği Uluslararası Bahâeddin Nakşibend ve Nakşibendîlik Sempozyumu, 2-4 Aralık tarihleri arasında İstanbul da tertip edildi. 2 Aralık Cuma günü protokol konuşmaları ile başlayan sempozyumun açılış oturumunda Prof. Dr. Mustafa Kara Tasavvuf Bize Ne söyler konulu sunumu dikkat çekiciydi.

4 258 ESRA SELÇUK Sempozyumun ikinci gününde yedi oturumda yirmi dokuz tebliğ sunuldu. Bahâeddin Nakşibend in hayatı ve görüşleri nin ele alındığındığı birinci oturumda Prof. Dr. Necdet Tosun Bahâeddin Nakşibend: Hayatı ve Tasavvufi Görüşleri, Prof. Dr. Arthur F. Buehler Bahauddin Naqshband and The Development of Uwaysi Experiences / Bahâeddin Nakşibend ve Üveysî Tecrübelerin Gelişimi, Doç. Dr. Ali Namlı Bahâeddîn Nakşibend ve Takipçilerinde Kur an ve Sünnetin Tasavvufî/İşârî Yorumu, Rasul Kesenceli Ehl-i Sünnet Akîdesi İçerisindeki Sırat-ı Mustakim: Nakşibendîlik konulu bildirileri sundular. Bu bölümde Nakşibendiyye ekolünün Kur an ve sünnete bağlılığının, ehl-i sünnet akidesini esas almasının ve bid atlardan uzak bir tasavvufî hayatı benimsediğinin vurgulanması, tasavvufî hayatın Kur an ve sünnet kaynaklı olduğunu göstermesi bakımından dikkat çekti. Orta Asya da Nakşibendilik konusunun ele alındığı ikinci oturumda, Araştırma Görevlisi Abdurrahman Acer Fıkarât ta Öne Çıkarılan Konular Çerçevesinde Hâce Ubeydullah Ahrâr ın Tasavvuf Anlayışı, Prof. Dr. Ahmet Cahit Haksever Yâkub-ı Çerhî nin Hz. Musa ve Hızır Kıssası Ekseninde Mürit-Mürşit İlişkisine Yaklaşımı, Doç. Dr. Nadirhan Hasan Sovyet Dağılımı Arefesinde Bir Özbek Nakşibendî Halîfesi Molla Hindistânî, Araştırmacı Yazar Ali Ak Özbekistan da Medfun Olan Nakşibendî Meşâyıhının Kabirleri konulu bildirileri sundular. Seyr-ü sülûk eğitimi sürecinde mürîd-mürşid ilişkisinin ve müridin mürşide teslimiyetinin kapsam ve sınırlarının, Yakub-ı Çerhî nin Kehf Suresi nde geçen Hz. Musa ve Hızır kıssası çerçevesinde konuya yaklaşımının dile getirilmesi önemliydi. Orta Asya dan Balkanlara Nakşibendîlik konusunun ele alındığı üçüncü oturumda, Prof. Dr. Metin İzeti Balkanlarda Ferd ve Toplum Kimliğinin Oluşmasında Nakşibendî Tarîkatının Rolü, Araștırmacı Yazar Samir Vildiç Bosna Hersek te Nakşibendîlik Tarîkatı, Dr. Sherzodhon Mahmudov Muhammad Khalil Sakhibzade The Leader of Naqshbandia- Mujaddidia in Khoqand Khanate/Hokand Hanlığında Nakşibendî- Müceddidîlerin Önderi: Muhammed Halil Sâhibzâde, Doç. Dr. Arin Ermatov, Bazı Kırgız Türklerinin Müslüman Oluşunda Nakșşbendîlerin Rolü Prof. Dr. Ashirbek Mumınov Günümüz Kazakistan ında Nakşi-

5 SEMPOZYUM 259 bendiyye Grupları başlıklı bildirileri sundular. Nakşibendîlik tarikatının Balkanlarının birçok bölesinde yayılıp bu bölgelerde yaşayan insanların ferdî ve toplumsal kimliklerinin oluşmasında katkısının büyük öneme sahip olduğunun vurgulanması dikkat çekti. Hindistan da Nakşibendîlik ve İmâm-ı Rabbânî konusunun ele alındığı dördüncü oturumda, Prof. Dr. Fozail Ahmad Qadrı Khwajagani Principles: Addition and Interpretation by Indian Naqshbandis/ Hâcegân ın İlkeleri: Hindistanlı Nakşibendîlerin İlave ve Yorumları, Yrd. Doç. Dr. Mehmet Saki Çakır Taha Harîrî Ve Sûrsûre Tekkesi Üzerine Bir Saha Araştırması, Prof. Dr. Muhammad Iqbal Mujaddıdı Maulana Khalid Baghdadi Rumi in India/Hindistan da Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî, Prof. Dr. Süleyman DERİN İmâm-ı Rabbânî nin Bidatlarla ve Bozuk Din Anlayışlarıyla Mücadelesi başlıklı bildirileri sundular. Nakşbendî Hâlidîliğin günümüz Türkiye sindeki önemli temsilcilerinin bir kısmının Seyyid Taha Hakkarî Nehrî (ö.1853) kolundan gelmesi itibarıyla Taha Harîrî ve Sûrsûre Tekkesi hakkında yapılan saha araştırması özellikle dikkat çekti. Nakşibendîlikte Mânevî Eğitim konusunun ele alındığı beşinci oturumda; Dr. Adem Ergül Nakşibendîlikte İnsan Eğitimi, Doç. Dr. Dilaver Selvi (Kuruluşundan Mevlânâ Hâlid Dönemi İçinde) Nakşibendîlik te İcrâ Edilen Gizli Zikir ve Hatm-i Hâcegân, Prof. Dr. Ergün Yıldırım Nakşibendîliğin Sosyolojik Muhayyilesi: Toplumsal Bütünleşme, Toplumsallaşma ve Yenilenme, Prof. Dr. Abdürrezak Tek XIX. Yüzyılda Mesnevîhan Bir Nakşibendî: Mehmed Emin Kerkükî başlıklı bildirileri sundular. Nakşibendîlik tarikatının temel ilkelerinden biri olan halvet der encümen in insan eğitiminde rolüne dikkat çekildi. Tarikatın metinsel ve fikrî temellerindeki sosyolojik tasavvurun aynı zamanda toplumsal pratiğe aktarıldığının üzerinde duruldu. Mevlânâ Hâlid ve Hâlidîlik konusunun ele alındığı altıncı oturumda Prof. Dr. Ethem Cebecioğlu Hâlidî Meşâyihinden Muhammed Hilmî-i Çerkeşî ( ) ve İcâzetnâmesi, Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci Abdülhakim Arvâsî ve Tasavvuf Terbiyesi, Yrd. Doç. Dr. Abdülcebbar Kavak Nakşibendîliğin Ortadoğu da Yayılmasında Mevlânâ Hâlid el-bağdâdî nin Rolü, Yrd. Doç. Dr. Halil Balta-

6 260 ESRA SELÇUK cı Erzincan da Nakşî-Hâlidî Gelenek başlıklı bildirileri sundular. 19. Yüzyıl Halidî meşâyihinden Muhammed Hilmî-i Çerkeşî nin tasavvufî icâzetnâmesinin orijinal halinin araştırmacılarının istifadesine sunulması dikkat çekti. Nakşibendîliğin İçtimâî Hizmetleri ele alındığı yedinci oturumda Doç. Dr. Veysel Akkaya Millî Mücâdelelerde Nakşibendîlerin Rolü, Muhammed Akif Koç Üsküdar daki Nakşibendî Özbekler Tekkesi ve Kurtuluş Şavaşındaki Rolü, Yrd. Doç. Dr. İbrahim Baz Sünnî Şiî Sınırında Hâlidî Şeyhlerinin Ehl-i Sünnet Savunması, Yrd. Doç. Dr. İsmail Bilgili Bekir Sami Paşa Nakşibendî Halidî Zâviyesinin Konya Islâh-ı Medâris-i İslâmiye Medresesine Dönüşümü Bağlamında Nakşibendîliğin İlmî Hayata Tesiri başlıklı bildirileri sundular. Nakşibendî mensuplarının Milli Mücadeledeki rolüne dikkat çekildi. Türkiye nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesi ile Irak ın kuzeyindeki medreselerin aynı zamanda tekke faaliyetini icra etmeleri ve bu tekkelerin Nakşibendî-Halidî ekolünü takip ederek ehl-i sünnet düşüncesinin muhafazasında önemli rol üstlendiği vurgulandı. Sempozyumun üçüncü gününde üç oturumda on iki tebliğ sunuldu. Anadolu da Nakșibendîlik konusunun ele alındığı sekizinci oturumda, Doç. Dr. Ahmet Karataş Osmanlı nın Son, Cumhuriyet in İlk Elaziz Müftüsü Kemâleddin Harputî Efendi nin Tasavvufî Șahsiyeti, Yrd. Doç. Dr. Ali Çoban Nakşbendîliğin Konya İlim ve İrfan Hayatı Üzerindeki Etkileri-Ebû Said Hâdimî ve Muhammed Kudsî Bozkırî Ekseninde, Prof. Dr. Halil İbrahim Şimşek Çok yönlü bir Nakşibendî-Müceddidî şeyhi olarak Muhammed Hâdimî, Araştırmacı Yazar Müfit YÜKSEL Nakşibendî Meşâyıhına Ait Bazı Belge, Mektup ve İcâzetnâmeler başlıklı tebliğleri sundular. Farklı Nakşibendî Kültür Coğrafyaları konusunun ele alındığı dokuzuncu oturumda Yrd. Doç. Dr. Halim Gül Dağıstan da Nakşibendîlik ve Hasan Hilmi Dağıstanî, Prof. Dr. Bakri Aladdın Tem- Suriye de /ا علام Nakşbendilik: Öncü الطريقة النقشبندية في بلاد الشام silciler, Araştırmacı Yazar Kutbeddin Akyüz Nakşibendîliğin Muâsır Bir Kolu Olarak Hazneviyye Tarîkatı ve Kurucusu Ahmed Haznevî, Yrd. Doç. Dr. Ferzende İdiz Mısır da Nakşibendîliği Yayan Hâlidî

7 SEMPOZYUM 261 Şeyhlerinden Muhammed Emin Erbilî ve Faâliyetleri başlıklı tebliğleri sundular. İstanbul da Nakşibendîlik konusunun ele alındığı onuncu oturumda Yrd. Doç. Dr. Necdet Yılmaz-Fatih Yıldız Kuruluşundan Kapatılışına Kadar Gümüşhânevî Dergâhı nın İşleyişi, Doç. Dr. Vahit Göktaş Kelâmî Dergâhı ve Son Dönem Nakşibendî Şeyhlerinden Muhammed Es ad Erbilî ve Tesirleri, Araştırmacı Yazar Mehmet Akif Köseoğlu İstanbul da Nakşî-Ahrarî ve Nakşî-Müceddidî Şeyhlerinin Postnişin Olduğu Tekkeler ve Günümüzdeki Durumları, Doç. Dr. Fatih Özkafa Nakşibendî Meşâyihi İsimlerinden Teşekkül Eden Hat Eserleri başlıklı tebliğleri sundular. Sempozyum, oturum başkanlığını Prof. Dr. Süleyman Derin in yaptığı değerlendirme ve kapanış bölümüyle sona erdi. Bu oturumda, Prof. Dr. İrfan Gündüz, Prof. Dr. H. Kâmil Yılmaz, Prof. Dr. Mahmud Erol Kılıç, Prof. Dr. Necdet Tosun, sempozyum programının işleyişi ve sunulan tebliğlerle ilgili değerlendirmelerde bulundular. İslam dünyasının mezhebî ve etnik çatışmalara sürüklenmek istendiği günümüzde birlik beraberliğe ve Anadolu irfanının kuşatıcılığına, hoşgörü ruhuna her zamankinden daha fazla muhtaç olduğunun önemine dikkat çekildi. Tarihimizdeki yıldız şahsiyetleri ve onların irfan anlayışını tekrar keşfetmek, gençliğimize tanıtmak ve günümüze ışık tutmak için bu tür sempozyumlar vb. organizasyonların faydasına vurgu yapıldı. İslam dünyasındaki çatışmaların sonlandırılması noktasında Hoca Bahâeddin Nakşibend in fikirlerinin ne kadar önemli olduğu ilgililerin özelliklede araştırmacıların dikkatine sunuldu. Bahâeddin Nakşibend Hazretlerinin yâd edilmesi ve Nakşibendîlik ekolünün teorik ve pratik boyutunun kültür ve gönül dünyamıza sunulması adına bu sempozyumu tertib eden Aziz Mahmud Hüdayi Vakfı İstanbul Tasavvuf Araştırmaları Merkezine ve diğer kuruluşlara teşekkür ediyoruz.