I. ULUSLARARASI ŞEYH ŞA BÂN-I VELÎ SEMPOZYUMU

Transkript

1 Kastamonu Üniversitesi I. ULUSLARARASI ŞEYH ŞA BÂN-I VELÎ SEMPOZYUMU -ŞEYH ŞA BÂN-I VELÎ'Yİ ANMA VE ANLAMA- -İkinci Cilt- 4 6 Mayıs 2012 Kastamonu 1

2 KASTAMONULU ŞEYH ŞÂBÂN-I VELÎ HAZRETLERİNİN TASAVVUF TARİHİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ Kamil Şahin Araştırmacı, Türkiye Prof. Dr. Fuad Yöndemli Necmettin Erbakan Üniversitesi, Türkiye Çok güç şartlar altında yapılacak hizmetleri mânevî rehberler bulur. Onların telkinleri kalpler ve vicdanlarda derin ümit izleri meydana getirir. Çünkü mâneviyat çeşmesinin musluğunu her devirde taşıyan bir devletli bulunmaktadır. Osmanlı dönemi (16.)yüzyılın sonları ile (17.) yüzyılın başlarında bu büyük görev de; Kastamonu lu ve bu bölgede yaşamış olan, Şeyh Şâbân-ı Velî Hazretlerine verilmiştir. Cenab-ı Hak, îman aşkı ile tutuşan, Allah sevgisinin derin zevki içerisinde ruhunu her an tazeleyen, bu veli kullarını övmüş ve Kur ân-ı Kerim de şöyle buyurmuştur: Bilesiniz ki, Allah ın dostlarına korku yoktur; onlar üzülmeyecekler de. Onlar, iman edip de takvaya ermiş olanlardır. Dünya hayatında da ahirette de onlara müjde vardır. Allah ın sözlerinde aslâ değişme yoktur. İşte bu, büyük kurtuluşun kendisidir578[1]. Allahü Teâlâ(c.c.)bu âyet-i Kerimede; güzel bir iman-ı kâmil ve Allah tan korkan, Allah ın velî kullarını, korku ve üzüntü endişesi olmayan iki cihan saadeti ile müjdelemiş, bu şerefli kullarını büyük ihsana kavuşturacağını haber vermiştir579[2]. 1. Kastamonu Bölgesine Gelen İslâm Büyükleri İslâm tarihinde Hendek Gazvesi olarak geçen ve Medine-i Münevvere de meydana gelen Hendek Muharebesi (5/627) yılından sonra, Peygamberimiz Hz. Muhammed Mustafa(s.a.s.) bir Hadis-i şeriflerinde: İstanbul bir gün mutlaka fethedilecektir. Onu fetheden kumandan ne iyi ne hayırlı kumandandır. Onun askeri de ne iyi ne hayırlı askerdir580[3], buyurmuşlardır. Peygamberimizin (s.a.s.) bu hadisi şeriflerinde müjdesini verdiği İstanbul un fâtihi, komutanı ve o mutlu askerlerinden olabilmek için (48/668) yılından itibaren, denizden ve karadan İstanbul üzerine bir çok seferler düzenlenmiştir. 578[1] Kur ân-ı Kerim, Yûnus, â [2] Abdünnâfî Efendi, Müntehabât-ı Nâfia-i Risâle-i Kuşeyriyye, Maarif Nezareti, Atik Zaptiye Mat. İstanbul 1307/ 1889, s [3] Ebû Abdullah Muhammed b.ismail el-buhârî, et-târihu l-kebîr, Tah. Mahmud İbrahim Zâhid, Dâru t-turâs, Kâhire 1398/1977, c.1, s

3 382 Kastamonu Üniversitesi Bu seferler sırasında, Peygamberimizi(s.a.s.) bizzat gören Ashâb-ı kiram ile Ashab-ı Kiramı gören Tabiîn in de içinde bulunduğu Anadolu ya birçok İslâm büyükleri gelmişlerdir. İşte bu seferlerden birisi de; Emevî Halifesi Süleyman b. Abdulmelik (96-99/ ) tarafından kardeşi Mesleme b. Abdulmelik i (ö.121/739) komutan tayin ederek 93/711 yılında İstanbul Fethine gönderdiği seferdir. Komutan Mesleme b. Abdulmelik, Malatya üzerinden gelerek Amasya ve eski ismi Hısnü l-hadid (Çankırı)581[4] ve Kastamonu (Kestamîyâ, Kastamûniye)582[5] bölgelerinin fethettikten sonra İstanbul üzerine seferlerine devam etmiştir. İstanbul Seferleri Abbâsiler döneminde de devam etmiştir. Abbâsî halifesi Hârûnurreşîd (181/797) yılında Bilecik ve Söğüt ün fethetmiş, kış aylarının yaklaşması sebebiyle, kışı burada geçirdikten sonra Çorum (Yenkoniya) Çankırı ve Kastamonu bölgelerinin fethine sağlayıp, İstanbul üzerine harekata devam etmiştir. 2. Şeyh Abdulkâdir Geylânî (k.s.) nin Soyunun Danişmendli Dönemi Kastamonu Bölgesi Fethinde Hizmetleri Kastamonu, Danişmendli döneminde ( M.) yıllarında, Danişmendli Devleti nin kurucusu Melik Danişmend Ahmet Gâzi ( M.) nin emriyle komutanlarından Çorum-Osmancık Fâtihi Osman b. Ebiye (ö.12.yüzyıl başları) ile Çankırı Fâtihi Şeyh Karatekin (ö.500/1106?) tarafından 468/1075 yılında Sinop a kadar olan bölgelerin fethini sağlamışlardır583[6]. Danişmendli döneminde Kastamonu bölgesinin mânevî fethinde, Kadiriye Tarikatı nın kurucusu Şeyh Abdulkadir Geylanî (k.s.) nin (ö.561/ ) mânevî hizmetleri olmuştur. Abdulkadir Geylanî (k.s.) soyundan gelen şeyhlerin de Kastamonu ve bölgesi halkının mânevî yönden eğitilmesinde, İslâmiyet in Kastamonu bölgesinde yayılıp yerleşmesinde, mânevî hizmetleri büyük olmuştur. Şeyh Abdulkedir Geylanî soyundan gelenlerin de, Osmanlı döneminde 1120/1708 tarihine gelinceye kadar, Kastamonu da Kâdiriye Tarikatı şeyhleri, Akıl hastaları (psikiyatrik) hastalar ile saralı hastaları Kur ân-ı Kerim den âyetler ile Hadis-i Şerifler okuyarak tedavi (telkın) etmişlerdir584[7]. Şeyh Abdulkadir Geylânî (k.s.) soyundan gelen Şeyh Abdulfettâh Efendi nin türbesi de Kastamonu Yılanlı Dâruşşifâsı önünde bulunmaktadır. 581[4] Ebû Cafer Muhammed b. Cerir et-taberî, Târîhu l-ümüm ve l-mülûk, Dâru l-maârif, Mısır, c. 4, s. 469 ; Ebü lfidâ el-hâfız İbn Kesir ed-dımeşkî, el-bidâye ve l-hidaye, Dâru l- Kütübi l-ilmiyye, Beyrut, c. 5, s. s [5] Takvîmü l-buldân, Ahmed b. el-kalkaşandî, Subhu l- Aşâ fî-sınâati l-inşâ, Tah. Nebil Halid el-hatîb, Dârulfikr, I. Tab. Beyrut 1407//1987, c. 5, s ; Ebû Cafer Muhammed b. Cerir et-taberî, Târîhu l-ümüm ve l-mülûk, Dâru l-maârif, Mısır, c. 4, s. 469 ; Ebü l- Fidâ el-hâfız İbn Kesir ed-dımeşkî, el-bidâye ve l-hidaye, Dâru l-kütübi l-ilmiyye, Beyrut, c. 5, s. s [6] Danişmendnâme, Meclis [7] Başbakanlık Osmanlı Arşivi, HAT. Dosya 1602, Gömlek 34.

4 Kastamonu ve bölgesi hemen hiçbir zaman, Cenab-ı Hakkın velî kullarından yoksun kalmamış ve Osmanlı döneminde, eskiden Çorum Osmancık a bağlı olan, Fatih Sultan Mehmed Han ın Hocası ve Şeyhi Akşemseddin(k.s.) hazretlerinin annesi de buralıdır. Akşemseddin(k.s.) Hazretleri, Yüce Peygamberimiz Hazreti Muhammed Mustafa (s.a.s.) in: İstanbul bir gün mutlaka fethedilecektir Hadis-i şerifinde müjdelenen övgüsüne mazhar olmuş, İstanbul fethini saatine varıncaya kadar kerametleriyle haber vermiş, büyük velî ve Allah dostlarından birisidir. Son yıllarda bazı yabancı yazarlar tarafından, İstanbul un fetih müjdesini Fâtih Sultan Mehmet Hazretlerini bildirdi diye Akşemseddin Hazretleri hakkında bazı olumsuz yazılar yazılmaktadır. Bir kısım kimselerde İslâmiyetin bu düşmanlarının kötü propaganla-rına âlet olmaktadırlar. Ashâb-ı kiram dan Ebû Hüreyre(r.a.) ın rivayetine göre Peygamberimiz Cenab-ı Hakkın bir Hadis-i Kudsî de: Her kim benim vêlî kullarıma düşmanlık ederse, muhakkak ben onlara harp açarım585[8]. Allahü Teâlâ(c.c.) bu hadis-i kudsî ile bunlara daha dünyada iken cezalarının verileceğine işaret edilmiştir.. 3. Şeyh Şâbân-ı Velî(k.s.) in Tasavvuf Tarihindeki Yeri Din ve tarih sahnesinde isimleri ebedîleşmiş kimseler için, onların hayatlarını yazmak bir kader buyruğudur, bundan kaçınmak imkânı yoktur. Osmanlı döneminde Kastamonu da (ö / /)586[9] yılları arasında yaşamış, İslâm mutasavvıfları arasında yerini almış, büyük mutasavvıflardan birisi de Şeyh Şaban-ı Velî(k.s.) olmuştur. Şeyh Şâbân-ı Velî hazretleri, ilk Halvetî şeyhlerinden olan ve Çorum-İskilipli Şeyh Yavsî nin587[10] damadı ve Şeyhulislâm Ebsusuud Efendi nin eniştesi olan Şeyh Habib Karamanî (ö.902/1496) nin de588[11], bağlı olduğu Halvetîlik in Şâbâniye kolu Şeyhi dir. Hükümdarlar şimdiki durumu çok iyi bilirler. Fakat geleceği göremezler. Onu ancak kalp gözleri açık olanlar yani Allah ın (c.c.) velî kulları görebilirler589[12]. Bu sebeple her Müslüman hükümdarların yanında ona yardımcı olup, geleceği gösteren bir velî bulunur. Çünkü ananevî bir desteği yanına almadan kurulacak bir devletin ö mrü kısa olur. Şeyh Şâbân-ı Velî hazretleri, başta hükümdarlar ve devlet büyükleri olmak üzere herkesin de sevgi ve saygısını kazanmış ve Kastamonu bölgesi halkının İslâmi açıdan bilinçlenmesinde mânevî himmetini esirgememiştir. Bunu çok iyi bilen Osmanlı sultanları, Şeyh Şâban-ı Velî gibi(k.s.) bir büyük mutasavvıfı yanına almış ve onun mânevî şahsiyetinden yararlanmıştır. Kastamonu nun Müslüman halkı da, Şeyh Şâbân-ı Velî Hazretlerinin isminin de; ebediyen yaşaması ve unutulmaması ve Kastamonu ya 585[8] İlâhî Hadisler, Çev. Hasan Hüsnü Erdem, Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara 2005, s [9] Mustafa Tatcı-Cemal Kurnaz, Şaban-ı Velî mad. DİA. c. 38, s [10] Kâmil Şahin, Şeyh Yavsî, mad. DİA. c. 39, s [11] Kâmil Şahin Habib Karamânî mad. DİA. c. 14, s

5 Kastamonu Üniversitesi kerametleriyle uğur getirmesi için, bu büyük mutasavvıfın ismini de cadde ve sokaklarına vermişlerdir. Bu şehirlere de; felaketlere ve adâletsizliğe karşı Allah(c.c.) tarafından korunmuş şehir anlamına gelen el-mahmiyye-i Kastamonu ye, el-mahrûse-i Kastamoniye gibi unvanlar da vermişlerdir. Eğer mahallelerin çeşitli dönemlerde verilmiş değişik isimleri araştırıldığı zaman, Şeyh Şâbân-ı Veli nin, mahalle ve caddelere isimlerinin veriliş nedenleri de, belki de daha iyi anlaşılmış olacaktır. 3. Şeyh Şâbân-ı Velî Dergah ve Vakıfları Müslüman Türkler, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde bir ülkeyi fethedecekleri zaman, önce oraya mâneviyat âliminin önderleri olan her bakımdan maddî ve mânevî bakımdan kültürlü, mutasavvıfları gönderirlerdi. Bu mutasavvıf ve dervişler o ülkelerde, halkın eğitim merkezleri şeklinde dergah ve zâviyelerini kurarak, bölge halkının mânevî dünyasına hitap ederek o ülke halkını İslâmlaştırırlar ve mânevî fethi sağlamış olurlardı. Askerî bakımdan da o bölgelerde kurdukları dergâh ve zâviyeleri de, bir ileri karakol görevini îfa ederler ve daha sonrada bu mânevî fethi askerî fetihler takip ederlerdi. Mutasavvıflarda, hükümdarların kendilerine vakıf olarak verdikleri bu arazi parçası üzerinde dergah ve zâviyelerini kurarak, bahçesin de su çıkararak, sebze, meyve yetiştirmişler ve ekin etmişler bu kıraç toprakları ihyâ ederler, Kastamonu bölge halkının fakir ve yoksullarını doyurmuşlardır. Zâviyeler müritlerde gündüzleri bahçe ve arazi parçası üzerinde çalışmışlar, gecede ibadet ve zikirle meşgul olmuşlardır. Kastamonu lu Şeyh Şâbân-ı Velî hazretlerinin bu dergah ve zaviyesinde, her gelen yolcu ile Kastamonu bölgesi halkından fakir fukara burada güler yüzle karşılanmış, yiyecek, içecek yatacak ve barınacak yer bulabilmiştir. Hükümdarlar da mutasavvıflardan devletin bekası için hayırlı dualarını eksik etmemelerini istemişler ve hemen üç şeye de karış-mamalarını istemişlerdir. Bunlar da: Siyasete, Ehli sünnet görüşüne aykırı bir tutum takınmamalarına, fetvâ makamının fetvâsına karışma-malarını özellikle onlardan istemişlerdir. Bu üç hususa karışanlar da; bunu Simavna Kadısı oğlu Şeyh Bedreddin ve Aksaraylı Ali Efendi nin oğlu Olanlar Şeyhi590[13] gibi zatlar da bunu canlarıyla ödemişlerdir591[14]. Şeyh Şaban-ı Velî(k.s.) hazretleri; şeriat kurallarını uygulamada, tarikat yolunu düzenlemede doğrulukla davranmış, etrafına topladığı dervişler ve 590[13] Kâmil Şahin, Bünyamin Ayaşî mad. DİA, c. 6, s [14] Kâmil Şahin, Edebâlî mad. DİA, c. 10, s ; Osmanlı Devleti nin Mâvevî Kurucusu Şeyh Edebâlî nin Hayatı, Bilecik Belediyesi Kültür Yayınları, Yeni Çizgi Yayınları, Ankara 2008, s

6 dostlar topluluğundan 592[15].Din-i Mübin-i İslâm ın emirlerine aykırı bir harekette bulunmamalarını istemiştir. Görülüyor ki: Hemen hiçbir Müslüman devleti Osmanlılar kadar bütün ilim, din, tarikat ve tasavvuf mensuplarını bu kadar İslâm dâvasına bağlayamamış; onların devletin kuruluşunda bu kadar rol oynadıkları da belki de görülmemiştir. Tarikatlar arasında bu derece sağlam bir âhenk vücuda gelmemiş; hepsi Türk-İslâm mefkûresi uğrunda birleşmiştir. Sonuç: Din ve tarih sahnesinde isimleri ebedîleşmiş kimseler için, onların hayatlarını yazmak bir kader buyruğudur, bundan kaçınmak imkânı yoktur. Çünkü Şeyh Şâbân-ı Velî hazretleri gibi ahirete intikal etmiş, Îslâm a hizmetleri geçmiş bir büyük zatın hayatını yazmak çok büyük mânevî sorumluluk isteyen bir iştir. İşte Kastamonulu Şeyh Şâbân-ı Velî hazretlerinin mâneviyat dünyasındaki yeri ve önemini iyi anlayarak, onun güzel hayatında ve İslâmî yaşayış tarzı, gelecek nesillerimiz için alınacak bir çok dersler vardır ve güzel bir örnek teşkil etmektedir. Şeyh Şâbân-ı Velî Hazret-lerinin gelecek sempozyumlarda, onun hayatının mânevî yönünün, vakfiye, kitabe ve birinci derecede arşiv vesîkalarına dayanarak yazıl-ması, sadece menâkıbnâmelere bağlı kalmayarak, daha geniş bir şekil-de araştırılarak, meydana çıkarılması en içten dileğimizdir. 592[15] Abdulkerim Abdulkadiroğlu, Halvetîlik in Şâbâniye Kolu Şeyh Şâbân-ı Velî ve Külliyesi, Kastamo-nu Şeyh Şâbân-ı Velî Derneği Yayınları, I. Baskı, Kastamonu1991, s