BİTKİ BÜYÜME DÜZENLEYİCİLERİ. Doç.Dr. Gültekin ÖZDEMİR

Transkript

1 BİTKİ BÜYÜME DÜZENLEYİCİLERİ Doç.Dr. Gültekin ÖZDEMİR

2 HORMON NEDİR? NE İŞE YARAR? FAYDALI MI? ZARARLI MI?

3 HORMON NEDİR? Bugüne kadar yapılan araştırmalarda kimyasal yapıları birbirinden tümüyle ayrı olup bitkilerin bünyesinde uyarıcı ve engelleyici etki gösteren birçok bileşik ortaya çıkarılmıştır. Bu bileşiklerin çoğu bitki bünyesinde doğal olarak oluşmaktadır.

4 Bir bileşiğe HORMON denilebilmesi için? Bitki bünyesinde oluşması Oluştuğu yerden başka bir yere taşınabilir olması Taşındığı yerde değişik yaşam olaylarını yönetmesi veya düzenlemesi Çok düşük konsantrasyonlarda bu etkilerini göstermesi gerekir.

5 HORMON? Bitki Bünyesinde oluşmalı Taşınabilmeli Fizyolojik olayları etkilemeli Küçük konsantrasyonda etkisi olmalı

6 Bitkide mevcut olmadığı halde çok düşük miktarlarda hormon etkisini gösteren bu maddelere sentetik hormon adı verilmektedir. Sentetik HORMON? Hormonların etkileri ile ilgili yapılan çalışmalar sonucunda bu maddelere benzer çok sayıda madde sentetik olarak üretilmiş ve üretilmektedir.

7 BGD? BDM? Gerek doğal ve gerekse sentetik olsun, bitkide hormon etkili tüm maddelere bitki gelişim düzenleyicisi (BGD) veya büyümeyi düzenleyici madde (BDM) denmektedir.

8 Bitkisel HORMONLAR 1) Büyüme Hormonları A. Stimülatörler (Uyarıcılar) B. İnhibitörler (Engelleyiciler) 2) Organ Yapıcı Hormonlar 3) Yara Hormonları

9 Bitkisel HORMONLAR 1) Büyüme Hormonları A. Stimülatörler (Uyarıcılar) - Oksinler - Giberellinler - Sitokininler

10 B. İnhibitörler (Engelleyiciler) - Absisik Asit - Etilen

11 2. Organ Yapıcı Hormonlar - Florigen - Vernalin - Rizokalin

12 3. Yara Hormonları - Trauma - Nekro

13 Oksinler Sitokininler Gibberellinler Bitkide Bulundukları Yer Tohum embriyosu, genç meyve ve yapraklar, apikal tomurcuk meristemleri Köklerde sentezlenirler ve diğer organlara taşınırlar Apikal tomurcuk ve kök meristemlerinde, genç yaprak ve embriyolarda Ana Fonksiyonları Hücre genişlemesi, fototropizm, apikal dominansi, iletim dokularının farklılaşmasını teşvik eder, absisyonu önler Hücre bölünmesini teşvik ederler, apikal dominansiyi engeller, Sürgün büyümesini kontrol eder Hücrelerin boyca uzamasını ve tek yıllık bitkilerde çiçeklenmeyi teşvik eder

14 Etilen Absisik asit Bitkide Bulundukları Yer Olgun meyveler, gövde boğumları, yaşlı yaprak ve çiçeklerde Yapraklar, gövde, genç meyvelerde Ana Fonksiyonları Meyve olgunluğu, yaprak ve çiçek yaşlanması ile absisyonu teşvik eder Stoma açılıp kapanmasını düzenler, absisyon ve dinlenme olaylarını teşvik eder

15

16 Bitki gelişim düzenleyicileri ile bitkide bulunan doğal hormonların; Sentezlerini uyarmak veya yavaşlatmak Taşınmalarını kolaylaştırmak veya zorlaştırmak Kullanımlarını ve başka bileşiklere dönüşmelerini hızlandırmak veya engellemek Bitki bünyesindeki hormonların mevcut seviyelerini arttırmak veya azaltmak

17 OKSİNLER u Kullanılan Oksin Tipi Bileşikler Indol bütirik asit (IBA) Naftalen asetik asit (NAA) 2.4-Diklorofenoksiasetik asit (2,4-D) Naftalen aset amid (NAAM) 4-Klorofenoksiasetik asit (4-CPA) Triklorofenoksi propionik asit (2,4,5-TP) Diklorofenoksi anoloğu (2,4-DP)

18 Piyasada bulunan ve etkili maddesi Oksin olan bileşikler 4-CPA BNOA NAA-NAD IBA Padomin Reflex Tonifruit Massplant Fruittomat Lena Beta Massfruit Lena Tomat Polynar Biofortune Mass Tomatoes Fruit SET 50 Meyvetut Neofer Meta-Polen Tomatut Tomatöz Sprafer 50

19 Oksinlerin Yetiştiricilikteki kullanım alanları Meyve seyreltmesi (elma, armut) Meyve dökümlerinin önlenmesi (elma, armut,limon,greyfurt) Çeliklerin köklendirilmesi Herbisit olarak Meyve tutumunu teşvik etmek (domates, patlıcan, biber, kabak, hıyar, fasulye)

20 GİBERELLİNLER GA 3, GA 4+7 u Piyasada bulunan bazı bileşikler Mass gibbsol Farmagibb Berelex Süpergibb Gibnar Growgibb Pro-gibb Agrogibb Lena Gibb Fruit-gibb Gibbest Gibefol

21 Gibberellinlerin Yetiştiricilikteki kullanım alanları Tane iriliğinin arttırılması (Üzüm) Meyve tutumunun teşvik edilmesi (Elma, armut, limon, mandarin, portakal) Meyve ve ağaç şeklinin değiştirilmesi Meyve olgunlaşmasının kontrol edilmesi (Limon, portakal, altıntop)

22 Çiçek tomurcuğu oluşumunun kontrolü (Enginar) Çevrenin büyüme ve gelişme üzerine olan sınırlayıcı etkilerini kaldırmak Yapraklı ve dekoratif bitkilerde çiçeklenmeyi sağlamak Erkek çiçek oluşumunu teşvik etmek (Hıyar, kabak)

23 SİTOKİNİNLER Zeatin (Doğal) Kinetin (Doğal) Benzil Adenin (Sentetik)

24 SİTOKİNİNLER Ø Piyasada bulunan sitokinin benzeri bileşikler 1 2 Cytokin Nitrozyme

25 SİTOKİNİNLER u Kullanıldığı Ürünler v Sebze Türleri Kavun, karpuz, hıyar, domates, biber, patlıcan, fasulye, bezelye, ıspanak, kökü yenen sebzeler, v Meyve Türleri Elma, Armut, Ayva, Kayısı, Erik Asma, Zeytin

26 Sitokininlerin Yetiştiricilikte kullanım alanları Çimlenmenin teşvik edilmesi Dinlenmenin kırılması Meyve tutumu ve gelişmesinin arttırılması (Armut) Sürgün sayısının arttırılması Kerevizlerde filizlenmeyi arttırmada

27 BÜYÜMEYİ UYARICILAR Oksinler Giberellinler Sitokininler

28 BİTKİLERDE BÜYÜMEYİ ENGELLEYİCİLER Etilen Absisik Asit

29 ETİLEN Ethephon, Etacelasil u Etilenin yetiştiricilikte kullanım alanları Renk oluşumunun arttırılması (Kiraz, elma, üzüm) Meyve olgunluğunun teşviki (Elma, böğürtlen, ahududu, turunçgiller) Hasat sonrası olgunlaşmayı hızlandırma (Muz, turunçgiller)

30 Mekanik hasadı kolaylaştırmak (Ceviz, Zeytin) Çiçeklenmenin geciktirilmesi (Kiraz, şeftali) Fide büyümesini geçici olarak yavaşlatma (Domates) Meyve tutumunu sağlayıp verimi arttırma (Hıyar, İncir)

31 Erken yaprak döktürerek çelik alma, fidan sökümünü kolaylaştırma (Elma, Gül) Küçük meyve döktürme (Elma) Yan dallanmayı arttırma (Azelea, Granium, Gül) Çiçek cinsiyetini değiştirme (Hıyar, Kabak)

32 Kullanım Amaçlarına Göre HORMONLAR 1.Bitki Gelişimini Teşvik Edenler Oksinler Sitokininler Giberellinler 2.Bitki Gelişimini Engelleyenler 1 2 Absisik Asit Etilen

33 Bitki Gelişimini Teşvik Eden Hormonlara Örnekler Oksinler: BNOA (ß-naphthoxyacetic acid) NAA (naphthaleneacetic acid) Stokininler: IBA (indolbutyric acid) Zeatin (doğal sitokinin) NAD (naphthalene acetamid) Kinetin (furfuril aminopurin) CPA (chlorophenoxyacetic acid) Adenin (aminopurin) Giberellinler: Gibberellic acid (GA 3 ) Gibberellin (GA 3-7 )

34 Bitki Gelişimini Teşvik Eden Hormonlar Meyve Seyreltmesi Ø Elma, Armut, Narenciye, Zeytin Hasat Öncesi Meyve Dökümlerinin Önlenmesi Ø Pamuk, Soya, Üzüm, Domates, Narenciye, Hıyar Çeliklerin Köklenmesinin Teşviki

35 Meyve Tutumu ve Tane İriliğinin Artırılması Ø Üzüm, Çilek, Kiraz, Mandarin Olgunlaşmanın Hızlandırılması veya Geciktirilmesi Ø Domates, Enginar, Limon, Kiraz Meyve veya Meyve Salkımlarının Uzatılması Ø Üzüm

36 Bitkisel Hormonların Etki Mekanizmaları Bu maddelerin birçoğunun etki mekanizması halen tam olarak anlaşılmış değildir. Ancak birçok Bitkisel Hormon kullanılarak bitki büyüme ve gelişmesine etkileri tespit edilebilmiştir.

37 Büyüme ve gelişme birçok kademeden oluşan sayısız biyokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşur. Bu nedenle büyüme ve gelişmeyi tek bir sebeple açıklamak olanaksızdır.

38 Son yıllarda yapılan çalışmalar etkinin protein sentezi reaksiyonlarıyla ilişkili olduğunu, nükleik asit ve protein metabolizmasını etkileyerek yerine getirdiklerini ortaya koymaktadır.

39 ETKİ MEKANİZMALARI? KİTAP SF ) Hücrenin zar sistemi üzerine olan etkileri 2) Hücredeki substratları serbest hale geçirip enzimleri etkilemeleri 3) ATP gibi enerji moleküllerinin sentezini arttırması 4) Enzimlere bağlanarak onların etkilerini aktive etmeleri

40 ETKİ MEKANİZMALARI? 5) Solunumu etkilemeleri, 6) Enzimlerin oluştuktan sonraki aktivitelerini arttırmaları 7) Protein sentezine olan etkileri nedeniyle bitkilerdeki pek çok fizyolojik olayı etkilemektedir.

41 Bitki Hormonlarının Bitki Tarafından Alımları ① ② ③ ④ ⑤ Bitkinin kütikula tabakasının yapısı ve kalınlığı Uygulanan kimyasalın formülasyonu Protoplazmadaki elektriksel yük Stoma sayısı ve büyüklüğü Yayıcı yapıştırıcıların kullanımı

42 Hormonların Bitki İçindeki Hareketleri Emilme Kökler Yapraklar Gövde Taşınma Ksilem Floem Parankima 1 Bileşiğin tipine 2 Bitki türü 3 Çevre koşulları

43 Hormonların Bitki İçindeki Hareketleri Uygulama zamanı ve etkinin görülme zamanı Uygulama bölgesi (yaprak, gövde ve toprak) Buharlaşma oranı İletim demetlerinin yoğunluğu, büyüklüğü ve küçüklüğü Etki noktasına ulaşan miktar Uygulama zamanındaki içsel hormonların cinsi ve miktarı

44

45

46

47 BİTKİ GELİŞİM DÜZENLEYİCİLERİNİN ÇEVREYE OLAN ETKİLERİ Çevrenin Bozulması ve Kirlenmesine olan Etkileri

48 v Toprak v Su v Hava

49 Toprağa ilave edildiklerinde v Toprak kolloidal partikülleri tarafından absorbe edilir. v Erime noktası düşük olanlar buharlaşarak atmosfere karışır. v Bazı bileşikler güneş ışığında parçalanırken bazıları etkilenmezler. v Bu bileşikler toprakta uzun süre kalırlar ve toprağın alt katmanlarına hareket ederek yer altı suları, nehirler ve göllerde birikebilirler.

50 ü Tarımsal alanlardan çıkan sularda ü Kültür topraklarından süzülen sularda ü Sebze-meyve işleyen fabrikaların kirlenmiş sularında bulunurlar.

51 Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Çevre Koruma Ajansı (EPA) nın raporlarına göre, bitki gelişimini düzenleyicilerin kalıntı riskinin olmadığı, insan ve çevreye toksik e t k i l e r i n i n d ü ş ü k o l d u ğ u belirtilmektedir.

52 Ancak bu bileşiklerin sentetikleri bilinçsizce kullanıldıklarında verim ve kaliteyi olumsuz etkiledikleri gibi çevre ve insan sağlığını da tehdit eden boyutlara ulaşabilmektedirler.

53 BİTKİ GELİŞİM DÜZENLEYİCİLERİN ZEHİRLİLİĞİ ü Balıklar, kuşlar ve memelilere çok zehirli değildir. ü Toprak ve suda yaşayan omurgasızlara zehirlidir. ü Toprakta önce birikir, sonra zamanla parçalanırlar.

54 ü Düşük dozlarda vücut yağ dokularında depolanabilir. Böylece tiroid, kansere sebep olabilir. ü Aşırı dozları bitkilerde de zehirlidir. Çünkü bitkilerin enzim sistemini etkilerler. ü Çok yüksek dozlarda, sıcak kanlılarda zehirlenme belirtileri oluşur.

55 BGD kullanımlarında dikkat edilmesi gereken hususlar! 1 BGD olarak, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü nden ruhsat almış olanlar kullanılmalıdır. 2 Uygulanacak doz, uygulama şekli ve uygulama zamanına dikkat edilmelidir. 3 Hazırlama ve uygulama esnasında mutlaka eldiven kullanılmalı, kullanılan madde solunmamalı, uygulama esnasında sigara içilmemeli, yiyecek vb. Yenmemelidir. 4 Uygulanacak doz tam olarak hazırlanmalı, bekletilmiş solüsyonlar kullanılmamalıdır. 5 Uygulamadan sonra eller ve yüz bol su ile iyice yıkanmalıdır. 6 BGD ler orijinal şişelerinde direkt güneş ışığı bulunmayan serin yerlerde ve kilit altında saklanmalıdır.

56 ÖZET 1. Bitki Hormonları? 2. Bitkisel hormon - Sentetik hormon? 3. Bir bileşiğin hormon olabilmesi için? 4. Büyüme hormonları? 5. Uyarıcı Hormonlar? 6. Engelleyici Hormonlar?

57 7. Bitkide bulundukları yerler ve ana fonksiyonları? 8. Oksinler? Kullanılan bileşikler Bitkideki etkileri

58 ÖZET 9. Gibberilinler Kullanılan bileşikler Bitkideki etkileri 10. Sitokininler Kullanılan bileşikler Bitkideki etkileri 11. Etilen Kullanılan bileşikler Bitkideki etkileri

59 Oksinler Sitokininler Gibberellinler Bitkide Bulundukları Yer Tohum embriyosu, genç meyve ve yapraklar, apikal tomurcuk meristemleri Köklerde sentezlenirler ve diğer organlara taşınırlar Apikal tomurcuk ve kök meristemlerinde, genç yaprak ve embriyolarda Ana Fonksiyonları Hücre genişlemesi, fototropizm, apikal dominansi, iletim dokularının farklılaşmasını teşvik eder, absisyonu önler Hücre bölünmesini teşvik ederler, apikal dominansiyi engeller, Sürgün büyümesini kontrol eder Hücrelerin boyca uzamasını ve tek yıllık bitkilerde çiçeklenmeyi teşvik eder

60 Etilen Absisik asit Bitkide Bulundukları Yer Olgun meyveler, gövde boğumları, yaşlı yaprak ve çiçeklerde Yapraklar, gövde, genç meyvelerde Ana Fonksiyonları Meyve olgunluğu, yaprak ve çiçek yaşlanması ile absisyonu teşvik eder Stoma açılıp kapanmasını düzenler, absisyon ve dinlenme olaylarını teşvik eder

61 ÖZET 12. Kullanım amaçlarına göre hormonlar kaça ayrılırlar? 13. BGD çevre etkisi? 14. BGD sağlık etkisi? 15. Kullanımında dikkat edilmesi gereken konular?

62 ÖDEV u Herhangi Bir Bitki Hormonunun Fizyolojik Etkileri ve Pratikteki Uygulamaları Hakkında Bilgilerin Derlenmesi? ü Örnek Ø Sitokininlerin Fizyolojik Etkileri ve Pratikteki Uygulamaları: Doku kültürü ortamında bitki çoğaltırken kallus kültürü ortamına ilave edilerek kallustan sürgün ve tomurcuk geliştirilmesinde kullanılır.

63 ÖDEV u Ticari olarak Kullanılan Herhangi Bir Bitki Hormonunun? Adı? Hangi Amaçla Kullanıldığı? Uygulama Zamanı? Uygulama Dozu? Etki Süresi ve Mekanizması?