YURTDIŞI BORÇLANMA VE TAHSİS MEVZUATI (Eğitim Notu)

Transkript

1 T. C. SOSYAL SİGORTALAR KURUMU SOSYAL SİGORTA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Yurtdışı Borçlanma ve Tahsis İşlemleri Daire Başkanlığı YURTDIŞI BORÇLANMA VE TAHSİS MEVZUATI (Eğitim Notu) Temmuz 2010/ANKARA

2 İ Ç İ N D E K İ L E R Birinci Bölüm YURTDIŞI BORÇLANMA VE TAHSİS İŞLEMLERİ DAİRE BAŞKANLIĞI A- TARİHÇE 1 B- İDARİ YAPI VE GÖREVLER 2 İkinci Bölüm YURTDIŞI BORÇLANMA MEVZUATI VE İŞLEMLERİ A- GİRİŞ 5 B- KAVRAMLAR 6 C- BORÇLANMANIN ŞARTLARI 7 D- BORÇLANMA BAŞVURULARINDA İSTENİLECEK BELGELER 11 E- BAŞVURULACAK KURULUŞ VE BİRİM 12 F- BORÇLANMA MİKTARININ TESPİTİ, TEBLİĞİ, ÖDENMESİ VE BORÇLANMADAN VAZGEÇİLMESİ 14 G- BORÇLANILAN SÜRELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ 15 H- AYLIK BAĞLANMASINA İLİŞKİN İŞLEMLER 16 I- YOKLAMA İŞLEMLERİ 23 İ- AYLIKLARIN KESİLMESİ VE YENİDEN BAĞLANMASI 24 J- KAZANILMIŞ HAKLARA İLİŞKİN HUSUSLAR 26 K- KAMU GÖREVLİLERİNİN BORÇLANMA İŞLEMLERİ 28 L- ZORUNLU GÖÇE TABİ TUTULANLARIN BORÇLANMA İŞLEMLERİ 28 Üçüncü Bölüm GENEL OLARAK SOSYAL GÜVENLİK SÖZLEŞMELERİ A- GENEL OLARAK 30 B- SÖZLEŞMELERİDE YER ALAN ORTAK TERİMLER 32 C- MEVZUATA TABİ OLMA 33 Dördüncü Bölüm SOSYAL GÜVENLİK SÖZLEŞMELERİNE GÖRE KISA VADELİ SİGORTA KOLLARI A- HASTALIK VE ANALIK YARDIMLARI 41 B- KİMLER HANGİ HALLERDE SAĞLIK YARDIMI TALEP EDEBİLİR? 44 C- KURUMUMUZUN SAĞLIK HİZMETİNİ SATIN ALMASI 45 D- TÜRKİYE DE DAİMİ OLARAK İKAMET EDEN AİLE BİREYLERİ 49 E- ANALIK SİGORTASI UYGULAMASI 50 F- GİDER İADESİ - HESAPLAŞMA 52 G- MESLEK HASTALIKLARI VE İŞ KAZALARI 53 H- TIBBI KONTROLLER 54 2

3 Beşinci Bölüm SOSYAL GÜVENLİK SÖZLEŞMELERİNE GÖRE UZUN VADELİ SİGORTA KOLLARI A- SİGORTALILIK SÜRELERİNİN BİRLEŞTİRİLMESİ 55 B- AYLIKLARIN HESAPLANMASI 55 C- CENAZE/ÖLÜM YARDIMLARININ ÖDENMESİ 56 D- ALMANYA PRİM İADESİ 57 E- İSVİÇRE PRİM TRANSFERİ 58 Altıncı Bölüm DİĞER KONULAR A- AYLIKLARIN TRANSFERİ 61 B- AİLE YARDIMLARI 61 C- İDARİ ÖNLEMLER VE İŞBİRLİĞİ USULLERİ 62 D- ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN SORUMLULUĞU 62 E- ANLAŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜMLENMESİ 63 Ekler Ek- 1 MERKEZ VE TAŞRA BİRİMLERİ ARASINDA GÖREV DAĞILIMI 64 Ek- 2 SOSYAL GÜVENLİK SÖZLEŞMESİ İMZALANAN ÜLKELER 65 Ek- 3 SAĞLIK YARDIMLARINDA ÜLKE BAZINDA KULLANILAN FORMÜLERLER 66 Ek- 4 HİZMET BİRLEŞTİRİLEREK AYLIK BAĞLANMASI İÇİN MEVZUATLARINDA GEÇMESİ GEREKEN ASGARİ SÜRE 67 3

4 Birinci Bölüm YURTDIŞI BORÇLANMA VE TAHSİS İŞLEMLERİ DAİRE BAŞKANLIĞI A- TARİHÇE 1950'li yıllarda ülkemizden batı Avrupa ülkelerine iş gücü akımının artmasına rağmen bu hızlı gelişmeye karşı hiçbir kesim hazırlıklı olmadığı gibi gerekli önlemler de alınmamıştı. 1960'lı yıllara gelindiğinde ise yasal bazı tedbirlerin alındığını, Türk işçisi çalıştıran ülkelerle peyderpey işgücü anlaşmaları ve sosyal güvenlik sözleşmelerinin akdedildiğini görüyoruz. 01/6/1961 tarihinde yürürlüğe giren Türkiye-İngiltere ve 01/11/1965 tarihinde yürürlüğe giren Türk-Alman sosyal güvenlik sözleşmelerine rağmen, Kurum bünyesinde bu görevi yürütecek bir birim kurulmamıştı. Sözleşmelerden doğan işlemlerin belli bölümleri Genel Sekreterlik bünyesinde, kısa vadeli sigorta kolları uygulaması Hastalık Sigortası Müdürlüğünde, uzun vadeli sigorta kollarının tatbikatı ise İhtiyarlık Sigortası ve Tahsis İşleri Müdürlüğü bünyesinde oluşturulan servisler tarafından yürütülmekte idi. Sağlık ve para yardımlarına ilişkin masraf hesaplaşması da o tarihteki adıyla Genel Muhasebe Müdürlüğünün görevleri arasına dahil edilmiş ise de, karşı ülkelerin faturalara itirazları başlayınca görev tamamen Dış Münasebetler Bürosu"na devredilmiştir. Genel Sekreterlik bünyesindeki Dış Münasebetler Bürosu nun adı "Dış Münasebetler Müdürlüğü"ne çevrilerek, yeni bir müdürlük ihdas edilmiş ve 26/05/1967 tarihinden itibaren faaliyete geçirilmiş, Hastalık Sigortası Müdürlüğü bünyesinde yürütülen işlemler de bu Müdürlüğün görev kapsamına dahil edilmiştir. Böylece Müdürlük, mevcut görevlerinin yanı sıra, sözleşmelerin Hastalık, Analık, İş kazaları ve Meslek Hastalıkları Sigorta kollarına ilişkin hükümlerini de uygulamaya başladığı gibi, bu nedenle yapılan Kurum harcamalarının yabancı mercilerden tahsili konusundaki hesaplaşma işlemlerine de geçilmiştir yıllarında şubelerde müstakil Dış Münasebetler Servislerinin kurulması, 1974 yılından itibaren de Kurum sağlık tesisleri bünyesinde Dış Münasebetler Servislerine kadro verilmesi temin edilmiştir. Ünitenin adı, verdiği hizmetler dikkate alınarak "Yurtdışı İşçi Sorunları Daire Başkanlığı" olarak değiştirilmiştir. Tahsis Dairesi ve İhtiyarlık Dairesi Başkanlıkları bünyesindeki servisler ise 1980 yılına kadar durumlarını muhafaza etmişler, bilahare SSK Yönetim Kurulunun 10/10/1980 tarihli, 5263 sayılı kararları ile müstakil "Yurtdışı Aylık ve Gelir İşlemleri Dairesi Başkanlığı" adı altında bir dairenin kurulması, Tahsis ve İhtiyarlık Daireleri bünyesindeki servisler peyderpey bu üniteyle birleştirilmesinin kararlaştırılması üzerine ünite 01/5/1981 tarihinde faaliyete geçmiştir. Böylece Sosyal Sigortalar Kurumu Genel Müdürlüğü sosyal güvenlik sözleşmelerinin yürütümü ile ilgili müstakil iki üniteye sahip olmuştur. 13/08/1984 tarihine kadar bu şekilde çalışmalarını sürdüren iki başkanlık, 190 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname hükümleri gereğince, "Yurtdışı İşçi Hizmetleri Dairesi 1

5 Başkanlığı" adı altında tek bir Başkanlık olarak, 22/05/1985 tarihinden itibaren faaliyetini sürdürmeye başlamıştır. 04/10/2000 tarihli ve sayılı (mükerrer) Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sosyal Sigortalar Kurumu Başkanlığının Kurulması ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile.başkanlık.görevlerinde.herhangi.bir.değişiklik.olmamıştır sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanununun 12 ve 13 üncü maddelerinde düzenlenen ve görevleri belirlenen Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğünün Merkez Teşkilatı, Yönetim Kurulumuzun 28/11/2007 tarihli, 2007/349 sayılı kararı ve Bakanlık Makamının 28/11/2007 tarihli, 353 sayılı onayları ile kurulmuştur. Söz konusu düzenleme ile oluşturulan Yurtdışı Borçlanma ve Tahsis İşlemleri Daire Başkanlığı nın görevleri, kamu görevlileri hariç olmak üzere, diğer sigortalıların; Yurtdışı hizmet borçlanması ve tahsis, İsviçre Prim transferi Almanya Prim iadesi, Almanya ve Bulgaristan aylıkları, Yurtdışı tedavi işlemlerinin koordinesi, Sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanan ülkelerle sağlık yardımı masrafları ile ilgili hesaplaşma, Kısa ve uzun vadeli sigorta kolları ile ilgili formülerler, Mevzuata tabi kalma ve görev süresinin uzatımı, işlemlerini yürütmek şeklinde belirlenmiştir. Buna göre, kendi nam ve hesabına bağımsız çalışan sigortalılarla ilgili olarak devredilen Bağ-Kur Genel Müdürlüğünün Tahsisler Daire Başkanlığında yürütülen sözleşme aylıkları ile Sigortalama Dairesi Başkanlığında yürütülen yurtdışı hizmet borçlanmasına ait işlemler de, 25 personeli ile birlikte Başkanlığa devredilmiştir. B- İDARİ YAPI VE GÖREVLER 1- MERKEZ Yurtdışı Borçlanma ve Tahsis İşlemleri Daire Başkanlığı, Kurumun ana hizmet birimlerinden birini oluşturan Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü nün sekiz Daire Başkanlığından biridir. 263 personeli bulunmaktadır. Başkanlığın merkezdeki görevleri aşağıda sayılmıştır: a) Yabancı ülkelerle ikili sosyal güvenlik sözleşmeleri ve idari anlaşmalar yapılmasına ilişkin tasarı metinlerinin hazırlanması ile yürürlükteki sözleşmelerde gerekli tadillerin yapılması için gereken çalışmalara katılmak. 2

6 b) Ülkemizin taraf olduğu ikili sözleşmelerle ilgili olarak, sigortalıların hastalık, analık, iş kazaları ve meslek hastalıkları ile aile yardımları, malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları kollarına ilişkin tüm işlemleri yürütmek. c) Almanya mevzuatı gereğince, Türk sigortalılarına yapılan prim iade işlemlerinde yardımcı olmak. d)türkiye-isviçre Sosyal Güvenlik Sözleşmesine göre, prim transferlerinin yapılmasını sağlamak ve gerektiğinde ilgililere malullük, yaşlılık ve ölüm aylıklarını bağlamak. e) Vatandaşlarımızın yurtdışında geçen sigortalılık süreleri ile yurtdışında ev kadını olarak geçen sürelerin Kurumumuza borçlanmaları ile ilgili işlemleri yürütmek ve aylık bağlamak. f) Yabancı sigorta kurumlarınca vatandaşlarımıza bağlanan aylıkları Kurumumuz aracılığıyla ödemek. g) Kurumumuzca akit ülke vatandaşlarına bağlanan aylıkların akit ülkelere transferini sağlamak. h) Yabancı sigorta kurumlarından aylık alanların tıbbi ve idari kontrolleri ile ilgili tüm işlemleri yürütmek. ı) Ülkemizde geçici veya daimi olarak bulunan sözleşmeli ülke sigortalıları ile aylık gelir sahipleri ve bunların hak sahibi aile bireylerinin sağlık yardımlarını, ilgili sigorta kurumları adına sağlamak ve yapılan sağlık yardımı masraflarının takip ve tahsilini sonuçlandırmak. i) Ülkemiz sosyal güvenlik mevzuatında yer almayan, sosyal güvenlik sözleşmelerinin aile yardımlarına (çocuk parası) ilişkin işlemleri yürütmek. j) Akit taraf sigorta kurumlarının Türkiye deki üçüncü şahıslar nezdindeki rücuan tazminat taleplerinin takibi, haksız ve fuzuli ödemelerin geri alınması ile ilgili işlemleri yürütmek, Türkiye deki prim alacaklarının tahsil işlemleri ve tahsil edilen meblağların yurtdışına transferini sağlamak. k) Kurumumuz sigortalılarının, aylık-gelir sahiplerinin ve aile bireylerinin ikili sözleşmelerin imkan verdiği hükümler çerçevesinde, akit ülkelerde tedavi görmeleri halinde yapılan masrafların hesaplaşmasını sonuçlandırmak. m) Vatandaşlarımızın yoğun olarak çalıştıkları ülkelerle ikili sosyal güvenlik sözleşmesi yapılması çalışmalarını veya bu sözleşmeye göre emekli olma şartını yerine getirenlerin aylıklarının Türkiye ye transferi işlemlerini yürütmek. 2- TAŞRA Yurtdışı Borçlanma ve Tahsis İşlemleri Daire Başkanlığı nın taşradaki uzantısı, Sosyal Güvenlik İl Müdürlüklerinde ve Sosyal Güvenlik Merkez Müdürlüklerinde faaliyet gösteren yurtdışı işlemleri servisleridir. Yurtdışı İşlemleri Servisi aşağıdaki görevleri yerine getirmekle yükümlüdür: 3

7 a) Ülkemizin taraf olduğu sosyal güvenlik sözleşmelerinin, hastalık, analık, iş kazaları ve meslek hastalıkları ile ilgili hükümleri çerçevesinde, akit ülke sigorta mevzuatına göre sağlık yardım hakkını elde etmiş ve geçici veya daimi olarak ülkemizde ikamet eden kimselerin, akit ülke sigorta mercileri adına Kurum sağlık hizmetlerinden yararlandırılması ile yardım hakkının durdurulması konularında işlem yapmak. b) Gerek akit taraf ülkenin sigorta mevzuatı ve gerek 5510 sayılı Kanun hükümlerine göre yapılan işlem sonucundan akit ülke sigorta merciini haberdar etmek ve bilgi alış verişinde bulunmak. c) Sözleşmelerin, hastalık, analık, iş kazaları ve meslek hastalıkları ile ilgili hükümlerini sağlık ve para yardımları itibarı ile uygulamak, akit taraf ülkenin sigorta mevzuatı ile 5510 sayılı Kanun hükümlerine göre yürütmek. d) Hastalık, analık, iş kazalarıyla meslek hastalıkları sigorta kollarının uygulanması nedeniyle akit ülke sigorta kuruluşları nam ve hesabına Kurumca sağlanan sağlık ve para yardımlarının, hesaplaşma yöntemleriyle takip, tahakkuk ve tahsili işlemlerini yürütmek. e) Ülkemizin taraf olduğu sosyal güvenlik sözleşmelerinin, aile yardımları ve çocuk parasına ilişkin uygulamayı yürütmek. f) Sözleşmelerin, karşılıklı idari yardımlaşma prensipleri çerçevesinde Kuruma düşen işlemleri yürütmek, akit taraf ülke sigorta kurumlarının Türkiye deki üçüncü şahıslar nezdindeki rücuan tazminat taleplerinin takibi, haksız ve fuzuli ödemelerin geri alınması işlemlerini yapmak, akit taraf ülke sigorta kurumlarının, Türkiye deki prim alacaklarını takip, tahsil işlemleri ve tahsil edilen meblağların yurtdışına transfer işlemlerini yürütmek, aynı işlemleri Kurum adına akit taraf ülke nezninde de takip etmek. g) Sosyal güvenlik sözleşmeleri gereğince prim iadesi ve transfer işlemlerini yapmak. h) Sosyal güvenlik sözleşmelerindeki hastalık sigortası hükümlerinin, Kurum sigortalılarına uygulanması ve sağlık yardımı masraflarının hesaplanarak akit taraf ülke sigorta kurumlarına ödenmesi yada alacaklarımızdan mahsup edilmesi işlemlerini yürütmek. ı) Kuruma ve akit ülke sigorta kurumlarına veya yalnız akit ülke kurumlarına tabi çalışması olan sigortalının malullük, yaşlılık ve ölüm sigortasından aylık bağlanmasına esas teşkil edecek sosyal güvenlik sözleşmesi uygulamasına ait aylık talep dilekçesini almak ve ilgili formüleri tanzim etmek. i) Akit taraf ülke sigorta kurumları nam ve hesabına tıbbi kontrollere veya idari mevzuata ait işlemleri yürütmek. j) Çalışma alanına giren diğer benzer görevleri yapmak. Yurtdışı işlemleri yönünden merkez ve taşra arasındaki görev dağılımı Ek-1 deki tabloda gösterilmiştir. 4

8 İkinci Bölüm YURTDIŞI BORÇLANMA MEVZUATI VE İŞLEMLERİ A- GİRİŞ Yurtdışında çalışan Türk vatandaşlarının yurtdışında geçen hizmetlerinin borçlandırılarak ülkemiz sosyal güvenlik kanunlarına göre emeklilik, malullük, yaşlılık ve ölüm hallerinde Türkiye de geçmiş hizmet gibi değerlendirilmesini sağlamak amacıyla bu güne kadar iki borçlanma kanunu yürürlüğe girmiştir. Bunlardan ilki 07/06/1978 tarihinde yürürlüğe giren 30/05/1978 tarihli 2147 sayılı Kanun, ikincisi ise 22/05/1985 tarihinde yürürlüğe giren 08/05/1985 tarihli 3201 sayılı Kanundur. Ayrıca, 3201 sayılı Kanunun bazı maddeleri 4958 ve 5754 sayılı kanunlarla değiştirilmiştir sayılı Kanun Yurtdışında çalışan vatandaşlarımızın çalıştıkları ülkelerin sosyal güvenlik mevzuatı ile Türkiye deki sosyal güvenlik mevzuatı arasındaki emeklilik aylığına hak kazanma koşullarının farklılığından doğan yakınmaları azaltmak, Anayasamızda vurgulanan Sosyal Devlet anlayışının somut örneklerinden biri olan herkese sosyal güvenlik hakkını sağlamak ve bunu kitlelere yaygınlaştırmak, ülkemizin döviz sıkıntısını gidermek amacı ile 2147 sayılı Kanun ile Yurtdışında çalışan Türk vatandaşlarına, yurtdışında geçen sürelerini sosyal güvenlikleri bakımından döviz olarak borçlanarak değerlendirme hakkı tanınmıştır sayılı Kanun 2147 sayılı Kanunun yedi yıllık uygulamasında ihtiva ettiği hükümler, vatandaşlarımızın hak kayıplarına yol açmıştır. Bu sebeple vatandaşlarımızın yurtdışında geçen sürelerinin sosyal güvenlikleri bakımından değerlendirilmesi için konu yeni yaklaşımla ele alınmış ve 22/05/1985 tarihinde 3201 sayılı Kanun yürürlüğe konulmuştur sayılı Yurtdışında Çalışan Türk Vatandaşlarının Yurtdışında Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi Hakkında Kanun ihtiva ettiği hükümler, getirdiği yeni haklar bakımından yurtdışındaki vatandaşlarımıza yeni imkanlar tanımıştır sayılı Kanun 3201 sayılı Kanunun 3 üncü maddesinin birinci fıkrasında yer alan; yurda kesin dönüş yapanlar ve kesin dönüş sözcüklerinin Anayasa ya aykırı bulunarak Anayasa Mahkemesince iptal edilmesi üzerine 06/08/2003 tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 29/07/2003 tarihli ve 4958 sayılı Sosyal Sigortalar Kurumu Kanununun 56 ncı maddesi ile söz konusu madde yeniden düzenlenmiştir. 5

9 Bu düzenleme ile yurtdışında çalışmakta olanlar ile daha sonra yurtdışında çalışacak olanların yurtdışında iken yada yurda döndükten sonra durumlarına uygun sosyal güvenlik kuruluşuna başvurarak yurtdışında geçen hizmetlerini borçlanabilme imkanı sağlanmıştır sayılı Kanun 17/04/2008 tarihli ve 5754 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, 08/05/2008 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır sayılı Kanunun; - 79 uncu maddesi ile 08/05/2008 tarihli ve 3201 sayılı Kanunun 1 inci, 2 nci, 3 üncü, 4 üncü, 5 inci ve 6 ncı maddesi değiştirilmiş ve bu Kanuna geçici 5 inci, 6 ncı ve geçici 7 nci madde eklenmiştir üncü maddesi ile değiştirilen 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun 106 ncı maddesinin 24 numaralı bendine göre, 3201 sayılı Kanunun 7 nci, 11 inci, geçici 1 ila geçici 4 üncü maddeleri ve 3201 sayılı Kanunda geçen döviz ibareleri yürürlükten kaldırılmıştır inci maddesi ile değiştirilen 5510 sayılı Kanunun geçici 7 nci maddesinin dördüncü fıkrası; yurtdışı hizmet borçlanmasına ait prime esas kazançların aylık bağlanmasında nasıl değerlendirileceği hususuna açıklık getirmiştir sayılı Kanunla 3201 sayılı Kanunda yapılan düzenlemeler, Kanunun yayımlandığı 08/05/2008 tarihinden geçerli olmak üzere yürürlüğe girmiştir. Ayrıca, 5510 sayılı Kanunun sigortalılık statüsüne ilişkin 4 üncü maddesinin birinci fıkrası, prime esas kazancın alt ve üst sınırına ilişkin 82 nci maddesi ile borçlanılan sürelere ait kazançların aylık bağlanmasında değerlendirilmesine ilişkin geçici 7 nci maddenin dördüncü fıkrası da 3201 sayılı Kanunun uygulaması ile sınırlı olmak üzere aynı tarih itibari ile yürürlüğe girmiş bulunmaktadır. B- KAVRAMLAR Gerek 3201 sayılı Kanunda, gerekse 06/11/2008 tarih sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Yurtdışında Geçen Sürelerin Borçlandırılması Ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönetmelik te bazı kavramlar tanımlanmıştır. Bunlardan; 1- Sosyal güvenlik kuruluşları; Sosyal Güvenlik Kurumu ile 17/07/1964 tarihli ve 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun Geçici 20 nci maddesine tabi sandıkları, 2- Sosyal güvenlik kanunları; 31/05/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 20 nci maddesi ile 24/05/1983 tarihli ve 2829 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumlarına Tabi Olarak Geçen Hizmetlerin Birleştirilmesi Hakkında Kanun ile bu kanunlara ait ek ve değişiklikleri, 3-Sürelerin değerlendirilmesi; Türk vatandaşlığını haiz olanların 1 inci maddede belirtilen sürelerinin istekleri halinde değerlendirilmesini, 4- Döviz; Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası tarafından konvertibl sayılan yabancı ülke para birimlerini, 6

10 5- Sosyal güvenlik sözleşmesi; ülkemizin taraf olduğu sosyal güvenlik alanındaki ikili veya çok taraflı anlaşmaları, 6- Kısmi aylık; sosyal güvenlik sözleşmesine istinaden birleşik hizmetler üzerinden taraflardan biri tarafından kendi sigortalılık süresi ve mevzuatına göre bağlanan aylıkları, 7- Kesin dönüş; aylık tahsis talebinde bulunanların yurtdışındaki çalışmalarının sona ermesini, ikamete dayalı bir sosyal sigorta yada sosyal yardım ödeneği almamaları durumunu, 8- Sigortalılık süresi; borçlanma kapsamındaki sürenin bulunduğu ülke mevzuatına göre ikamet süreleri hariç, çalışılmış yada çalışılmış süre olarak kabul edilen süreleri, 9- Borcun tamamının ödenmesi; aylık talep tarihinden önce en az aylığa hak kazanmaya yetecek süre karşılığı ödenen miktarı, 10- İşsizlik süresi; ilgili ülke mevzuatına göre çalışma süreleri ile bu çalışma sürelerine eş değer süreler haricinde o ülkede geçen süreyi, 11- Sosyal yardım; bulunulan ülke mevzuatı kapsamında, geçimlerini sağlayacak hiçbir gelirleri olmayan veya mevcut gelirleriyle geçimlerini sağlamakta güçlük çeken kişilerin asgari geçim düzeyi ile sınırlı olmak üzere geçimlerinin sağlanması amacıyla kamu kurum ve kuruluşları tarafından muhtaçlık durumuna ve süresine göre ödenen, ikamet şartına bağlı nakdi yardımları, ifade eder. C- BORÇLANMANIN ŞARTLARI Yurtdışı hizmet borçlanmasından yararlanabilmek için aşağıda açıklanan Türk vatandaşı olmak, belirli nitelikte yurtdışı süreleri bulunmak, hizmetleri belgelendirmek ve yazılı istekte bulunmak şartları aranır. 1- Türk Vatandaşı Olmak Yurtdışı hizmet borçlanmalarında, Türk vatandaşı olma şartının iki halde yerine getirilmesi zorunludur. Bunlardan biri, borçlanılması istenilen sürelerde ilgilinin Türk vatandaşı olması, diğeri ise Türk vatandaşlığında geçen süreleri borçlanma talebinde bulunan sigortalı veya hak sahibinin yazılı başvuru tarihi itibari ile Türk vatandaşı olmasıdır. Diğer bir anlatımla, Türk vatandaşlığında geçmeyen yurtdışı hizmet veya ev kadınlığı süreleri borçlandırılmayacağı gibi, borçlanma başvuru tarihinde Türk vatandaşı olmadığı tespit edilen sigortalı ve hak sahiplerinin borçlanma talepleri reddedilmelidir. Aynı zamanda Türk vatandaşlığı ile birlikte yabancı ülke vatandaşlığı devam edenler de söz konusu yasa ile getirilen düzenlemeden yararlanabilirler. Borçlanılmak istenilen sürelerde, Türk vatandaşlığının devam edip etmediği ve borçlanmak için yazılı başvuru tarihinde sigortalı veya hak sahibinin Türk vatandaşı olup olmadığı, ilgililerden herhangi bir belge talep edilmeden Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğünün Kimlik Paylaşım Sistemi kullanılarak bilgisayardan alınacak olan Vukuatlı Nüfus Kayıt Örneği çıktısı ile tespit edilir. Ancak, vatandaşlıkla ilgili olarak Vukuatlı Nüfus Kayıt Örneği ile başvuru sırasında alınan Yurtdışı Borçlanma Talep Dilekçesi yada diğer belgelerde yer alan bilgiler arasında 7

11 farklılık bulunduğu hallerde, vatandaşlık durumundaki değişiklikle ilgili belgelerin Kuruma ibrazı müracaat sahibinden istenilebileceği gibi, tereddüt halinde konunun açıklığa kavuşturulması için ilgili kurum ve kuruluşlar ile de yazışma yapılabilir. 2- Belirli Nitelikte Yurtdışı Süreleri Bulunmak 3201 sayılı Kanunun 1 inci maddesinde yurtdışında geçen sigortalılık süreleri, bu süreler arasında veya sonunda her birinde bir yıla kadar olan işsizlik süreleri ile ev kadını olarak geçen sürelerin değerlendirileceği öngörülmüş olup, bu maddede geçen sigortalılık süresi ve işsizlik süresi Yönetmeliğin 4 üncü maddesinde tanımlanmıştır. a) Sigortalılık Süresi Yönetmeliğe göre sigortalılık süresi deyiminden, borçlanma kapsamındaki sürenin bulunduğu ülke mevzuatına göre ikamet süreleri hariç, çalışılmış yada çalışılmış süre olarak kabul edilen süreler anlaşılmalıdır. Çalışılmış olarak kabul edilen süreler, ilgili ülke mevzuatına göre fiilen çalışılmadığı halde çalışmaya eşdeğer süre olarak kabul edilip, hizmet cetvellerinde eşdeğer süre olarak gösterilen, aylığa hak kazanmada ve aylık hesabında değerlendirilen sürelerdir. İlgili ülke mevzuatına göre çalışılmış veya eşdeğer süre olarak kabul edilen ikamet sürelerinin, çalışılmış süre olarak değerlendirilmesine imkan bulunmadığından, borçlandırılması mümkün değildir. İkamet süresini aylık bağlama esnasında değerlendiren ülkelerde bulunan vatandaşlarımızın, borçlanma müracaatlarında prime dayalı olarak devam ettikleri sisteme ilişkin hizmet cetvellerini ibraz etmeleri gerekmektedir. Bu ayırımın yapılamadığı ülkelerdeki hizmetlerini borçlanmak isteyen vatandaşlarımız bulundukları ülkelerdeki temsilciliklerimizden alacakları sigortalılık sürelerini gösterir belgeyi ibraz edeceklerdir. Bu durumda, borçlanmaya esas hizmet cetvellerinde bildirilen çalışma süreleri ve bu çalışma sürelerine eşdeğer sürelerin tamamı, başvuru sahibinin kısmi borçlanma hakkı saklı kalmak kaydıyla borçlanma kapsamında değerlendirilebilmektedir. b) İşsizlik Süresi İşsizlik süresi ibaresi, ilgili ülke mevzuatına göre çalışma süreleri ile bu çalışma sürelerine eş değer süreler haricinde o ülkede geçen süreyi ifade eder. Ancak, Kanuna göre işsizlik sürelerinin tamamının borçlanma kapsamında değerlendirilmesine imkan bulunmadığından, sigortalılık süreleri arasında veya sonunda her birinde olmak kaydıyla bir yıla kadar olan yurtdışında geçen işsizlik süreleri borçlandırılmaktadır. İkamet süreleri ve boşta geçen süreler de bu kapsamda değerlendirilmektedir. c) Ev Kadını Olarak Geçen Süre Yurtdışında ev kadını olarak geçen süreler, medeni durumlarına bakılmaksızın kadınların, sigortalılık süreleri haricinde yurtdışında bulundukları süreleri ifade eder. Bu süreler işsizlik süresi veya boşta geçen süreler kapsamında değerlendirilmeyerek borçlanma 8

12 talebinde bulunanların yurtdışında ev kadını olarak geçen sürelerinin diledikleri kadarı borçlandırılmaktadır. Borçlandırılacak sürelerin dışında, borçlanma kapsamında değerlendirilmeyen süreler Yönetmeliğin 6 ncı maddesinde belirlenmiştir. Buna göre; a) 18 yaşın doldurulmasından önce yurtdışında sigortalı, işsizlik ve ev kadını olarak geçen süreler, b)türk vatandaşlığının kazanılmasından önce veya Türk vatandaşlığının kaybedilmesinden sonra yurtdışında sigortalı, işsizlik ve ev kadını olarak geçen süreler, c) İkili sosyal güvenlik sözleşmelerine göre kendilerine kısmi aylık bağlanmış olanların yurtdışında geçen sigortalılık süreleri arasında ve bu sürelerin bitim tarihinden sonraki işsizlik süreleri ve ev kadını olarak geçen süreler, ç) Sosyal güvenlik kanunlarına göre malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları kapsamında geçen sürelerle çakışan yurtdışı süreleri, borçlandırılmamaktadır. Yukarıdaki (ç) maddesi ile ilgili olarak; (1) Sosyal güvenlik sözleşmesi akdedilmemiş ülkelerde iş üstlenen Türk işverenler tarafından yurtdışına götürülen Türk işçilerinin çalışma süreleri, (2) Türkiye deki sosyal güvenlik kanunlarına göre yurtiçinde isteğe bağlı sigortaya prim ödenen sürelerde bu ülkelerde geçen sigortalılık veya ev kadını olarak geçen süreler, de borçlanma kapsamında sayılmayacaktır. Bu durumda, yukarıdaki ikinci paragrafta belirtilen yurtdışı sürelerinde Türkiye de malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödenmişse, borçlanma yoluyla ikinci kez mükerrer prim alınarak değerlendirilmesine imkan bulunmadığından bu süreler borçlanma kapsamı dışında tutulacaktır. Ancak bu sürelerde Türkiye de malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödenmemişse başvuru halinde borçlanma kapsamında değerlendirilebilecektir 3- Hizmetleri Belgelendirmek Yurtdışında geçen sürelerin borçlandırılması için bunların borçlanma başvuru sırasında belgelendirilmesi zorunludur. Borçlanma için yazılı istekte bulunan ancak, ibraz ettikleri belgeleri borçlanma işleminin yapılması için yeterli görülmeyenlerin istekleri reddedilmeyecek, belgelerini tamamlamaları kendilerinden talep edilmelidir. Gerektiğinde belgelendirilme için ülkemizin sosyal güvenlik sözleşmesi imzalamış olduğu ülke mercileri aracılığıyla idari yardımda bulunulabilir. Bu amaçla, il müdürlüklerimizce belgeleri yetersiz yada eksik görülenlerin yurtdışında geçen çalışmalarının bu ülkelerle yapılacak olan yazışma ile Genel Müdürlüğümüzce (Yurtdışı Borçlanma ve Tahsis İşlemleri Daire Başkanlığı) tespiti talep edilebilir. 9

13 Borçlanmanın yapılabilmesi için Kuruma ibraz edilmesi gereken belgeler, sosyal güvenlik sözleşmesi akdedilen ve akdedilmeyen ülkelerde geçen hizmet süreleri ile ev kadınlığında geçen süreler itibariyle aşağıda sayılmıştır: a) Sosyal güvenlik sözleşmesi akdedilmiş ülkelerde geçen sigortalılık süreleri; - Çalışılan ülkede bağlı bulunulan sigorta merciinden alınacak hizmet cetveli veya sigorta kartları, - Sigortalıların çalıştıkları iş yerlerinin resmi kuruluşlara ait olması veya resmi kuruluşlarca yada kamu kurumu olarak kabul edilen kuruluşlarca düzenlenmesi halinde, belgelerin ayrıca tasdikine gerek kalmaksızın; çalışılan ülkede iş yerinin ait olduğu belediyelerce düzenlenmiş hizmet belgeleri, vergi dairelerince çalışılan sürelere ilişkin düzenlenmiş belgeler, iş bulma kurumlarınca işsizlikte geçen sürelere ilişkin verilen belgeler, ilgili meslek kuruluşları veya birliklerince veya diğer resmi kuruluşlarca verilen hizmet belgesi, - Yurtdışında kendi nam ve hesabına çalışanların bağlı oldukları vergi dairesi, ilgili meslek kuruluşu veya birliklerince verilen hizmet belgesi, - Bulunulan ülkelerdeki Türk temsilciliklerinden (konsolosluk,çalışma ve sosyal güvenlik müşavirlikleri veya ataşelikler v.b.) alınacak ve yurtdışı borçlanma için kullanılacağı belirtilen hizmet belgeleri, gibi hizmetin niteliğine uygun bir belge ile belgelendirilmelidir. b) Sosyal güvenlik sözleşmesi akdedilmemiş ülkelerde geçen sigortalılık süreleri; -Bulunulan ülkelerdeki Türk konsoloslukları, çalışma ve sosyal güvenlik müşavirlikleri veya ataşelikler gibi temsilciliklerden alınacak ve yurtdışı borçlanma için kullanılacağı belirtilen hizmet belgeleri, -Yurtdışında çalıştıkları iş yerlerinden alacakları hizmet sürelerini gösterir bonservisleri ile birlikte pasaportlarında bulunan çalışma izinlerinin tercümeleri, -Gemi adamları, çalıştıkları geminin bayrağını taşıdıkları ülkelerde bulunan Türk konsoloslukları, çalışma ve sosyal güvenlik müşavirlikleri veya ataşelikler gibi temsilciliklerinden alacakları ve yurtdışı borçlanma için kullanılacağı belirtilen hizmet belgelerini veya iş yerlerinden alacakları sigortalılık sürelerini gösterir bonservisleri ile gemilerde çalıştıklarını gösterir belgelerde kayıtlı bulunan çalışma izinlerinin tercümeleri yada pasaportlarında çalışma süreleri ile örtüşen giriş-çıkış tarihlerini gösterir sayfaların örnekleri, gibi hizmetin niteliğine uygun bir belge ile belgelendirilmelidir. Yurtdışında 5510 sayılı Kanunun 5 inci maddesinin birinci fıkrasının ( g ) bendi kapsamında çalışanların 3201 sayılı Kanuna göre borçlandırılmalarında, belge türü 09 olan Aylık Prim ve Hizmet Belgeleriyle daha önce Kuruma bildirilen hizmetlerine ait bilgisayar kayıtlarının çıktıları esas alınmalıdır. Kuruma Aylık Prim ve Hizmet Belgesi verilmemiş olanlar yurtdışında geçen sigortalılık sürelerini yukarıda (b) fıkrasında belirtilen belgelerden biri ile belgelemelidirler. 10

14 c) Ev kadını olarak geçen süreler, ev kadınlarının yurtdışında oturduklarına dair alacakları ikamet belgesinin; -Türkiye de yeminli tercüme bürolarınca veya yurtdışında bulunan Türk temsilciliklerince akredite edilmiş tercümanlarca yapılmış ve ilgili temsilcilikçe onaylanmış tercümesinden, -Çalışma ve sosyal güvenlik müşavirlik veya ataşeliğinin bulunduğu Türk temsilciliklerince ikamet belgesine istinaden düzenlenecek belgeden, -Yukarıdaki belirtilen şekillerde ikamet belgesi temin edilemiyorsa yurtdışına çıkış ve yurda giriş tarihlerinin, fotoğraf ve künye bilgilerinin bulunduğu pasaport sayfalarının fotokopisi yada emniyet müdürlüklerinden alacakları yurda giriş-çıkış çizelgesinden, biri ile belgelendirilmelidir. 4) Yazılı İstekte Bulunmak Yurtdışında geçen çalışma veya ev kadınlığı sürelerinin borçlandırılmasına ilişkin yazılı talep, 2008/44 Genelge eki Yurtdışı Hizmet Borçlanma Talep Dilekçesi nin usulüne göre doldurulup imzalandıktan sonra doğrudan yada posta yolu ile Kurumun ilgili ünitesine verilmesi ile gerçekleşir. Bu belge dışında yurtdışı hizmet borçlanması isteğine dair yazılı dilekçe ile yapılan başvurular da kabul edilir. Ancak, dilekçede yer alan bilgiler, borçlanma işlemini sonuçlandırmakta yeterli değil ise ilgiliden Yurtdışı Borçlanma Hizmet Talep Dilekçesinin temini cihetine gidilir. Yurtdışı Hizmet Borçlanma Talep Dilekçesi örnekleri ünitelerce yeteri kadar çoğaltılıp ilgililere verilebileceği gibi, başvuru sahiplerince Kurumun web sayfasından da temin edilebilir. D- BORÇLANMA BAŞVURULARINDA İSTENİLECEK BELGELER Yurtdışı hizmet borçlanması başvurularında Yurtdışı Hizmet Borçlanma Talep Dilekçesi ekinde yurtdışı çalışmalarını gösterir yukarıda (C/3) bölümünde belirtilen durumlarına uygun hizmet belgelerinden biri alınır. Bu belgelerden birinin eksik olması yada belgede kayıtlı bilgilerin yetersiz veya gerçeğe uygun olmadığının tespiti hallerinde, yeni belgelerin temini cihetine gidilir. Tahakkuk eden borcu üç ay içinde ödeme mecburiyeti ile yurtdışı hizmet borçlanmasının şartlarından birisinin de belgelendirme zorunluluğu bulunduğu hususları dikkate alındığında, Kurumun yazılı bildirisine rağmen eksik belgeyi üç ay içinde ibraz etmeyenlerin borçlanma işlemleri durdurularak, borçlanmanın geçersiz olduğu başvuru sahibine yazılı olarak bildirilir. Bu durumda olanların borçlanma işlemleri, yeni bir taleple ve yeni talep tarihinde geçerli olan prime esas kazancın alt ve üst sınırları arasında seçilecek olan kazanç üzerinden gerçekleştirilir. Ev kadını olarak sürelerini borçlanma talebinde bulunanlar için gerekli görülen hallerde istenilebilecek pasaport sayfası veya yurda giriş-çıkış tarihlerini gösterir belgeler, sigortalılık sürelerinin borçlandırılmasında istenilmez. 11

15 E- BAŞVURULACAK KURULUŞ VE BİRİM 5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu ile Sosyal Sigortalar Kurumu Başkanlığı, T. C.Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü ve Bağ-Kur Genel Müdürlüğü Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı çatısı altında birleştirilmiştir. Diğer taraftan, 5754 sayılı Kanunla değişik 3201 sayılı Kanunun 2 nci maddesinde; Sosyal güvenlik kuruluşları Sosyal Güvenlik Kurumu ve 506 sayılı Kanunun geçici 20 nci maddesine tabi sandıklar, Sosyal güvenlik kanunları ise 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun Geçici 20 nci maddesi ile 2829 sayılı Kanun ile bu Kanunlara ait ek ve değişiklikler şeklinde tanımlanmıştır sayılı Kanunu üncü maddesinde ise borçlanma başvurusunun sigortalının Türkiye de sosyal güvenlik kuruluşuna tabi çalışması yoksa Sosyal Güvenlik Kurumuna, Türkiye de çalışması varsa en son tabi olduğu sosyal güvenlik kuruluşuna yapılması öngörülmüştür. Ayrıca, 5754 sayılı Kanunla değişik 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinde, hizmet akdi ile çalışanlar aynı maddenin birinci fıkrasının (a) bendi, kendi nam ve hesabına bağımsız çalışanlar (b) bendi, kamu görevlileri ise (c) bendi kapsamında sigortalı sayılmışlardır. Bu açıklamalara göre, yurtdışı sürelerinin borçlandırılması için başvurulacak kuruluş ve birimler aşağıdaki şekilde tespit edilmiştir: 1) Yurtdışında 08/05/2008 tarihinden önce veya sonra geçen hizmet sürelerini bu tarihten sonra borçlanma talebinde bulunanların borçlanma talep tarihinden önce Türkiye de son defa; a) Sosyal Güvenlik Kurumuna tabi çalışması olanların borçlanma işlemleri Kurumumuzca, b) 506 sayılı Kanunun geçici 20 nci maddesine tabi sandıklardan birine tabi çalışması olanların borçlanma işlemleri ise ilgili sandıkça, sonuçlandırılır. 2) Türkiye de herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna tabi çalışması bulunmayanların sigortalılık süreleri ile ev kadını olarak geçen sürelerin borçlanma işlemleri de Kurumumuzca yürütülür. Kendilerine veya hak sahiplerine sosyal güvenlik sözleşmesi uygulanmak suretiyle kısmi aylık bağlanmış olanların borçlanma işlemleri ise aylığı bağlayan Kurumca sonuçlandırılır. 3) 5510 sayılı Kanuna göre 506, 1479, 2925, 2926 ve 5434 sayılı kanunlar kapsamında geçen hizmetler Sosyal Güvenlik Kurumunda geçmiş sayıldığından ilgilinin son defa bu kanunlara tabi geçmiş hizmeti varsa borçlanma işlemleri, Kurumumuzca yürütülür. 4) Yukarıda yapılan ayrıma göre Kurumumuza yapılacak yurtdışı hizmet borçlanma başvurularına ait işlemler, sigortalı son defa 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının; 12

16 a) (a) ve (b) bendi kapsamında çalışmış, ev kadını olarak geçen süreleri varsa yada Türkiye de hiç çalışması yoksa, Genel Müdürlüğümüz Yurtdışı Borçlanma ve Tahsis İşlemler Daire Başkanlığı, b) (c) bendi kapsamında çalışmışsa, Genel Müdürlüğümüz Kamu Görevlileri Emeklilik İşlemleri Daire Başkanlığı, görev ve yetkisinde yürütülür. 5) Yurtdışı Borçlanma ve Tahsis İşlemleri Daire Başkanlığı nın görev ve yetkisi dahilinde olan yurtdışı hizmet borçlanmalarından 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının; a) (a) ve (b) bendi kapsamında olup, ikili ve çok taraflı sosyal güvenlik sözleşmeleri uygulanmak suretiyle kısmi aylık bağlananlar ile aylık bağlanması için müracaat etmiş olanların borçlanma işlemleri, b) (a) bendi kapsamında olup, İsviçre de geçen süreleri borçlanmak isteyenler ile gerek 2147, gerekse 3201 sayılı kanunlara göre merkezde yapılan borçlanmalara ek borçlanma işlemleri, c) (b) bendi kapsamında olup, İsviçre de geçen sigortalılık sürelerine ait primleri Türkiye ye transfer talebinde bulunan veya transfer işlemi gerçekleşenlerin borçlanma işlemleri, merkezde Yurtdışı Borçlanma ve Tahsis İşlemleri Daire Başkanlığı nca yürütülür. 6) Yurtdışı Borçlanma ve Tahsis İşlemleri Daire Başkanlığının görev ve yetkisi dahilinde olan yurtdışı hizmet borçlanmalarından aşağıda belirtilenlerin işlemleri ise yetki devri kapsamında borçlanma başvuru sahibinin Türkiye de ikametgahının bulunduğu yerdeki sosyal güvenlik il müdürlüklerimizce yürütülür: a) Son defa 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b) bendi kapsamında hizmetleri olanlardan merkezin görev alanı dışında kalan borçlanma işlemleri. b) Türkiye de sigortalılığı olmayanlarla bunların hak sahiplerinin borçlanma işlemleri. c) Ev kadını olarak geçen sürelerini borçlanacak olanlar ile bunların hak sahiplerinin borçlanma işlemleri. 7- Yurtdışında ev kadını olarak geçen süreler de, Türkiye de Kurumumuza tabi sigortalılık varsa; borçlanma talep tarihindeki en son sigortalılık haline göre ilgili birimce borçlandırılmalı ve borçlandırılan süreler en son sigortalılık haline göre, Türkiye de sigortalılık yoksa 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında geçmiş sigortalılık süresi olarak değerlendirilmelidir. 8-Borçlanma işleminin, farklı sigortalılık statüsünde sonuçlandırıldığının aylık bağlanmadan önce tespiti halinde, 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında kabul edilen yurtdışı süreleri hariç olmak üzere, 3201 sayılı Kanunun gerek 08/05/2008 tarihinden önceki, gerekse 08/05/2008 tarihinden sonraki hükümlerinde yer alan genel kuralın aksine sehven farklı Kurum veya sigortalılık statüsünde borçlandırılan yurtdışı sürelerine ait borçlanma işlemi iptal edilmeyerek, bu süreler olması gereken sigortalılık statüsüne aktarılarak geçerli sayılır. 13

17 F- BORÇLANMA MİKTARININ TESPİTİ, TEBLİĞİ, ÖDENMESİ VE BORÇLANMADAN VAZGEÇİLMESİ 5754 sayılı Kanunla değişik 3201 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinde, borçlanma miktarının tespitinde döviz esasından vazgeçilerek, borçlanılacak her bir gün için tahakkuk ettirilecek borç tutarının 5510 sayılı Kanunun 82 nci maddesinin birinci fıkrasında belirtilen prime esas asgari ve azami günlük kazanç arasında seçilecek günlük kazancın % 32 si olduğu belirlenmiştir. Buna göre, borçlanmanın tahakkuku, tebliği, ödenmesi ve borçlanmadan vazgeçme ile ilgili esaslar aşağıda açıklanmıştır: 1-08/05/ /06/2008 tarihleri arasında yurtdışı hizmet borçlanması talebinde bulunanların bir gün için tahakkuk ettirilecek borcun tespitinde dikkate alınacak olan prime esas asgari günlük kazanç 20,28 TL, azami günlük kazanç ise (20,28 x 6,5) 131,82 TL dir. Bu kazançlara bağlı olarak bir gün için tahakkuk ettirilecek borcun alt sınırı 20,28 x % 32 = 6,49 TL, üst sınırı ise 131,82 x % 32 = 42,18 TL dir. 2-01/07/ /12/2008 tarihleri arasında yurtdışı hizmet borçlanması talebinde bulunanların bir gün için tahakkuk ettirilecek borcun tespitinde dikkate alınacak olan prime esas asgari günlük kazanç 21,29 TL, azami günlük kazanç ise (21,29 x 6,5) 138,39 TL dir. Bu kazançlara bağlı olarak bir gün için tahakkuk ettirilecek borcun alt sınırı 21,29 x % 32 = 6,81 TL, üst sınırı ise 138,39 x % 32 = 44,28 TL dir. 3-01/01/ /06/2009 tarihleri arasında yurtdışı hizmet borçlanması talebinde bulunanların bir gün için tahakkuk ettirilecek borcun tespitinde dikkate alınacak olan prime esas asgari günlük kazanç 22,20 TL, azami günlük kazanç ise (22,20 x 6,5) 144,30 TL dir. Bu kazançlara bağlı olarak bir gün için tahakkuk ettirilecek borcun alt sınırı 22,20x % 32 = 7,10 TL, üst sınırı ise 144,30 x % 32 = 46,18 TL dir 4-01/07/ /12/2009 tarihleri arasında yurtdışı hizmet borçlanması talebinde bulunanların bir gün için tahakkuk ettirilecek borcun tespitinde dikkate alınacak olan prime esas asgari günlük kazanç 23,10 TL, azami günlük kazanç ise (23,10 x 6,5) 150,15 TL dir. Bu kazançlara bağlı olarak bir gün için tahakkuk ettirilecek borcun alt sınırı 23,10x % 32 = 7,39 TL, üst sınırı ise 150,15 x % 32 = 48,05 TL dir. Alt ve üst sınır arasında başka bir prime esas kazancın seçimi halinde, bir gün için tahakkuk ettirilecek borç tutarı (seçilen prime esas kazanç tutarı x % 32) formülü uygulanmak suretiyle belirlenir. Seçilen prime esas kazanç miktarının borçlanma tutarının tebliğ edildiği tarihe kadar Kuruma yapılacak olan yazılı başvuru ile değiştirilmesi halinde, borç tahakkuku ve tebliği yeni seçilen miktar üzerinden sonuçlandırılır. 5- Borçlanma talep sahibinin borçlanmak istediği gün sayısı karşılığı ödeyeceği toplam borç tutarı, yukarıdaki şekilde belirlenen bir günlük borçlanma tutarının borçlanılan sürenin karşılığı olan gün sayısı ile çarpımı kadardır. Örneğin; 05/12/2009 tarihinde yurtdışında geçen 15 yıllık sigortalılık süresini günlük 30 TL kazanç üzerinden borçlanmak isteyen bir sigortalının toplam borçlanma miktarı 30 x 5400 x % 32 = TL olacaktır. 6-Borçlanma tutarının tespitinde, adi posta veya kargo yoluyla veya Kuruma doğrudan yapılan yazılı başvurularda Yurtdışı Hizmet Borçlanma Talep Dilekçesinin Kurumun evrak kayıtlarına intikal ettiği tarih esas alınır. Ayrıca, taahhütlü, iadeli taahhütlü veya acele posta olarak gönderilen yurtdışı borçlanma taleplerinde, dilekçenin postaya verildiği tarih, Kuruma intikal tarihi olarak kabul edilir. 14

18 Buna göre, taahhütlü, iadeli taahhütlü veya acele posta olarak gönderilen yurtdışı borçlanma taleplerinde borç tutarı, dilekçenin Kuruma intikal tarihi yerine postaya verildiği tarihteki prime esas kazancın alt ve üst sınırları dikkate alınarak, başvuru sahibince belirlenen prime esas kazanç üzerinden hesaplanır. 7- Yeni düzenleme ile borcun tebliğ tarihinden itibaren üç ay içinde Kurum hesabına ödenmesi zorunluluğu getirilmiştir. Bu nedenle borçlanma miktarının ve bu miktarın Kuruma ödenmesine ilişkin usul ve esaslar, başvuru sahibine genelge eki mektup ile iadeli-taahhütlü olarak tebliğ edilmelidir. Borçlanma talep sahibinin yurtiçinde ikameti halinde PTT nin Alma/Ödeme Haberi Kartı, yurtdışında ikameti halinde ise CN 07 kodlu Alma/Teslim/Ödeme/Kayıt Haberi Kartı kullanılmalıdır. 8- Kartların PTT ce Kuruma iade edilmesinden sonra tespit edilen tebliğ tarihinin bilgisayar kayıtlarına aktarılması ve kartın ait olduğu dosyaya ulaştırılmasını kolaylaştırmak amacıyla yurt içine yapılacak tebligatlara sigortalının T.C. Kimlik numarası ile dosya numarası (tahsis yada sicil numarası) mutlaka yazılmalıdır. 9- Tahakkuk ettirilen borçlarını yurt dışından ödeyecek olan sigortalı ve hak sahipleri Türk Lirası olarak bildirilen tutarın karşılığını Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası tarafından konvertibl sayılan döviz cinsinden ödeyeceklerdir. Ödemeler, borcun ödeneceği tarihteki Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası döviz alış kuru üzerinden yapılmalıdır. 10- Tahakkuk ettirilen prim borcunun tamamını, tebliğ tarihinden itibaren üç ay içerisinde ödemeyenlerin, borçlanma başvuruları geçersiz sayılır. Bunların belgelendirilen yurtdışı hizmet sürelerinin yeniden borçlandırılarak değerlendirilmesi, bu konudaki yeni borçlanma başvurularına bağlıdır. Söz konusu üç aylık süre içerisinde borcun bir kısmının ödenmesi halinde ise ödenen miktar ile orantılı süre geçerli sayılır, kalan sürenin geçerli sayılması yeni bir borçlanma talebi ile mümkündür. 11- Borçlanma talebinden, tebliğ edilen borcun ödenmeden önce vazgeçilmesi halinde, borçlanma işlemi sonuçlandırılmaz. Borcunu ödedikten sonra borçlanmadan vazgeçenler ile yapılan borçlanma sonrasında aylık bağlanması için gerekli şartları yerine getirmeyenlere ve bunların hak sahiplerine yaptıkları ödemeler, faiz uygulanmaksızın Türk Lirası olarak iade edilir. Her iki durumda, yazılı talep şartı aranır. Borçlandıkları hizmetler dikkate alınarak aylık bağlanmış olanlar, borçlanma başvurusundan vazgeçemezler ve bunların ödedikleri borçlanma tutarı iade edilmez. G- BORÇLANILAN SÜRELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ Borçlanılan yurtdışı hizmet sürelerinin sigortalılık süresinde, sigortalılık başlangıcında ve prim ödeme gün sayısında değerlendirilmesine ilişkin usul ve esaslar, 5754 sayılı Kanunla değişik 3201 sayılı Kanunun 5 inci maddesinde açıklanmıştır. Ayrıca, 3201 sayılı Kanunun 6 ncı maddesinde borçlanılan hizmetlere göre aylık bağlanmasına ve aylık başlama tarihinin tespitine, 5510 sayılı Kanunun geçici 7 nci maddesinin dördüncü fıkrasında ise borçlandırılan sürelere ait kazançların aylık hesabında değerlendirilmesine ilişkin esaslar düzenlenmiştir. Başvuru sahibince Yurtdışı Borçlanma Talep Dilekçesinde borçlanmak istenilen süre belirtilmişse belirtilen süre, belirtilmemiş ise ispatlayıcı belgelerde kayıtlı bulunan tarihler arasındaki son tarihten geriye doğru olmak üzere borçlanmak istediği gün sayısı esas alınacak olup, bu tespitte 1 yıl 360 gün, 1 ay 30 gün üzerinden hesaplanır. 15

19 Türkiye de sosyal güvenlik kanunlarına tabi hizmetleri olanların, borçlandıkları gün sayısı, prim ödeme gün sayıları veya hizmetlerine eklenir. Sigortalılığın başlangıç tarihinden önceki süreler borçlanılmış ise sigortalılığın başlangıç tarihi, borçlanılan gün sayısı kadar geriye götürülür. Aynı şekilde Türkiye de sosyal güvenlik kuruluşlarına tabi hizmeti bulunmayan istek sahiplerinin sigortalılıklarının başlangıç tarihi de, borçlarını tamamen ödedikleri tarihten borçlanılan gün sayısı kadar geriye götürülmek suretiyle tespit edilir. Birden fazla yurtdışı hizmet borçlanması yapılması durumunda da sigortalılık süresi başlangıcı borcun en son ödendiği tarihten borçlanılan toplam gün sayısı kadar geriye götürülerek belirlenir. Sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmış ülkelerdeki hizmetlerini, 3201 sayılı Kanuna göre borçlananların, sözleşme yapılan ülkede ilk defa çalışmaya başladıkları tarih, ilk işe giriş tarihi olarak dikkate alınmaz. Yurtdışı hizmet borçlanmasına ait sürelerin 5510 sayılı Kanuna göre hangi sigortalılık haline göre geçmiş sayılacağının belirlenmesinde; Türkiye de sigortalılık varsa borçlanma talep tarihindeki en son sigortalılık haline göre, sigortalılık yoksa 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında geçmiş hizmet süresi olarak kabul edilir H-AYLIK BAĞLANMASINA İLİŞKİN İŞLEMLER 1-Aylık Bağlama Şartları Kanunun 6 ncı ve Yönetmeliğin 13 üncü maddesinde Kanuna göre borçlandırılan sürelere istinaden hangi şartlarla aylık bağlanacağı belirlenmiştir. Buna göre; aylık tahsisi için yurda kesin dönülmüş olması, tahakkuk ettirilen borcun tamamının ödenmiş olması, 5510 sayılı Kanunla mülga kanunların yürürlükteki hükümlerine veya sosyal güvenlik kanunlarına göre aylığa hak kazanılmış olması ve Kuruma yazılı başvuruda bulunulması şarttır. a) Yurda Kesin Dönüş Yapmak Yönetmeliğin Tanımlar başlıklı 4 üncü maddesine göre kesin dönüş ibaresi, aylık tahsis talebinde bulunanların yurtdışındaki çalışmalarının sona ermesini, ikamete dayalı bir sosyal sigorta yada sosyal yardım ödeneği almamaları durumunu ifade etmektedir. Bu tanımda geçen sosyal sigorta ödeneği deyiminden, çalışma yaşamı süresince karşılaşılan hastalık, iş kazası, meslek hastalığı veya işsizlik gibi riskler nedeniyle iş göremezlik veya işsizlik gibi adlar altında yapılan ödenekler anlaşılmalıdır. Sosyal yardım ödeneği ibaresi ise Yönetmeliğin 4 üncü maddesinde tanımlanmış olup, bulunulan ülke mevzuatı kapsamında, geçimlerini sağlayacak hiçbir gelirleri olmayan veya mevcut gelirleriyle geçimlerini sağlamakta güçlük çeken kişilerin asgari geçim düzeyi ile sınırlı olmak üzere geçimlerinin sağlanması amacıyla kamu kurum ve kuruluşları tarafından muhtaçlık durumuna ve süresine göre ödenen, ikamet şartına bağlı nakdi yardımlar anlamını taşımaktadır. Aylığa hak kazanılmasına engel teşkil eden her iki ödeneğin ortak özelliğinin ikamete dayalı olmasıdır. Diğer bir anlatımla, ilgilinin ikametini Türkiye ye nakletmesi ile kesilen ödenekler Kanun kapsamında değerlendirilemeyeceğinden, ikamet şartına bağlı olmayan bu 16

20 nitelikteki sosyal sigorta yada sosyal yardım ödeneği alanlara diğer şartlarla aylık bağlanabilecektir. Yönetmeliğin 14 üncü maddesinin yedinci fıkrasında Bu yönetmeliğin uygulamasında, evli yada birlikte yaşayan çiftler için ödenen sosyal yardımlar her iki eş içinde ödeniyor gibi kabul edilir hükmü ile sosyal yardım kavramı genişletildiğinden yurtdışında borçlanma kapsamında süreleri bulunanların eşlerinin sosyal yardım niteliğinde ödenek alması durumunda yurda kesin dönüş şartı gerçekleşmediğinden bu durumda olanlara yaşlılık ve malullük aylığı bağlanmamaktadır. Kesin dönüş şartının tespitinde sosyal sigorta kurumları tarafından sosyal sigorta ödeneklerine ilave olarak yada sigorta ödeneği olarak ödenen prim karşılığı olmayan ödenekleri sosyal yardım kapsamında değerlendirilmemektedir. Bu açıklamalardan sonra özetlemek gerekirse, Kanuna göre yurtdışı sürelerini borçlananlara aylık bağlanmasında, öncelikle yurtdışındaki çalışmaları ile varsa ikamete dayalı sosyal sigorta yada sosyal yardım ödeneklerinin sona ermesi şartı aranacak, kesin dönüş ifadesi hiçbir şekilde mutlak anlamda kullanılmak suretiyle yurtdışında bulunduğu ülkeden Türkiye ye döndükten sonra tekrar yurtdışına çıkış yapmama şeklinde değerlendirilmez. Yurtdışında çalışmalarını sürdürdüğü veya yukarıda açıklanan ikamete dayalı sosyal sigorta yada sosyal yardım ödeneği almaya devam ettiği tespit edilenlere aylık bağlanmaz. b) Borcun Tamamını Ödemek Yönetmeliğin 4 üncü maddesinde Borcun tamamının ödenmesi ibaresi, aylık talep tarihinden önce en az aylığa hak kazanmaya yetecek süre karşılığı ödenen miktar olarak tanımlanmış, 10 uncu maddesinin altıncı fıkrasında ise üç aylık süre içerisinde borcun bir kısmının ödenmesi halinde, ödenen miktara isabet eden sürenin geçerli sayılacağı hükmüne yer verilmiştir. Her iki Yönetmelik hükmü birlikte değerlendirildiğinde Borcun tamamının ödenmesi ibaresinin mutlak anlamında kullanılarak, aylık bağlanması için tebliğ edilen borcun tamamının ödenmesi şartının aranmasına imkan bulunmamaktadır. Bu durumda, aylığa hak kazanmaya yetecek prim gün sayısına isabet eden miktarda ödeme yapılması, bu şartın yerine getirilmesinde yeterli olmaktadır. Aylık bağlamaya yetecek prim gün sayısı kadar ödeme yapmayanlara aylık bağlanmamaktadır. c) Sosyal Güvenlik Kanunlarına Göre Aylığa Hak Kazanmak Bilindiği gibi, Kanuna göre borçlandırılan yurtdışı süreleri ülkemizde yürürlükte bulunan sosyal güvenlik kanunlarına göre aylığa hak kazanılmasında değerlendirilmektedir. Kurumumuz yönünden sosyal güvenlik kanunları deyiminden 5510 sayılı Kanunun uzun vadeli sigorta kollarına ilişkin hükümlerinin yürürlüğe girdiği 2008 yılı Ekim ayı başından (özel sektörde çalışanlar için 01/10/2008, kamu sektöründe çalışanlar için 15/10/2008) önce yapılan tahsis başvuruları için 506, 1479, 2925, 2926 ve 5434 sayılı kanunlar, bu ay başından sonra yapılan veya yapılacak tahsis başvuruları için ise 5510 sayılı Kanun anlaşılmalıdır. 17