İ Ç İ N D E K İ L E R

Transkript

1 İ Ç İ N D E K İ L E R Önsöz... ı İçindekiler... ıı Giriş... ııı I. Bölüm Tarihte Wu-huanlar ve Xian-beiler Wu-huanlar ve Xian-beiler in Çin Tarihindeki Yeri Soyları ve Kökleri Günlük Yaşayışları Yiyecek ve Giysileri Aile Yaşamı Topluluk Yaşamı Evlilik ve Düğün Törenleri Savaş ve Oturma düzeni Saç Süsleri Avlanma Silahlar ve Dericilik Ziraat Hastalık ve ölüm Kurban törenleri Cezalar...12 II. Bölüm San Guo Zhi ve Hou Han Shu ya göre Wu-huanlar 1. San Guo Zhi ya göre Wu-wanlar Hou Han Shu ya göre Wu-huanlar...30 III. Bölüm San Guo Zhi ve Hou Han Shu ya göre Xian-beiler 1. San Guo Zhi ya göre Xian-beiler Hou Han Shu ya göre Xian-beiler...53 Sonuç...64 Kaynakça...66 Ek-1 Tez Özeti...68 Ek-2 San Guo Zhi [ San Guo Zhi ya göre Wu-wanlar ve Xian-beiler]...70 Ek-2 Hou Han Shu [ Hou Han Shu ya göre Wu-huanlar ve Xian-beiler]...80 Ek-3 Harita...92

2 1. Wu-huanlar ve Xian-beilerin Çin Tarihindeki Yeri Wu-huanlar ve Xian-beiler, aslında Moğolistan bozkurlarının doğu-güney ve doğu kuzey bölgelerinde, tam olarak bugünün İç Moğolistan ın sınırında yaşamışlardır. Sonra büyük bir kısmı Çin topraklarına girerek Çinlilerle beraber yaşamaya başladılar ve onlarla siyasi yönden de, ekonomi yönden de hayatlarını paylaşmışlardır. Fakat onların bir kısmı yani boyları çok eskiden M.Ö.4,5,6,7- asırlarda Hunag He[Sarı Irmağın] Irmağı nın kenarında çeşitli yerlerden gelme değişik sınıflardan oluşan hertürlü boylarla beraber yaşam savaşı vermişlerdir. Onların biri de Xian-beilerdir. Xian-beilerin devlet kurma tarihi ve Wu-huanların göç ettikleri bölgeleri geçerek, tarihteki yerinin söyleyecek olursak söylenecek çok şey var. Ama, Wu-huanlar Ve Xian-beilerin tarihleri biraz karma karışık, onların Çinlilerle ilişkileri çok erken zamandan başlıyor, bir çok sorunlarını kendi aralarında hallediyorlar, mesela Wu-huan ve Xian-beiler in doğduğu yer sorununu ve yerleşimini, yaşadığı çağı, kuzey Xian-beilerin To-bo Xian-beilerle bölge sınır sorunları v.s. meselalarını büyük bir sorun çıkartmadan kendi aralarında halletmişlerdir. Ancak, söz ettiğimiz kavimlerin tarih sayfalarında onların doğduğu yerleri ve tahsilleri derken bir dağda ve ya bir ırmağın kenarlarında bulunmuşlardır. Wu-huanlar hiçbir zaman tek başına bir devlet kuramadılar. Xiong-nular onların birliklerini dağıttıktan sonra, Wu-huanlar güçten çok zayıfladılar ve Xiong-nular a çalışmak zorunda kaldılar. Xiong-nular ın Chan-yü sü her sene Wu-huanlar a hayvan derisini toplattırırdı, eğer zamanında vermezlerse kadınlarını ve çocuklarını esir alırlar köle yaparlarmış. Han Wu Di zamanında(m.ö.119) Han Hafif Atlı Birliklerinin Generali Huo Qü-bing i, Xiong-nular ın sol bölgesine taarruz etmesi 1

3 için gönderdi, bunun üzerine Wu-huanlar da Shang Yu[Zhi Ju Yang 1 ], Yu Yang[ Zhi Yu Yang 2 ), You Bei Ping [Zhi Ping Gang 3 ], Liao Dong [Zhi Xiang Ping 4 ], Liao Xi[Zhi Qie Lü 5 ] gibi beş ili çevreleyen surların dışına nakledildi. Han Wu Di nin, Wu-huanlar ı oraya nakletmesinin nedeni, onlar Xiong-nu ordularının hareketlerini gözleyeceklerdi. Wu-huanlar ın Xiong-nular ile bağ kurmamalarını sağlamak için onları baskı altında tuttular ve idareleri de kontrol altına alındı. Wu-huanlar Han devletinden destek aldıktan sonra, Xiong-nular ın Chan-yüsü Mo-du nun eskiden kendilerine yaptıklarının öcünü almak için, Xiong-nuların Chan-yüsünün aile mezarlarını açtılar. Bunu duyan Xiong-nular ın Chan-yü sü çok hızdılar ve atlıyla Wu-huanlar a taarruz ettiler ve onları yendiler. Han generali Huo Guang Wuhuanlar ın bu yenilmelerinden yararlanmak istedi. Onlara karşı taarruza geçti den fazla kişinin basını kesti. Üç başkanlarının başlarını da alarak geri döndü. Han Hükümdarı Xuan Di zamanında ( M.Ö. 58) Wu-huanlar az ve ya çok Çin sınırlarını korudular, daha çok Xiong-nular a bağlı idiler. Ancak, Doğu Han döneminde(m.s.49), Wu-huanlar sınırdan içeri girerek Liao Dong un çeşitli bölgelerinde, Liao Xi, You Bei-ping, Yu Yang, Huang Yang, Shang Gu, Dai Jun, Yan Men, Tai Yuan, Shuo Fang gibi on garnizona dağıldılar. Bu bölgelerin yardımıyla onların yurtları ile dağıldıkları bölgeleri de öğrenebiliyoruz. Batı Han Wu-di zamanından beri, Wu-huanlar [Çin deki] azınlık boy olarak tarihe geçti. Wu-huanlar Şira Moron Irmağı nın güneyinde Lao Ha He nın kenarında, Xianbeiler Şira Moron Irmağı nın kuzeyinde yaşadılar. Xian-beiler tarih sahnesine çok 1 Şu andaki He Bei eyaletinin batı kuzeyindeki Huai Lai ilinin güneyindedir. 2 He Bei eyaletinin kuzeyindeki Mi Yun ilidir. 3 He Bei nin doğu kuzeyindeki Ping Quan ilidir. 4 Şu andaki Liao Ning in Liao Yang ilidir. 5 Şu andaki Liao Ning in Chao Yang ilidir. 2

4 geç çağlarda, yani M.S y, ve ya daha az önceki yıllarda çıkmışlardır. Han Hükümdarı Guang Wu zamanında (M.S ), Xiong-nular ın kuzey ve güney chan-yüleri arasındaki karşılıklı hücumlar ile savaşlar gittikçe kızıştı. Xiong-nular böylece güçten düşmeye başladılar. Xian-beiler de bundan yararlanıp güç kazandılar. Bu çağda Xiong-nular çok güçlü idiler. Wu-huanlar ile Xian-beiler i kendi buyrukları altında toplayarak, Çin in kuzey sınırına geldiler ve yağma yaptılar. Çin halkı ile üst düzey memurlarını öldürdüler. Bu yıl, hiç de mutlu yıl olmadı. O çağda Xiong-nular, Xian-beiler ve Chi Shanlı Wu-huanlarla birleştiler. Çin sınırının iç kısımlarında kalan bölgelere arka arkaya indiler. Halkı ve memurları öldürüp, mallarını yağmaladılar. Çin sarayında korku ve heyecan duyuldu. Sınırdaki birlikler çoğaltıldı. Her bölgede asker sayısı birkaç bin kişi daha artırıldı. Bütün generaller, birlikleri ile sınır savunmasına memur edildi. Chi Shan, Yu Yang bölgesinde idi. Fakat burada Wu-huanlar değil Xian-beiler oturuyorlardı. M.S.45y, Xian-beiler Xiong-nular ile birlikte Liao Dong a girdiler. Xiong-nular ın yurtlarında büyük bir kuraklık ile kıtlıkların baş göstermesi, Xian- beiler in gelişip genişlemeleri için iyi bir fırsat olmuştu. Çinliler bu fırsatı faydalanarak, Xian-beiler i Xiong-nular a karşı kullanmak için daha önceleri onları kendilerine göre bir düzene de sokmuşlardı. Çünkü böylece kontrol altına alınmış olacaklardı. M.S.49y, Xian-beiler Çin ile bağlar kurup elçi göndermeye çalıştılar. Han Generali Yuan Shao şu görüşte idi: Eğer üç kavim yani Xiong-nular, Xian-beiler ve Wu-huanlar birleşirlerse, Çin in sınır bölgelerinin durumu çok güçleşir. En iyisi Xian-beiler ile elçilerini çağırmak ve onlara değerli hediyeler vermektir. General Yuan Shao, elçinin hediyelerini kabul etti ve buna karşılık da hediyeler verdi. Böylece onların tanınması, yeniden tescil edilmiş oldu. Man Li ve Gao Guo Li gibi diğer Xian-bei boyları da bağlılıklarını göstermek için, 3

5 sık sık Çin e geliyorlardı. Kürkler ile atlar sunuyorlardı. Han Hükümdarı da onlara verdiği hediyelerini, her defasında iki kat çoğaltıyordu. 2. Soyları ve Kökleri Çin in kuzeyinde yaşayan Altay dil ailesinden birçok kavimlerle Hanlılar arasındaki ilişkiler çok erken zamana dayanıyor, ilkin kuzey Diler ve Xiong-nular, sonra Wu-huanlar ve Xian-beiler geliyor. Wu-huanlar ve Xian-beiler in ilk yaşadığı topraklar Moğolistan steplerinin doğu-güney ve doğu-kuzey köşesidir, tam olarak söylersek Çin deki İç Moğolistan sınırlarında yaşamışlardır. Wu-huanlar ve Xian-beiler, [eski] Dong-huların iki büyük kollarındandır. Onların ülkeleri Han Hanedanlığı nın (M.Ö.206) başlangıcında, Xiong-nular ın Chan-yü sü Mo-du tarafından büyük bir yenilgiye uğratılmıştır. Bu sebeple geriye sağ kalanları Wu-huan ve Xian-bei adlı iki büyük dağların derin vadilerine sığınarak canlarını kurtarmışlardır. Wu-huanlar, Xiong-nular tarafından yenilgiye uğradıktan sonra kuzeye göç ederek, Batı Liao Irmağı nın yukarısındaki Şira Moron in kuzeyindeki Wu-huan dağına sığınır. M.Ö.120 yılında, Han Hükümdarı Wu-di, Xiong-nular ın gücünü böldükten sonra, Wu-huanlar, günümüzün İç Moğolistan daki Jiu Re (Rao Le) Irmağı nın güneyi, Jing Ha Er in doğu güneyi ve He Bei eyaletinin kuzeyine göç ettiler. Onlar Lao Ha Irmağı nın kenarındaki Chi Shan ve Bai Shan a yerleştiler. Xiong-nular batıdan güneye göç ettikleri zaman, Wu-huanlar onları takip ederek batıya göç ettiler. Xian-beiler de yenilgiye uğradıktan sonra, Wu-huanlar gibi kuzeye göç ederek İç Moğolistan daki Ha Gu Le Irmağı nın yakınlarında Xian Bei dağına sığınırlar. Bu dağ Wu-huan dağının kuzeyindedir. Han Hükümdarı Wu-di zamanında, Wu-huanlar güneye göç ederler, Xian-beiler de onları takip ederek güneye inerler. Batı Liao Irmağı nın yukarısındaki Şira Moron Irmağı nın kenarında 4

6 yaşamaya başlarlar. Bundan dolayı bu iki kavim adlarını bu sığındıkları dağlardan aldığı söylenmektedir. Fakat bu iki kavimlerin adları hakkında çeşitli birbirine uymayan açıklamalar vardır. Bu kaynakların bazılarından örnek verecek olursak, Liu Xue-yao ın Xian Bei Shi Lun adlı eserinde Xian-beiler in büyük bir kavim olduğundan, Wu-huanlar ın ise Xian-beiler in önde gelen Büyük Adamlarından birinin adı olduğundan ve sonradan bu kavim adı olarak geçtiğinden söz edilmektedir 6. Ma Chang-shou un Wu-huan yu Xian-bei adlı eserinde Wu-huanlar Han(M.Ö.206-M.S.220), Wei(M.S ), Jin(M.S ) Hanedanlıkları dönemindeki kayıtlarda ve Xi Wei(M.S ) Hanedanlığından Hou Tang(M.S ) Hanedanlığı dönemlerinde de Wu-wan olarak kaydedildiğinden, Huan ve Wan sözcükleri eskiden Yuan olarak telaffuz edildiğinden bahsetmektedir. Ayrıca, Wu-huanlar ın adlarını nasıl aldıkları hakkında iki çeşit tahminden söz ediyor. Birincisi ise, Han Shu da Wu-huan, bir kavimin büyük başkanının adıdır, sonradan bu ad kavim adı olarak yönlendirildi. İkincisi ise, Wei Shu da Dong-hular bozguna uğradıktan sonra, sağ kalanları Wu-huan dağına sığındılar ve adlarını da bu dağdan aldılar denmektedir. Fakat bu tahminlerden ikincisinin biraz mantıklı olabileceğinden söz ediyor. Çünkü Han Shu kitabına Wu-huan adam ismi görüşünde olsalar da, aynı zamanda Dong-hular Wu-huan dağına sığındılar diye de yazmışlar. Bu demektir ki, Wu-huan adlı Dong-huların bu kolu M.Ö. II asırda Wuhuan dağına sığınmışlar ve adlarını bu dağdan almışlardır denmektedir. 6 Liu, Xue-yao, Xian Bei Shi Lun,s.14 5

7 Hou Han Shu ya göre Xian-bei Tunguz soyuna ait bir kavimdir. Xian-bei dağı civarında oturduklarından dolayı Xian-bei adını almışlardır. Fakat, Bei Shi Wei Ben Ji ye göre Xian-beiler Han (Çin) hükümdarının oğullarından biri olan Chang-yi, büyük Xian-bei dağı civarında bulunan arazileri en küçük oğluna verir. Böylelikle, adı geçen bölgede yaşayanlara Xian-beiler denirdi. Xian-beiler in Tunguz soyuna ait oldukları bir gerçektir. Batı Han Hanedanlığının (M.Ö. 249) ilk zamanlarında, Tunguzların Hun İmparatorluğunun Chan-yü sü Mo-du tarafından mağlubiyetlere uğratılmasından sonra Tunguz toplumundan ayrılarak doğu istikametinde hicret edip, nihayet Liao-dong ve Liao-xi bölgelerine yerleşmişlerdi. Batı Han Hanedanlığının son yıllarında Xian-beiler Çinlilerle temas etmeye başladılar. Doğu Han İmparatorluğu devrinde Xian-beiler Çinin kuzeyinde büyük bir devlet kurup kendi tarihlerinin en parlak devrini yaşamışlardır. Jin Hanedanlığı (M.S ) sırasında Çin Seddi içinde Yan devletini kuran Mu-rong ailesi, Liang devletini kuran Tu-hua ailesi, Qin devletini kuran Qi-fu ailesi ve Kuzey Wei devletini kuran Tuo-bo ailesi hepsi Xian-bei boyundandırlar 7. Xian-bei adının Xian Bei dağından geldiği sabı kuşkuludur. Shi Ji nin Xiongnular bölümünde Xu Pi diye geçen sözcüğü açıklayan dipnotta Xian-beiler in kemer tokasıdır. Grifon adıdır. Dong-hular bunu takmaktan hoşlanırlar denmektedir. Buradan Xian-bei adının çıktığı düşünülmektedir. Ma Chang-shou un Wu Huan yu Xian Bei adlı eserinde, bu sözcük Mançu dilindeki Sa bi (uğurlu) sözcüğü ile ilişkili olduğu söylenmektedir. Yabancıların kendi aralarında kaynaşmaları da belli koşullar altında gerçekleşebilmektedir. Örneğin, I.yüzyıl sonlarında, Xiong-nu yönetiminin parçalanarak dağılmasından sonra, doğu Xian- 7 Ci-hai, Zhong Hua Shu Ju,Taipei, 1964, s

8 beileri batıya, kuzey-doğu Xian-beileri de güneye göçmüşlerdir. Böylece, pek çok Xian-bei boyu ile Xiong-nu boyu, Orta Asya bozkırlarının hemen hemen her yerinde içiçe yaşamaya başlayarak birbirleriyle evlilik bağları kurmuşlardı. Bunun sonucu bozkırın batısında Xian-bei babadan, Xiong-nu anadan gelme To-polar, güneyde Xiong-nu babadan, Xian-bei anadan Tie-fo(Fa) Xiong-nuları; Yin-shan ın kuzeyinde, babalığı Gao-che evlatlığı Xian-bei olan Qi-fu Xian-beileri doğmuştur. Bu birinci tür kaynaşmadır. Evlilik yoluyla olan bu tür kaynaşmalarda genellikle baba soyu ağırlık taşımaktadır. Bu nedenle, Xian-bei baba, Xiong-nu anadan gelenler To-po Xianbeileri adıyla anılmakta, Xiong-nu baba, Xian-bei anadan gelenler ise Tie-fo (Fa) Xiong-nuları adıyla anılmaktadır. II. yüzyıldaki Xian-bei ve Xiong-nular arasında aile ya da boy dışı evlenme sistemi bulunmakla beraber, bütün Xiong-nu erkeklerinin Xian-bei kadını aldıkları, ya da tüm Xian-beiler in Xiong-nu kadınlarıyla evlendikleri söylenemez. Xiong-nular batıya ve güneye göçünce, bozkırda kalanlardan yüz küsur oba Liao-dong daki Xian-beilere katılmışlar, bundan sonra Xian-bei ya da Xian-bei askeri adıyla anılmaya başlamışlardır. 3. Günlük Yaşayışları Wu-huanlar ve Xian-beiler in dili, gelenek görenekleri, dinsel inançları ve yasaları aynıdır. Onlar iyi ata binerler ve yay kullanırlar, oklar atarlar. Sürülerini otlatmak için su ve otlakları izleyerek konup göçerler. Sürekli evleri yoktur. Ev olarak, kapısı doğuya, güneşin doğduğu yöne bakan çadırlar kullanırlar. Gün boyu vahşi hayvan ve kuş avlarlar. 7

9 4. Yiyecek ve Giyecekleri Yiyecekleri et ile [mayalanmış kısrak sütü] kımızdır. Giyecekleri ise, kıl, yumuşak yün ve kürklerin hazırlanması ile yapılır Aile Yaşamı Gençlere büyük bir değer verirler. Doğaları gereği acımasız ve inatçıdırlar. Öfkelendikleri zaman babalarını ve ağabeylerini dahi öldürürler. Fakat annelerine asla dokunmazlar, çünkü soy anadan gelmektedir 9. Kadına saygı gösterilirdi ve onu dövmek yasaktı. Babaları ve ağabeyleri intikam alınacak kimselerdir. Bundan dolayı aynı oba içindeki akrabalardan hiçbir kimse kan davası güdemez. 6. Topluluk Yaşamı Başkanları, yaygın olarak kendi aralarındaki anlaşmazlıkları ya da bir kavgayı çözebilecek kadar yürekli ve becerikli olanları Büyük Adam 10 olarak seçerler. Her obanın küçük bir başkanı vardır. Fakat başkanlık babadan oğula geçmez. Sayısı yüz ile bin arasındaki obalar kendilerini bir boy sayarlar. Eğer Büyük Adam herhangi bir çağrıda bulunacağı zaman, bir ağaç parçasının üstüne çentik atarak imler. Emir obalar arasında dolaşır. Bu yazılı bir metin olmasa da boy üyeleri itaat ederler. Soyları sofları belli değildir. Soy adı olarak güçlü Büyük Adam ın adını taşırlar. Büyük Adam ın idaresi altında, herkes kendi geçimini sağlar, sürüsünü otlatır, mallarıyla uğraşır ve birbirlerini zorunlu hizmete tabi tutamazlar. 8 Elbiseleri kürk, büzgülü etek ve keçe şapkadan ibarettir. L.N.Gumilev, Hunlar, s ÖGEL, Bahaeddin, Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi adlı eserde Çünkü çocukların kendi annelerinin geldikleri ayrı oymakları (oba) ile ileride bir kan davası çıkabilir denmektedir. s Büyük Adam- Da Ren [ ], başkan önder lider anlamındadır. 8

10 7. Evlilik ve Düğün Törenleri Xian-beilerin geleneklerine göre genç kız, kendi sevdiği erkeğe varırdı ve çeyizin sahibi kendisiydi. Onlar baharın son ayında Rao Le Shui nin 11 kenarında büyük kurultay düzenlerler; toplanıp içki içer, sohbet ederler, en sonunda düğün yaparlar. Fakat Wu-huanların evlenme geleneklerine gelince erkekler düğünden önce, ilkin beğendiği kızı kaçırır ve iğfal ederler. Aradan altı ay ya da yüz gün sonra bir aracıyla inek, at ve koyun gibi hayvanlar göndererek, başlık verirler ve tören düzenlerler. Bundan sonra damat karısı ile birlikte eşinin ailesinin yanına gider. Gelinin ailesi damattan ayrılık gözetmeksizin her zaman saygı görürdü. Artık bundan sonra damat kendi akrabalarını, hatta annesini ve babasını bile gördüğü zaman selamlamaz. Fakat karısının akrabaları ile karşılaşan damat onları her gün selamlar ve saygılarını sunar. Damat iki yıl karısının ailesine hizmet verir. İki yıl geçtikten sonra gelinin ailesi onlara bol hediyeler verirler. Ev, mal-mülkün tamamını kızın ailesi karşılar. Onların babaları veya ağabeyleri öldüğü zaman, oğulları veya küçük kardeşleri üvey anneleri veya dul kalmış ağabeylerinin karıları ile evlenebilirler. Eğer dul kalan kadının evlenebilecek bir kayınbiraderi yok ise bu durumda kayınbiraderlerinin çocukları (yani kocasının yeğenleri) ile evlenebilir. 8. Savaş ve Oturma Düzeni Savaş ve karışıklık durumlarında ne yapacaklarına erkekler karar verir. Savaşmanın dışında bütün işler kadınlara aitti. Oturma düzenine gelince, onların bu gelenekleri Çinlilerinkinden ayrı ve başka türlüdür. Baba oğul ve karı koca hep yan yana ve karşı karşıya otururlar. 11 Bkn. Hrt.I7 9

11 9. Saç Süsleri Saçları yaygın olarak kısa kesilir 12. Böyle daha rahat olduğu söylenmektedir. Fakat kadın evlenme çağına gelince, saçlarını uzatırlar. Saçlarını ikiye ayırıp, yukarıya doğru yükselen iki örgü yaparlardı. Bu örgüler ayrıca başın üzerinden bağlanır ve böylece bir topuz yapılırdı. Başın tepesindeki bu topuz, çoğu zaman altın, mücevherler veya yeşim taşlarıyla süslenirdi. Onların bu gelenekleri, Çinlilerin gui 13 ve bu-yao 14 dedikleri saç süslerine benzer. 10. Avlanma Av ile geçinirler. Onlar mevsimleri, kuşların kuluçka ve hayvanların da göç, yavrulama ve emzirme zamanlarına bakarak ayırırlar. Bunlara göre avlanırlar. 11. Silahları ve Dericilik Onların silahları, yay ve oktan ibaret idiler. Yayları ile oklarını, atlarının eğerlerini, dizgin ve üzengilerinin hepsini erkekler ve ya büyük adamlar kendileri yaparlar. Ayrıca demircilik de bilirler ve demir silahlarını kendileri hazırlarlar. Geyik derisi dövme ile süs yaparlar. Kumaş da dokuyabiliyorlar. Kumaş dokuyup, keçe yapanlar da kadınlardır. Erkekler ise yay ve ok yaparlar. Ayrıca atları için eğer, dizgin ve üzengi gibi şeyleri kendileri hazırlarlar. Büyük Adamları ok ve yay, eğer ve dizgin yapmasını, silah yapmak için demir ve altın işlemesini bilir. Ayrıca deri tabaklamayı, nakış işlemeyi, kenevir ipiyle kumaş dokumayı, kıl kumaşlar imal etmeyi bilirler. 12 Hunlar ile Göktürkler ve diğer Türklerde adet böyle değildi. 13 Gui, eskiden Çin'de kadınların kullandığı bir çeşit tülbent. Gu Dai Han Yü Ci Dian,s Bu-yao, eskiden Çinli kadınların kullandığı saç tokalarını çeşitli mücevherlerle süslemesine verilen addır. Gu Dai Han Yu Ci Dian, Shang Wu Yin Shu Guan Chu Ban, 1998,s

12 12. Ziraat Onlar ekin ekme ve tohum zamanının geldiğini, guguk kuşunun ötmeye başlaması ile anlarlar. Guguk kuşunun ötmesini duyunca da hemen ekinlerini ekmeye başlarlar. Tarlalar ancak iki türlü darı ekmek için hazırlanır. Çünkü toprakları yeşil darı ve dong-qiang 15 için uygundur. Dong-qiang, ebegümecine benzer. Ekim ayı içinde olgunlaşır ve bu tanelerden beyaz renkli içki elde edilir, fakat onlar maya yapmayı ve içkilerini mayalamayı bilmezler. Pirinç için her zaman Çin e başvururlar. 13. Hastalık ve Ölüm Birisi hastalandığında, hastaya miskotuyla dağlama yaparlar. Bazen bir taş ısıtılıp hastanın üzerine koyulur, ya da hastayı ısıttıkları toprağın üzerine yatırırlar, ağrıyan veya hastalıklı bölgeyi bir bıçakla çizerek kanını akıtırlar. Bundan başka Gök, Yer, dağ ve Irmak ruhlarına yakarırlar. İğne tedavisini bilmezler. Ayrıca, her zaman kullandıkları ilaçları da yoktur. Savaşta ölen erlerin etrafını çevirirler ve tören yaparlar. Bedeni için tabut hazırlarlar. Ağlayıp yakınarak üzüntülerini gösterirler. Defin zamanı gelince ölüyü şarkılar ve danslarla uğurlarlar. Önceden bir köpeği iyice beslerler. Köpek yağlandıktan sonra onu, boynundan renkli iplerle bağlarlar, köpek ölünün ruhu Chi Shan a 16 dönerken onu koruyacaktır. Ayrıca ölünün elbiseleri ile hayatta iken sevip taktığı süsleri ve bindiği atı yakılarak [öteki dünyaya] gönderilir. Bu yolla ölünün kendi eşyalarını kendisine gönderdiklerine inanırlar. Toprağa verildikten sonra, akşamleyin ölenin arkadaşları ile akrabaları toplanırlar. Bir çember şeklinde 15 Kır çiçeği anlamındadır. Herbert A.Giles, Chinese-English Dictiyonary,s Chi Shan, bir dağ adıdır. Onların inancına göre, ölenlerin ruhu bu dağ a dönerlermiş. Kızıl dağ olarak ta çevrilebilir. Bu,ölen Çinli nin ruhunun Tai Shan a dönmesine benzer. Bu dağ Liao-dong un kuzey-batısında binlerce li uzaktadır. Hou Han Shu,s

13 çevrelenerek otururlar. Kurban edilecek köpek ile at bir ipe bağlanmış olarak gezdirilir. Şarkılar söylenir, ağlaşılır; köpeğe et verilir. Oturanlardan iki kişi ağıt yakar. Ölünün ruhunun Chi Shan a dönerken, kötü ruhların dünyasına girmemesi ve kötü ruhların onun yolunu keserek, Chi Shan a dönmesine engel olmamaları dilenir. Bundan sonra köpek ile at öldürülür ve ölünün elbiseleri ile birlikte yakılır. 14. Kurban Törenleri Onlar, ruhlara çok saygı gösterirler. Göğe, toprağa, güneşe, aya, yıldızlara, dağlara ve ırmaklara yakarırlar; atalardan yürekli Büyük Adamlar için kurban keserek tören düzenlerler. Törenlerde kurban olarak inek ve koyun kullanılır. Sonra bu sunular hep birlikte yakılır. Onlar, kurban verilmeden önce ne yer ve ne de içerler. 15. Cezalar Onların geleneklerine göre, her kim Büyük Adamların emirlerine karşı gelir ve emirleri yerine getirmezse, bunun cezasını hayatı ile öderler. Hırsızlık yapanları, birbirini yaralayan ya da öldürenleri kendi boyunun cezalandırması emredilire. Sorun çözülemezse Büyük Adam a bildirilir. At, inek ve koyun çalanlar ölüm cezasından hediyelerle bedel ödeyerek kurtarılır. Babalarını ve ağabeylerini öldürenler cezaya çarptırılmazlar. Kaçanlar ya da baş kaldıranlar Büyük Adam tarafından yakalanırsa kendi boyu dahi onları kabul edemez. Yabana, çöle kadar kovalanırlar, bu bölgede çok sayıda zehirli yılan vardır. Söz konusu bölge Ding-linglerin ülkesinin güneybatısında, Wu-sunların topraklarının kuzey-doğusunda yer alır. Bu yörede dirençleri kırılır ve sıkıntı çekerler. 12

14 831 / 1. San Guo Zhı Bölüm 2. Wu Wan 18 Xian Beiler 19 ve Doğu Yiler in Monografisi (30) 3. Shang Shu 20, Çin i rahatsız eden Man 21 ve Yiler den 22, ayrıca Shi Jing 23 uzun zamandan beri sayıca çok olan Xian Yun lerden 24 söz ediyor. Qin (M.Ö ) ve Han (M.Ö.206-M.S.220) Hanedanlıklarından beri Xiongnular uzun zaman [Çin in kuzey] sınırlarına zarar verdiler. 4. [Han Hükümdarı] Xiao Wu (M.Ö.140) Dört Yiler le uğraşmıştı, doğuda Liang Yüe 25 ve Chao Xian i 26 düzene kavuşturdu, batıda Er Shi 27 ve Da Yuan a 28 hadlerini bildirdi. Qiong Zha ve Ye Lang ın yolları açıldı, fakat bütün bu [Yiler in] hepsi Huang Fu nun 29 dışında kalıyorlardı. 5. Bundan dolayı da onların, Çin e karşı büyük bir etkisi yoktu. Fakat Xiong-nular [Çin e] daha çok yakılaştılar, Hu atlı birlikleri güneye inerek içeri sızdılar. [Çin in] üç yöndeki [Batı, Doğu ve Güney] sınırları onların akınları ile düşmanca 17 San Guo Zhi ( Üç Devlet Tarihi ) Jin Hanedanlığı (M.S ) döneminde yazıldığı söyleniyor. Wei Wen-di nin Huan Chu (M.S ) birinci yılından Jin Wu-di nin Tai Kang (M.S ) birinci yılına kadar olan süre, Çin tarihinde Wei, Shu ve Wu beyliklerinin oluşturduğu Üç Devlet Tarihi dir. Yazarın adı Chen Shou (M.S ). Bu kaynak 65 bölümden oluşmaktadır. Chen Shou, San Guo Zhi, Beijing, 1982,s.1 Xu Ling Yun, a.g.e. s bkn. I.Bölüm, s.2 19 bkn. I.Bölüm, s.3 20 Shu Shang Shu, eski klasik Çin kitabı. Eski dönemlerdeki kanunlar kitabı derlemesidir. 21 Eski zamanda Çin in güneyindeki neredeyse bütün yabancı kavimlere verilen genel addır. Gu Dai Han Yü Ci Dian, s Eskiden Çin in kuzeyinde yaşayan neredeyse bütün yabancı kavimlere Yi sözcüğünü kullanmışlar. Gu Dai Han Yü Cı Dian, s Şakılar kitabı. Eski dönemdeki şiirlerin derlemesidir. 24 O dönemlerde Çin in kuzeyinde yaşayan bir kavimdir. Qin ve Han Hanedanlık larından beri Xiongnu olarak adlandırılıyor. Gu Dai Han Yü Cı Dian, s Liang Yue- Güney Yue ve Doğu Yue dir. 26 Bkn. Hrt Bkn. Hrt Bkn. Hrt Huang Fu, Çin e doğrudan bağlı bölgeler. 13

15 hareketlerine maruz kaldı. Bunun üzerine [Han Hükümdarı Wu-di] Wei ve Huo gibi generallerini [sık aralıklarla sınıra] gönderdi. 6. Bunların amacı [Xiong-nular ın] kuzeydeki yurtlarına girerek savaşmak, Chanyü lerini kovalamak ve geniş topraklarını [Çin e] katmak idi. Aradan zaman geçti; [Xiong-nular] sınırları koruyan kimseler oldular. Nesilden nesle güçlerini yitirdiler ve iyice zayıfladılar. Jian an ortalarında (M.S.208), Güney Chanyü sü Hu Chu Quan saraya geldi ve burada kaldı. 7. Sağ Bilge Beyi ni ülkeyi yönetmesi için görevlendirmişti, Xiong-nular [Hu Chu Quan in] asasını kırdı. Chan-yü yaşamını Hanlılar arasında geçirdi. Fakat [bu sırada] Wu Wanlar ve Xian Beiler yavaş yavaş güçleniyordu. Öte yandan Han Hanedanlığı nın sonlarındaki karışıklıklar ve 8. Çin de ortaya çıkan pek çok sorun yüzünden [Han] dışarı ile rahat bir şekilde ilgilenemedi. Bu yüzden Han ın güney topraklarını ele geçirdiler, kentlerini yağmaladılar, halka eziyet edip öldürdüler. Kuzey sınırları onların zulmüne maruz kaldı. 9. [O sırada] Yuan Shao, He nın [Sarı Irmağın] kuzeyinde başarı sağlamış ve üç bölgeyi Wu-wan a bağlamıştı, ünlü beyleri alt etmiş ve cins atlarına el koymuştu. Bundan sonra, [Yuan Shao ın oğlu Yuan] Shang, [Atlı ve Arabalı Birlikler Generali He] Xi den bir kez daha kaçıp Da Dun a sığındı. 10. Da Dun savaşçı ve cesur olduğu için sınır boyundaki bütün beyler onu Mo-du ile kıyaslıyordu. [Da Dun] oturduğu yerin [Çin den] uzakta olduğuna güvenerek, bilerek [Çin den] kaçanları kabul ediyor, kahramanlıkları bütün Çin de [kulaktan kulağa] dolaşıyordu. Tai Zu[Cao Cao], gizlice ordusunu hareket ettirerek kuzeye bir saldırı 14

16 gerçekleştirir ve ansızın ortaya çıkarak, bir tek çarpışmadan sonra onları kendine bağlar. 11.Yiler ve Diler korkuya kapılarak boyun eğdiler. Böylece [Çin] kuzey topraklarında gücünü arttırmış oldu. Sonunda Wu Wan halkını kendine bağlayan yönetim, fetihlere girişti, böylelikle sınır halkları düzene kavuştu. 12. Daha sonra Xian Beiler in Büyük Adamı Ke Bi Neng, Di leri kontrol altına aldı [ve] Xiong-nuların eski topraklarının tamamına birer birer egemen oldu, Yun Zhong 30 ve Wu Yuan dan 31 doğuda Liao Shui ya 32 [Liao Irmağı] kadar her yer Xian Bei yönetimine bağlandı, sınırlara saldırarak kaleleri yağmaladılar. You 33 ve Bing 34 [bölgeleri] çok zarar gördü. 832/1. [Bu sıralarda da Tian Yü 35 ] Ma Cheng da kuşatma altına alındı [ve] Bi Gui i 36 de Xing Bei de yenilgiye uğradı [gibi olaylar meydana gelmişti]. Qing Long ortalarında (M.S.235), Hükümdar[Ming-di (M.S )], Wang Xiong un planını kullanarak [Ke Bi Neng ı] öldürmek için bir kiralık katil göndererek [onu öldürür] 37. Daha sonra [Xian Bei]boyları dağıldılar ve birbirleriyle savaştılar. 30 Bkn.Hrt Bkn.Hrt Bkn.Hrt Bkn.Hrt. 37, 8 34 Bkn.Hrt. 27 ve Han Hükümdarı Wen-di yönetiminin başlarında, M.S.224, Ke Bi Neng Su Li ye tekrar saldırır. Tian Yu, hafif atlı birliğiyle Ke Bi Neng ın arkasından saldırır. Bunun üzerine Ke Bi Neng emrindeki diğer bir küçük kumandanı, Tian Yu ye karşı koyması için gönderir. Tian Yu Xian-beilerden Su Li yi kurtarmak için saldırı düzenler. Tian Yu, Ma Cheng a geri döndüğünde, Ke Bi Neng 30 bin küsür atlıyla Tian Yu yü yedi gün süreyle kuşatır. 36 Bing Zhou un denetçisi ( Ci Shi) dir. San Guo Zhi, 30. Bölüm s.839/13 37 [Wang Xiong, cesur asker Han Long u Ke Bi Neng ı bir suikastle öldürmesi için görevlendirir. San Guo Zhi, 30. Bölüm s.839/14 15

17 2. Güçlüler uzaklara kaçtılar, zayıflar bağlılıklarını bildirdiler. O zamandan beri sınırlar huzur ve barışa kavuştu. [Han ın]güneyinde fazla karışıklık çıkmadı. Zaman zaman yağma ve talan olsa da artık birbirlerini kışkırtmadılar. 3. Wu-Wanlar ve Xian Beiler eskiden Dong-hu diye anılan kimselerdir. Gelenek görenekleri ve tarihleri, Han tarihçilerinin kayıtlarında derlenmiş ve not edilmiştir. 4. Dolayısıyla [burada] Dört Yi lerin Han Hanedanlığı nın (M.Ö.206-M.S.220) sonu ve Wei [Hanedanlığı] (M.S ) başlangıcından sonraki değişimini ve göçlerini yazdık. 5. Wei Shu şöyle der: Wu-wanlar aslında Dong-hulardandır. 38 Han Hanedanlığı nın (M.Ö.206-M.S.220) başlarında, Xiong-nu [Chanyü'sü] Mo-du ülkelerini[dong-huları] yok ettikten sonra, geriye kalan boylar Wu-wan dağına 39 sığınmışlardı. Bu adı bu yüzden almışlardır. At üstünde iyi ok atmak adetlerindendir. Su ve otlak peşinde giderler, [Belirli] bir yerde uzun süre konaklamazlar. Ev olarak, kapısı doğuya, güneşe bakan çadırlar kullanırlar. 6. Gün boyu vahşi hayvan ve kuş avlarlar. Et yer, kımız içerler. Kıl ve yumuşak yünden elbiseler yaparlar. Doğaları gereği acımasız [ve] inatçıdırlar. Öfkelendikleri Hu terimi Çin in kuzeyinde yaşayan bütün yabancılar için kullanılan genel bir addır. Dong-hu Doğu Huları demektir ve Çin in kuzey doğusunda yaşayan yabancılar için kullanılmıştır. A. Remusat, E.H. Parker, Klaproth ve E. Chavannes gibi batılı sinologlar Dong-hu adının Tunguz adı ile aynı olduğunda hem fikirdirler. Liu Xue Tao, "Xian Bei Shi Lun", Nan Tian Jin Ju Chu Ban,1994,s.2 Öte yandan Tunguz sözcüğünün, eski Türkçe de ve bugün dahi Türkçe nin çeşitli lehçelerinde kullanılagelen Domuz sözcüğünden çıkmış olabileceği savı sözcüğün kökeni konusundaki tartışmaların sürdüğünü göstermektedir. 39 Fakat Liu Xue Tao, "Zhong Guo Jiang Yu Yan Ge" adlı eserinde; Xian Beiler in adlarını sığındıkları dağdan aldığını, Wu-huan adının ise Xian Beiler in bir boy beyinin adı olduğunu, Wuhuanlar ın adlarını buradan aldıklarını söylemektedir. Öte yandan aynı kaynakta Wu-huanlar adlarını [sığındıkları] dağdan almışlardır. Göçebelerle ilgili kayıtlar değerlendirildiğinde, [bu dağın], A Lu Ke Er Qin Sancağı nın kuzeyinde ve Wu Zhu Mu Qin Sancağı yla sınır olan Wu Lan dağ zirvesidir; bundan başka Kuzey batıda bulunan Wu Liao Dağı aynı zamanda Wu Wan Dağı olarak da bilinir. Wu-huan, Wu Lan, Wu Liao, Wu Wan adları arasında küçük farklar bulunsa da aynı dağ kastedilmektedir. denmektedir. Liu Xue Tao, "Xian Bei Shi Lun", Nan Tian Jin Ju Chu Ban,1994,s

18 zaman babalarını ve ağabeylerini [dahi] öldürürler. Annelerine asla dokunmazlar, çünkü soy anadan gelmektedir. Babaları ve erkek kardeşleri kendi [annenin] soyundan ise, [onları öldüren aile üyesi] geri dönemez. 7. Bir anlaşmazlık ya da bir kavgayı çözebilecek kadar yürekli ve becerikli olanlar Büyük Adam olarak önerilirler. Her obanın küçük bir başkanı vardır. [Başkanlık] babadan oğulla geçmez. 8. Birkaç yüz ile bin oba arası bir boy oluşturur. Büyük Adam herhangi bir çağrıda bulunacağı zaman, bir ağaç parçasının üstüne çentik atarak imler. [Emir] obalar arasında dolaşır. Bu yazılı bir metin olmasa da boy üyeleri itaat ederler. Soyları sofları 40 belli değildir. Soy adı olarak güçlü, Büyük Adam ın adını taşırlar. 9. Büyük Adam ın [idaresi] altında, herkes kendi geçimini sağlar, sürüsünü otlatır, mallarıyla uğraşır ve birbirlerini zorunlu hizmete tabi tutamazlar 41. Kız alırken, ilkin kızı kaçırır iğfal ederler. Altı ay ya da yüz gün sonra bir aracıyla inek, at ve koyun gibi hayvanlar göndererek, başlık verirler ve tören düzenlerler. 10. Evlilik törenlerinden [bahsetmek] gerekirse, kendi öz ailesini ziyaret için dönen karısına damat elçilik eder. Gelinin ailesi damattan ayrılık gözetmeksizin her zaman saygı görürdü. [Artık damat bundan sonra] kendi annesini ve babasını bile selamlamaz Damat bir, iki yıl boyunca karısının ailesine hizmet verir. Gelinin ailesi bir, iki yıl sonra kızını [damadın evine] hediyelerle gönderir. 11. Mal-mülkün tamamını [kızın ailesi] karşılar. Adetlerine göre dul kalan üvey anneleriyle evlenirler; dul kalan yengelerini korurlar. [Yenge] ölünce eski kocasının 40 kendi soyunun adını taşımadıkları için böyle bir deyim kullanılmış olabilir. 41 Wu-huanlar ve Xian-beiler, ev işleri nedir bilmezler. Kabile başkanı (Da ren) Büyük Adam ından sıradan çobanına kadar herkes kendi sürüsünü kendisi güder, malını da kendisi korur. L.N.Gumilev, Hunlar, s

19 yanına döner. Ev idaresinde kadının sözü geçer. Fakat savaş ve karışıklık durumlarında [ne yapacaklarına] erkekler karar verir. Baba ve oğul, karı ve koca diz dize oturur. [saçlarının] tepesini kazıtmak onlar için rahatlıktır. 12. Kadın evlenme çağına gelince, saçlarını uzatıp örerek iki yanda toplar; külah takar, [ve onu] altınla ve yeşim taşlarıyla süsler. [bu süsler] Çin deki gui 42 ve buyao a 43 benzer. [Ailede] baba veya ağabeyi öldüğünde, [evin küçük] oğlu üvey anneleri veya büyük kardeşin dul kalmış karısı ile evlenebilir. Eğer dul kalan kadının evlenebilecek bir kayınbiraderi yoksa, [kayınbiraderinin] çocuklarıyla da evlenebilir. 13. Kadın öldüğünde [ölen] eski kocasına döner 44. Bir adet olarak [onlar] kuşların kuluçka, hayvanların göç, yavrulama ve emzirme zamanlarına bakarak dört mevsimi ayırırlar. Ekim-dikim genellikle guguk kuşunun ötmesinden sonra yapılır. Toprakları yeşil darı ve dong qiang 45 için uygundur. Dong Qiang, ebegümecine benzer. 14. ekim ayı içinde olgunlaşır ve bu tanelerden beyaz [renkli içki] elde edilir, [fakat onlar] maya yapmayı bilmezler. Pirinç için her zaman Çin e başvururlar. Büyük Adamları ok ve yay, eğer ve dizgin yapmasını, silah yapmak için demir ve altın işlemesini bilir. Ayrıca deri tabaklamayı, nakış işlemeyi, kenevir ipiyle kumaş dokumayı, fötre ve kıl kumaşlar imal etmeyi bilirler. 15. Biri hastalandığında, [hastaya] misk otuyla dağlama yaparlar. Bazen bir taş ısıtılıp hastanın üzerine koyulur, ya da [hastayı] ısıttıkları toprağın üzerine yatırırlar, ağrıyan veya hastalıklı bölgeyi bir bıçakla çizerek kanını akıtırlar. Bundan başka, Gök, Yer, Dağ ve Irmak ruhlarına yakarırlar. İğne tedavisini bilmezler. 42 Gui, eskiden Çin'de kadınların kullandığı bir çeşit tülbent. Gu Dai Han Yü Ci Dian,s Bu-yao, eskiden Çinli kadınların kullandığı saç tokalarını çeşitli mücevherlerle süslemesine verilen addır. Gu Dai Han Yu Ci Dian, Shang Wu Yin Shu Guan Chu Ban, 1998,s Ölen kocanın yanına gömülür. 18

20 16. Ölen savaşçıyı yüceltmek adettendir, [ölünün] bedeni için tabut hazırlarlar. Ağlayıp yakınarak üzüntülerini gösterirler. Defin zamanı gelince [ölüyü] şarkılar ve danslarla uğurlarlar. Besili bir köpeği renkli iplerle çekerler; 46 köpek ölünün ruhu Chi Shan a dönerken onu koruyacaktır. Aynı zamanda ölünün atı, elbiseleri ve eşyaları yakılarak [öteki dünyaya] gönderilir 833/1. Kurban edilen köpeğin, Chi Shan a dönüşü sırasında ruhu koruyacağına inanırlar. Chi Shan, 47 Liao Dong un 48 kuzey-batısında binlerce li 49 uzaktadır. Bu, ölen Çinli nin ruhunun Tai Shan 50 a dönmesine benzer. 2. Toprağa verme günü geldiğinde, akşamleyin ölenin arkadaşları ile akrabaları toplanırlar. Bir çember şeklinde çevrelenerek otururlar. Kurban edilecek köpek ve at, iple bağlanmış olarak gezdirilir. Şarkılar söylenir, ağlaşılır; köpeğe et verilir. [Oturanlardan] iki kişi ağıt yakar. Ölünün ruhunun [Chi Shan a] dönerken, kötü ruhların dünyasına girmemesi ve kötü ruhların [onun] yolunu keserek, 3. Chi Shan a dönmesine engel olmamaları dilenir. Bundan sonra at ve köpek öldürülür, [merhumun] elbiseleri ile birlikte yakılır. Kötü ruhları durdurmak için Göğe, toprağa, güneşe, aya, yıldızlara, dağlara ve ırmaklara yakarılır; atalardan yürekli Büyük Adamlar için tören düzenlerler. Törenlerde [kurban olarak] inek ve koyun kullanılır. Sonra bu sunular hep birlikte yakılır. 4. İçki içileceği, yemek yeneceği zaman bir sungu yapmak gerekir. Yasalara gelince, Büyük Adamın emirlerine karşı gelindiğinde [ceza] ölüm cezasına kadar gider. 45 Kır çiçeği anlamındadır. Herbert A.Giles, Chinese-English Dictiyonary,s Olasılıkla, köpek boğularak öldürülmektedir. 47 Chi Shan, bir dağ adıdır. Kızıl Dağ olarakta çevrilebilir. 48 Bkn. Hrt Uzunluk ölçü birimi olan li nin uzunluğu zaman içinde sık sık değişmiştir. Söz konusu dönem için bir li = 415m dir. 19

21 Hırsızlık yapanları, birbirini yaralayan ya da öldürenleri kendi boyunun cezalandırması emredilir. [sorun çözülemezse] Büyük Adama bildirilir. At, inek, koyun çalanlar ölüm cezasından hediyelerle bedel ödeyerek kurtarılır. 5. Babalarını veya ağabeylerini öldürenler cezaya çarptırılmazlar. Kaçanlar ya da baş kaldıranlar Büyük Adam tarafından yakalanırsa kendi boyu dahi onları kabul edemez. 6. Yabana, çöle kadar kovalanırlar, bu bölgede çok sayıda zehirli yılan vardır. [Söz konusu bölge] Ding Lingler in 51 ülkesinin güneybatısında, Wu-sunlar ın 52 topraklarının kuzey doğusunda yer alır. [bu yörede] dirençleri kırılır ve sıkıntı çekerler. Mo-du tarafından bozguna uğratıldıklarından beri Wu-wan halkı gittikçe daha da yalnızlaşmış ve güçsüz düşmüştür. Hep Xiong-nu egemenliği altında kalmışlar, 7. Xiong-nular a her yıl [haraç olarak] inek, at ve koyun derisi göndermişlerdir. Zamanını geçirip haracı vermediklerinde, Xiong-nular ani baskınlarla [Wuhuanlar ın] kadınlarını ve çocuklarını kaçırırlar. Xiong-nular ın Chan-yü sü Yi Yan Ti zamanında, Wu-wan lar sınırı geçtiler ve Mo-du dan öç almak için Xiong-nu Chan-yü sünün mezarını açtılar. 8. Chanyü Yi Yan Ti büyük öfkeye kapıldı. Wu-wan ların üzerine 20 bin küsur atlıyla saldırdı. Başkomutan Huo Guang bu olayı duyunca, Liao [Irmağı nı] geçen General Fan Ming You yu görevlendirir. [Fan Ming-you] Otuz bin atlının başında Liao Dong dan çıkarak, Xiong-nular a saldırır; ancak [Xiong-nular] çoktan kaçmış olduğu için 50 Bir dağ adıdır. Günümüzün Shan-dong Eyaleti nin Tai-an şehrindedir. Eskiden Çinliler ölen kişinin ruhunun Tai Shan a döndüğüne inanıyorlardı. Gu Dai Han Yü Cı Dian, s.1516 Bkn. Hrt Bkn Hrt bkn. Hrt. 23,4 20

22 9. [Fan] Ming-you, Wu-huanlar ın son yenilgisinden yararlanarak ilerler ve onlara saldırır. Altı bin kelle keser, üç [Wu-huan] beyinin kellesini alarak geri döner. [Buna karşı] Wu-huanlar tekrar You Zhou u yağmaladıkları için [Fan Ming] You onları bozguna uğratır. 10. Daha sonra sınıra pekçok akın yapıldı, [ancak Fan] Ming You her defasında [akıncıları] bozguna uğratmayı bildi. Wang Mang (M.S.6-23) tahtı ele geçirince, Xiong-nular a saldırmak ister. [Han İmparatoru] Guang-wu (M.S ), ülkede barışı sağlar. Fu Bo generali Ma-yuan i üç bin atlının başında Wu Ruan Guan geçidinden çıkarak [Wu-huanlar] üzerine gönderdi. 11. [Ma Yuan] başarılı olamadı, fakat binden fazla at öldürdüler. Wu-wanlar güçlendiler ve Xiong-nu lara saldırdılar. Xiong-nu lar bin li geri çekildiler.[böylece] Çölün güneyindeki bölge boşaltılmış oldu. Jian-wu'nun 25.yılında, Wu-wan ların Büyük Adam ı Hao Dan ve diğerleri dokuz binden kalabalık bir halkla saraya bağlılıklarını bildirdiler. 12. Hükümdar, [Wu-wanlar dan] önde gelen seksen küsur kişiye Hou ve Wang 53 unvanı verdi. [Onları] sınırların içine yerleştirdi. Liao Dong Shu Guo, Liao Xi 54, You Bei-ping 55, Yu Yang 56, Huang Yang 57, Shang Gu 58, Dai Jun 59, 13. Yan Men 60, Tai Yuan 61 ve Shuo Fang a 62 bağlı kumandanlıklara dağıtıldılar. Kendi soylarından olanları yanlarına çekmeleri ve [onlara] giyecek, yiyecek verilmesi 53 Wang,Çin in Feng Jian sistemine gore, Hiyerarşik silsile içerisindeki en büyük unvandar, ardından sırasıyla Hou, Jun, Zhang unvanlrı gelmektedir. 54 Bkn.Hrt Bkn.Hrt Bkn.Hrt Shang-gu a bağlıdır. 58 Bkn.Hrt

23 emredildi. Böylece Han için casusluk yapacaklardır. Xiong-nu ve Xian Beiler üzerine yapılan saldırılarda yardım ederler. 14. Yong Ping'in ortalarında (M.S.67), Yu Yang Wu-wanları nın Büyük Adamı Yin Zhi Qing, soydaşlarının başında ayaklandı. Xian Beiler geri dönerek yağmaya giriştiler. Liao Dong Askeri Valisi[Tai Shou] Ji Rong, [Yin] Zhi Qing i öldürdü ve halkını dağıttı. Hükümdar An-di döneminde (M.S.107), Yu Yang, You Bei Ping ve Yan Men Wu-wanlarının Shuai Zhong Wang ı Wu He ve diğerleri tekrar 15. Xianbei ve Xiong-nular la birleştiler. Dai Jun, Shang Gu, Zhu Jun 63 ve Wu Yuan'i 64 ele geçirdiler. Bu sırada, Tarım Başdanışmanı 65 [Da Si Zhen]He Xi; Atlı ve Arabalı Birlikler [Xing Che Qi]Generali; Sağ ve Sol Saray Muhafız Atlıları ve 16. yedi garnizondan [oluşan] Liu Yang ın askerleri birleşerek, yirmibin küsur kişilik bir orduyla saldırıya geçtiler. Xiong-nu lar boyun eğdi. Xian Bei ler ve Wu-wanlar sınırın dışına, uzaklara kaçtılar. Bundan sonra Wu-wanlar yavaş yavaş yeniden yönetime bağlandılar. [Wu-huan] Büyük Adamı Rong Zhu Gui evlilik yoluyla Han ın valilerinden oldu. 17. Shun-di zamanında (M.S.126), Rong Mo Gui; Wang ve Duo Gui, Qu Yan gibi Houların başında, Wu Wanlar ın Garnizon Komutanı Geng Ye'ye katılarak Xian Bei lere saldırdılar ve onları yenilgiye uğrattılar, geri döndüklerinde Halk Sahibi Bey unvanıyla selamlandılar, ipekli kumaştan armağanlara mazhar oldular. 59 Bkn.Hrt Bkn.Hrt Bkn.Hrt Bkn.Hrt Bkn.Hrt Bkn.Hrt Çin tarihi Memurlar Unvanları Sözlüğü, s.471 ing. 22

24 834/1. Han Hanedanlığı nın sonlarında (M.S.220), Liao Xi Wu Wanları nın Büyük Adamı Qiu Li Jü nün halkı beş bin küsur obaydı. Shang Gu Wu-wanları nın Büyük Adamı Nan Lou nun halkı dokuz bin küsur obaydı, her ikisi de kendilerini Wang ilan etmişlerdi. 2. Bundan başka Liao Dong Zhu Guo Wu-wanları nın Büyük Adamı Su Pu Yan'in halkı bin küsur obaydı, kendisini Qiao Wang ilan etmişti, You Bei Ping Wuwanları nın Büyük Adamı Wu Yan sekiz yüz küsür obalık halka sahipti ve kendini Han Lu Wang ilan etmişti, 3. Hepsi cesur ve güçlüydü, pek çok tasarıları vardı. Zhong Shan Askeri Valisi [Tai Shou u] Zhang Chun Pan, Qiu Li Ju ye katıldı, kendisine Mi Tian An Ding Wang unvanını aldı, ardından üç kumandanlıktaki Wu-huan ların baş kumandanı seçildi. 4. Qing 66, Xu 67, You, Ji 68 gibi dört yöreye saldırılar düzenledi, halkı ve memurları öldürdü. Ling-di'nin sonunda (M.S ), Liu Yu, You Zhou un hakimi olmuştu. Hular ı askere aldı ve [Zhang] Chun'ün başını kesti. Böylece kuzey bölgeleri düzene kavuşmuş oldu. 5. Daha sonra Qiu Li Jü ölür. Oğlu Lou Ban ın henüz yaşı küçüktür. [Qiu Li Jün ün] ikinci eşinden olan oğlu Da Dun lider vasıflıdır. Tahta geçer ve üç bölgeyi kendisine bağlar, bütün halk onun emirlerini dinler. 6. Yuan Shao ve Gong Sun Zan [birbirleriyle] ard arda savaşır, bir sonuca ulaşamazlar, Da Dun, [Yuan] Shao'a bir elçi göndererek akrabalık bağı kurmak istediğini bildirir; ardından [Gong Sun] Zan'a karşı düzenlenecek saldırıya yardım için asker gönderir ve [böylelikle Gong Sun Zan ] bozguna uğratılır. Yuan Shao; Da 66 Bkn.Hrt. 38,7 67 Bkn.Hrt

25 Dun, Nan Lou, Su Pu Yan, Wu Yuan ve diğerlerini, [saray adına] unvanlar vererek ödüllendirir; 7. [artık] hepsinin elinde Chan-yü mührü vardır. 8. Kahramanlar Kitabı der ki 69 : Yuan Shao, elçi göndererek Wu-wanlar ın üç beyini selamlar [ve onları] Chan-yü ilan eder. Hepsine [birer] oturması için çiçekli örtüyle süslü bir araba, [kuş] tüyleriyle süslü [araba] başlığı [veya şemsiyesi], [sadece] hükümdarların araba süslerine [ait] çeşitli süs eşyalarını [hediye] olarak yollar. Metinde ayrıca der ki: Büyük general, You, Qing ve Bing [bölgelerini] gözeticisi ve 9. Ji Zhou u yöneten Yuan Lang Hou u [Yuan] Shao, Liao Dong çeşitli merkezlerinin Shuai Zhong Wang ı Ban Xia, Liao Xi Wu-wanları nın Shuai Zhong Wang ı Da Dun, You Bei-ping Shuai Zhong Wang ı Han Lu ları [uyarmak] ister. 10. Esasen sizin atalarınız birbirlerine karşı adil idiler, çok iyilikler yaparak sınırları için cömertçe davranmışlardı, kuzeyde Xiao Wu lara karşı koymuşlardı, doğuda Hui Mo lara direnmişlerdi. Kuşaktan kuşağa halkın bir savunması olan kuzey sınırı korumuşlardı. Zaman zaman [Han a ait topraklara] akınlar düzenleyenler olmuştu, fakat generallere bildirince suç yapmış olanları hemen ortadan kaldırarak özür dilemeyi de bilmişlerdi. 11. Diğer Yi lere [nazaren] en iyileri idiler, becerikli ve iyilik sever insanlardı. Başlangıçta, [sizlerde] kontrol etmek ve karşılıklı yönetmek için bin asker şefleri ve 68 Bkn.Hrt Kahramanlar Kitabı bölümünü tercüme ederken çok zorlandım, tam olarak anlatamamış olabilirim. 24

26 yüzbaşıları vardı. Bu şekilde de sizlerin [iyiliği için] çalışmışlar ve de iyi bir şekilde devlete [sınırların güvenliği için] katkıda bulundular, [bundan dolayı da gittikçe] Wang, Hou unvanlarına sahip olmuşlardı. 12. Sarayda bir sürü olaylar çoğalmaya başladı, Gong Sun Kang askeri zorluklar çıkardı, Yilere zulmediyordu, bu bölgenin Jun leri bunun için Gök ün Oğluna hakaret ediyorlar ve efendiyi küçümseyip hor görüyorlar. Bundan dolayı Dört denizin dahilindekilerin hepsi kılıçla kalkanı ele alarak tanrılarının tapınağını korumaya çalışıyorlar. Üç Wanglar da sınırların bozulmaması için güçlerini birleştiriyorlar ve Xia [Çin in] savaşa girmesine üzülüyorlar. 13. Han askerlerini dıştan ve içten çok sadık [bir şekilde] desteklediler. Bu da [Han] sarayının hayranlık duyduğu şeydir. [Fakat] bu esnada, kaplanlar, dişi buffolalar ve yılanlar sınırdaki [boş kalan] yollarda kol geziyorlardı. [Bu yüzden de Han] sarayındaki talimatlar tam olarak [gerekli zamanında] ulaşılamıyordu, gerçekten [Han a] katkıları olup ta ödüllendirilememesi çalışan insanı tembelleştiriyor. 14. Şu anda elçi olan Yang Lin i Chan-yu ya onurlarınıza cevap vermek için nişanla mühür ve savaş arabasını süsleriyle [beraber] vererek çalışmalarınızı onurlandırıyoruz. Sizler her bir boylarınızı huzura kavuşturun, hareketlerine çeki düzen vermesini öğretin ve adi hareketleri yaptırmayın. [Böylelikle] bundan sonra sonsuza dek bütün Yi lerin başkanı olun. 15. Eğer aralarınızdan herhangi bir suçlular [çıkarsa] sizin yaptıklarınız silinip gidecektir, dikkatli çalışın. Wu-wanların Chan-yüsü boylarınızı koruyarak sağınızdaki ve solunuzdaki Chan-yülerinin de emirlerine uyunuz. Eski şeyleri de eskiden olduğu gibi yapın der. 25

27 835 / 1. Daha sonra Lou Ban büyüdü, Qiao-wang boylarını güderek Lou Ban ı Chanyü, Da dun u Wang yaptı. Ancak [çoğu zaman] Da-dun un tasarısı [ve planları] geçerliydi. Huang Yanglı 70 Yan Rou küçük yaşta 2. Wu-huanların ve Xianbeilerin arasında yaşamış ve kendi soyundan olanlar ona güveniyordu. Yan Rou, Xianbei halkının desteğiyle Wu-huan Garnizon Komutanı (Xiao Wei i) Xing Ju yü öldürerek yerine geçti. Yuan Shao, Yan Rou u [satınalarak] kendi yanına çekmişti; [böylelikle] kuzey sınırı düzene kavuşur. 3. Daha sonra Yuan Shang bozguna uğrayıp, Da-dun a sığındı, onun gücüne güvenerek, yeniden Bei Zhou a göz diker. Tam bu sırada Tai Zu 71, He nın [Sarı Irmağın] kuzeyinde düzeni sağlamıştı. Xian Bei lerin ve Wu-huan ların başına geçen Yan Rou, [Cao Cao a] bildirdi. 4. [Yan] Rou hemen garnizon komutanı (Xiao Wei) olarak atandı [ve] Hanlıların elçilik asasını taşıyarak eskisi gibi Huang Ning i 72 yönetti. Jian An ın 11.yılında (M.S.207), Tai Zu bizzat Liu Cheng da Da-dun a saldırı düzenledi, ordusunu saklayarak gizli yollardan gitmişti, henüz yüz küsür li olmuştu ki, düşmanlar tarafından fark edildi. 5. [Yuan] Shang ve Da-dun halklarının başında Fan Cheng da [düşmanı] karşıladılar. Askerlerinin ve atlarının sayısı çok büyüktü. Tai Zu yüksekçe bir yere çıkarak düşman mevzilerine baktı. 6. Ordusu henüz ilerlemiyordu. Biraz hareketlendiğini gördüğünde üzerlerine saldırarak [düşmanı] bozguna uğrattı; mevzilerine ulaşıp Da Dun un başını kestirdi. Ölülerin cesetleri ortalığı kapıladı. Su Fu Wan, Lou Ban, Wu Yan ve diğerleri Liao 70 Günümüzdeki Beijing in kuzeyindedir. 71 Tai Zu- Cao Cao. 26

28 Dong a sığındılar. Liao Dong da hepsinin başı vuruldu, kelleleri [Tai Zu ya] gönderildi. 7. Hayatta kalanların hepsi boyun eğdiler. Bu sırada [Yan] Rou, You Zhou [ve] Bing Zhou da Wu Wanlar ın on binden fazla obasını yönetiyordu. Hepsi boylarını izleyerek merkezi topraklara [Çin e] yerleştiler. [Yan Rou] Büyük Adamları, Beyleri [ve] seçkinlerinin soyundan olan halkının başında seferlere çıktı. 8. Böylece Wu Wanlar ın üç kumandanlığı yeryüzünün en ünlü atlıları oldular. 9. Wei Lüe der ki: Jing Chu nun birinci yılının sonbaharında (M.S.237), You Zhou a denetçi olarak gönderilen Wu Qiu Jian ordusunun başında Liao Dong a sefere çıkar. You Bei Ping Wu Wanları nın Chan-yü sü Kou Lou Dun [ve] Liao Xi Wu-wan ları Valisi [ve] halk beyleri kumandanı Hu Liu Ye 10. önceden Yuan Shang ı izleyerek Liao [Dong] un batısına kaçmışlardı. Fakat [Wu Qiu] Jian in ordusunun geldiğini duyunca beş bin küsür kişilik halklarının başında gelerek boyun eğerler. Kou Lou Dun, kardeşi A Luo Pan ve yanındakileri saraya haraç sunmak için gönderir. [Hükümdar] onların otuz küsür şefine Wang lık verir. 11. [Hükümdar tarafından] herbirine [konumlarına göre] farklı atlar ve ipekliler bahşedilir. 12. Bu Du Gen, Xian Beilerin başındaydı, halkı gitgide zayıflamaya başladı, ortanca ağabeyi Fu Luo Han ondan ayrı olarak onbinlerce kişilik halkın başında Büyük Adam olarak bulunuyordu. Jian An'ın ortalarında ( M.S.208), Tai Zu 13. You Zhou'u düzene kavuşturduğu sırada, Bu Du Gen, Ke Bi Neng ve yanındakilerle birlikte Wu-wan Garnizon Komutanı Yan Rou'un da yardımyla 72 Shang-gu ya bağlı ilçedir. 27

29 Hükümdar a haraç sundu. Daha sonra Dai Jun Wu Wanları ndan Neng Chen Di ve beraberindekiler baş kaldırarak Fu Luo Han'dan birleşme talebinde bulundu. 836 /1. Fu Luo Han onbin küsur atlının başında onları karşılamaya çıkar. Sang Gan'a vardıklarında [Neng Chen] Di ve beraberindekiler aralarında konuşurlar, Fu Luo Han, boyunun ilerlemeyi durduracak güçte olmadığını söylerler, başarılı olamayacaklarından korktuklarından Ke Bi Neng'i çağırmak için birini gönderme kararı alırlar. 2. [Ke] Bi Neng onbin küsur atlıyla gelir, hep beraber ortaklık yemini yapmaya karar verirler. [Ke] Bi Neng toplantı esnasında Fu Luo Han'ı öldürür, Fu Luo Han'ın oğlu Xie Gui Ni'ye bağlı boyun halkı da [Ke] Bi Neng'a bağlanır. 3. [Ke] Bi Neng, [Xie] Gui Ni'in babasını bizzat öldürmüş olmasına karşın, onu iyi karşılar. [Bundan dolayı] Bu Du Gen, [Ke] Bi Neng'a kin besler. Wen Di (M.S.220) tahta çıkınca, Tian Yü, Wu Wan Garnizon Komutanı olarak atandı. 4. Resmi yetkiyle Xianbeiler i himayesine alarak Chang Ping'e yerleştirdi. Bu Du Gen elçi göndererek, at armağan ederek haraç sundu. Hükümdar ona Wang unvanı bahşetti. Daha sonra [Bu Du Gen] Ke Bi Neng ile birçok kez karşılıklı saldırılarda bulundular. 5. Bu Du Gen'in boyu zayıf düştü, onbin küsur obalık halkının başında Tai Yuan de Yan Men'i korur. Bu Du Gen hemen Xie Gui Ni'ye bir adam yollayarak çağırtıp ona: "Senin baban [Ke] Bi Neng tarafından öldürüldü, 6. [fakat] intikam almak yerine o [lanetli] aileyle berabersin, şimdilik sana destek veriyor olabilir, ama bu, seni öldürme planları yapıyor demektir. Bana dönmen daha 28