Cilt / Volume 1 Sayı / Issue 1 İÇİNDEKİLER / CONTENTS YAYINA BAŞLARKEN / FROM EDITORIAL BU SAYININ HAKEMLERİ / REFEREES FOR THIS ISSUE

Transkript

1

2 Cilt / Volume 1 Sayı / Issue 1 İÇİNDEKİLER / CONTENTS YAYINA BAŞLARKEN / FROM EDITORIAL BU SAYININ HAKEMLERİ / REFEREES FOR THIS ISSUE AUDIO-VISUAL CONSERVATION AND RESTITUTION OF THE ANCIENT THEATERS AND ODEON IN VIRTUAL ENVIRONMENT: ERATO RESEARCH PROJECT Tarihi Tiyatro ve Odeonların Sanal Ortamda Görsel-İşitsel Korunması ve Restitüsyonu: ERATO Araştırma Projesi Zerhan YÜKSEL, Sevda ERDOĞAN, Ruhi AYANGİL, Rengin ÜNVER, Can BİNAN, Cengiz CAN Sayfa / Page: 1-8 (Makale geliş tarihi / Article arrival date: , Yayına kabul tarihi / Acceptance date: ) DEĞİŞİK SANAYİ KURULUŞLARINDA GÜRÜLTÜNÜN NESNEL, ÖZNEL ve YÖNETMELİKLER BAĞLAMINDA İNCELENMESİ Objective and Subjective Examinations Related to the Noise Factor in Noisy Plants and Analyses of the Noise Regulation Nuri İLGÜREL, Müjgan ŞEREFHANOĞLU SÖZEN Sayfa / Page: 9-17 (Makale geliş tarihi / Article arrival date: , Yayına kabul tarihi / Acceptance date: ) TÜRKİYE DE AFET SONRASI YAŞANAN BARINMA SORUNLARI Housing Problems During Post-Disaster in Turkey Sevgül LİMONCU, Cengiz BAYÜLGEN Sayfa / Page: (Makale geliş tarihi / Article arrival date: , Yayına kabul tarihi / Acceptance date: ) YAPI ÜRÜNÜ KAYNAKLI İÇ HAVA KİRLİLİĞİ VE RİSK DEĞERLENDİRMEDE ÖN ARAŞTIRMA Indoor Air Pollution Caused by Building Product and Risk Assestment in Preliminary Research Step S. Müjdem VURAL, Ayşe BALANLI Sayfa / Page: (Makale geliş tarihi / Article arrival date: , Yayına kabul tarihi / Acceptance date: )

3 Cilt / Volume 1 Sayı / Issue 1 YAŞAM DÖNGÜSÜ SÜREÇLERİNDE YAPI ÜRÜNÜ-ÇEVRE ETKİLEŞİMİ The Effect of Building Product and Environment in Life Cycle Process Gökçe Tuna TAYGUN, Ayşe BALANLI Sayfa / Page: (Makale geliş tarihi / Article arrival date: , Yayına kabul tarihi / Acceptance date: ) 19. YÜZYILDA İSTANBUL DA İNŞA EDİLEN ASKERİ YAPILARIN KORUMA SORUNLARI Preservation Issues of the Military Buildings Built in 19th Century in Istanbul Aynur ÇİFTÇİ, Nadide SEÇKİN Sayfa / Page: (Makale geliş tarihi / Article arrival date: , Yayına kabul tarihi / Acceptance date: ) AÇIK KAMUSAL KENT MEKANLARININ TOPLUM İLİŞKİLERİNDEKİ ETKİLERİ Effects of Open Public Spaces on Society Ebru ERDÖNMEZ, Altan AKI Sayfa / Page: (Makale geliş tarihi / Article arrival date: , Yayına kabul tarihi / Acceptance date: ) DEPREM HASAR GÖREBİLİRLİK RİSKİNİN GÖZLEME DAYALI BELİRLENMESİNE YÖNELİK ÖNERİ DEĞERLENDİRME YAKLAŞIMI A Visual Evaluation Approach of Earthquake Vulnerability Risk M. Tolga AKBULUT, Ayfer AYTUĞ Sayfa / Page: (Makale geliş tarihi / Article arrival date: , Yayına kabul tarihi / Acceptance date: )

4 Yayına başlarken, Değerli bilim, sanat ve meslek insanları, Mimarlık eğitimine 1942 yılında ülkemizin ikinci mimarlık okulu olarak başlayan ve 63 yıllık birikimi ile 5000 i aşkın mimar, y.mimar, şehir ve bölge plancı, y.şehir ve bölge plancı, y.peyzaj plancısı mezunlar veren fakültemiz, bugüne kadar araştırma geliştirme çalışmalarının ürünü olarak ürettiği bilgiyi ulusal ve uluslararası düzeyde kitap, makale, bildiri ve benzeri yayınlarla toplum ve akademik çevrelerle paylaşmış ve paylaşmaktadır. Günümüz iletişim teknolojilerinde hızlı değişim ve gelişim ve sunduğu kolaylıklar, bilginin daha az maliyetlerle ve eskimeden, hızlı bir şekilde daha geniş kitlelere ulaştırılması ve paylaşılması olanağını yaratmıştır. Fakültemiz, mimarlık temel alanında (*) gerçekleştirilen bilimsel çalışmaları ulusal ve uluslararası düzeyde yayınlayan hakemli dergilerin ülkemizde yok denecek kadar az olması nedeni ile disiplinlerarası bilimsel iletişim, paylaşma ve tartışma platformunu genişletmek amacı ile öncelikle ulusal daha sonra da uluslararası hakemli e-dergi kapsamında yayın yapmaya karar vermiştir. Megaron adlı ulusal hakemli e-dergimiz 3 (üç) ayda bir YTÜ Mimarlık Fakültesi web sayfasında yayınlanacaktır. Megaron planlama, mimarlık, tasarım, yapım ve sanat ana başlıkları altında yer alan, bilimsel ve teknik makaleleri, teknik notları, okuyucu eleştiri ve katkılarını ulusal ve uluslararası katılımlara açık bir şekilde yayınlamayı hedeflemektedir. Yayın dili Türkçe ve İngilizce olacaktır. E-derginin sürekliliğinin sağlanması siz değerli bilim insanlarının ve bu alanda uzman meslek insanlarının destek ve katkıları ile gerçekleştirilecektir. Megaron un ilk sayısında ulusal ve uluslararası hakemlerin değerlendirmelerinden geçmiş 8 (sekiz) makale yer almaktadır. E-dergide yayınlanan makaleler ile ilgili eleştiri, katkı vb. gibi geri beslemeler için sadece yazarının ulaşabileceği bir platform oluşturulmuştur. Okuyucular bu platform üzerinden yazarla iletişim kurabileceklerdir. Mimarlık temel alanında araştırma yapan tüm ilgililerin destek ve katkıları ile güçlenecek ve uluslararası platforma taşınabilecek e-derginin okurlara ve bilim alanımıza yararlı olması dileğiyle... Saygılarımla, Prof.Dr. Emre AYSU YTÜ. Mimarlık Fakültesi Dekanı, Genel Yayın Yönetmeni, (*) YÖK. tarafından belirlenen 12 Doçentlik bilim alanından biri olan Mimarlık Temel Alanı kapsamında; şehir ve bölge planlama, kentsel tasarım, mimarlık, peyzaj mimarlığı, iç mimarlık, endüstri ürünleri tasarımı v.b. disiplinler ve bu disiplinler ile ilişkili olan diğer bilim alanları yer almaktadır. i

5 YTU Arch. Fac. e-journal Volume 1, Issue 1, 2005 Dear Colleagues, The Faculty of Architecture at Yıldız was founded in 1942 as the second school of architecture in the country. Over the 63 years since its foundation, our faculty had over 5000 graduates in the fields of architecture, city and regional planning, landscape planning both at the undergraduate and graduate levels. Our faculty takes it as its mission to share the knowledge that has been produced and accumulated during many years of research with the scientific community as well as the general public through various national and international publications such as books, journal articles, conference papers, research reports. Today, rapidly developing information technologies offers the opportunity to share this knowledge through much faster and cheaper ways. But more importantly it allows us to disseminate knowledge and share it with a wider audience before it gets outdated. On the other hand, there is a lack of refereed journals in Turkey, which publishes scientific research in the Primary Field of Architecture (*). Thus, our faculty decided to publish a refereed e-journal in order to fill this gap and to broaden the platform for the dissemination of knowledge and scientific debate. This will initially be a national initiative, which is planned to be carried to the international level later on. Megaron, the new national referred e-journal, will be published quarterly at the website of Faculty of Architecture of the Yıldız Technical University. Megaron aims to publish scientific and technical articles, technical evaluations, commentaries in the fields of planning, architecture, design, building construction and arts. Megaron will also be open to international contributions and the language of the e-journal is both Turkish and English. The continuity of the journal will definitely depend upon the contributions and support of the scientific community and the professionals. The first issue of Megaron contains eight articles reviewed by national and international referees. Readers can contribute, share ideas or extend their criticisms to the authors on the platform that has been established for this purpose and which is accessible only to each one of the authors. Readers can directly contact the authors through this platform. I am confident that this initiative will thrive with the burgeoning support and contributions of academics and professionals in the primary field of architecture and will soon gain enough vigor to become an internationally refereed e-journal. Cordially, Prof. Dr. Emre AYSU, Dean Yıldız Technical University Faculty of Architecture Editor in Chief (*) Institution of Higher Education defines Primary Field of Architecture as one of the 12 fields of specialism for academic promotion. According to IHE Primary Field of Architecture includes city and regional planning, urban design, architecture, landscape architecture, interior design, industrial design and other fields that are related to them. ii

6 Cilt / Volume 1 Sayı / Issue 1 BU SAYININ HAKEMLERİ / REFEREES FOR THIS ISSUE (Alfabetik sıra ile/ In alphabetical order) Prof. Altan AKI Yıldız Teknik Üniversitesi / Yıldız Technical University Prof. Dr. Ayfer AYTUĞ Yıldız Teknik Üniversitesi / Yıldız Technical University Doç. Dr. Ayşe BALANLI Yıldız Teknik Üniversitesi / Yıldız Technical University Prof. Cengiz BAYÜLGEN - Yıldız Teknik Üniversitesi / Yıldız Technical University Doç. Dr. Cengiz CAN - Yıldız Teknik Üniversitesi / Yıldız Technical University Doç. Dr. Bilge IŞIK İstanbul Teknik Üniversitesi / İstanbul Technical University Prof. Dr. Güzin KONUK Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi / Mimar Sinan Fine Arts University Prof. Dr. Mehmet Şener Küçükdoğu Kültür Üniversitesi / İstanbul Kültür University Prof. Ing. Luigi MAFFEI Seconda Universita Degli Studi di Napoli Doç. Dr. Nadide SEÇKİN Yıldız Teknik Üniversitesi / Yıldız Technical University Prof. Dr. Neslihan SÖNMEZ Kadir Has Üniversitesi / Kadir Has University Prof. Müjgan ŞEREFHANOĞLU SÖZEN Yıldız Teknik Üniversitesi / Yıldız Technical University Prof. Dr. Mehmet TUNBİŞ - Yıldız Teknik Üniversitesi / Yıldız Technical University Prof. Dr. Zerhan YÜKSEL Yıldız Teknik Üniversitesi / Yıldız Technical University iii

7 YTU Arch. Fac. e-journal YTÜ Mim. Fak. e-dergisi Volume 1, Issue 1, 2005 AUDIO- VISUAL CONSERVATION AND RESTITUTION OF THE ANCIENT THEATERS AND ODEA IN VIRTUAL ENVIRONMENT: ERATO RESEARCH PROJECT Zerhan Yüksel a, Sevda Erdoğan a, Ruhi Ayangil b, Rengin Ünver a, Can Binan c, Cengiz Can c a Yıldız Technical University, Arch. Fac. Building Physics Dept., Istanbul, Turkey karabi@yildiz.edu.tr, serdogan@yildiz.edu.tr, runver@yildiz.edu.tr b Yıldız Technical University, Art and Des. Fac. Music and Stage Arts Dept., Istanbul, Turkey ruhi@ayangil.org.tr c Yıldız Technical University, Arch. Fac. Restoration Dept., Istanbul, Turkey binancb@tnn.net, cecan@tnn.net Özet Tarihi yapıların koruma ve restorasyonunda günümüze değin yalnızca görsel algılamaya dayalı kavramlar göz önünde bulunduruluyordu. Oysa, akustik açıdan önemli mekanlarda biçimlendirilen ya da kendiliğinden oluşan işitsel ortam, insanın mekan algısının temel öğelerinden biridir. Bu yaklaşımdan yola çıkılarak, mimari miras kavramı son yıllarda akustiği de içine alacak biçimde genişletilmiştir. Eski yapıların akustiğinin dünya kültürel mirasının bir parçası olduğu, son on yılda yoğunlaşan interdisipliner çalışmaların da katkısıyla giderek daha geniş çevreler tarafından kabul edilmeye başlanmıştır. Avrupa Komisyonu 5. Çerçeve INCO-MED Programı kapsamında yürütülen CAHRISMA -Sinan Camilerinin Akustik Özelliklerinin Tanımlanması ve Yeniden Canlandırılması Yolu ile Akustik Mirasın Korunması- Araştırma Projesi ( ), söz konusu kavramın yerleştirilmesinde öncü olmuştur. Aynı Çerçeve Programında yürütülmekte olan ERATO -Antik Tiyatro ve Odeonların Akustik Mirasının Belirlenmesi, Değerlendirilmesi ve Canlandırılması- Projesi ( ) CAHRISMA Projesine benzer amaçlarla kurgulanmıştır. Her iki projede de, tarihi mekanların akustik ortamları öznel ve nesnel yöntemlerle belgelenmiş ve koruma alanında yeni bir yaklaşım olan mekanların 3 boyutlu sanal ortamlarda işitsel-görsel simülasyonu aracılığı ile korunması gerçekleştirilmiştir. Bu makalede, mimari koruma alanındaki kavramsal ve uygulamaya dönük yenilikler, ERATO Araştırma Projesi temel alınarak tanıtılmaktadır. Anahtar kelimeler: Kültürel miras, Sanal koruma, Sanal restitüsyon, Mimari akustik, Antik tiyatro, Odeon, Abstract In the conservation and restoration of historical monuments, concepts related with visual sense were used to be taken into consideration. However, acoustical environment formed either spontaneously or consciously is one of the basic elements of human beings perception of the architectural spaces having acoustical importance. Hence, architectural heritage concept has been broadened in recent years covering acoustics as well. The concept that acoustics of old buildings is part of cultural heritage is accepted more commonly by means of the interdisciplinary works done in the last decade. CAHRISMA -Conservation of the Acoustical Heritage by the Revival and Identification of the Sinan s Mosques Acoustics- Research Project ( ), carried out within the EC Fifth Framework INCO-MED Program pioneered implementing such a concept. ERATO -Identification, Evaluation and Revival of the Acoustical Heritage of Ancient Theatres and Odea- Research Project ( ) hold at the same Framework Program, succeeds CAHRISMA Project with similar goals. In both projects acoustical environment of the spaces is documented by means of objective and subjective evaluations and an innovative way in conservation which is virtual conservation by the audio-visual reconstructions of spaces having acoustical importance in 3D virtual environments is provided. This article presents the conceptual and practical innovations created in the field of architectural conservation based on the ERATO Research Project. Key words: Cultural heritage, Virtual conservation, Virtual restitution, Architectural acoustic, Antic theatre, Odeon, 1. Introduction In some spaces such as concert-opera halls, theatres, religious buildings, where activities related to music and speech took place, acoustical perception is as much as and sometimes more important than visual perception. Ancient places of performance, such as theatres, amphitheatres and circuses are among the very few monuments still - in some cases - serving the purpose for which they were originally designed. As ancient cultural landmarks, they form a heritage encompassing not only the monuments of Greco-Roman times 1

8 YTU Arch. Fac. e-journal Volume 1, Issue 1, 2005 but also the history of the alterations made to them, the successive uses to which they were put and the cultural and artistic traditions associated with them [1]. Antic theaters and odea, which are historical spaces being signified with their acoustical features, are the start point of nowadays culture of communal entertainment and attendance to music performance. Regarding the architectural heritage, the Antic Greek and Roman theatres are among the most precious and spectacular items of the Mediterranean countries. Theatres and odea were the places where the public got together at the antic cities. Structures and functions of the antic Greek and Roman theatres are different; antic Greek theatres were generally religious places whereas Roman theatres were used for entertainment purposes. Being a part of the cultural heritage, they are therefore worth to be examined from acoustical aspects besides architectural features. 2. ERATO Project Originated from the approaches mentioned in the introduction part, a research project entitled ERATO (Identification, Evaluation and Revival of the Acoustical Heritage of Ancient Theatres and Odea, ) is implemented within the Fifth Framework European Commission INCO-MED Program. ERATO Project is designed in order to achieve acoustical and architectural heritage conservation and restitution of the selected examples of the Antic Greek and Roman theatre and odeon via audiovisual revival in 3D virtual environment. The virtual conservation and restitution aims to integrate the visual and acoustical simulations; so the revival of the related period s music, reproduction of the antic musical instruments, simulation of the moving sound sources are among the tasks besides acoustical and architectural works of the project. The development of the criteria for the modern use of antic theaters is also aimed in this project. Antic roofed theater; odeon (singular) and odea (plural). Z. Yüksel, S. Erdoğan, R. Ayangil, R. Ünver, C. Binan, C. Can ERATO Project is being realized by a consortium of seven entities from six countries. The team is constituted of acousticians, architects, restorators, musicians, computer graphic specialists in order to exemplify and illustrate the combined architectural heritage concept on a limited number of buildings. The participants are Technical University of Denmark-DTU (Denmark), Yıldız Technical University-YTU (Turkey), Hashemite University-HU (Jordan), Universita degli Studi di Ferrara-UNIFE (Italy), AEDIFICE (France), Ecole Polytechnique Fédérale de Lausanne- EPFL (Switzerland) and University of Geneva- UNIGE (Switzerland). The work is divided into nine work packages. List of the work packages and their lead contractors are given at the Table 1. Table 1. Work packages of the Project and their lead contractors WP No WP Name WP Lead Contractor WP1 Project management DTU WP2 Taxonomy of theatres and odea YTU WP3 Music and performance YTU WP4 Acoustic measurements UNIFE WP5 Acoustic simulations DTU WP6 Visualizations of architecture EPFL and human beings WP7 Integrated acoustic and visual UNIGE model WP8 Relation between theatre, HU landscape and society WP9 Evaluation and dissemination AEDIFICE In order to decide sites to work on at the Project, information about the antic theaters are compiled from a broad geographical region of the Mediterranean Basin, where it is possible to see the application of the similar architectural design with a great success for a long period starting from approximately 6 th Century BC coming up to nowadays. After the assessment of this compiled information on the important and well-known theaters and odea, typical samples from 1 st and 2 nd Centuries are selected to work on. Architectural and acoustical properties having importance to quote the ancient cultural 2

9 YTU Arch. Fac. e-journal Volume 1, Issue 1, 2005 Z. Yüksel, S. Erdoğan, R. Ayangil, R. Ünver, C. Binan, C. Can values to the future are considered in the selection criteria. Selected Theaters and odea are given in the Table 2. Table 2. Historical buildings selected to work on at the ERATO Project Theaters Aspendos (Turkey, 2 nd Century A.D.) Jerash South (Jordan, 2 nd Century A.D.) Syracuse (Italy, 3 rd Century B.C.) Odea Aphrodisias (Turkey, 1 st Century A.D.) Aosta (Italy, 1 st Century A.D.) Figure 3. Syracuse Theater Pictures of the selected buildings are given at Figures 1, 2, 3, 4 and 5. Figure 4. Aphrodisias Odeon Figure 1. Aspendos Theater Figure 5. Aosta Odeon 3. Virtual Conservation of Architectural Acoustical Heritage Figure 2. Jerash South Theater It is not always possible to illuminate architectural heritage by drawings and texts. By the developments of computer technology, it is now possible to recreate environments belonging to one of the different periods of the building in virtual reality and present it together with the artificial environment visualizing the cultural features of the related period [2]. Till nowadays these works were limited by visual 3

10 YTU Arch. Fac. e-journal Volume 1, Issue 1, 2005 perception but now another dimension has been added to the architectural heritage concept, which is acoustics. As a result of the addition of this innovation to the virtual simulations, it is possible to combine vision and acoustics and create realistic virtual environments wherein the interiors could be seen, music could be heard or speeches could be listened as they were in the past. In order to reach the aim of conserving the acoustical and architectural heritage of the selected buildings, a methodology, which was developed at the preceding research project CAHRISMA -carried out by the same consortium-, is used [3]. This methodology covers the phases given below: Documentation Architectural data Acoustical activities realized in the spaces Acoustical properties of the selected spaces Simulation Visual simulation Acoustical simulation Combined 3D real time simulation Restitution Visual and acoustical simulations of the spaces, suitable to their original uses at different periods. 4. Documentation Documentation phase covers of collecting all architectural and acoustical data concerning the edifice to be conserved/restituted. Z. Yüksel, S. Erdoğan, R. Ayangil, R. Ünver, C. Binan, C. Can Lanckoronski and Bernardi are shown at the Figure 6. LANCKORONSKI DE BERNADI Figure 6. Restitutions of Aspendos made by Lanckoronski and De Bernardi. Photographic and video recordings of the related spaces are taken. Color and light properties of surface materials and external daylight illuminances are measured in situ (Figure 7). Sun position and external daylight illuminances are calculated according to average sky model at the Aspendos Theatre and Aphrodisias Odeon Documentation of the Architectural Data Architectural data collection is carried out from literature and in situ; from the literature, the most recent results in history of architecture, archaeology, theater history are investigated and gathered. Architectural projects (plans and sections) of the selected spaces are obtained. Restitutions of the selected monuments made by different experts such as Lanckoronski, Texier, Izenour, Bernardi, are evaluated [4]. Restitutions of Aspendos Theatre made by Figure 7. Color measurement at the Aspendos Theater from Cavea (Lower section seating rows 4

11 YTU Arch. Fac. e-journal Volume 1, Issue 1, 2005 Z. Yüksel, S. Erdoğan, R. Ayangil, R. Ünver, C. Binan, C. Can 4.2. Documentation of the Acoustical Activities Performed in the Spaces The optimum acoustical environment of a room is directly related to the type of the acoustical activity (speech and type of music) that will be performed in this space; a space appropriate for speech or a certain kind of music can be unsuitable for another kind of music. Therefore, in order to classify acoustical activities such as music or theater performances, data related to activities performed in the antic theaters and odea is gathered from history of architecture, archeology and history of music fields. Previous different musical investigations related to the subject are researched and sound recordings of examples from antic music samples recorded by different groups are reached [5, 6, 7]. Antic frescos and mosaics are also elements used at the source investigation (Figure 8). Figure 9. Antic period s musical instruments reproduced under the consultancy of Yıldız Technical University (from left to right; scabellum, aulos, tympanon, kithara). Texts and poems to be used in the project are selected by taking into account criteria such as ease of performance and convenience to the period. Samples of the related period s music pieces are composed in scope of the project harmonious with the reproduced instruments and compositions are recorded in anechoic room and in situ using these reproduced instruments. Performance during the anechoic room recordings is seen in Figure 10. Recordings done in order to qualify original acoustic signals in the spaces will also lead to compose the data base for the auralizations and subjective evaluation of the spaces. Figure 8. A Pompei wall mosaic showing aulos, cymbal and tympanon from Roman Period s musical instruments (Naples Archeological Museum) [8]. Ancient musical instruments pertaining to the period worked on are also examined and samples, one from each from four basic instrument groups (aerophone, cordophone, membranophone and idiophone), respectively aulos, kithara, tympanon and scabellum are designed and reproduced using original materials (Figure 9). - Figure 10. Performers during the anechoic recordings of antic music samples Documentation of the Acoustical Properties of the Spaces In order to determine acoustical properties of the recent circumstances of the spaces, objective evaluations covering measurements and calculations are realized. Architectural acoustics measurements at the selected spaces are realized by two different teams (DTU, UNIFE) in order to get comparable results, 5

12 YTU Arch. Fac. e-journal Volume 1, Issue 1, 2005 according to ISO 3382 standards. Impulse responses recorded at the designated sourcereceiver positions provide data for monaural and binaural analysis of the sound field and acoustical parameters such as RT, T20, T30, EDT, ts, C80, D50, G, STI, LEF are measured [9, 10]. Reverberation time (T30) graphic of Aspendos Antic Theater, which acoustic parameters are measured in scope of the ERATO Project, is given as an example in Figure 11. According to the preliminary results, it is realized that although Aspendos Theater is an open space, it is almost suitable to the optimum acoustical conditions previewed for enclosed spaces. Z. Yüksel, S. Erdoğan, R. Ayangil, R. Ünver, C. Binan, C. Can methodology, which can be applied for any digital reconstructing project [12]. Virtual human models are created in order to increase realism of the reconstructed spaces. A virtual crowd suitable to the scenario is also created with these models and is inserted into the 3D virtual real-time simulations of the buildings for recreating life inside architectural models (Fig. 12) [13]. Reverberation Time (T30) (s) 2,00 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0, Frequency (Hz) Averaged Ortalama T30 Figure 11. Averaged T 30 values measured at Aspendos Theater [11]. 5. Simulation Virtual architectural spaces based on acoustical and visual realistic findings are contemporary scientific bridges unifying past to future. Data and findings obtained through the documentation works are aimed to provide the information necessary for combined acoustical and visual simulations for the realistic conservation of the architectural heritage Visual Simulation 3D models of the spaces selected at the ERATO Project are produced in 3D Max software for virtual visual simulations, using the data obtained from architectural drawings and visual recordings; new rendering and illumination techniques and a novel software are used for reconstruction of the monuments with maximum visual impact and a clear work Figure 12. Audience designed for Aphrodisias Odeon (EPFL) 5.2. Acoustical Simulation Acoustical simulation softwares give the possibility both to the calculations of the acoustical parameters values in a certain position inside the space and auralizations ** for definite source/receiver positions. As the modeling of the selected spaces is based on the architectural drawings, detailed complementary works are first realized on the project. Acoustical simulations of the spaces are realized by modeling in Odeon, a software used for auditorium acoustics. Acoustical parameters values obtained from simulations are tested by comparing to the measurements results. Auralizations are one of the opportunities provided by the simulations. Auralizations for different occupancy- absorption circumstances, source-receiver positions can be obtained by using anechoic recordings and virtual acoustic models. By means of auralizations, program ** Auralization is a term introduced to be used in analogy with visualization to describe rendering audible (imaginary) sound fields. Several modeling methods are available in architectural acoustics for this purpose. Together with new hardware implementations of signal processing routines, auralization forms the basis of a powerful new technology for room simulation and aural event generation [15]. 6

13 YTU Arch. Fac. e-journal Volume 1, Issue 1, 2005 Z. Yüksel, S. Erdoğan, R. Ayangil, R. Ünver, C. Binan, C. Can user could hear the sounds diffused from a designated source in a selected point of space, such as he/she is placed at the receiver position from a selected distance from the source (Project web site: Auralizations realized based upon the detailed architectural and acoustical data, provide virtual conservation and revival of the space s acoustical environment by including sources suitable to its function and types of sounds. Auralizations achieved at the ERATO Project are used in visual simulations in order to obtain a realistic environment [14]. 6. Restitutions A benefit of virtual simulation of a space is the possibility of simulation of its different acoustical and visual properties after it was once formed in virtual environment. This fact gives the possibility of restitutions of the different periods. Spaces selected to work on at the ERATO Project will be modeled and conserved in virtual environment with their recent and ancient visual and acoustical properties via the superposition of visual and acoustical simulations. Whereas visual virtual modeling process of the Aspendos Theater is ongoing by EPFL and UNIGE teams, YTU team also modeled it in two configurations; recent state and covered with velum which may create significant differences in the acoustical field. The acoustical effect of the velum is being investigated by DTU. Virtual modeling of the Aspendos Theater and its velum is seen at the Figure 13. Figure 13. Virtual modeling of Aspendos Theater with and without velum [16]. 3D OpenGL view of the detailed models of the Aspendos Theater (with stage and partly occupied by audience) and restitution are given at Figure 14. Figure 14. Odeon 3D OpenGL view of the detailed model of the Aspendos Theater with modern stage and partly occupied by an audience (above), restitution of its original state (below) [4]. 7. Conclusion Documentation of acoustical properties of historical places having acoustical function and virtual conservation of buildings covering their 7

14 YTU Arch. Fac. e-journal Volume 1, Issue 1, 2005 visual and acoustical properties, are influential developments in order to enrich architectural heritage concept. This innovative approach approves also the notion mentioned at the Verona Charter which is Today, the objective is to preserve a store of scientific information, manage the monuments in the perspective of development and where circumstances permit, infuse ancient sites once more with their full role of places of artistic creation, shared enjoyment and emotion [1]. Virtual conservations and restitutions realized for the selected spaces at the ERATO Project constitute an example for transferring recent and lost visual- acoustical properties from nowadays to the future. They can also be a medium to improve the interest to the archeological sites and easily be part of virtual architectural and/or archeological museums. Z. Yüksel, S. Erdoğan, R. Ayangil, R. Ünver, C. Binan, C. Can 2003, Unpublished Project Report. [13]. UNIGE Individual Partner Scientific Annual Report, CAHRISMA Project Third Annual Report, February 2003, Unpublished Project Report. [14]. Yüksel, Z., Erdogan S., Reflecting the Architectural Heritage Values to the Future: ERATO Project, UIA 2005, Istanbul, Turkey, 30 June 06 July, [15]. Kleiner M., Dalenback B.-I. And Svensson P., Auralisation- An overview, in the Journal of Audio Engineering Society, Vol. 41, No. 11, November, [16]. C. Binan, Aspendos Theatre Velum, 2004, ACKNOWLEDGEMENT ERATO (ICA3-CT ) Research Project is being supported by the European Commission, within the Confirming of International Role of Community Research INCO MED program of the Fifth Framework. We thank to all of the Projects participants for allowing us quoting from Projects documents. References [1]. Charter on the use of ancient places of performance, adopted at the International Colloquy held in Verona, Italy, August 1997 [2]. Yuksel, Z., Erdogan, S., Virtual Conservation of Acoustical Heritage: CAHRISMA and ERATO Projects, Forum Acusticum 2005, Budapest, Hungary, 29 August - 02 Sept [3]. Karabiber, Z., Ünver, R., Batırbaygil H., Binan, C., Akdag N., Aknesil A. E., Erdogan S., Çelik, E., CAHRISMA Research Project and Architectural Heritage Data Collection for Virtualisation, Workshop on CAHRISMA Project, Istanbul, 17 Dec. 2002, YTU, proceedings p. 1 [4]. YTU 1 st Year Scientific Report [5]. Music of the Ancient Greeks, Ensemble De Organographia, USA, 1997 [6]. Musique de la Grèce Antique, Gregorio Paniagua (Atrium Musicae de Madrid), Germany, 2000 [7]. Ancient Kithara, Group Apmonia, Greece [8]. V. Péché, V. Vendries, Musique et Spectacles dans la Rome Antique et dans l Occident Romain, Editions Errance, Paris [9]. DTU Individual Partner Scientific Annual Report, ERATO Project First Annual Report, January 2004, Unpublished Project Report. [10]. UNIFE Individual Partner Scientific Annual Report, ERATO Project First Annual Report, January 2004, Unpublished Project Report. [11]. Dilmen, H., 2004, Aspendos Antik Tiyatrosunun Mimari ve Akustik Özellikleri, Master Thesis, Yıldız Technical University. [12]. EPFL Individual Partner Scientific Annual Report, CAHRISMA Project Third Annual Report, February 8

15 YTU Arch. Fac. e-journal Volume 1, Issue 1, 2005 DEĞİŞİK SANAYİ KURULUŞLARINDA GÜRÜLTÜNÜN NESNEL, ÖZNEL ve YÖNETMELİKLER BAĞLAMINDA İNCELENMESİ Nuri İLGÜREL, Müjgan ŞEREFHANOĞLU SÖZEN Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Yapı Fiziği Bilim Dalı / İstanbul, TÜRKİYE milgurel@yildiz.edu.tr, serefhan@yildiz.edu.tr Özet Gürültü, sanayileşme ve kentleşmenin yoğun olarak yaşandığı pek çok ülkede insan sağlığını ve yaşam kalitesini giderek daha fazla etkileyen önemli bir çevre sorunu olma özelliği taşımaktadır. İnsanlar, yaşamın değişik alanlarında gürültülü ortamlarda bulunmaktadır. Bununla birlikte gürültüden en çok etkilenen kesimi, yüksek düzeyde gürültülerin ortaya çıktığı sanayi kuruluşlarında çalışanlar oluşturmaktadır. Gürültünün, insan üzerindeki etkilerinin dolaylı dolaysız çok çeşitli olduğu; insan sağlığını fizyolojik ve psikolojik yönlerden olumsuz etkilediği tüm dünyada kabul edilmektedir. Gürültünün kimi durumlarda, çalışan kişilerin yaptıkları işten yakınmalarına neden olması, çalışma performanslarını olumsuz yönde etkilemesi ve buna bağlı olarak iş gücü kaybına neden olması konunun bir diğer önemli yanını ortaya koymaktadır. Sanayi kuruluşlarında nitelik ve nicelik olarak birbirinden farklı gürültülü ortamlarda çalışan kişilerin gürültüden etkilenme durumlarını incelemeyi amaçlayan bu çalışma kapsamında, gürültü düzeyleri değişik nitelikteki sanayi kuruluşlarında nesnel ve öznel değerlendirmeler için, yerinde gürültü ölçümleri ve anket çalışması yapılmıştır. Ölçüm sonuçları ve anket çalışmasından elde edilen veriler değerlendirilerek, gürültü düzeyleri ile çalışanların gürültüden etkilenme durumları arasındaki ilişkiler araştırılmıştır. Aynı veriler kullanılarak çalışanların eğitim durumları ve çalışma süreleri ile gürültüden etkilenme durumları arasındaki ilişkiler incelenmiştir. Ayrıca, yasa ve yönetmelikler açısından çalışanların durumunun değerlendirilmesi amacıyla Gürültü Yönetmeliği ile ilgili incelemelere yer verilmiştir. Anahtar Kelimeler : Gürültü, Sanayi Gürültüsü, İşçi Sağlığı, Kulak Koruyucuları, Gürültü Yönetmeliği Summary Objective and Subjective Examinations Related to the Noise Factor in Noisy Plants and Analyses of the Noise Regulation As a big pollution factor, noise influences the human health and its life quality in many countries occupied intensively with industrialization and urbanization more than ever. Most people have to live in noisy environments at different stages of their life. However, the workers in different noisy industrial plants are the most affected group of people. It is accepted in the whole world that the direct or indirect effects of noise are of various kinds and we are seriously affected physiologically and psychologically. In some situations, noise causes complaints among the workers and it decreases their working performance in the working area. This study aims at the examination of the workers evaluations related to noise exposure, who are working in different noisy environments from the point of view of noise levels and noise characteristics. For subjective and objective evaluations also, noise measurements in various industrial plants with different noise levels have been made and a survey through the workers has been taken. Data from the measurements and the survey study are evaluated together for researching the relations between the workers evaluations related to noise and the measured noise levels. Using the same data, the relations between the education status of the workers, their working periods in noisy environments and workers evaluations related to noise exposure are investigated. Moreover, in order to evaluate the workers situations related to regulations, an examination of the Noise Regulation has been made. Key Words : Noise, Industrial Noise, Worker s Health, Ear Defenders, Noise Regulation. 1. Giriş Birçok sanayi kuruluşunda üretim sürecinde yer alan çalışanlar, iş günlerinin önemli bir bölümünü yüksek düzeyde gürültülerin ortaya çıktığı, özellikleri birbirinden farklı olan üretim alanlarında geçirmektedir. Birbirinden farklı üretim yapan sanayi kuruluşlarının üretim alanlarında ortaya çıkan gürültüler, üretimde yer alan makine ve mekanik sistemlerin özelliklerine göre ayrımlar göstermektedir. Gürültülü ortamlarda uzun süre çalışanlarda, etkisi altında kalınan gürültünün düzeyine, niteliğine ve etkilenme süresine bağlı olarak fizyolojik ve psikolojik yönden çeşitli rahatsızlıklar görülmektedir. Çalışanları etkileyen 9

16 gürültüler, üretim sürecinde yer alan makine ve mekanik sistemlerin gürültü emisyonlarına, üretim alanındaki yerleşim durumlarına, üretim hacminin özelliklerine ve çalışanların makinelere göre konumlarına bağlı olarak düzey ve nitelik yönünden değişiklik göstermektedir. Gürültünün insan üzerindeki fizyolojik etkileri gürültüden etkilenme süresine bağlı olarak önem kazanmaktadır. Bunların arasında en önemlileri, gürültüye bağlı kalıcı işitme kayıpları, solunum bozuklukları, yüksek tasniyon, kalp ve damar hastalıkları, sinirsel tepkilerin yavaşlamasıdır. Gürültünün insan üzerindeki olumsuz fizyolojik etkilerinin dışında önemli psikolojik etkilerinin de olduğu yapılan gözlem ve incelemelerle ortaya konulmuştur. Bunların arasında en belirgin olanı, etkisi altında kalınan gürültünün düzeyi ile doğrudan ilişkilendirilebilen, gürültülü ortamlarda çalışanlarda görülen gürültüye bağlı performans düşüklüğü ve isteksizliktir. Gürültünün insan sağlığı ve davranışları üzerindeki olumsuz etkileri arasında çalışanları en çok etkileyen sağlık sorunu; çalışanlar arasında oldukça sık görülmesi ve doğrudan gürültü ile ilişkilendirilebilmesi nedeni ile, gürültüye bağlı kalıcı işitme kayıplarıdır. Söz konusu işitme kayıpları işitme duyusunun tümden yitirilmesi şeklinde olmasa bile kişinin yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyebilmektedir. Gürültüye bağlı gelişen işitme kayıplarının ileri evrelerinde ise konuşmanın anlaşılabilirliği önemli ölçüde etkilenmekte, buna bağlı olarak çalışma ortamında kişiler arası iletişim ve iş güvenliği olumsuz yönde etkilenebilmektedir. Türkiye nin Avrupa Birliği ne üyelik süreci içinde çıkartılan Uyum Yasaları ile birlikte çalışanların gürültüden korunması konusu da önem kazanmıştır. Bu bağlamda, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından hazırlanan, 2006 yılında yürürlüğe girecek olan Gürültü Yönetmeliği 1 ile birlikte çalışanların sağlığı açısından bir takım yaptırım ilkelerinin getirildiği göz önüne alınmalıdır. Ülkemizde sanayi kuruluşlarında çalışanların gürültü ile ilgili öznel değerlendirmelerinin çalıştıkları ortamlardaki gürültü düzeyleri bağlamında irdelenmesi, Gürültü Yönetmeliği nin uygulanması öncesinde, çalışanların genel durumları ile N. İlgürel, M. Şerefhanoğlu Sözen ilgili bilgi toplamayı amaçlayan bir ön çalışma niteliği taşımaktadır. Sanayi kuruluşlarında nicelik ve nitelik olarak birbirinden farklı gürültü ortamlarında çalışan kişilerin gürültüden etkilenme durumlarının incelendiği bu çalışma kapsamında, değişik nitelikteki sanayi kuruluşlarında gürültü ölçmeleri ve üretim alanlarında çalışanlarla anket çalışması yapılmıştır. Çalışmada ölçüm sonuçları ve anket çalışmasından elde edilen veriler değerlendirilerek gürültü düzeyleri ile çalışanların gürültüden rahatsız olma durumları ve kulak koruyucusu (kulak tıkacı ya da kulaklık) kullanma alışkanlıkları arasındaki ilişkiler araştırılmış ve irdelenmiştir. 2. Sanayi Kuruluşlarının Gürültü Açısından Değerlendirilmesi ve Ölçmeler Çalışmaya temel oluşturacak nesnel verilerin elde edilmesi amacıyla İstanbul ve çevresinde yer alan büyük ve küçük ölçekli değişik üretime yönelik sanayi yapıları arasından üretim özelliği, gürültü düzeyleri ve gürültü niteliği açısından ayrımlar gösteren sanayi kollarıyla ilgili dokuz kuruluş ve Zeytinburnu / İstanbul bölgesinde bulunan deri ve konfeksiyon atölyeleri seçilmiştir. Seçilen sanayi kuruluşlarında yerinde gürültü ölçümleri ve gerekli incelemeler yapılarak, üretimde çalışan kişilerle gürültüden etkilenme durumlarını saptamaya yönelik bir anket çalışması yapılmıştır. Anket çalışması kapsamında 50 si kadın, 150 si erkek olmak üzere toplam 200 kişi ile görüşülmüştür. Sanayi kuruluşlarının üretim alanlarında ölçülen gürültü düzeyleri ile ilgili minimum, maksimum ve ortalama değerler ile ankete katılan kişilerin kuruluşlara göre dağılımı Çizelge 1 de verilmiştir. Üretim alanında çalışanların yoğun olarak bulundukları bölgelerde değişik alıcı noktalarında, makineleri kullanan kişilerin bulundukları noktalarda gürültü düzeyi belirlemeleri için eşdeğer gürültü düzeyi - Leq (dba), frekans tayfı analizi için ise 125 Hz 4000 Hz arasında 6 oktav bandı kapsayan gürültü düzeyi ölçümleri yapılmıştır. Ölçmelerde, Bruel & Kjaer Precision Integrating Sound Level Meter (type 2236) ölçme aleti kullanılmıştır. 10

17 Çalışanların gürültü ile ilgili değerlendirmelerinin gürültü düzeyleri ile ilişkisinin incelenmesinde, ortalama gürültü düzeyleri değerleri kullanılmıştır. Ortalama gürültü düzeyleri, Deri ve Konfeksiyon Atölyeleri nde ölçülen 77,5 dba ile Taşyünü Üretim Tesisi nde ölçülen 95,0 dba arasında değişmektedir. En yüksek gürültü düzeyi Taşyünü Üretim Tesisi nde 117,3 dba olarak ölçülmüştür. Gürültü Yönetmeliği ile ilgili belirlemeler konusunda ele alındığı gibi Gürültü Yönetmeliği nde 8 saatlik çalışma süresi için izin verilen en fazla gürültü etkilenme düzeyi 85 db(a) olarak belirlenmiştir. Buna göre, ölçme ve inceleme yapılan 9 sanayi kuruluşu ve deri ve konfeksiyon atölyeleri içinde bulunan 6 sanayi kuruluşunda çalışanlar açısından kabul edilebilir gürültü düzeylerinin aşıldığı görülmektedir.(bkz. Çizelge 1) Çalışanların gürültü ile ilgili değerlendirmeleri ve çalışma ortamındaki gürültü düzeyleri arasındaki ilişkilerin araştırılmasında, gürültü ortamı açısından farklılık taşıyan sanayi kuruluşları gürültü düzeylerine göre, iki grupta toplanmıştır. İncelenen kuruluşlar arasında; ortalama gürültü düzeyinin kabul edilebilir gürültü düzeyini aşmadığı kuruluşlar; gürültülü N. İlgürel, M. Şerefhanoğlu Sözen üretim yerleri, ortalama gürültü düzeyi 85 dba dan büyük olan kabul edilebilir gürültü düzeylerinin aşıldığı kuruluşlar ise, çok gürültülü üretim yerleri olarak tanımlanmıştır. Buna göre; Alüminyum Doğrama Üretim Atölyesi, İzopor Üretim Tesisi, Foamboard Üretim Tesisi ile Deri ve Konfeksiyon Atölyeleri gürültülü üretim yerleri; Tekstil Örme Fabrikası, Taşyünü Üretim Tesisi, Tozboya Fabrikası, Sentetik Kauçuk Fabrikası, Otomotiv Jant Üretim Fabrikası, Otomotiv Yay Üretim Fabrikası ise çok gürültülü üretim yerleri grubuna girmektedir. 3. Çalışanların Değerlendirmelerinin Gürültü Düzeyleri Bağlamında İncelenmesi Çalışmanın bu bölümünde, öznel değerlendirmeler için çalışanlarla yapılan anket çalışmasının değerlendirmesi yer almaktadır. Yerinde ölçme ve inceleme yapılan sanayi kuruluşlarındaki çalışanların gürültü ile ilgili rahatsızlık durumları ve koruyucu kullanımı ile ilgili alışkanlık durumları gürültü düzeylerine bağlı olarak incelenmiştir. (Bkz. Çizelge 2) Çizelge 1. Sanayi kuruluşlarında ölçülen gürültü düzeyleri ve ankete katılan kişi sayıları. (E: erkek denek; K: kadın denek) Gürültü düzeyi [LeqdBA] / Üretim Yeri Ort. düzey Min. düzey Maks düzey Ankete katılım Tekstil Örme Sanayi Tesisi 88,5 86,9 91,3 20 K Alüminyum Doğrama Atölyesi 83,3 80,5 88,5 20 E Taşyünü Üretim Tesisi 95,0 77,2 117,3 20 E İzopor Üretim Tesisi 84,5 83,5 85,6 Foamboard Üretim Tesisi 81,7 87,6 108,7 20 E Tozboya Fabrikası 88,7 88,5 89,1 Sentetik Kauçuk Fabrikası 85,7 80,5 90,7 20 E Otomotiv Jant Üretim 93,2 87,7 96,8 15 E Fabrikası Otomotiv Yay Üretim 90,5 90,1 90,9 15 E Fabrikası Deri ve Konfeksiyon Atölyeleri 77,5 69,3 86,8 30 K / 40E 11

18 N. İlgürel, M. Şerefhanoğlu Sözen Çizelge 2. Çalışanların yanıtlarının sanayi kuruluşlarına göre dağılımı. Değerlendir me Ort Gür. Sanayi Türü Ank. Rahatsızlık derecesi Rahatsızlık türü Koruyucu Türü Kullanım sıklığı Ortalama Gürültülü Üretim yerleri 84,5 81,7 77,5 83,3 İzopor Üretim Tesisi Foamboard Üretim Tesisi Deri ve Konfeksiyon Atölyeleri Alüminyum Doğrama Atöl. 20 E 30K 40E 20 E % 10 % 30 % 40 % 20 % 30 % 50 % 15 % 5 % 10 % 35 % 40 % 15 % 0 % 50 % 30 % 20 % 10 % 45 % 35 % 10 % 0 % 30 % 55 % 15 % 10 % 50 % 40 % 100 % 0 % 0 % 55 % 20 % 25 % 10 % 35 % 55 % 0 % 0 % 0 % 55 % 40 % 5 Çok gürültülü üretim yerleri 88,5 95,0 90,5 88,7 85,7 93,2 Tekstil Örme Sanayi Tesisi Taşyünü Üretim Tesisi Otomotiv Yay Üretim Fabrikası Tozboya Fabrikası Sentetik Kauçuk Fab. Otomotiv Jant Üretim Fabrikası 20 K 20 E 15 E 20 E 15 E % 60 % 30 % 0 % 10 % 10 % 40 % 40 % 30 % 20 % 35 % 30 % 15 % 25 % 20 % 25 % 30 % 15 % 25 % 35 % 20 % 0 % 50 % 50 % 0 % 0 % 45 % 35 % 20 % 15 % 30 % 40 % 15 % 10 % 40 % 50 % 0 % 15 % 35 % 30 % 20 % 100 % 0 % 0 % 30 % 20 % 50 % 30 % 40 % 30 % 100 % 0 % 0 % 20 % 30 % 50 % 0 % 0 % 0 % 10 % 25 % 65 % 30 % 35 % 35 % 0 % 0 % 0 % 30 % 25 % 45 Değerlendirme Rahatsızlık derecesi rahatsız değil az rahatsız rahatsız çok rahatsız Rahatsızlık türü uykusuzluk baş ağrısı sinirlilik diğer Koruyucu türü kullanılmıyor kulak tıkacı kulaklık 12

19 Çizelge 2 deki değerlerin ortalamalarının alınmasıyla, gürültülü ve çok gürültülü üretim yerlerinde çalışanların rahatsızlık durumları ve koruyucu kullanma alışkanlıkları ile ilgili veriler elde edilmiştir. ( Bkz. Çizelge 3) Çalışanların Gürültü ile İlgili Rahatsızlık Durumlarının Gürültü Düzeyleri Açısından Değerlendirilmesi : Çalışanların, gürültüden ne derece rahatsız olduklarına yönelik sorulara verdikleri yanıtlar değerlendirildiğinde; üretim yerlerinde ölçülen gürültü düzeyleri ile çalışanların rahatsızlık dereceleri arasında doğru orantılı bir ilişki olmadığı görülmektedir. Rahatsız olmayanlar ve az rahatsız olanlar bir grup, rahatsız ve çok rahatsız olanlar ayrı bir grup oluşturacak şekilde değerlendirildiğinde; rahatsız olanlar ve olmayanların, gürültülü ve çok gürültülü üretim yerlerinde birbirine çok yakın oranlarda ortaya çıktığı görülmektedir. (%55 - %45; %56 - %44) Çalışanlar arasında gürültüye bağlı rahatsızlık türü olarak baş ağrısı ve sinirlilik önem taşımaktadır. Tüm üretim yerlerinde her iki rahatsızlık türü % 40 dolaylarında bir oranla çalışanların önde gelen yakınmalarıdır. Gürültü düzeylerinin yüksek olduğu yerlerde bu oranlar fazla değişmemekte, uykusuzluk oranı biraz artış göstermektedir. Sanayi kuruluşları ile ilgili yapılan incelemelerde, öznel değerlendirmeler yapılırken çalışanların gürültüye karşı kişisel önlem alıp almadıkları konusu da araştırılmıştır. Bu bağlamda yapılan anketlerde çalışanlara koruyucu kullanıp kullanmadıkları, kullanıyor iseler kullanma sıklıklarının ne olduğunu belirlemeye yönelik sorular yöneltilmiştir. Çalışanların Koruyucu Kullanım Durumlarının Gürültü Düzeyleri Açısından Değerlendirilmesi : Çalışanlara, kulak koruyucusu kullanıp kullanmadıkları, kullanıyor iseler ne tür koruyucu kullandıkları (kulak tıkacı ya da kulaklık) sorusu yöneltilmiştir. Bütün üretim yerleri genelinde, yaklaşık % 45 oranında değişik kullanma alışkanlıkları ile birlikte ( ara N. İlgürel, M. Şerefhanoğlu Sözen sıra, genellikle, sürekli gibi) kulak koruyucusu kullanıldığı, yaklaşık % 55 oranında ise kullanılmadığı saptanmıştır. Kulak koruyucusu kullananların içinde yaklaşık % 40 ının sürekli olarak kullandığı, % 60 lık bölümünün ise çeşitli nedenlerden ötürü kulak koruyucusunu sürekli kullanmayı yeğlemedikleri görülmüştür. Bu nedenler arasında; kulakta yabancı bir nesnenin yarattığı rahatsızlık, kimi durumlarda makinelerin gerektiği gibi çalışıp çalışmadığının makineden kaynaklanan sesi dinleme yoluyla belirlenmesi, sesli uyarıları kaçırma endişesi ve konuşma ile iletişime engel oluşturduğu düşüncesi yer almaktadır. Çok gürültülü üretim yerlerinde kulaklık kulanımının kulak tıkacı kullanımına göre daha fazla olduğu görülmektedir. ( % 18 - % 26) Kulaklıkların gürültüye karşı genelde daha büyük oranda koruma sağladığı göz önünde bulundurulursa bu bulgu olağan değerlendirilebilir. Gürültü düzeyleri açısından koruyucu kullanım sıklığı değerlendirildiğinde, sürekli kulak koruyucusu kullananların oranının çok gürültülü üretim yerlerinde % 50 oranında olduğu görülmektedir. Bu değer gürültülü üretim yerlerine göre oransal olarak % 20 lik bir artışı göstermektedir. Çalışanların Gürültüden Rahatsız Olma Durumlarının Eğitim Düzeyleri ve Kulak Koruyucusu Kullanma Oranları ile İlişkisinin İncelenmesi : İncelenen sanayi kuruluşlarında farklı eğitim düzeylerindeki çalışanların rahatsızlık durumları ve koruyucu kullanma oranları Çizelge 4 de gösterilmiştir. 200 çalışan arasında 96 kişi ile lise mezunları ilk, 60 kişi ile ilkokul mezunları ikinci sırada gelmektedir. Çalışanların eğitim düzeyleri yükseldikçe gürültüye karşı verdikleri rahatsızlık tepkisinin arttığı görülmektedir. Lise ve yüksekokul mezunları ile ilk ve ortaokul mezunları arasında rahatsızlık oranları arasında belirgin ayrımlar bulunmaktadır. ( % 26 - % 60) Koruyucu kullanımı konusunda ise lise ve yüksek okul mezunlarının % 32 ve % 40 oranlarında koruyucu kullanımına önem verdikleri görülmektedir. Bu alanda düşük eğitim düzeylerindeki çalışanlarla aralarında fazla ayrım bulunmamaktadır. 13

20 N. İlgürel, M. Şerefhanoğlu Sözen Çizelge 3. Çalışanların yanıtlarının gürültü düzeylerine göre dağılımı. Gürültü Açısından Sınıflandırma Rahatsızlık derecesi Rahatsızlık türü Koruyucu türü Kullanım sıklığı Gürültülü Üretim Yerleri Çok Gürültülü Üretim Yerleri % 17 % 38 % 32 % 13 % 26 % 30 % 24 % 20 % 3 % 42 % 40 % 15 % 8 % 40 % 42 % 10 % 55 % 23 % 22 % 56 % 18 % 26 % 32 % 38 % 30 % 23 % 28 % 49 Çizelge 4. İş yerlerinin gürültülülük durumuna göre çalışanların rahatsızlık değerlendirmeleri. Gürültü durumu Rahatsız Olanlar Rahatsız Olmayanlar Kişi sayısı / yoğunluk Kişi sayısı ( %) Kişi ( %) sayısı Gürültülü yerler Çok gürültülü yerler Çizelge 5. Eğitim durumlarına göre çalışanların rahatsızlık değerlendirmeleri. Eğitim durumu sayı Rahatsız Olanlar Rahatsız Olmayanlar Koruyucu kullananlar Koruyucu kullanmayanlar Kişi sayısı / Kişi ( %) Kişi ( %) Kişi ( %) Kişi ( %) yoğunluk sayısı sayısı sayısı sayısı İlkokul Ortaokul Lise Yüksekokul Gürültü Yönetmeliği Bağlamında İncelemeler Çalışmanın bu bölümünde, yasa ve yönetmelikler açısından da çalışanların durumunun değerlendirilmesi amacıyla Türkiye de Avrupa Parlamentosu nun direktifi doğrultusunda hazırlanmış ve 2006 yılı Ocak ayında yürürlüğe girecek olan Gürültü Yönetmeliği ile ilgili incelemelere yer verilmiştir. Gürültü Yönetmeliği, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından 6/2/2003 tarihli ve 2003/10/EC sayılı Avrupa Parlamentosu direktifi doğrultusunda hazırlanmış, 23 Aralık 2003 tarih ve sayılı 4857 sayılı İş Kanunu kapsamına giren tüm iş yerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği hükümleriyle 14