İstanbul Aydın Üniversitesi C Sınıfı İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanlığı Ders Notu. 07.Ders Notu. Kanunlarda İş Güvenliği.

Transkript

1 07.Ders Notu Kanunlarda İş Güvenliği Yadigar İZMİRLİ

2 Sıra No / Konu 7 / Kanunlarda İş Sağlığı ve Güvenliği Konunun genel amacı Öğrenme hedefleri Konunun alt başlıkları Yüz yüze / toplam ders saati Katılımcıların, ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevcut kanuni düzenlemeler hakkında bilgi sahibi olmalarını sağlamaktır. Bu dersin sonunda katılımcılar; Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevcut kanuni düzenlemeleri açıklar. Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuattaki temel prensipleri sıralar. Anayasa, Umumi Hıfzıssıhha Kanunu, Borçlar Kanunu, İş Kanunu İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili tüzük ve yönetmeliklerdeki temel prensipler A Sınıfı B Sınıfı C Sınıfı -/1 -/1 -/2 Eğitici U-11

3 KANUNLARDA İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ İş sağlığı ve güvenliğinin iki önemli unsuru vardır. Bunlar önleme ve tazmin. Her iki unsurda eşit öneme sahip olup biri diğerinden daha üstün tutulmamalıdır. Bu bütünün şartlarının yerine getirilmesinde, devlete, işverene ve işçiye çok önemli görevler yüklenmektedir. İŞ SAĞLI LIĞI I VE GÜVENLG VENLİĞİNİN ANAYASAL KAYNAKLARI Sosyal Devlet İlkesi: m.2,5 Yaşama, ama, maddi ve manevi varlığı ığını sürdürme rme hakkı: : m.17 Herkesin yaşı şına, cinsiyetine ve gücüneg uygun bir iştei çalıştırılmasını isteme hakkı: m.50 Sağlıkl klı ve dengeli bir çevrede yaşama ama hakkı: : m.56 Sosyal Güvenlik G Hakkı: : m.60

4 İş Sağlığı ve GüvenliG venliği i Mevzuatının Düzenlendiği i Kanunlar İŞ KANUNU BORÇLAR KANUNU SOSYAL SİGORTALAR S VE GSS KANUNU UMUMİ HIFZISIHHA KANUNU BELEDİYE KANUNU İLO SÖZLES ZLEŞMELERİ ILO nun 155 Sayılı Uluslararası Sözleşmesi 22 Haziran 1981 tarihli İşçi Sağlığı, İş Güvenliği ve Çalışma Ortamına İlişkin 155 Sayılı Sözleşme de; İşçi ve işverenlere danışma ilkesi ile konunun milli bir politika düzeyinde ele alınması gerektiğine işaret edilmekte ve konunun ulusal önemine dikkat çekilmek istenmektedir. Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Karar 4857 Sayılı Yasa ve tarihli Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programının Uygulanması, Koordinasyonu ve İzlenmesine Dair Karar ve / Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı YÖNETMELİKLER İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili bir çok düzenleme İK. 78. maddenin yollamasıyla yönetmeliklerle gerçekleştirilmiştir.

5 ÇOCUK VE GENÇ İŞÇİLER İLE İLGİLİ DÜZENLEMELER AY m: 50: Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar, çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar. İK m.71: 15 yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasaktır. ANCAK, 14 yaşını doldurmuş ve ilköğretimi tamamlamış olan çocuklar, bedensel, zihinsel ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilirler tarihli Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik GENÇ İŞÇİ: 15 yaşını tamamlamış ancak 18 yaşını doldurmamış ÇOCUK İŞÇİ: 14 yaşını bitirmiş, 15 yaşını doldurmamış ancak ilköğretimini tamamlamış kişiyi ifade eder. Çocuklara karşı suç işlemekten hüküm giymiş olan veya yüz kızartıcı bir suçtan hüküm giymiş işveren veya işveren vekilleri çocuk işçi çalıştıramazlar. Çocukların Çalışma Saatleri (İK. m.71) Temel eğitimi tamamlamış ve okula gitmeyen çocukların çalışma saatleri günde 7 ve haftada 35 saatten fazla olamaz. Ancak, 15 yaşını tamamlamış çocuklar için bu süre günde sekiz ve haftada 40 saate kadar artırılabilir. Okula devam eden çocukların eğitim dönemindeki çalışma süreleri, eğitim saatleri dışında olmak üzere, en fazla günde 2 saat ve haftada 10 saat olabilir. Okulun kapalı olduğu dönemlerde çalışma süreleri yukarıda birinci fıkrada öngörülen süreleri aşamaz. İş Sözleşmesi ve Belge Yükümlülüğü İşveren; a) Çocuk ve genç işçinin velisi veya vasisine, çocuk ve genç işçinin çalıştırılacağı iş, karşılaşabileceği riskler ve alınan önlemler hakkında bilgi verir. b) Okula devam eden çocuk ve genç işçiden çalıştırmaya başlamadan önce, öğrenci olduğuna dair belge ister. Bu belgeyi özlük dosyasında muhafaza eder. c) Çocuk ve genç işçinin velisi veya vasisi ile yazılı iş sözleşmesi yapmak zorundadır.

6 İŞ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ KONUSUNDA TARAFLARA YÜKLENEN ÖDEVLER 1-DEVLETİN ÖDEVLERİ Devletin iş sağlığı ve güvenliği sağlama ödevi anayasadan kaynaklanır. Bu konuda açıkça bir hüküm olmamakla beraber Anayasamızın 60.maddesinde "Herkes sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar." denmektedir. Devlet Anayasadan kaynaklanan bu yükümlülüğünü, mevzuatı ve resmi örgütü oluşturup, denetim yaparak yerine getirir. 2-İŞÇİ VE İŞVEREN SENDİKALARININ ÖDEVLERİ İşçi Sendikaları gelirlerinin en az %10 nu işçilerin eğitimi ile meslek bilgi ve tecrübelerini artırmak için ayırmak zorundadırlar. (SK 44/2) 3- İŞVERENİN ÖDEVLERİ İşverenin sorumluluğu İşverenin sorumluluğunun unun kaynakları: - Yasalar - Toplu işi sözleşmesi - İş Sözleşmesi.

7 Mad. 77. İşverenlerin ve işçilerin i ilerin yükümly mlülükleri İşverenler işyerlerinde i işi sağlığı ve güvenlig venliğinin inin sağlanmas lanması için in gerekli her türlt rlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız z bulundurmak, işçiler iler de işi sağlığı ve güvenlig venliği i konusunda alınan her türlt rlü önleme uymakla yükümly mlüdürler. İşverenler işyerinde i alınan işi sağlığı ve güvenlig venliği önlemlerine uyulup uyulmadığı ığını denetlemek,, işçileri i ileri karşı karşı şıya bulundukları mesleki riskler, alınmas nması gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek ve gerekli işi sağlığı ve güvenlig venliği eğitimini vermek zorundadırlar. rlar. Yapılacak eğitimin e usul ve esasları Çalışma ve Sosyal Güvenlik G Bakanlığı ığınca çıkarılacak yönetmelikley düzenlenir. İşverenler işyerlerinde i meydana gelen işi kazasını ve tespit edilecek meslek hastalığı ığını en geç iki işi günü içinde inde yazı ile ilgili bölgeb müdürlüğüne bildirmek zorundadırlar. rlar. Bu bölümde b ve işi sağlığı ve güvenlig venliğine ine ilişkin tüzük t k ve yönetmeliklerde yer alan hükümlerh işyerindeki çıraklara ve stajyerlere de uygulanır. 77. Madde ile Getirilen Yeniliklerden Biri 4857 sayılı yasanın n kapsamında olmayan çırak ve stajyerler de koruma kapsamına alınm nmışlardır. r. İşverenin yasalarımızda sayılan yükümlülükleri aşağıda ana başlıklar halinde sıralanmıştır: - Ücret ödeme borcu (AY m.55; İK m.32)

8 - Eşit davranma borcu (Ayrımcılık yasağı) (İK 5) - Araç, gereç ve malzeme sağlama borcu (BK 325) - Buluş yapan işçiye bedel ödeme borcu (BK 336, 551 sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında KHK m.17 vd.) - Özlük dosyası düzenleme borcu (İK 75) - İşçiyi koruma ve gözetme borcu (işçi sağlığı ve güvenliğini sağlama borcu) İŞ SAĞLI LIĞI I VE GÜVENLG VENLİĞİ ÖNLEMLERİNİ ALMA BORCUNUN HUKUKİ DAYANAĞI - BK m.332 :İş: İşveren, işin i in niteliği i ve işi sözleşmesinin gereği i doğrultusunda, kendisinden beklenebilecek tedbirleri HAKKANİYETE GÖRE G almak zorundadır. r. - İK K m.77 : İşverenler, işyerinde i işi sağlığı ve güvenliğini ini sağlamak için i in her türlt rlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız z bulundurmak, işçiler i iler de her türlt rlü önleme uymakla yükümly mlüdürler. a- İŞVERENİN HER TÜRLÜ ÖNLEMİ ALMAK GÖREVİ Bu konudaki temel kural görüldüğü gibi İK 77. maddede düzenlenmiştir. Buna göre işveren işyerlerinde iş sağlığı ve iş güvenliğinin sağlanması için her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmakla yükümlüdür. Ancak konuya ilişkin düzenlemeler, İş Kanunun 77.maddesi ile sınırlı değildir. Konuya ilişkin yönetmeliklerde de, işverenin önlem alma yükümlülüğüne ilişkin hükümlere yer verilmiştir. 77.maddenin açık hükmü karşısında işveren, yalnızca mevzuatın belirlediği önlemleri değil, bilim, teknik ve tecrübenin o anda ulaştığı seviyede alınabilecek önlemleri de almak durumuyla karşı karşıyadır. Mali durumundaki yetersizlik, tecrübesizlik ve bilgisizlik, önlem alma konusundaki eksiklikleri için mazeret oluşturmayacaktır.

9 b- DENETLEMEK, EĞİTİM VERMEK VE BİLGİLENDİRMEK İşçilerin EğitimiE İşyerinde sağlık k ve güvenlig venliğin in sağlanmas lanması ve sürdürülebilmesi için; i in; a) İşveren, her işçinini inin çalıştığıığı yere ve yaptığı işe özel bilgi ve talimatları da içeren i sağlık k ve güvenlik g eğitimi e almasını sağlamak zorundadır. r. Bu eğitime özellikle; 1) İşe e başlanmadan önce, 2) Çalışma yeri veya işi değişikli ikliğinde, inde, 3) İş ekipmanlarının n değişmesi halinde, 4) Yeni teknoloji uygulanması halinde yapılır Eğitim, değişen en ve yeni ortaya çıkan risklere uygun olarak yenilenir ve gerektiğinde inde periyodik olarak tekrarlanır. r. Alt işverenin i işçilerii ileri İşyerinde başka bir işveren i olarak bulunan alt işveren i işçilerinin i ilerinin işi sağlığı ve güvenlig venliği önlemlerinin sağlanmas lanması bakımından da asıl işverenin sorumluluğu İş Kanunun 2. maddesinde belirtilmiştir. tir sayılı İş Kanunu 77/II bendinde aynen, İşverenler işyerlerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyulup uyulmadığını denetlemek, işçileri karşı karşıya bulundukları mesleki riskler, alınması gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek ve gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitimini vermek

10 zorundadır denmektedir. Uygulama birçok işveren güvenlik malzemelerini işçilerine temin edip zimmetle teslim etmekte, bu durumu yazılı belge ile kanıtlamakta ancak mahkemeler tarafından bu malzemelerin kullanılıp kullanılmadığını denetlemedikleri gerekçesiyle yine de sorumlu tutulmaktadırlar. c-iş SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ALANINDA İŞYERİ ÖRGÜTLENME-SİNİ SAĞLAMAK cc- İşçi Sağlığı Ve İş Güvenliği Kurulları 4857 sayılı iş Kanununun 80. maddesinde "Bu Kanuna göre sanayiden sayılan, devamlı olarak en az elli işçi çalıştıran ve altı aydan fazla sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde her işveren bir iş sağlığı ve güvenliği kurulu kurmakla yükümlüdür. İşverenler iş sağlığı ve güvenliği kurullarınca iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına uygun olarak verilen kararları uygulamakla yükümlüdürler" hükmüne yer verilmiştir. Ayrıca bu konuda tarihinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik çıkarılmış ve konunun ayrıntıları düzenlenmiştir. ccc- İşyeri Hekimleri İş sağlığı ve güvenliği konusunda işyeri örgütlenmesinin en önemli unsurlarından birisi işyeri hekimleridir. İK 81. Maddesine göre İşverenler, devamlı olarak en az elli işçi çalıştırdıkları işyerlerinde alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin belirlenmesi ve uygulanmasının izlenmesi, iş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesi, işçilerin ilk yardım ve acil tedavi ile koruyucu sağlık ve güvenlik hizmetlerinin yürütülmesi amacıyla, işyerindeki işçi sayısı, işyerinin niteliği ve işin tehlike sınıf ve derecesine göre; a) İşyeri sağlık ve güvenlik birimi oluşturmakla, b) Bir veya birden fazla işyeri hekimi ile gereğinde diğer sağlık personelini görevlendirmekle,. yükümlüdürler. Hekim çalıştırma zorunluluğunun başlayabilmesi için işyerinde en az elli işçinin çalışıyor olması yeterli kabul edilmiştir. Kriter, çalışıyor olmak olarak konulduğundan işyerinde fiilen çalışan alt işveren işçileri de bu hesaba dahil edilmelidir. İşyeri hekimleri İK. Madde 2 uyarınca işveren vekili konumundaki işçilerdir.

11 cccc-iş Güvenliği Uzmanları 4857 sayılı İş Kanunu çok önemli bir yenilik getirmiştir. Buna göre sanayiden sayılan, devamlı olarak en az elli işçi çalıştıran işveren, işyerinin iş güvenliği önlemlerinin sağlanması, iş kazalarının ve meslek hastalıklarının önlenmesi için alınacak önlemlerin belirlenmesi ve uygulanmasının izlenmesi hizmetlerini yürütmek üzere işyerindeki işçi sayısına, işyerinin niteliğine ve tehlikelilik derecesine göre bir veya daha fazla mühendis veya teknik elemanı görevlendirmekle yükümlüdür (İK.81). İSG uzmanları ile ilgili olarak en son çıkartılan yönetmelik 15 Ağustos 2009 tarihli Resmi Gazetenin sayısında yayınlanan İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimleri İle Ortak Sağlık Güvenlik Birimleri Hakkında Yönetmeliktir. Bu Yönetmeliğin 37. maddesinde İş Güvenliği Uzmanlarının Görevleri Sayılmıştır: MADDE 37 (1) İş güvenliği uzmanları, aşağıda belirtilen görevleri yerine getirmekle yükümlüdür: a) İşyerinde, gece postaları da dahil olmak üzere çalışma ortamının gözetimini yapmak, b) İşyerinde yapılan çalışmaların, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına ve genel iş güvenliği kurallarına uygun olarak sürdürülmesini sağlamak için işverene tavsiyelerde bulunmak, c) İşyerindeki tehlikelerin belirlenmesi, risk analizinin ve risk değerlendirmesinin yapılması, tehlikelerin kaynağında yok edilmesine yönelik tedbirlere öncelik verilerek ortadan kaldırılması ve risklerin kontrol altına alınması için işçilerin veya temsilcilerinin görüşlerini de alarak gerekli çalışmaları planlamak, ölçüm, analiz ve kontrollerin yapılmasını sağlamak, alınacak sağlık ve güvenlik önlemleri konusunda işverene önerilerde bulunmak ve uygulamaların takibini yapmak, ç) İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği yönünden yapılması gereken periyodik bakım, kontrol ve ölçümleri planlamak ve uygulamaların takibini yapmak, d) İşyerinde kaza, yangın, doğal afetler gibi acil müdahale gerektiren durumlar için acil durum planının hazırlanmasını sağlamak ve uygulamaların takibini yapmak, e) Yangın veya patlamaların önlenmesi için gerekli çalışmaları planlamak ve uygulamaların takibini yapmak, yangın veya patlama durumunda alınacak tedbirleri belirlemek, f) İş sağlığı ve güvenliği kuruluna katılarak çalışma ortamının gözetimi ile ilgili gerekli açıklamalarda bulunmak, danışmanlık yapmak ve kurulda alınan kararların uygulanmasını izlemek,

12 g) İşyeri hekimi ile işbirliği yaparak işyerinde meydana gelebilecek iş kazaları ve meslek hastalıkları ile ilgili değerlendirme yapmak, gerekli önleyici faaliyet planlarını hazırlamak ve uygulamaların takibini yapmak, ğ) İşyerinde meydana gelen iş kazası, meslek hastalığı veya herhangi bir tehlikeli olayın tekrarlanmaması için inceleme ve araştırma yaparak düzeltici faaliyet planlarını yapmak ve uygulamaları takip etmek, h) İşyerlerinin tasarımı, makine ve diğer teçhizatın durumu, bakımı, seçimi ve çalışma sırasında kullanılan maddeler de dahil olmak üzere işin planlanması ve organizasyonu konusunda tavsiyede bulunmak, ı) İşyerinde yeni bir bölüm veya sistem kurulacağı ya da yeni makine, tezgah ve cihaz alınacağı durumlarda inceleme ve araştırma yaparak sağlık ve güvenlik yönünden uygun seçim yapılması için işverene tavsiyelerde bulunmak, i) Kişisel koruyucu donanımların seçimi, temini, kullanımı, bakımı, muhafazası ve test edilmesi konularında işverene tavsiyelerde bulunmak, j) İş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini ilgili Yönetmelik hükümlerine uygun olarak planlamak ve uygulamak, k) Yıllık çalışma planını işyeri hekimi ile işbirliği yaparak hazırlamak, l) İşyerindeki çalışma ortamının gözetimi ile ilgili çalışmaları kaydetmek ve Ek- 3 te belirtilen örneğine uygun yıllık değerlendirme raporunu işyeri hekimi ile işbirliği yaparak hazırlamak, m) Birden fazla madde veya etkenin aynı anda işyerinde bulunmasından dolayı ortaya çıkabilecek tehlikeleri iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı doğrultusunda değerlendirmek, n) Yukarıda belirtilen görevleri ile ilgili gerekli kayıtların tutulmasını sağlamak. Aynı Yönetmeliğin 38. maddesinde ise İSG Uzmanlarının Yetkileri sayılmıştır: a) Bağımsız çalışma ilkesi uyarınca bu Yönetmelik hükümlerini yerine getirirken, işveren tarafından hiçbir şekilde engellenemez, görevini yapmaktan alıkonulamaz, b) İşyerinde çalışanların hayatı ile ilgili yakın tehlike oluşturan bir husus tespit ettiğinde, işin geçici olarak durdurulması için derhal üst yönetimi bilgilendirir, c) Üretim planlamalarında karar alma sürecine katılır, ç) Görevi gereği işyerinin bütün bölümlerinde iş sağlığı ve güvenliği konusunda inceleme, araştırma yapar ve çalışanlarla görüşür, d) Gerektiğinde konu ile ilgili kurum veya kuruluşlar ile işbirliği yapar.

13 İş Güvenliği Uzmanları işçi statüsündedirler. Bununla birlikte görev ve yetkileri nedeniyle aynı zamanda işveren vekili sayılırlar ve onun gerekli kıldığı sorumlulukları da taşırlar. Bu kriterden yola çıkıldığında İSG uzmanları cezaların şahsiliği ilkesi gereği cezai ve idari para cezalarından sorumludurlar. 4-İŞÇİNİN ÖDEVLERİ İşçilerin sorumlulukları - İşçiler, işi sağlığı ve güvenlig venliği i konusunda işverenin düzenledid zenlediği i eğitimlere e katılmak, - işyerinde alınan güvenlikg önlemlerine uymak, - Gerekli koruyucu malzemeleri, araç ve gereçleri kullanmakla yükümly mlüdürler Sayılı yasanın 77 maddenin I nolu bendinde.işçiler de iş sağılığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdürler denmektedir. İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ KURALLARINA UYMAYAN İŞÇİYE KARŞI İŞVERENİN HAKLARI 1- İSG kuralların aykırı hareketleri sonucu iş kazası ya da meslek hastalığına uğrayan işçi müterafik kusurlu olarak kabul edilir. 2- Kendi zarar görmese de diğer bir işçinin zarar görmesine sebep olan işçiye işveren kusuru oranında rücu edebilir. Bu durumda kusurlu işçi, işverenin zarar gören işçiye ödediği tazminatların bir kısmını kendisine rücu edebilmesine katlanmak zorunda kalacaktır.

14 3- İşverenin disiplin cezası uygulama hakkı. Buna göre işveren, iş akdinde veya iç yönetmelikte dayanağı bulunmak koşuluyla işveren önlemlere uymaktan kaçınan işçilere disiplin cezası uygulayabilir. 4- BK 312 uyarınca "İşçi, taahhüt ettiği şeyi ihtimam ile ifaya mecburdur. Kasıt veya ihmal ve dikkatsizlik ile iş sahibine iras ettiği zarardan mesuldür..." İşçi bu yükümlüğüne aykırı hareket ettiğinde işveren uğradığı zararları işçiden tazmin etmek hakkına sahiptir. 5- İş Kanunun 25/II.ı maddesinde aynen işçinin kendi isteği veya savsaması yüzünden işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi halinde süresi belirli olsun veya olmasın iş sözleşmesini sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizin feshedebilir denmektedir. Bu durumda iş akdinin feshi için tehlike yaratma yeterli kabul edilmekte, bir zararın ortaya çıkmasının beklenmesine gerek bulunmamaktadır. İŞVERENİN İSG KURALLARINA UYMAMASI HALİNDE İŞÇİNİN HAKLARI İSG alanında işçiye tanına haklar eğitim ve bilgilendirilme, katılım, çalışmaktan kaçınma ve haklı nedenle fesih olarak sıralanabilir sayılı iş yasasına göre işverenler, işçileri karşı karşıya bulundukları mesleki riskler, alınması gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek ve gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitimini vermek zorundadır sayılı yasa ve buna bağlı olarak çıkartılan yönetmeliklerle, iş sağlığı ve güvenliği konusundaki çalışmalara mümkün olduğunca işçilerin katılımını sağlayan düzenlemeler getirilmiştir. Bunlardan en önemlileri, iş sağlığı ve güvenliği kurulları ile sağlık ve güvenlik işçi temsilcileridir. 3- Anayasanın l7.maddesinde yer alan ve herkesin yaşama, maddi-manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahip olduğunu düzenleyen hükmü temel alan çalışmama hakkı, İş Kanununda ayrıca düzenlenmiştir. Buna göre işçi, sağlığını ve güvenliğini tehlikeye düşüren bir durumun varlığı halinde çalışmaktan kaçınabilir. İK nun 83 maddesinde İşyerinde işçi sağlığı ve güvenliği açısından sağılığını bozacak veya vücut bütünlüğünü tehlikeye sokacak yakın,acil ve hayati bir tehlike ile karşı karşıya kalan işçi,iş sağlığı ve güvenliği kuruluna başvurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alınmasına karar verilmesini talep edebilir. Kurul aynı gün toplanarak karar verir... işveren vekilidir. Kurulun bulunmadığı işyerlerinde başvuru mercii işveren veya

15 4- İK 83.V maddesinde İş sağlığı ve güvenliği kurulunun kararına ve işçinin talebine rağmen gerekli tedbirlerin alınmadığı işyerlerinde işçiler altı iş günü içinde, bu Kanunun 24 üncü maddesinin (I) numaralı bendine uygun olarak belirli veya belirsiz süreli hizmet akitlerini derhal fesih edebilir. denmektedir. Buradan da anlaşılacağı üzere İSG kurallarına uyulmaması işçiye de haklı nedenle fesih hakkı tanımaktadır. YAPTIRIMLAR 1. İdari Yaptırımlar İŞ SAĞLI LIĞI I VE GÜVENLG VENLİĞİ DENETİMİ İş sağlığı ve güvenlig venliği Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İŞ TEFTİŞ KURULU na bağlı İŞ GÜVENLİĞİ MÜFETTİŞLERİNCE yürütülür. r. (İŞ( TEFTİŞ TÜZÜĞÜ m. 2/D) İş Teftiş Kurulu Başkanlığı, merkezi bir denetim teşkilatıdır. Ankara, Adana, Antalya, Bursa, Erzurum, İstanbul, İzmir, Malatya, Samsun, Zonguldak illerinde 10 (on) grup başkanlığı ile denetim görevini yürütmektedir a-işyerini kapatma veya işi durdurma İK. nun 79 maddesinde Bir işyerinin tesis ve tertiplerinde, çalışma yöntem ve şekillerinde, makine ve cihazlarında işçilerin yaşamı için tehlikeli olan bir husus tespit edilirse, bu tehlike giderilinceye kadar işyerlerini iş sağlığı ve güvenliği bakımından denetlemeye yetkili iki müfettiş, bir işçi ve bir işveren temsilcisi ile Bölge Müdüründen oluşan beş kişilik bir komisyon kararıyla, tehlikenin niteliğine göre iş tamamen veya

16 kısmen durdurulur veya işyeri kapatılır. Komisyona kıdemli iş müfettişi başkanlık eder. Komisyonun çalışmaları ile ilgili sekretarya işleri bölge müdürlüğü tarafından yürütülür. Bu maddede yer alan durdurma veya kapatma yaptırımın uygulanabilmesi tehlikenin acil olması gerekli değildir. Durdurma ve kapatma kararlarına karşı altı iş günü içinde yerel iş mahkemesinde itirazda bulunma hakkı vardır. İtiraz infazı durdurmaz. Bu madde hükmüne dayanılarak uygulanan durdurma veya kapatma kararları nedeniyle işveren işçilerin ücretlerini ödemekten kaçınamaz. Ancak dilerse, ücretlerinde bir düşüklük olmamak üzere meslek veya durumlarına göre başka bir işte görevlendirebilir. b-işçinin çalışmaktan alıkonulması İK. nun 79.maddesine göre bir işyerinde çalışan işçilerin yaş, cinsiyet ve sağlık durumları böyle bir işyerinde çalışmalarına engel oluşturuyorsa, çalışmaktan alıkonulurlar. c- İdari para cezaları Bu yaptırımlar İK. nun ceza hükümleri başlığının taşıyan 8. bölümünde düzenlenmiştir. Madde 105 Bu Kanunun 78 inci maddesinin birinci fıkrasında belirtilen tüzük ve yönetmeliklerdeki hükümlere uymayan işveren veya işveren vekiline alınmayan her iş sağlığı ve güvenliği önlemi için elli milyon lira para cezası verilir. Alınmayan önlemler oranında izleyen her ay için aynı miktar para cezası uygulanır. İK 105 ve 104. maddelerde TL. arasında değişen cezalar öngörülerek cezaların caydırıcılığı kanun koyucu tarafından arttırılmak istenmiştir. İK. nun 101 inci maddedeki idari para cezaları hariç, diğer tüm para cezaları gerekçesi belirtilmek suretiyle Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Bölge Müdürünce verilir. (İK. 108 Md.) 101 inci madde kapsamındaki idari para cezaları ise, doğrudan Türkiye İş Kurumu İl Müdürü tarafından verilir. İşverenlere para cezalarına karşı tebliğinden itibaren en geç yedi gün içinde yetkili idare mahkemesinde itiraz etme hakkına sahiptirler. İtiraz, idarece verilen cezanın yerine getirilmesini durdurmaz. İtiraz üzerine verilen karar kesindir. Bu maddede öngörülen idari para cezası Kabahatler Kanununa göre bir suç teşkil etmektedir. Söz konusu kanunda itiraz mercii olarak sulh ceza mahkemeleri öngörülmüştür. Nitekim sonradan çıkan yasa olmasından hareket eden Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, idari para cezası uygulanan işletmelere itiraz mercii olarak sulh ceza mahkemelerini göstermektedir.

17 2. Cezai Yaptırımlar İş kazası veya meslek hastalığı vukuunda AÇILAN DAVALAR A- Ceza davası B- Tazminat Davaları Maddi tazminat Manevi tazminat Destekten yoksun kalma tazminatı C- SGK nın rücu davası

18 CEZA YARGILAMASINDA TANIMLAR Suçun un BİLEREK B ve SONUCU İSTENEREK işlenmesinei KASIT denmektedir. Suçun un bilerek fakat sonucu istenmeden işlenmesi haline TAKSİRL RLİ SUÇ denmektedir SAYILI TÜRK CEZA KANUNU Taksirle yaralama (mad. 89) Taksirle başkasının vücuduna acı veren veya sağlığının ya da algılama yeteneğinin bozulmasına neden olan kişi, üç aydan bir yıla kadar hapis veya adli para cezası ile cezalandırılır. Taksirle Öldürme (mad. 85) (1) Taksirle bir insanın ölümüne neden olan kişi, üç yıldan altı yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (2) Fiil, birden fazla insanın ölümüne ya da bir veya birden fazla kişinin ölümü ile birlikte bir veya birden fazla kişinin yaralanmasına neden olmuş ise, kişi üç yıldan onbeş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Ceza davasında kişinin cezalandırılabilmesi için bir SUÇUN OLUŞMASI gerekmektedir.

19 Sorumluluktan bahsedilebilmesi için, aynı zamanda bir ZARARIN OLUŞMASI gerekmektedir. 3. Hukuksal Yaptırımlar Tazminat Hukuku Borçlar Kanunu Madde: 45 ve 46 Maddi Tazminat Manevi Tazminat Destekten Yoksun Kalma Tazminatı İş Göremezlik Tazminatı TAZMİNAT DAVALARI: Tazminat davaları, zararın tazmin edilmesini hedefler. İş Kazalarından dolayı tazminat davası, olayın meydana gelmesinden veya zararın fark edilmesinden itibaren 10 yıl içinde açılması gereklidir. Aksi halde zaman aşımına uğramış olur. Tazminat davalarının hukuki kaynağı BORÇLAR KANUNU DUR. MADDİ TAZMİNAT: İşçinin işyerinde alınmamış iş sağlığı ve iş güvenliği tedbirleri sonucu, bedensel bütünlüğü zarar görmüş ise, (mad di bir zarara uğramış ise) talep edilir.

20 MANEVİ TAZMİNAT: İş kazası ve meslek hastalığı sonucunda acı, keder, üzüntü meydana gelmiş ise talep edilir. İŞVERENDEN TAZMİNAT TALEP EDİLEB LEBİLMESİ İÇİN - İşverenin KUSURLU BİR B R DAVRANIŞI - Bu davranış neticesinde doğan bir ZARAR - Kusurla zarar arasında UYGUN BAĞI İLLİYET Tedavi masrafları. İş Göremezlik tazminatını almak için ancak kazaya uğrayan dava açabilir. Yakınları veya bir başkası dava açamaz. İŞ GÖREMEZLİK TAZMİNATININ HESABINDA Kazazedenin yaşı (YAŞAM SÜRESİNİN TESPİTİ) Aldığı ücret Maluliyet oranı Kusur Oranı

21 DESTEKTEN YOKSUN KALMA TAZMİNATI (Borçlar Kanunu Madde 45) - Destekten yoksun kalma tazminatı : İş kazası veya meslek hastalığı sonucunda kişinin inin ölmesi durumunda, bu kişi i hayattayken destek verdiği kişilerin, ilerin, bu desteklerini yitirmiş olmaları dolayısıyla, yla, oluşan zararlarının n tazminine yöneliktir. y - Yardımdan mahrum kalan bu kişi, i, anne-baba, eş, e çocuk, kardeş,, birlikte yaşan anılan ama evli olmayan kadın n arkadaş vs. olabilir. Manevi Tazminat: (BK m.47) Manevi tazminat; Duyulan elem ve acı ruhsal dengenin bozulması, yaşama sevincinin azalması sebebiyle Borçlar Kanununun 47 maddesi gereğince verilen tazminattır. Dava bu maddede belirtilen hak dolayısıyla, kazazede veya ölümü durumunda ölünün yakınları tarafından (veya manevi zararını ispat edebilecek diğer kişiler tarafından) açılabilir.

22 MANEVİ TAZMİNATIN BELİRLEME KRİTERLER TERLERİ MANEVİ TAZMİNAT MİKTARI: M (BK m.47) zararın n büyülüğüne, b Mağdurun ekonomik durumuna ve İşverenin ekonomik durumuna göreg Hakim tarafından takdir edilir. İŞKAZALARI VE MESLEK HASTALIKLARI İş kazası; yapılan iş dolaysıyla meydana gelen ve işçiyi hemen veya sonradan BEDENCE veya RUHÇA arızaya uğratan olaydır. Meslek hastalığı ise; işçinin, çalıştığı işin niteliğine göre tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütümü şartları yüzünden uğradığı, geçici veya sürekli hastalık, sakatlık veya ruhi arıza halleridir.

23 İŞ KAZASI, SSGSSK (Madde 13) a) Sigortalının n işyerinde i bulunduğu u sırada, s b) İşveren tarafından yürütülmekte y olan işi nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına bağı ğımsız çalışıyorsa yürütmekte y olduğu u işi nedeniyle, c) Bir işverene i bağlı olarak çalışan sigortalının, n, görevli g olarak işyerii dışında başka bir yere gönderilmesi g nedeniyle asıl l işinii ini yapmaksızın n geçen en zamanlarda, d) Emziren kadın n sigortalının, n, işi mevzuatı gereğince çocuğuna una süts vermek için i in ayrılan zamanlarda, e) Sigortalılar ların, işverence sağlanan bir taşı şıtla işin i in yapıld ldığı yere gidiş gelişi i sırass rasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özüre uğratan olaydır. İŞ KAZASINI BİLDİRME YÜKÜMLÜLÜĞÜ 1- İşverenin işi kazası ve meslek hastalığı ığını bildirme yükümlülüğü: İşveren işi kazasını o yer yetkili zabıtas tasına derhal, SGK na ÜÇ İŞ GÜNÜ ve BölgeB Çalışma MüdürlM rlüğüne en geç kazadan sonraki İKİ İŞ GÜNÜ içinde inde yazı ile bildirmekle yükümly mlüdür. 2- Sigortalının iş kazasını bildirme yükümlülüğü Sigortalı, uğradığı iş kazasını en geç kazadan sonraki gün içinde işveren veya

24 Kuruma bildirmekle yükümlüdür. Sigortalıya uğradığı iş kazasına işveren veya Kuruma bildirme yükümlülüğü getirilmesine karşın, bildirme mecburiyetini yerine getirilmemesine herhangi bir müeyyide öngörülmemiştir. Dolayısıyla, bu görevini yerine getirmeyen sigortalı hakkında işlem yapılmaz. RÜCU HUKUKU SSGSSK (Madde 21) İş Kazası veya Meslek Hastalığı ığı, İşverenin kastı veya sigortalılar ların n sağlığı ığını koruma ve işi güvenliği i mevzuatına aykırı bir hareketi sonucu meydana gelmişse, kurumca sigortalıya veya hak sahiplerine bu Kanun gereğince yapılan veya ileride yapılmas lması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin başlad ladığı tarihteki ilk peşin sermaye değeri eri toplamı, sigortalı veya hak sahiplerinin işverendeni isteyebilecekleri tutarlarla sınırls rlı olmak üzere, Kurumca işverene ödettirilir. İşverenin sorumluluğunun unun tespitinde kaçınılmazl lmazlık k ilkesi dikkate alınır.

25 SGK NIN RÜCU R EDEBİLMES LMESİ İÇİN İş kazasının 1- işverenin kastı 2- iş sağlığı ve güvenlig venliği i mevzuatına aykırı bir davranışı 3- suç sayılabilir bir hareketinden kaynaklanması gerekir. SSGSS KANUNU (Madde 21) İş kazası, meslek hastalığı ve hastalık, üçüncü bir kişinin kusuru nedeniyle meydana gelmişse, sigortalıya ve hak sahiplerine yapılan veya ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değerinin yarısı, zarara sebep olan üçüncü kişilere ve şayet kusuru varsa bunları çalıştıranlara rücû edilir. (Madde 21) Ayrıca, iş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölümlerde, bu Kanun uyarınca hak sahiplerine bağlanacak gelir ve verilecek ödenekler için, iş kazası veya meslek hastalığının meydana gelmesinde kusuru bulunan hak sahiplerine veya iş kazası sonucu ölen kusurlu sigortalının hak sahiplerine, Kurumca rücû edilmez. SGK tarafından açılan Rücu davası: Bir iş kazası veya meslek hastalığı sonucunda, meydana gelen maddi kayıplar, SGK tarafından karşılanır.

26 SGK, yaptığı masrafları, 5510 sayılı SSGSSK nun 21. Maddesi ve 23. maddesi gereğince olaydaki kusurları oranında İşverene veya Üçüncü Şahıslara rucu edebilir. Bu sebeple, SGK, olayda kusurlu olan kişilerden tazmin etmek için rucuan alacak davası açar. İş kazası sonucunda : - İş kazasından dolayı gelir almak için i in işçii veya hak sahipleri (e ş, çocuk, anne baba) SGK ya başvurabilir. (5 yıl y l içinde) i inde) - SGK tarafından karşı şılanmayan zararlar, içini in işçi i ve işçinin i inin yakınlar nları işverene karşı tazminat davası açabilir(10 abilir(10 yıl). y

27 İŞ GÖREMEZLİK TAZMİNATI (Borçlar Kanunu Madde 46) Çalışma Gücünün Kaybından Doğan Zararlar: Kişinin bedenen uğradığı zarar nedeniyle eski kazancını elde edememesinden kaynaklanan gelir kaybı.(kolu kopan şoför) Ekonomik Geleceğin Sarsılmasından Kaynaklanan Zararlar: Uğradığı kaza nedeniyle işçinin ekonomik geleceğinin sarsılması: garson olarak çalışan işçinin yüzünün yanması nedeniyle bu işini kaybetmesi gibi RÜCU DAVASINDA KUSUR SGK tarafından işverene, ancak kusuru oranında rücu edilebilir. İşveren tarafından işe giriş bildirgesinin, süresi içerisinde SGK ya verilmemesi halinde, bu süre içerisinde meydana gelen İŞ KAZASINDAN kaynaklanan tazminatın tamamı, ayrıca bir kusur aranmaksızın işverenden tahsil edilir. (5510 m.23) SSGSSK KANUNU (Madde 14) Meslek Hastalığı ığı, sigortalının çalıştığıığı veya yaptığı işin in niteliğinden inden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin i in yürütümy şartları yüzünden uğradu radığı geçici veya sürekli s hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük k halleridir.

28 İŞVERENİN MESLEK HASTALIĞINI BİLDİRME YÜKÜMLÜLÜĞÜ 1-Meslek hastalığının işveren tarafından bildirilmesi; İşveren, bir sigortalının meslek hastalığına tutulduğunu öğrenirse veya durum kendisine bildirilirse bunu, örneği Kurumca hazırlanacak haber verme kağıdı ile ve öğrendiği günden başlayarak 3 gün içinde Kuruma bildirmekle yükümlüdür. 2-İşten Ayrılan Sigortalıların Meslek Hastalığını Bildirmeleri Sigortalı olarak çalıştığı ve meslek hastalığına sebep olacak işten veya işyerinden ayrıldıktan sonra meslek hastalığı ortaya çıkan sigortalılar, sigorta yardımlarından faydalanmak için alacakları hekim raporu ve gerekli belgelerle doğrudan Kuruma müracaat edeceklerdir. Sigortalının sigorta yardımlarından yararlanabilmesi, eski işinden fiilen ayrıldığı tarih ile meslek hastalığının tespit edildiği hekim raporu tarihi arasında, bahse konu meslek hastalığı için SS sağlık işlemleri tüzüğü ve eki meslek hastalıkları listesinde belirtilen süreden daha fazla bir zamanın geçmemiş olması halinde mümkündür. Meslek hastalığı zabıtayı ilgilendirmediği için bildirme söz konusu değildir. MESLEK HASTALIĞININ TESPİTİ Çalışma gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşleri Yönetmeliğinin ( tarihli) 5. maddesi uyarınca rapor düzenlemeye: a- Sağlık Bakanlığı eğitim ve araştırma hastaneleri b-devlet Üniversitesi Hastaneleri c- Türk Silahlı Kuvvetlerine bağlı hastaneler d- Sigortalıların ikamet ettiği yerde bu hastanelerden hiçbir yok ise Sağlık bakanlığının tam teşekküllü hastaneleri yetkilidir. Aynı yönetmeliğin 12. maddesine göre malulen emeklilik için iş gücü kaybı oranının en az %60 olması gerekir.