İSRAİL ÜLKE RAPORU I. BAŞLICA SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER. Tablo1: Temel Sosyal ve Ekonomik Göstergeler 2004

Transkript

1 İSRAİL ÜLKE RAPORU I. BAŞLICA SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER Tablo1: Temel Sosyal ve Ekonomik Göstergeler 2004 Resmi Adı İsrail Devleti (14 Mayıs 1948) Yüzölçümü m2 İsrail, Akdeniz'in doğu kıyısında kuzeyinde Lübnan, kuzeydoğusunda Suriye, doğusunda Ürdün ve güneyinde Mısır'la çevrilidir. Nüfus (milyon) (Mayıs 2004) Yahudi nüfusu( ) Dil Resmi dil İbranice ve Arapça dır. İngilizce ve Rusça da yaygın olarak kullanılmaktadır. Başkent Tel Aviv Başlıca Şehirleri ve Kudüs ( ), Tel Aviv ( ), Haifa ( ), Rishon Le nüfusu (2004) Ziyyon ( ), Holon ( ), Beer Sheva ( ), Petah Tikva ( ), Netanya ( ) İklim Akdeniz iklimi hakimdir. Nisan-Ekim sıcak ve kuru geçen yaz dönemi, Kasım-Mart kış dönemi olarak tanımlanmaktadır. GSYİH (milyar dolar) 115,2 $ (514,9 milyar YİŞ) Kişi başına milli gelir (dolar) Enflasyon (%)a 1.2 Reel GSYİH 4.3 Büyüme Hızı (%)a İhracat (milyar 36.0 dolar)b İthalat (milyar 38.5 dolar)b Cari İşlemler 0.1 Dengesi (milyar dolar)b Toplam Dış Borç 73.5 (milyar dolar)b Döviz Kuru 4.48 (YİŞ*;dolar)b Kaynak: EIU- Economist Intelligence Unit, Israel, Country Report Ocak 2005, Country Report Mart 2005, Country Profile 2004 *The New Israeli Shekel= YİŞ-Yeni İsrail Şekel i b:eiu tahmin a: gerçekleşen

2 I. GENEL EKONOMİK DURUM 2.1. Genel Ekonomik Durum Tablo2: Ekonomik Projeksiyon 2003a 2004b 2005c 2006c Reel GSYİH artış oranı ,0 Sanayideki büyüme Tarımsal büyüme İşsizlik oranı Enflasyon (yıl sonu, tüketici fiyatlarıyla) Bütçe dengesi (Yurt İçi Hasılanın yüzdesi) Kısa dönem faiz oranı Mal ihracatı (fob) (milyar dolar) Mal ithalatı (fob) (milyar dolar) Cari İşlemler Dengesi (milyar dolar,) Dış borç (yıl sonu, milyar $) Döviz kuru (yıllık; YİŞ:dolar) a;gerçekleşen, b; EIU hesaplamalarına göre c;eiu tahmin Kaynak: EIU- Economist Intelligence Unit, Israel, Country Report, Mart Eylül 2001 yılında ABD ye yapılan terörist saldırı, global ekonomiye ilişkin yapılan öngörüleri daha da karamsar hale getirmiş ve İsrail ekonomisini de etkilemiş bulunmaktadır. İsrail in yüksek teknoloji içeren sektörlerine yatırım kaynağı ve başlıca ihracat pazarları; ABD ve AB ülkeleri olduğu için, politik istikrarsızlık ve ABD ekonomisinde yaşanan daralma, İsrail in 2001 ve 2002 de reel GSYİH büyüme oranının negatif olmasına neden olmuştur. 28 Ocak 2003 tarihinde yapılan genel seçimlerin ardından koalisyon hükümetinin kurulmasıyla birlikte, politik istikrarsızlığın sona ermesi beklenmesine rağmen koalisyon hükümetinin 2005 bütçesini geçirememesi, kendi aralarındaki güvenlik konusundaki anlaşmazlıkları ve Gazze Şeridi Planı uygulamaları hükümette kırılmalara yol açmış olup, bunun sonucunda erken seçim beklenmektedir yılı için reel GSYİH büyüme oranı %4.3 olarak tahmin edilmektedir. İsrail komşusu ülkelerle karşılaştırıldığında farklı ve gelişmiş bir ekonomiye sahiptir. İsrail, tekstil gibi geleneksel endüstrilerin yanı sıra elektronik gibi alanlarda da son yıllarda önemli başarılar göstermiştir. Söz konusu başarının kaynağı yüksek eğitim düzeyi ve savunma konularındaki Ar-Ge faaliyetlerine yapılan büyük yatırımlardır. Hizmetler sektörü özellikle finans sektörü ve turizm sektörü İsrail ekonomisinde önemli yer tutmaktadır. Bölgede yaşanan istikrarsızlık turizm açısından da olumsuz bekleyişlere neden olmuştur Ekonomik Performans İsrail'in bugünkü ekonomik yapısını belirleyen en önemli unsurlar, iç pazarın küçüklüğü nedeniyle ihracata yönelme zorunluluğu, suyun az olması nedeniyle tarım teknolojisini geliştirme gerekliliği ve kalifiye Musevi işgücünün İsrail'e göçü olmuştur. Bu nedenle, teknolojinin birçok alanında önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Tablo3: Net Yurtiçi Hasılanın Sektörsel Dağılımı (%, faktör maliyetleri açısından)

3 SEKTÖRLER Tarım, Ormancılık ve Balıkçılık Sanayi, Madencilik İnşaat, elektrik ve su Kamu Hizmetleri Ticaret ve özel hizmetler Bankacılık( işlem maliyetleri) Nakliye, depolama ve haberleşme Çeşitli sektörlerdeki sübvansiyonlar n/a n/a n/a n/a n/a İstatistiki hata a: Yeni seriye göre ekonomik faaliyetlerin revize edilmiş hali, n/a:veri yok Kaynak: EIU- Economist Intelligence Unit, Israel, Country Profile, Sektörel Durum Tarım Tarım sektörü toplam üretimde az bir paya sahip olmakla birlikte hükümet müdahalesinin ve dolayısıyla sübvansiyonların en yoğun olduğu sektördür. GATT anlaşması ile birlikte bu alandaki yoğun koruma ve sınırlamalar minimumda tutulmaya çalışılmaktadır. Tarım sektörünün toplam üretimi 2003 yılı için 1.7 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.önceki yıllara göre küçülme göstermiş, GSYIH deki oranı %1.5 düşmüştür. İsrail'de arazinin yaklaşık % 25'i tarıma elverişlidir. İsrail kurulduktan sonra askeri sorunlara öncelik verilmiş bunun yanı sıra üretiminde kendine yeterli olması da önem taşımıştır. İsrail'de kendine yeterli düşük verimlilik tipi tarımsal üretiminden, pazara yönelik özelliği bulunan tarıma doğru çarpıcı bir değişiklik olmuştur. Göçmenlerin tarım kesiminde istihdam edilmesi, tarımsal ihracatın özendirilmesi bir devlet politikası haline gelmiştir. Karma ve kolektif çiftçilik tarımının geliştirilmesi ve tarım kooperatiflerinin değerlendirilmesi bu politikaların önemli parçasıdır. Tablo4: Tarımsal Üretim (ton) Buğday Pamuk ve keten Sebzeler Patates Kavun Turunçgiller n/a Diğer Meyveler Yumurta (bin adet) Sığır Eti Kümes Hayvanları Eti Balık İnek Sütü (milyon litre) Kaynak:İsrail İstatistik Bürosu, EIU- Economist Intelligence Unit, Israel, Country Profile, 2004

4 İsrail'in gıda üretiminde kendine yeterli olmasına rağmen devletin bu kesime sık sık müdahale etmesi, tarımda ekonomik etkinliği olumsuz yönde etkilemektedir. Tarımsal üretimde büyük bir değişim yaşanmış; ilkel yöntemlerden, modern sulama ve kooperatif düzenine dayanan yöntemlere geçilmiştir. Bu yapının temelini Kibbutz ve Mosavlar oluşturmaktadır. Sektörün en önemli sorunu sürekli borçlanma olup, 1987 yılından bu yana birikmiş borç miktarı 4 milyar dolara aşmıştır. Tarımsal gelişimi engelleyen en önemli unsur susuzluktur. Bu soruna yönelik olarak su tüketimi ile arzını düzenleyecek ve kontrol edecek aynı zamanda da ulusal su projesini uygulamak üzere bir " Su İdaresi" kurulmuştur. Su projesinin hedefleri arasında, Ürdün Nehri ile kuzeyden güney Judeq ve Negev'e kadar olan su kaynaklarından önemli ölçüde su sağlamak, kıştan yaz sezonuna kadar fazla suyu depolamak, çeşitli bölgeler arasında su arzını düzenlemek vardır. Ulusal su projesinin temeli Tiberias Gölü'nden Tel Aviv yakınındaki Rash Hoayin'e ulaşan ana kanaldır. Deniz suyunu kullanabilir bir duruma getirebilmek için Eliat ve öteki bazı yerlerde küçük işletmeler kurulmuştur. Negev yöresinde, çöl tarımı için, yeraltından çıkarılan bir türlü tuzlu su kullanılmış ve bazı önemli başarılar elde edilmiştir. İsrail'in tarım ürünleri arasında buğday, arpa, mısır, patates, yerfıstığı, pamuk, bitkisel yağlar ön sıralarda gelmektedir. Ayrıca, Akdeniz'e özgü meyve ve sebze türleri de yetiştirilmekte olup, bunlardan özellikle portakal, domates ve greyfurt önem taşımaktadır. Önceki yıllara bakıldığında turunçgiller ülkenin önemli ihraç kalemleri arasında olmasına rağmen son yıllarda narenciye üretimine ayrılan arazilerde görülen azalış üretimi de olumsuz etkilemiştir. Çiçekçilik ürünlerinin ekimine olan ilgi son yıllarda oldukça artmış, bu konuda büyük bir ihraç potansiyeli yaratılmıştır. İsrail'de yetiştirilen çiçeklerin önemli bir bölümü özellikle AB pazarına ihraç edilmekte olup, ülkeye döviz geliri sağlamaktadır. Bir devlet kuruluşu olan "Çiçek Pazarlama Odası" paketleme tesislerinin sayısını önemli ölçüde artırmış ve modernleştirmeye yönelik, büyük yatırımlar yapmıştır. Tarımsal Ekipmanlar Sanayii Tarımsal ekipman sanayiinde üretim dalı olarak sulama sistemleri en önemli yere sahiptir. İsrail şirketleri bu alanda yurt dışında yatırım ve joint- venture ilişkileri kurmakta ve sulama sistemlerine olan global ihtiyacın büyük bölümünü karşılamaktadırlar. Otomatik sulama kontrolü ve sulama hattına bağlanan otomatik gübreleme sistemleri bu alandaki ihracatın en önemli kalemlerini oluşturmaktadır Sanayi İsrail in sanayisi, 1990 lı yıllardan itibaren askeri alandan sivil alana kaymıştır. Yabancı sermayenin; Intel ve Motorola nın büyük yatırımları bu değişimin en önemli faktörüdür dan itibaren yüksek teknolojiye sahip alanların gelişmesinde de yabancı sermayenin büyük rolü olmuştur. Aynı süreçte, tekstil gibi geleneksel endüstriler de artan bir rekabet ve koruyucu engellerle karşı karşıya gelmiştir. Tekstilde, Ürdün ve Mısır gibi komşu ülkelerle yaşanan rekabette işgücü maliyeti İsrail açısından negatif bir özellik arz etmiştir.bu yüzden tekstil sektöründe ki firmalar yerel üretim yerine ithalata yönelmiştir. İsrail de Ar-Ge sektörü ihracatı sürükleyen ve firmaların rekabet gücünü artıran en önemli unsurdur yıllarında özel sektörün Ar-Ge harcamaları %80 oranında artmıştır.sadece 2002 yılında bile %22 artan Ar-Ge harcamaları 2004 yılı GSYİH sının %4 kadarını oluşturmakta ve bu konuda İsrail dünyada ilk sırayı almaktadır. Hükümet tarafından yapılan yıllık Ar-Ge harcamaları yılları arasında 100 milyon $ dan 500 milyon $ a yükselmiştir.

5 Yazılım firmaları; veri tabanı yönetimi, eğitim yazılımları, İnternet e ilişkin yazılımlar, antivirus koruma ve güvenlik sistemleri alanlarında rekabet gücü oldukça yüksek olan İsrail, fiber-optik, elektro-optik kontrol sistemlerinde dünya lideridir. İsrail'e göç edenlerin sahip olduğu yüksek teknik bilgi düzeyi ve yaratıcılık gücü, endüstriyel üretimin, bilimsel yaratıcılık ve teknolojik buluşlara dayanan yüksek katma değerli mallardan oluşmasını sağlamıştır. İsrail endüstrisi elektronik, havacılık, haberleşme, gıda üretimi, bilgisayar, güneş enerjisi, elmas işleme, bioteknoloji, kimyasallar ve tarım endüstrisini içeren yüksek teknolojiye dayanmaktadır. Firmalar uluslararası standartlara göre küçük ölçekli olmalarına rağmen, kendi alanlarında dünya teknoloji liderleri arasındadırlar. Yerli endüstrinin gelişmesini sağlamak amacıyla uzun süre belirli sanayi dalları dış rekabete karşı korunmuştur. Yatırımı teşvik etmek, yabancı sermaye girişlerini hızlandırmak üzere 1950'de çıkarılan ve 1959, 1967 ve 1977'de yeni ilave düzenlemelerle geliştirilen bir kanunla İsrail'de bir "Yatırımları İdare Merkezi" kurulmuştur. Bu merkez, endüstriyel potansiyelin geliştirilmesine yönelik projelerin onaylanmasına doğal kaynakların rantabl kullanılmasına, özellikle gelişme bölgelerinde yeni iş olanaklarının yaratılmasına ve yeni göçmenlerin uyumuna ilişkin kararlar almaktadır. İsrail'in en önemli endüstriyel ihraç malı yontulmuş ve parlatılmış elmastır. Ülke dünyanın en büyük elmas ihracatçılarından biri durumunda olup, ihracat için gereksinim duyduğu hammaddeyi Merkezi Satış Organizasyonu kanalıyla elde etmektedir. En büyük sanayi dallarından biri de uçak sanayii olup savaş ve çok fonksiyonlu uçaklar ile çift pervaneli yolcu/ kargo taşıma uçakları, denizden denize güdümlü mermiler ve silahlar üretilmektedir. Tablo5: İmalat Sanayi (1994=100) Sanayi Üretimi Gıda, İçecek ve Tütün Kimyasallar ve Benzin Metal Ürünler Elektronik Teçhizat Plastik ve Kauçuk Ürünleri Kaynak:İsrail İstatistik Bürosu, EIU- Economist Intelligence Unit, Israel, Country Profile, 2004 Kimyasallar Organik Kimyasallar- Petro kimya sanayi hammaddelerini Hayfa'daki petrol rafinerilerinden sağlamakta ve bu bölgenin çevresinde gelişmektedir. Üretim yelpazesi aromatikler, metanol ve polimerleri içermektedir. İnorganik Kimyasallar sektörü iki temel kaynaktan elde edilmektedir; Ölü Deniz: potas, bromin, magnezyum, çeşitli gübreler ve inorganik tuzlar bakımından önemlidir. Necef Madeni: Gübre ve gıda alanında kullanılan fosforik asit üretimi için gereken fosfat taşı bakımından zengindir.

6 Elektronik Sanayii Coğrafi konumu gereği oluşan savunma ihtiyaçları ve elektronik sanayiinin temeli olan yetişmiş insan gücü, elektronik sektörünün gelişmesinde temel oluşturmuştur. İsrail'in elektronik sanayinin gelişme potansiyeli IBM, Digital, Intel, Motorola, National Semiconductors ve Vishay gibi çok uluslu şirketlerin ilgisini çekmiş ve bu ülkede bir milyar doları aşan yatırım yapmışlardır. Bununla beraber, elektronik sektörü, ABD'den NASA, ABD Silahlı Kuvvetleri, Honeywell, Hughes Aircraft, Westinghouse, Compaq ve Kodak; Avrupa'dan Siemens, Phillips, Olivetti, British Telecom, Marconi, Telefunken ve Bosh; Japonya'dan Toyota, Sony, Sanyo, Toshiba ve Fuji gibi kamu ve özel sektör kuruluşları ile de ortak çalışmakta ve yatırım yapmaktadır. Elektronik sanayi şu alanlarda faaliyet göstermektedir; Askeri bilgisayarlar, havacılıkta kullanılan bilgisayarlar, elektro-optik sistemleri ve kızıl ötesi kameralar, sivil ve askeri haberleşme sistemleri data güvenlik sistemleri, radar sistemleri, uçuş sistemlerinde ve diğer elektronik ekipmanlarda kullanılan otomatik test cihazları, grafik çizim ve baskı sistemleri Hizmetler Hizmet sektöründe, İsrail'in gelişmiş know-how'a dayanan bir ülke olduğu görülmektedir. Örneğin; su kaynaklarının dolayısıyla, bu alanda gerçekleştirilen organizasyon ve teknoloji sayesinde şehir sularının arıtılarak tarımda yeniden kullanımı sağlanmaktadır. Ayrıca, Su Planlama Şirketi, son yıllarda gelirlerinin büyük bir kısmını diğer ülkelerdeki planlama ve projelerle elde etmektedir. Turizm Son yıllarda, hem üç büyük dinin kutsal şehri olan Kudüs'e gelen turist sayısı açısından, hem de Akdeniz kıyılarında yeni yapılan turistik tesis yatırımlarının artan getirisi bakımından, turizm İsrail'in en önemli gelir kaynaklarından birisi olmuştur. Turizm merkezleri Elyat, Ölü Deniz ve Kudüs çevresinde gelişmiştir. 1985'ten itibaren gelişmeye başlayan turizm sektörü, 1990 yılındaki Körfez Savaşı ve Filistinliler tarafından başlatılan "intifada" hareketi yüzünden durgunluğa girmiş ve 1992 yılından itibaren tekrar toparlanmaya başlamıştır. Turizm sektörü barış görüşmelerinden olumlu yönde etkilenmiştir. Ülkeyi ziyaret eden turistlerin çoğu Batı Avrupa, Kuzey Amerika, Asya, Latin Amerika ve Doğu Avrupa'dan gelmektedir yılında 2,5 milyon turist ülkeyi ziyaret etmiş ve 2,9 milyar dolar ortalama turizm geliri sağlamıştır.. Ancak 1996 yılında meydana gelen intihar saldırıları, gelen turist sayısının düşmesine neden olmuştur. Yeni bin yılın turizmde yarattığı canlılık nedeniyle 1999 yılında turizm canlanmaya başlamış ve 2000 yılı için olumlu beklentileri artırmıştır yılında 2,5 milyon turistin ziyareti sonucu 3 milyar dolar turizm geliri elde edilmiştir yılı için turist sayısı 2,6 milyon olmuştur yılı sonlarında yaşanan İsrail Filistin çatışması hem 2001 hem de 2002 yılını olumsuz etkilemiştir yılında ülke şiddet olayları turist sayısını 1982 den beri ilk defa bir milyon doların altına düşmüştür yılında ise Amerika ile Irak arasındaki savaş turizmi olumsuz etkilemiş ve yine de bir milyonun üzerinde turist 2003 yılı itibariyle İsrail i ziyaret etmiştir.turizm gelirleri İsrail in toplam GSYİH sının %3-5 ini oluşturmaya devam etmektedir.

7 Tablo6: Turizm (Gelen Turist Sayısı, 1000 kişi) Toplam Gelen Turist Kaynak:İsrail İstatistik Bürosu, EIU- Economist Intelligence Unit, Israel, Country Profile, 2004 İnşaat Sektörü Kurulduğu 1948 yılında olan İsrail nüfusu aldığı dış göçlerle, 1999 yılında 6 milyonu aşmıştır. Bu yüzden, istihdam ve konut darboğazı yaşayan İsrail, inşaat sektörünün gelişmesiyle sorunlarının büyük bölümünü çözmüştür yılında inşaat sektöründe belirgin bir gerileme yaşandığı gözlenmektedir. İnşaat sektörü, 1980'lerdeki durgunluktan sonra, döneminde hızlı bir gelişme göstermiştir senesinde, kredi faizlerinin aşağıya çekilmesiyle ve kredilerin geçmişe göre daha kolay verilmesiyle oluşan talep artışı konut piyasasını canlandırmıştır yılında konut inşaatı yapılırken, İsrail inşaat sektörü, özellikle eski Sovyet ülkelerinden gelen mülteci akımı ile birlikte oluşan konut sorununu iki yıl gibi kısa bir sürede konut inşaatı yaparak çözmüştür. Bununla beraber, özellikle karayolu ve içme ve sulama suyu konusunda alt yapı ihtiyacı oluşmuştur.90 lı yılların ortalarından sonra talebin azalmasıyla inşaat sektörü gerileme göstermiştir bunun en önemli nedeni göçün azalması ve talep faktörlerinin ters etkisidir.ancak inşaat sektörünün daha önceki yıllara oranla 2003 yılı GSYIH de ki negatif etkisi daha azdır. Sektör geniş ve ucuz iş gücüne bağlıdır.1993 yılına kadar Filistinliler bu açığı kapatabilmekteydi fakat gerilen ilişkilerden dolayı iş gücünde azalma Doğu Avrupa,Afrika ve Çin den işçi göçüyle kapatılmaya çalışılmaktadır.hükümetinde yabancı işçilere karşı politikalar üretmeye ve haklar tanıma çalışmaları vardır.öte yandan inşaat sektörüne hizmet veren yan sanayilerde de hızlı bir gelişme olmuştur. Çimento sanayiinin yanı sıra, yan sanayi yelpazesi hazır betondan yapı elemanları, alüminyum pencere profilleri, geçmeli kaldırım taşları, düz cam, güvenlik kapıları ve kilitlerinden oluşmaktadır. Bununla beraber, İsrail inşaat sektörü otomatik enerji sarfiyat takibi ve kontrolü sistemleri ve enerji tasarrufu malzemeleri gibi yüksek teknoloji ürünleri sayesinde yapılarını güncel ihtiyaçlara uygun hale getirmiştir. Tablo7: İnşaat İnşaatına başlanan Konutlar Toplam Sayı (adet) Kamu Özel Toplam Alan (1000 m2) Kamu Özel İnşaatı tamamlanan Konutlar Toplam Sayı (adet) Kamu Özel Toplam Alan (1000 m2) Kamu

8 Özel İnşaatına başlanan Binalar (Konut Hariç) Toplam Alan (1000 m2) Kamu (1000 m2) Özel İnşaatı tamamlanan Binalar (Konut Hariç) Toplam Alan (1000 m2) Kamu (1000 m2) Özel Kaynak:İsrail İstatistik Bürosu, EIU- Economist Intelligence Unit, Israel, Country Profile, 2004 Bankacılık İsrail oldukça gelişmiş bir bankacılık sistemine sahiptir. Bankacılık sistemini elinde tutan 5 büyük banka grubu söz konusudur. "Bank Leumi Group", "Bank Hapoalim" ve "Bank Discount", "Bank Mizrahi", "First International Bank " İsrail bankacılık sistemindeki varlıkların %90'ından fazlasına sahip bulunmaktadır. Bunlar, kendilerine bağlı çeşitli ortaklıklarla tüm dünyada temsil edilmektedir yılının en önemli özelleştirme operasyonu Hapoalim in özelleştirilmesinde yaşanmıştır. Bank Discount un durumu da belirsiz olmakla birlikte, devlet Leumi de %40, Discount da %56 paya sahiptir. İsrail bankacılık sistemi uluslararası standartlarda olmasına rağmen sigortacılık işlemlerini gerçekleştirememektedirler. 90 lı yıllara kadar yabancı rekabetten uzak olan İsrail bankacılık sistemi 2003 yılına gelindiğinde dokuz tane yabancı bankanın faaliyette girmesiyle rekabet artmıştır. Ancak İsrail in ekonomik büyümesinin yavaşlaması nedeniyle beklenildiği kadar yabancı banka faaliyete geçmemiştir. İsrail'de uzun vadeli krediler, "ipotek bankaları", İsrail Tarım Bankası, Endüstriyel Gelişim Bankası, Denizcilik Bankası tarafından sağlanmaktadır. İsrail Merkez Bankası'nın görevleri, para basmak, bankalardan gelen mevduat karşılıklarını kabul etmek, devlete geçici avanslar vermek, devletin tek mali ve bankacılık kuruluşu olarak hareket etmek ve kamu borçlarını idare etmektir. Merkez Bankası temel iki görevi dışında, ticari bankaların likidite oranlarını denetleme ve bankaların avans hacimlerini düzenleme görevlerini de yürütmektedir. Son yıllarda dünyada yaşanan globalleşme hareketleri sonucu, finans dünyasını ve uluslararası piyasaları etkileyen önemli değişiklikler, İsrail bankacılık sistemini de etkilemiştir. Mali piyasalardaki aracı finans kuruluşları ve öteki bağımsız işletmeler bu değişikliklere ayak uydururken, bankalar, yavaş yavaş tekelci yapılarını kaybetmeye başlamışlardır. Bununla birlikte, bankalar, bu gelişmelerin sonucu olarak kendilerine kapatılmış bulunan bazı mali faaliyetlere katılmaları konusunda Devlet tarafından teşvik edilmektedir Yatırımlar İsrail de yaşanan göçlerden kaynaklanan nüfus artışının yol açtığı işsizliğe çözüm olacağı ve yeni iş imkanları yaratacağı düşüncesiyle yatırımlar teşvik edilmektedir. Ülkeye giren doğrudan yabancı sermaye ve borç toplamı; 2003 yılı sonunda 31,4 milyon doları doğrudan yabancı sermaye olmak üzere, 1,23 milyar dolar olarak belirlenmiştir.artış oranının az olmasına rağmen,doğrudan yabancı yatırımdaki artışın 2004 yılına da yansıması beklenmektedir.

9 Yatırımlar resmi düzeyde desteklenmekte olup, bu amaçla Yatırım Başkanlığı kurulmuştur. Bu birimin İsrail ve belirli uluslararası ticari merkezlerde ofisleri bulunmaktadır. Özellikle araştırma ve geliştirme yatırımlarına büyük önem veren ve yatırımları teşvik eden İsrail in yatırımlar açısından taşıdığı avantajlar şöyle sıralanabilir; İsrail hem ABD ve hem de AB ile serbest ticaret anlaşmaları imzalamış olan tek ülkedir, Bol ve kalifiye iş gücü düşük maliyetle çalışmaktadır, İngilizce ve diğer Avrupa dilleri yaygın olarak konuşulmaktadır, Yabancı yatırımcıların ihracata yönelik teşebbüsleri devlet tarafından desteklenmektedir. Hükümet düşük faizli, uzun vadeli krediler vermek yoluyla yatırımları çekmeye çalışmaktadır, AR-GE faaliyetlerine öncelik verilmekte olup, devlet ve fon kaynaklarıyla desteklenmektedir, AB pazarına gümrüksüz giriş hakkı mevcuttur, Yurtiçi talep, göçlerden dolayı sürekli artış göstermektedir. Uygulanan istikrar programları ve yabancı yatırımların yanı sıra, diğer ülkelerden alınan dış yardımlar da İsrail'in gelişiminde önemli rol oynamıştır. Savunma Sanayiinin bazı kolları dışında yabancı yatırımcılara getirilen herhangi bir kısıtlama bulunmamaktadır. Bankacılık ve sigorta sektöründe yapılan yatırımlar hükümetin onayından geçmek zorundadır. Şirket alımları ve birleşmeleri konusunda yabancı ve yerli yatırımcılar eşit kurallara tabidirler. İsrail Hükümeti, hava ulaşımı, gemicilik ve telekom gibi bazı sektörlerde İsrailli firmaların çoğunluk hissesine sahip olmalarını tercih etmekle birlikte, yabancı yatırımcıların özelleştirme programında yer almaları teşvik edilmektedir. Hükümet, ülkenin belli bölgelerinde, özellikle tarım ve turizm sektörlerinde yapılan yatırımlara teşvik uygulamaktadır. Yerli yatırımcılara sunulan tüm olanaklar, yabancılara da sunulmakta ve bazı durumlarda yabancı yatırımcıya daha fazla vergi indirimi uygulanmaktadır. Yatırım Teşvikleri İsrail Hükümetinin yatırımları teşvik ederken kullandığı en önemli araç Sermaye Yatırımını Teşvik Kanunu dur. Bu kanuna göre, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı bünyesinde yer alan Yatırım Merkezi kendisine sunulan yatırım projelerinden uygun gördüklerine onaylanmış şirket statüsü verme ve böylece bu projenin teşviklerden yararlanmasını sağlama yetkisine haizdir. Teşvikler, vergi muafiyetleri ve hükümet yardımları olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Teşviklerin yapısı yatırımın gerçekleştirileceği coğrafi konuma göre değiştiğinden, Kanun İsrail i üç bölgeye ayırmaktadır; Öncelikli A Bölgesi: Güneyde Negev, Kuzeyde Galilee ve Doğuda Ürdün Vadisini kapsayan; Kirvat Shmona, Shlomi, Hazor, Safed, Beit Shaan, Arad, Sdom, Sederot, Netivot, Ofakim, Beer Sheba, Dimona, Yeruham Mipze Ramon, Eliat'ı içermektedir. Öncelikli B Bölgesi: Hayfa nın Kuzey Doğusun da yer alan; Galilee, Carmiel, Ha Emek, Afula, Yokneam, Kudüs, Kiryat Gat, Kiryat Malachi'yi kapsayan bölgeler olup, öncelikli A bölgesinden sonra en yüksek teşvik verilen ikinci bölgedir. Diğer: Hayfa, Tel Aviv, Yavne, Ashdod, Ashkelon'u kapsayan bölgelerdir. Onaylanmış şirket statüsü, ülkenin sanayisine ve ekonomisine yararlı olacak projelere verilmektedir. Onaylanmadan önce proje teklifleri derin bir tetkike tabi tutulmaktadır. Genel olarak, bu statüyü almak için başvuran şirketlerin, gerçekleştirmek istedikleri yatırım

10 miktarının %30 u kadar bir ödenmiş sermayeye sahip olmaları gerekmektedir. Bu statüyü alan şirketler, kendilerine sunulan dört teşvik türü açısından seçim yapmaya tabi tutulurlar; a) Hükümet Hibesi Hükümet hibesi şeklindeki yatırım teşviklerinde hükümet yardımı doğrudan para yardımı ya da vergi indirimi şeklinde olmaktadır. Hibe, plan aşamasındaki projenin bina ve yeni olması şartıyla ekipman gibi firmanın sabit varlıkları baz alınarak yapılmaktadır. Yatırımın en az %30 luk bölümünün yatırımcı tarafından finanse edilmesi gerekmektedir. Onaylanan projenin onay tarihinden itibaren 3 yıl içinde tamamlanmış olması gerekmektedir. Ayrıca, hibe verilen projenin %25 nin birinci yıl içinde tamamlanmış olması da zorunludur. Sanayi ve turizm projelerinde, 140 milyon Şekel e kadar olan yatırımlarda, öncelikli A bölgesinde %15 ila %22, öncelikli B Bölgesinde ise %10 hibe sağlanmaktadır. 140 milyon Şekel in üstünde olan yatırımlarda ise öncelikli A Bölgesinde %15 ila %20, öncelikli B Bölgesinde ise % 10 hibe sağlanmaktadır. Kurulduğu tarihten itibaren, firma, ilk 14 yıl içinde, 7 yıllık vergi kolaylığına tabi tutulabilecektir. Firmanın en az %25 i yabancı yatırımcıya ait olduğu takdirde bu süre 10 yıllık bir dönemi kapsayabilmektedir. b) Hükümet Kredi Garantileri İsrail Bankalarından alınan kredilere yönelik verilen, onaylanmış şirketin kuruluşuna veya genişlemesine yardımcı olmak amacıyla sağlanan bu garantiler çerçevesinde vergi kolaylıkları da söz konusudur. Kurulduğu tarihten itibaren, firma, ilk 14 yıl içinde 7 yıllık vergi kolaylığına tabi tutulabilecektir. Firmanın en az %25 i yabancı yatırımcıya ait olduğu takdirde bu süre 10 yıllık bir dönemi kapsayabilecektir. c) Birleşik Finansman Programı Hibe ve kredi garantilerinin birlikte verilmesini öngören bir destek programıdır. d) Vergi Muafiyeti Hibede olduğu gibi vergi muafiyeti için de bina ve yeni olması şartıyla ekipman gibi firmanın sabit varlıkları baz alınarak yapılmaktadır. Yatırımın en az %30 luk bölümünün yatırımcı tarafından finanse edilmesi gerekmektedir. Onaylanan projenin onay tarihinden itibaren 3 yıl içinde tamamlanmış olması gerekmektedir. Ayrıca, verilen projenin %25 nin birinci yıl içinde tamamlanmış olması da zorunludur. Vergi muafiyetinden faydalanmak isteyen firmalar hızlandırılmış bir amortismanın yanı sıra dağıtılmamış karları üzerinden şirket vergisinden muaf tutulmaktadırlar. Öncelikli A Bölgesinde bulunan firmalar 10 yıl boyunca vergiden muaftırlar. Öncelikli B Bölgesindeki firmalar ise 6 yıl boyunca vergiden muaf olup, bir yıl için de birtakım vergi teşviklerinden yararlanabilmektedirler. İsrail in merkez bölgesinde yatırım yapan firmalar ise 2 yıl vergi muafiyeti ve 5 yıl boyunca vergi teşviklerinden faydalanabilmektedirler. İkili Yatırım Anlaşmaları İsrail in Bulgaristan, Arnavutluk, Arjantin, Uruguay, Peru, Kore, Çek Cumhuriyeti, Polonya, Slovak Cumhuriyeti, Slovenya, Gürcistan, Kazakistan, Özbekistan, Hindistan, Moldova, Moğolistan, Estonya, Fransa, Almanya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Romanya, Ukrayna ve Türkiye ile ikili yatırım anlaşmaları bulunmaktadır.

11 Serbest Bölgeler Haifa, Kishan, Ashdod, Eilat serbest limanları dışında Eria Serbest Bölgesi kurulmuştur. Yatırım Teşvik Kanunundaki haklardan tamamı ile yararlanabilen serbest bölge firmaları 7 yıl vergiden muaftır. Yedi yıl sonunda %25 oranında vergi ödemekle yükümlüdürler. Eliat Serbest Ticaret Bölgesi: 1 Kasım 1958 tarihinde yürürlüğe giren Serbest Ticaret Bölgesi Kanunu na göre turizmin, uluslararası ticaretin ve diğer sınai teşebbüslerin teşvik edilmesi amacıyla kurulmuştur. Serbest Liman Bölgeleri: 1969 tarihinde yürürlüğe giren Serbest Liman Bölgeleri Kanunu na göre Haifa, Ashdod ve Eliat Limanları serbest liman bölgeleri kapsamına alınmış olup, bu liman bölgelerinde faaliyet gösteren şirketler girişimci şirket niteliğinde ihracata yönelik üretim yapmaktadır. Serbest İhracat İşleme Bölgeleri: Bu bölgelerden ilki Negev de, Beer Sheva nın yakınında kurulmuş olup, her bir bölge, bir imtiyaz sahibi tarafından idare edilmekte ve sadece yönetim için gerekli deneyim ve finansmana sahip olan özel bir şirket idareye hak kazanabilmektedir. IRBID Serbest Ticaret Bölgesi: Söz konusu bölge Kasım 1998 de Ürdün ün kuzey bölgesinde yer alan İrbid kentinde, daha fazla ortak yatırım yapılmasını öngören anlaşma çerçevesinde kurulan bir nevi serbest bölgedir. ABD, Ürdün-İsrail sınırında kurulan özel statülü Irbid Sanayi Bölgesinde (Qualifying Industrial Zone-QIZ), İsrail-Ürdün-Filistin ortak katkısı ile üretilen mamullere kendi pazarına gümrük vergisiz ve kotasız giriş imkanı tanımıştır. NSB lerin şimdiye kadar uygulamadaki tek örneğini yine ABD-İsrail Serbest Ticaret Anlaşması çerçevesinde Ürdün de kurulan on bir tane bölge oluşturmaktadır. İsrail ile Türkiye arasındaki STA antlaşması sayesinde Türk menşeli ürünler kullanılarak imtiyazlı alanlarda üretilen mamullerin ABD ye ihracı ile Amerikan pazarında özellikle tekstil ve konfeksiyon ürünlerinde karşılaşılan kota engellerinin aşılabileceği düşünülmektedir ALT YAPI Nüfus 6,8 milyonluk İsrail nüfusunun yaklaşık olarak beşte dördünü Yahudiler (5,2), geriye kalan bölümünü ise işgal altındaki topraklarda yerleşik Araplar oluşturmaktadır. Yahudi nüfusunun yarısından fazlası İsrail doğumlu olup geri kalan kısım 70 farklı ülkeden göç etmiştir. İsrail in nüfus artış hızı Sovyetler Birliği nden gelen yoğun göçler nedeniyle döneminde %25,2 olarak gerçekleşmiştir. Daha sonraki yıllarda göçlerin durulması nedeniyle nüfus artış oranı gerilemiştir, yıllık artış hızı ise 2004 yılı itibariyle 1,8 olarak belirlenmiştir. İsrail'de yaşayan Yahudiler, çeşitli ülkelerde yaşayan Yahudi nüfusun yaklaşık %27'sini oluşturmaktadır. Bu nedenle İsrail sürekli olarak göç kabul etmekte, 1948'de olan nüfus 6,8 milyona (Yahudi nüfusu 5,2) yükselmiş bulunmaktadır. Yahudi topluluğu kendi içinde üç gruba ayrılmaktadır: Doğu ve Merkezi Avrupa ülkelerinden gelen Askhenazi Yahudileri, 15.yy sonunda İspanya ve Portekiz den Avrupa ülkelerine kaçan ve İsrail devletinin kurulmasıyla göç eden, içlerinde Türkiye den göçen Yahudilerin de yer aldığı Sephardi Yahudileri ve Kuzey Afrika ve Orta Doğu Müslüman ülkelerinde yaşayan Doğu

12 Yahudileri. Sovyet Rusya nın dağılmasından önce özellikle Askhenazi Yahudileri orta ve yönetim sınıfını temsil ederken Sephardi Yahudileri ise işçi sınıfı temsil etmekteydi fakat Sovyet Rusya dan gelen göçler sayesinde etnik ayrımın ekonomiye etkisi zayıflamıştır. Arap Nüfus ise Sünni ve Bedeviler, Hıristiyan (Rum-Ortodoks, Rum-Katolik) gruplardan oluşmaktadır. Farklı etnik köken, din, kültüre sahip grupların olması ülkedeki gelir dağılımı, eğitim ve yaşam biçimlerinde farklılıkları bir araya getirmektedir. İsrail'in nüfus ve yaşam biçimi incelenirken üzerinde mutlaka durulması gereken konu, nüfusun yaklaşık %10'unun yaşadığı " Kibboutz" (Kibutz) ve "Moshav" (Moşav)'lardır. İsrail'de ekonomik örgütlenme ilk Yahudi göçleriyle başlamıştır. Kibutzlar ekonomik gelişme için bir temel olarak algılanmış, fakat zaman içinde kapitalist yapılanma ön plana çıkmıştır. Birbirine alternatif olmayan bu örgütlenme biçimleri İsrail' de paralellik arz ederek gelişmiştir. Bugün her iki yapı da varlığını korumaktadır. Ancak, özellikle başlangıçta "gelişmekte olan ülke" yapısından dolayı üretim ve yatırımların yetersiz düzeyde kalması nedeniyle yatırımlara hız verilmiş, bu da enflasyonun artmasına neden olmuştur. Sosyal ve ekonomik bir birim olan Kibutz'larda kararlar üyelerin katıldığı genel kurulda alınmaktadır. Ortak mülkiyet esasının geçerli olduğu bu birimlerde, örneğin yemekler Kibutz genel mutfağında hazırlanmakta ve ortak bir yemek odasında yenmektedir. Giysiler, çarşaflar genel çamaşırhanede imal edilmekte, ütülenip buradan dağıtım yapılmaktadır. Üyeler çeşitli ekonomik birimlerde görev yapmaktadırlar. Çalışanlar Kibutz'larda bir gelir elde edemezler ancak, bütün gereksinimlerini eksiksiz elde edebilmektedirler. Moshavlar ise her ailenin bir çiftliğe sahip olduğu, üretim, satış ve ihtiyaçların kooperatif aracılığıyla gerçekleştirildiği tarım köyleridir. Devletin koyduğu hedeflere uymakla yükümlü değişik sektörlere (kamu, kooperatif ve özel) dayalı karma bir ekonomik yapıya sahip olan İsrail de belli sektörlerde devlet kontrolü görülmektedir. Birçok özel şirket bulunmasına rağmen, üretim ve istihdam açısından devlet teşekkülleri önemli bir paya sahiptir Doğal Kaynaklar İsrail ekonomisinin yapısını sınırlı doğal kaynaklar belirlemektedir. Ekonomi, sınırlı kaynakların etkin kullanımı ve altyapının iyileştirilmesi çabalarıyla bugünkü yapısını kazanmıştır. Mevcut ekonomik yapıda önemli sektörler olan sanayi yatırımları, turizm, inşaat ve ileri teknoloji sanayii gelişim eğilimindedir. Arap komşularından daha az miktarda ve daha yüksek maliyetlerle çıkarılmasına rağmen, bulunan petrol kuyuları işletilmektedir. Ülkede az miktarda doğal gaz da çıkarılmaktadır. Ancak, doğal gaz üretiminde özellikle 1985 yılından sonra, yıllar itibariyle bir azalma gözlenmiştir. Son yıllarda Askhelon kıyılarında bulunan önemli doğal gaz madenleri İsrail in gelecekte enerji ihtiyacının bir bölümünü kendi kaynaklarıyla karşılayabilmesine bir umut ışığı olmuştur. Bununla birlikte doğal gaz boru hattı yapımına hız verilmiştir. Türk firmaları da bu boru hattının yapımında rol oynamaktadırlar. Büyük ölçekli enerji kaynaklarının bulunmayışı nedeniyle, enerji ihtiyacının büyük bir bölümü ithal edilmektedir. Güneş Enerjisi, ülkenin enerji ihtiyacının karşılanmasında petrole alternatif bir kaynak olarak önemli role sahiptir. İsrail, enerji üretiminde kömürle çalışan santraller kurmak suretiyle petrole olan bağımlılığını büyük ölçüde azaltmıştır.

13 İsrail'in maden yatakları Ölüdeniz'de bulunmaktadır. Ülke için büyük önemi olan bu bölgeden potasyum, Negev'deki Oron ve Aravan'dan ise fosfat çıkarılmaktadır. Ülkede ayrıca, düşük değerli bakır cevheri de üretilmektedir Ulaşım İstihdam edilen işgücünün %7,7 sinin çalıştığı Ulaşım ve Haberleşme Sektörü, Yurtiçi Hasılanın %12,6 ini oluşturmaktadır yılında km olan karayolu uzunluğu, 1990 yılında , 2000 yılında ve 2002 yılında km olmuştur. Nüfusun yoğun olduğu şehir merkezlerinde sıklıkla trafik tıkanıklıkları yaşanmaktadır. Son beş yılda alt yapının düzeltilmesi için yatırımlara ağırlık verilmiştir. Karayolları talebi karşılamasa da yapılan ücretli yollar sayesinde alternatifler üretilmeye çalışılmaktadır. Demiryolları uluslararası standartlara 2001 yılı itibariyle taşınmaya çalışılmış ve alt yapı değişikliklerine hız verilmiştir. Şu anda 200 tren günlük olarak çalışmakta özellikle nüfusun yoğun olduğu bölgelerde ulaşımı rahatlatmaktadır. Ayrıca eski raylar yenilenmiş,yenileri yapılmış ve yapılmaktadır. Nahariya ve Hayfa nın kuzeyinden Kudüs ve Tel Aviv e, oradan güneye Beersheba ya kadar olan eski rotaya Tel Aviv den şehrin elmas merkezine kadar olan gibi yeni hatlar eklenmiş ve yeni hat çalışmaları devam etmektedir. Havaalanları talebi karşılamakta zorlanmaktadır. İsrail in uluslararası havaalanı Tel Aviv yakınlarındaki Ben Gurion Havaalanı olup 2004 yılında açılan üçüncü terminaliyle yolcu ve kargo taşımacılığının merkezini oluşturmaktadır. Elyat ve Kudüs teki havaalanlarından da özel uçuşlar gerçekleştirilmektedir. Ülkenin Başlıca limanları Akdeniz Kıyısındaki Hayfa ve Ashdod limanları ile Kızıldeniz kıyısındaki Elyat limanıdır. 17 Şubat 2005 yılı itibariyle Hayfa, Aşhod ve Eliot Limanları İsrail Liman Otoritesinden lavedilmiş ve ilerde özelleştirilmek üzere bağımsız devlet limanları statüsüne getirilmiştir. Güneyde Gulf of Aqaba limanı ile Gaza Bölgesi nin ihtiyaçlarını karşılayan Gaza limanı bulunmaktadır İletişim (Telekomünikasyon) 1984 yılından bu yana hükümet iletişim altyapısını düzenlemek ve devlete ait telekomünikasyon şirketi Bezeq in monopolüne son vermek amacıyla çeşitli yasal düzenlemeler yapmıştır. Ulaşım alt yapısının aksine telekomünikasyon alanında çok hızlı gelişmeler sağlanabilmiştir yılında her 100 kişiden yalnızca 20 si telefon hattına sahip iken bu sayı 2001 yılında 47,5 kişiye yükselmiştir. Yaklaşık 1 milyon müşterisi olan Pelephone ve Cellcom firmalarının yanı sıra 1998 yılından itibaren Partner Orange firması da kısa zamanda edindiği 110 bin müşterisi ile üçüncü mobil telefon firması olarak hizmet sunmaktadır. Bunlara ek olarak MIRS te dördüncü operatör son olarak hizmet vermeye başlamıştır yılı sonu itibariyle nüfusun %97,6 si mobil telefon kullanmaktadır. İsrail uydu ve kablolar aracılığı ile dünyanın belli başlı ticari, finanssal ve akademik ağlarına tam anlamıyla bağlanabilmektedir. İsrail de hızlı İnternet erişimi son yıllarda gelişme göstermiştir.2003 yılı itibariyle nüfusun %30 u bundan yaralanmaktadır. Buna ek olarak ADSL kullanımı %67, kablo net kullanımı %33 tür.

14 Basın Güvenlikle ilgili olan konularda sansür olmakla birlikte, bunun dışında kalan konularda medya için basın özgürlüğü esastır. Dokuz İbranice olmak üzere Arapça, İngilizce, Rusça dahil, birçok günlük gazete çıkmaktadır. Değişik ilgi alanlarına hitap eden çeşitli dillerde 1000'in üzerinde periyodik yayın vardır. Radyo ve televizyon İsrail Yayın Kurulu'nun denetimi altındadır. İsrail'in Sesi (Kol Israel) adlı radyo kanalı farklı dinleyici gruplar için çeşitli dillerde yayın yapmaktadır. Arapça yayın yapan radyo istasyonu müzikten güncel sorunların tartışılmasına kadar geniş bir yelpazede program hazırlamaktadır. III. DIŞ TİCARET 3.1. Dış Ticaretin Genel Değerlendirmesi İsrail ekonomisinin hem yerli sanayiinin hammadde ihtiyacı hem de döviz gelirleri açısından dış ticarete bağımlılık oranı oldukça yüksektir. İsrail ekonomisi, doğal kaynaklar açısından yaşadığı kısıtlar nedeniyle hammadde, petrol ve sanayi ürünlerindeki fiyat hareketlerinden kolayca etkilenmektedir. Hem ihracattan sağladığı döviz gelirleri açısından; hem sanayi için gerekli hammadde ithalatına duyulan zorunluluk açısından dış ticarete büyük ağırlık vermektedir. İsrail in hızla büyüyen dış ticaret hacmine, askeri harcamalar ve yatırım malları ile hammadde ithalatı gereksiniminden kaynaklanan sürekli artan dış ticaret açığı eşlik etmektedir. Tablo8: İsrail in Dış Ticareti (fob, milyon$) İhracat İthalat Dış Ticaret Açığı Kaynak: EIU- Economist Intelligence Unit, Israel, Country Report, Ocak 2004 *: EIU tahmin İsrail in 2003 yılı mal ithalatı 32,3 milyar dolar, ihracatı ise 30,1 milyar dolar olup toplam dış ticaret açığı 2,1 milyar dolardır yılında dış ticaret açığının azalması ekonomideki ihracata dayalı düzelme programına bağlıdır. Doların değer kaybetmesi ABD ye yapılan ihracatta azalma olmasına neden olmuştur. Amerika nın İsrail açısından önemli bir pazar olması bu gelişmenin ticaret açığının artmasına neden olmuştur.ithalat fiyatları açısından EURO değeri daha fazla önem taşımaya başlamıştır. İhracatta başlıca ürünler; deri, kauçuk, lastik, tekstil elyafı, mineraller, demir -çelik, demir dışı metaller, metal mamuller, makineler ve ulaşım araçları, kimyasal ürünler, işlenmiş elmas, tarım ürünleri ve gıdadır. Başlıca ithalat kalemleri ise hammadde, enerji, tarımsal gıda, makineler, ulaşım araçları, deri, mantar, ağaç, kağıt, cam, demir-çelik, kimyasal ürünler, mineral yakıtlar, işlenmemiş elmastır.

15 Tablo9: Başlıca Ürün Grupları İtibarıyla İhracat, 2004(fob, milyon dolar) Tarımsal Ürünler Sanayi Ürünleri Makina, elektronik ve metaller Kimyasallar Tekstil, hazır giyim ve deri Gıda Kauçuk ve plastik Mücevher İşlenmiş mücevher TOPLAM a: IMF İstatistikleri b: Verilen rakamların toplamı genel toplam değildir. c: Kategoriler değiştiği için bir önceki yılı tam karşılamıyor Kaynak: EIU- Economist Intelligence Unit, Israel, Country Profile, 2004 İsrail, döviz gelirlerinin önemli bir kısmını turizm ve işlenmiş elmas ihracatından sağlamaktadır. Meyve ve sebze ihracatından sağlanan gelirler ise tarım ürünleri içinde en büyük paya sahiptir. İşlenmiş elmas dahil, imalat sanayii ürünleri toplam ihracatın %90'ından fazlasını oluşturmaktadır. İhracatın yapısı ise yüksek teknoloji gerektiren ürünlere yönelmektedir. Yüksek teknoloji gerektiren kimyasal maddeler, tıbbi malzemeler, optik cihazlar, bilgisayarlar ve malzemeleri, elektronik eşyalar, savunma ve haberleşme ile ilgili ürünler çoğunlukla ihraç edilmektedir. Tablo10: Başlıca Ürün Grupları İtibarıyla İthalat, (cif, milyon dolar) Tüketim Malları Dayanıksız Dayanıklı Ara Malları Mücevher(net) Benzin Yatırım Malları TOPLAM *: IMF İstatistikleri Kaynak: EIU- Economist Intelligence Unit, Israel, Country Profile, 2004

16 Tablo11: İsrail i İthalatındaki Başlıca Ürünler, 2003 Ürün Adı Değer 1000$ İthalatı nda Artış Eğilimi , % İthalatında Artış Eğilimi , % Dünya İthalatında Artış Eğilimi , % Dünya İthalatındak i Payı, % Dünya İthalatındak i Sırası Bütün Ürünler Mineral Yakıtlar, Mineral yağlar ve Müstahsalları Plastik ve Plastikten Mamul Eşya Organik Kimya Eczacılık ürünleri Muhtelif Kimyasal Maddeler Hububat Yağlı Tohum ve Meyvalar, Kabuklu Yemişler Uçucu Yağlar, Rezionitler, Parfümeri, Kozmetikler Debagat ve Boyacılıkta Kullanılan Hülasa Yenilen çeşitli Gıda Müstahzarları Şeker ve Şeker Mamulleri Sabunlar,muml ar,yağlanabilir maddeler

17 İnciler, Kıymetli Taş ve Metal Mamulleri, Madeni Paralar Etler ve Yenilen Sakatat Kaynak: ITC-Trade Map 3.2. Dış Ticaret Anlaşmaları İsrail kurulduğu tarihten beri açık bir ekonomi politikası sürdürmüş ve dünya ekonomileri ile bütünleşmeyi amaç edinmiştir. Hammadde açısından dışa bağımlı olan İsrail, bunları en avantajlı şekilde ve ucuz maliyetle edinebilmek için güçlü ekonomik kuruluşlar veya ülkelerle çeşitli anlaşmalar imzalamışlardır. Bir başka ifade ile İsrail'in dış ticareti dünyadaki temel ticari akış içerisinde gelişmiş ülkelere yönelmiştir. İsrail DTÖ üyesi olup, DTÖ Anlaşmasını 1995 yılında onaylamıştır. Bunun yanında İsrail AB, ABD, Türkiye, EFTA, Kanada, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Macaristan, Polonya ve Slovenya ile Serbest Ticaret Anlaşmaları, Ürdün le de, 4 yıllık bir süre için uygulanacak olan, karşılıklı tavizler öngören bir anlaşma imzalamış bulunmaktadır. Bu anlaşmaların yanı sıra Filistin Kurtuluş Örgütü ile İsrail in Paris Anlaşması ile birlikte imzaladığı ve süresi Mayıs 1999 da sona eren bir Ekonomik İlişkiler Protokolü bulunmaktadır. İsrail son olarak 14 aralık 2004 yılında Belçika yla vergi antlaşması imzalamıştır. ABD-İsrail Anlaşması İsrail e çok geniş menşe kuralları imkanları tanımış olup, bu anlaşma sayesinde İsrail, ABD pazarına en düşük ortalama gümrük vergi oranı ile (%0,8) girme imkanına sahip olmuştur. İsrail in MFN bazında uyguladığı gümrük vergilerinin ortalaması %8,6 dır. Ancak, İsrail in elmaslar hariç ithalatının yaklaşık %75 i serbest ticaret anlaşmaları kapsamında gerçekleşmekte olup, bu nedenle uygulamada gümrük vergilerinin ortalaması %1 e düşmektedir. İsrail in ülkeler itibariyle dış ticaretini gösterir Tablo:12 nin incelenmesinden görüleceği üzere; dış ticaretindeki en önemli ülke ABD dir. Tablo12: Başlıca Ticari Partnerleri (Milyon dolar) İhracat ABD Belçika-Luksemburg Hong Kong İngiltere Almanya Hollanda İtalya Japonya Fransa

18 İhracat (Toplam içindeki payı) ABD Belçika-Luksemburg Hong Kong İngiltere Almanya Hollanda İtalya Japonya Fransa İthalat ABD Belçika- Luksemburg Almanya İngiltere İsviçre İtalya Fransa ,183 Hollanda Japonya İthalat(Toplam içindeki payı) ABD Belçika-Luksemburg Almanya İngiltere İsviçre İtalya Fransa Hollanda Japonya Kaynak: EIU- Economist Intelligence Unit, Israel, Country Profile, Dış Ticaret Rejimi İsrail in tarife yapısı Harmonize Sistemidir. Gümrük oranları ad-volarem değerler olarak hesaplanır. Uygulanan gümrük vergilerinin oranları gümrük mevzuatında detaylı olarak belirlenmektedir. İsrail'de çalışacak yabancı işçiler beraberlerindeki eşyaları ticari mal olmadığını garanti ederek gümrüksüz ülkeye sokabilirler. Ancak bu işlemlere zaman zaman özel uygulamalar getirilebilir.

19 Ülkede ithalat ve ihracatın tamamıyla serbest olarak yapılması amaç edinilmiştir. Çeşitli uyuşturucu ve halk sağlığına uymayan ürünler dışında ticaret rejiminde ithalatı yasaklanan ürün bulunmamaktadır. Ancak her ülkede olduğu gibi çeşitli vergilerle yerli üreticilerin korunması yoluna gidilmiştir. İsrail'den yapılan ihracatta da bazı kısıtlamalar söz konusudur. Bunlar genellikle stratejik mallar, savaş silahları, canlı hayvanlar ve antikalardır İthalat Düzenlemeleri Dış ticarete verilen önemin yanı sıra, iç piyasayı korumak amacıyla belirli mallarda kısıtlamalar uygulanmaktadır.tüm dünyadaki benzer uygulamalar gibi kamuya zararlı mallar dışında, yerli ve özellikle bebek endüstrilere zarar verecek malların ithali yasaklanmıştır. Ayrıca, bazı malların ithalatında ithalat lisansları gerekmektedir. Bununla birlikte anti-damping yasası da katı bir şekilde uygulanmaktadır. Liman girişi, paketleme, etiketleme gibi konularda da özel düzenlemeler mevcuttur. Gümrük vergilerinin dışında ithalattan alınan vergiler; alım vergisi, koruma amaçlı vergi ve damping vergisidir. Alım vergisi; araba, televizyon, kamera, video, kozmetik gibi tüketim malzemelerine yönelik olup gümrük vergisine ek olarak malın değeri üzerinden hesaplanmaktadır. Koruma amaçlı vergiler; gıda, tarımsal ürünler ile belirli iplik ve giysilerin ithalatına uygulanmaktadır. Damping vergisi ise bazı kağıt ve çubuk demir ürünlerine uygulanmaktadır. İthalat süreci uluslararası normlara uygun olarak gerçekleşmektedir. Bir limana ulaşan malların gerekli olan tüm belgeleri mutlaka eksiksiz olarak tamamlanmış olması gerekmektedir. Belgeler malın geçici veya nihai değeri ile tarife klasifikasyonunu belirleyecek olan Gümrük İadesi kontrolünde doldurulmaktadır. İsrail, yerli ürünlerini korumak amacıyla da ithal ürünlere karşı birtakım vergiler uygulamaktadır. Bunlardan birincisi ürünün kabul edilebilir bir gümrük değerine gelebilmesi için gümrük işlemlerinden önce ürünün cif değerine belli bir yüzde eklenmesi olan HARAMA, ikincisi ise gümrük vergisinden sonra ve alış vergilerinden önce uygulanan TAMA vergisidir. Buna ilaveten, İsrail limanlarının kullanımı karşılığında ithal edilen ürün, cif değerinin %1,3 üne tekabül eden ek bir liman vergisine tabidir. Otomobilden, tarım ürünleri ve yiyecek maddelerine kadar uygulanan satış vergisi oranı %25 ila %95 arasında değişmektedir. Elektronik ürünler, inşaat malzemeleri, ofis ekipmanları başta olmak üzere birçok ürüne uygulanan satış vergisi oranları düşürülmüş ya da kaldırılmıştır. Mallar gümrük muayene belgeleri ve ithalat kısıtlamalarına uygunluğunu sağlamak için incelenmektedir. Gümrük vergileri malların serbest bırakılmasından önce ödenmek zorundadır. Ancak mallar re-export amacıyla ithal ediliyorsa, vergiler re-export yapan tarafa geri ödenmektedir yılında açılan serbest ihracat işleme bölgeleri kapsamında gerçekleştirilen ithalat işlemleri gümrük vergisinden muaf tutulmaktadır. İhracata yönelik üretimde kullanılacak hammadde ithalatı üzerinden tahsil edilen vergilerin ise vadeli olarak ödenmeleri mümkündür. İsrail ithalat kısıtlamalarını AB ve ABD ile imzaladığı Serbest Ticaret Anlaşmaları paralelinde kaldırmıştır. Yabancı motorlu araç üreticileri İsrail'e serbestçe ithal ettikleri

20 araçları için İsrail'de bakım servisi oluşturmak zorundadır. Belirli grup malların da; sağlık, çevre, ahlak ve benzeri kamu zararına yol açacak bazı durumlar baz alınarak İsrail'e gidişi yasaklanmaktadır. Ayrıca geniş bir ürün grubunun İsrail'e ithali lisans ve/veya izin gerektirmektedir. İzin başvuruları ilgili bakanlıklara yapılmaktadır. Gümrük vergi değerleri öncelikle tarife klasifikasyonu temelinde belirlenmektedir. İşlemler genellikle CIF (mal bedeli+navlun+sigorta) bedeli olarak yapılmaktadır. Bunun içinde öncelikle malın spesifik grubu için uluslararası fiyat düzeyleri baz alınmaktadır İthalat Kısıtlamaları İsrail e ithalatta çoğu ürünün ithalat lisansı almasına gerek olmadığı gibi, idari ve miktar kısıtlamalarına da tabi değildir. Ülkede yürürlükte olan ithalat kısıtlamaları kapsamında sadece belirli ürünlerde ithalat lisansı talep edilmekte olup Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca temin edilmektedir. İsrail, ülkeye ithalatta belirli kısıtlamalar ve yasaklar uygulayan ülkelere özel bir ithalat politikası uygulamaktadır. Lisans ve permi ile ilgili bilgiler, ürünün ilgili olduğu bakanlık tarafından temin edilmektedir. İsrail tarım ürünleri ithalatı, kotalar, lisans kısıtlamaları, koşer olmayan etlere uygulanan ithalat yasağı başta olmak üzere birtakım kısıtlamalar uygulamaktadır. Ülke içinde satışa sunulacak ithal ürünlerin kamu ahlakı, çevre ve sağlık standartlarına uygun olması ve üzerinde İbranice etiket bulunması gerekmektedir. Koşullu ithalata sahip ürünlerin onay alması zorunludur. Bu kapsamda gıda ürünleri, meşrubat, bazı tekstil ürünleri, patlayıcı ve yanıcı maddeler ve makineler başlıca ürünler arasındadır. İthalatçı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca çıkarılan ve Ticaret Odalarında bulunan ithalat lisansı başvuru formunu doldurmak zorundadır. Onay sonunda, başvuru imzalanır ve damgalanır. Malın cinsine göre bu ithalat lisansı Standartlar Enstitüsünce test edilebilmektedir. İthalat lisansına başvuran ithalatçının İsrail de ikamet ediyor olması, İsrail de kayıtlı ve kar amacı gütmeyen ticari bir şirket olması gerekmektedir. Kıymetli madenler, tekstil ürünleri, motorlu taşıtlar, ayakkabı ve giysi gibi ürünlerin ithalatında bazı ilave kriterler bulunmaktadır. IV. TÜRKİYE İLE TİCARET 4.1. Türkiye İsrail Dış Ticareti Sanayi ürünlerinde gümrük vergisi muafiyeti ve indirimleri, bazı tarım ürünlerinde ise pazara giriş kolaylıklarını kapsayan Serbest Ticaret Anlaşmasının yürürlüğe girdiği 1997 yılından bu yana Türkiye-İsrail ticaret hacminde önemli artışlar kaydedilmiştir.