T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) TESİSAT TEKNOLOJİSİ VE İKLİMLENDİRME

Transkript

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) TESİSAT TEKNOLOJİSİ VE İKLİMLENDİRME MERKEZÎ SİSTEMİ DEVREYE ALMA ANKARA 2008

2 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...iii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ MERKEZİ SİSTEMİN MONTAJ SONRASI KONTROLÜ Elektriksel ve Mekaniksel Kontrol İşlemleri Kontrol Test İşlemlerinde Kullanılan Araç ve Gereçler Gürültü Şiddetinin Ölçülmesi...4 UYGULAMA FAALİYETLERİ...8 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...16 ÖĞRENME FAALİYETİ MERKEZİ SİSTEME AKIŞKAN ŞARJI İŞLEMLERİ Merkezi Sistemi Vakumlama yapmak Vakum Pompalarını Kullanırken Dikkat Edilecek Hususlar Soğutma Sistemini Vakumlama Sebepleri Vakum Pompası Kullanma Yöntemleri Vakum ve Şarj İşlemlerinde Kullanılan Diğer Araç ve Gereçler Elektronik Vakum Göstergesi Elektronik Terazi Üçlü Vakum Derin vakumlama Merkezi Sisteme Soğutucu Akışkan Şarjı Alçak Taraftan Gaz (Buhar) Şarjı Yüksek Taraftan (Sıvı Hattından) Sıvı Şarjı...23 UYGULAMA FAALİYETİ...24 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...28 ÖĞRENME FAALİYETİ ELEKTRİKSEL VE MEKANİK TESTİ KONTROL İŞLEMLERİ Merkezi Sistemlerde Ölçme ve Kontrolün Önemi Ölçme ve Kontrol Türleri Debinin Ölçülmesi Hız Ölçümü Pervaneli (Çarklı) Anemometre Ortam Sıcaklığının Ölçülmesi Termometre Havadaki Nemin Ölçülmesi Hava hızı, nem ve sıcaklık ölçen birleşik cihazlar Mikromanometre Termomanometre Partikül Ölçme Cihazı Soğutucu Akışkan Kaçak Dedektörleri Gaz Analiz, Ölçme ve Kontrol Cihazları Gaz analiz cihazının fonksiyonları Gaz Analiz Cihazının Ölçtüğü, Soğutucu Akışkan Türleri...43 UYGULAMA FAALİYETLERİ...44 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...60 ÖĞRENME FAALİYETİ i

4 4. MERKEZİ SİSTEMİ İŞLETMEYE ALMA, AYAR VE BALANS İŞLEMLERİ Sistemin İşletmeye Alınması İşletmeye Alacak Personelinin Niteliği Alet, Takım, Ölçü Ve Kontrol Cihazları İşletmeye Almada İzlenecek Sıra Vantilatör Ve Aspiratörlerin İşletmeye Alınması Isıtıcı Bataryanın İşletmeye Alınması Soğutucu Bataryanın İşletmeye Alınması Kule, Kondenser (Yoğuşturucu) Pompalarının İşletmeye Alınması Su Soğutma Kulesinin İşletmeye Alınması Su Donanımının İşletmeye Alınması Elektrik Kumanda Panolarının İşletmeye Alınması Soğutma Grubunun İşletmeye Alınması Sistemin Çalıştırılması Kış Mevsiminde Sistemin Çalıştırılması Yaz Mevsiminde Sistemin Çalıştırılması İşletme Sırasındaki Kontroller Su Soğutma Kulesi Elektrik Kumanda Panosu Soğutma Sistemi Merkezî Sistemlerin Komple Test, Ayar ve Balans İşlemleri Test, Ayar Ve Balans Çalışmalarında Yapılan İşlemler Hava Sistemi Test, Ayar ve Balansı Hava Sistemi Test, Ayar Ve Balansı İçin Ön Hazırlıklar Ekipmanların Ve Sistemin Test, Ayar Ve Balansı Rapor bilgileri Su (Hidrolik) Sistemlerinin Test, Ayar ve Balansı Su (Hidrolik) Sistemlerinin Test, Ayar Ve Balansı İçin Ön Hazırlıklar Su Sisteminin Test, Ayar Ve Balansı Rapor Bilgileri...83 UYGULAMA FAALİYETLERİ...84 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...92 MODÜL DEĞERLENDİRME...93 CEVAP ANAHTARLARI...94 KAYNAKÇA...96 ii

5 AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK AÇIKLAMALAR 522EE0209 Tesisat Teknolojisi ve İklimlendirme Merkezî İklimlendirme ve Havalandırma Sistemleri MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI SÜRE 40/24 Merkezî Sistemi Devreye Alma Merkezi sistemi teknik kurallara uygun şekilde devreye almak, kontrolünü yapmak için hazırlanmış olan öğrenme materyalidir. ÖN KOŞUL YETERLİK MODÜLÜN AMACI EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Cihaz Seçimi, Merkezî İklimlendirmeElemanlarının Montajı, modüllerini almış olmak. Merkezî sistemi devreye almak. Genel Amaç Gerekli ortam sağlandığında merkezî sistemi devreye alma işlemlerini standartlara ve tekniğine uygun yapabileceksiniz. Amaçlar 1. Sistemi montaj sonrası kontrol edebileceksiniz. 2. Soğutucu akışkan dolumu yapabileceksiniz. 3. Elektriksel ve mekanik testlerini yapabileceksiniz. 4. İşletmeye alma işlemini yapabileceksiniz. Ortam Sınıf, atölye, laboratuvar, işletme, kütüphane, İnternet ortamı, ev vb. Sınıf Televizyon, sınıf kitaplığı, VCD, DVD, tepegöz, projeksiyon, bilgisayar ve donanımları, İnternet bağlantısı, öğrenme materyalleri Atölye Merkezî klima (iklimlendirme) santrali, merkezî klima eğitim seti, elektriksel ölçme aygıtları, pens, ampermetre, multimetre, anemometre, higrometre, termometre, el aletleri (lokma takımları, pense, tornavida, ikiağızlı anahtar takımları, cırcır anahtar vb.), vakum ve şarj aparatları, gaz kaçak dedektörü. Modül içinde, her öğrenme faaliyetinin sonunda yer alan sorulara vereceğiniz cevaplarınızla kendi öğrenme başarınızı kendiniz değerlendireceksiniz. Modül sonunda ise kazandığınız bilgi, beceri ve tavırları ölçmek amacıyla öğretmen tarafından hazırlanacak ölçme araçlarıyla değerlendirileceksiniz. iii

6 iv

7 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, İleri toplumlar, kalkınmanın gerektirdiği şekilde üretmekte ve teknolojiyi bilimsel anlamda kullanmaktadır. Artık gelişmiş ülke olmanın temeli kriteri, eğitime yeterince önem vermekten geçmektedir. Teknik eğitimin kitap gereksinimini karşılamak amacıyla MEGEP kapsamında hazırlanan eserlerden biri olan bu modül, günümüz bilim ve teknolojisine uygun şekilde hazırlanmıştır. HVAC (Isıtma, Havalandırma, Soğutma Ve İklimlendirme) sistemleri özellikle ülkemizde son yıllarda büyük atılım göstermiştir. Merkezi iklimlendirme sistemleri diğer bir çok sistemi de bünyesinde taşıdığı için ayrı bir öneme sahiptir. Merkezî sistemi devreye alma ; Merkezî iklimlendirme santrallerinin plan, proje ve yapım evreleri sonunda yer alan, ölçme, ayar, test, kontrol ve işletme kurallarını içine alan bir modüldür. Temel niteliğinde olan bu konu ve faaliyetleri istekle öğrenmeniz size soğutma teknisyeni olma yönünde katkılar sağlayacaktır. Başarılar... 1

8 2

9 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 AMAÇ Bu faaliyetteki bilgi ve becerileri kazandığınızda ve uygun ortam sağlandığında, gerekli donanımı kullanarak, merkezi klima sisteminin montaj sonrası kontrolünü tekniğine ve standardına uygun yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Merkezî sistemlerde yapılması gereken çalıştırma öncesi kontrol işlemleri ile ilgili bir araştırma yapınız. Klima santrallerinin devreye alınmasında kullanılan elektriksel ölçme, ayar ve test cihazları ile ilgili araştırma yapınız. Ev tipi soğutucularda yapılan elektriksel cihazların ölçme, ayar ve test cihazları ile klima santrallerinde yapılan işlem ve cihazları karşılaştırınız. Benzerlik ve farklar ile ilgili bir rapor hazırlayınız. İnternet ortamında üretim ve servis hizmeti veren kuruluşları araştırınız. Bu konuda öğretmeninizden yardım alınız. Bunların teknik özellikleri ve kullanımları ilgili bir rapor hazırlayıp sınıfta sunumunuzu yapınız. 1.MERKEZİ SİSTEMİN MONTAJ SONRASI KONTROLÜ 1.1.Elektriksel ve Mekaniksel Kontrol İşlemleri Elektrik motoru ve kompresörlerde akım, gerilim ve direnç kontrolleri.elektriksel yardımcı devre elemanların genel kontrol ve testlerinin yapılması.elektrik panolarının kontrolü, test edilmesi ve ayarlanması.sistemdeki motor ve fanların genel kontrol ve testlerinin yapılması.mekanik aksamdaki titreşim, ses kontrolü ve testi.merkezi sistemin genel temizlik kontrolü 3

10 1.2. Kontrol Test İşlemlerinde Kullanılan Araç ve Gereçler Resim 1.1: Pens ampermetre ve analog avometre (multimetre) 1.3. Gürültü Şiddetinin Ölçülmesi Resim 1.2: Desibelmetre çeşitleri (ses ve gürültü ölçer) Ses şiddeti, boş ortamlarda birden çok çalışma bölgelerine ayrı oturma ve çalışma yerlerinde baş yüksekliğinde ölçülmelidir. Ses ve gürültü ölçümleri desibelmetre denen cihazlarla yapılmaktadır. Ölçü noktalarının yer ve sayısı ölçme yerleri başlığında belirtildiği gibidir. Her durumda oturma ve çalışma yerlerinde ses şiddetleri, doğrudan doğruya ağızların yakınından ve karşılıklı duvarlardan ölçülmelidir. Ses ölçülmesinde kalibre edilmiş (önceden ayarlanmış) ölçme cihazları kullanılmalıdır. Yüksek akustik taleplerde frekansa bağlı olarak ses seviyesinin istenen değerlerde olması şarttır. Bir havalandırma ve iklimlendirme tesisinde oluşan ses şiddeti ve gürültü seviyesi, gerektiğinde akşam ve geceleyin olabildiği kadar veya daha az rahatsız edici olmalıdır. 4

11 Resim 1.3: Elektrik panolarının kontrolü Resim 1.4: Gevşek bağlantı ve vidaların sıkılması Resim 1.5: Bağlantı kablolarının genel kontrolü, hatalı olanlarının düzeltilmesi 5

12 Resim 1.6: Kontaktör, termik ve timer gibi otomatik kontrol elemanların ayarlarının yapılması 1.Üst muhafaza sacı 4.DC 24 V besleme devresi 2.Devre kesici 5.PLC kontrol 3.Fan devir hızı anahtarı 6. By-pass Kontaktör Resim 1.7: Elektrik panosu Resim 1.8: Soğutucu akışkan kaçak kontrol panelleri ve alarm düzenekleri 6

13 Resim 1.9 : Vana servomotorları Resim 1.10 : Damper servomotorları Kanal tipi CO 2 hissedici 6.Pitot tipi akış ölçer 10.Refraktometre 2.Oda tipi CO 2 hissedici 7.Damper termostatı (yağ analiz cihazı) 3.Hava fark basınç sensörü 8.Düşük su sıcaklığı kontrolü 11.Hız ve basınç ölçer 4.Su fark basınç sensörü (donma termostatı) 12.Hız ve basınç ölçer 5.Akış anahtarı (flow switch) 9.Debi ölçer Resim 1.11 : Merkezî sistemlerde kullanılan diğer ölçme ve kontrol cihazları 7

14 UYGULAMA FAALİYETLERİ UYGULAMA FAALİYETLERİ UYGULAMA FAALİYETİ-1.1 Mekanik Aksam (Kasnak, Mil, Rulman) Kontrolünü Yapmak İşlem Basamakları Aşağıda listesi verilen malzemeleri ev, iş, okul ve piyasadan temin ediniz. a)anemometre b)klima santrali (menfez, difüzör vb. hava ağızları) Öneriler Önlüğünüzü giyiniz. İş güvenliği ile uyarılara dikkat ediniz. Fan motor yatağını inceleyiniz. Yatak, rulman ve mili inceleyiniz. 8

15 Yatak sabitleme somunları tam olarak sıkılıp sıkılmadığını kontrol ediniz. Motor milinin dönüş yönünü kontrol ediniz. Kılavuz ray cıvatalarını sıkarak ya da gevşeterek ayarlayınız. Fan kasnağı altında ayar kolu olanları bu kolu sıkarak ya da gevşeterek kayış ayarı yapınız. Motor ve fan kasnağı dış yüzeyine mastar koyarak dengeleyiniz. Fan kayışlarını kontrol ediniz. 9

16 Soğutma kulesi soğuk su girişindeki şamandırayı kontrol ediniz. Elektronik su seviye cihazını kontrol ediniz. Motor gresörlüklerinin takılacağı bağlantı ağızlarını kontrol ediniz Gresörlük ile motor arasındaki bağlantıları inceleyiniz. Gresörlükleri yerlerine takınız. Gresörlüklerin belirli sürelerde kontrolünü yapınız gerektiğinde içine özel gres yağı doldurunuz. 10

17 Kontrol Listesi-1.1 Değerlendirme Ölçütleri 1. Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? 2. Devre elemanlarını kontrol ettiniz mi? 3. Motorun yatak, rulman ve milini kontrol ettiniz mi? 4. Motor milinin dönüş yönünü kontrol ettiniz mi? 5. Şamandıraların mekanik kısımlarını incelediniz mi? 6. Motor yatak gresörlüklerini kontrol ettiniz mi? 7. Gresörlükleri içinde yağ olup olmadığını incelediniz mi? DEĞERLENDİRME Evet Hayır DEĞERLENDİRME : Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz, HAYIR cevaplarınız var ise bu cevaplarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız. Tamamı EVET ise diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. 11

18 UYGULAMA FAALİYETİ-1.2 TGV Analizi, Ayarı ve Distribütör Kontrolü İşlem Basamakları Öneriler Aşağıdaki araçları ev, iş, okul ve piyasadan temin ediniz. a)klima santrali Önlüğünüzü giyiniz. b)tgv, distribütör İş güvenliği ile uyarılara dikkat ediniz. c)iki ağızlı anahtar, kurbağacık ç)tornavida TGV bağlantılarında gevşeklik var ve bu kaçak arama sonucunda ortaya çıkmışsa bunu iki anahtar yardımıyla kontra bir şekilde ve dikkatli biçimde sıkınız. TGV yi inceleyiniz. Uygun ölçüde takılıp takılmadığını, tekniğine uygun şekilde monte edilip edilmediğini kontrol ediniz. TGV üzerindeki renk ve harf kodları, anlamları R 11 : Mavi (H) R 401a : Mercan (X) R 12 : Sarı (F) R 134a : Mavi (J) TGV üzerindeki renk ve harf R 13 : Mavi (E) R 402a : Kum (L) kodları ile sistemde bulunan R 13b1 : Mavi (T) R 404a : Turuncu (S) soğutucu akışkanın uyumlu R 22 : Yeşil (V) R 500 : Turuncu (D) olup olmadığını kontrol ediniz. R 23 : Mavi (G) R 502 : Erguvan (R) R 114 : Mavi (B) R 503 : Mavi (W) R 124 : Yeşil (Q) R 717 : Beyaz 12

19 TGV yi ayarlayınız. Önemli : TGV ayar vidası saat yönünde döndürüldüğünde kısma, saatin ters yönü ise açmadır. Yani vana, musluk gibi çalışır. Eğer basınç artırılmak istenirse ayar vidası saatin ters yönü, basınç düşürülmek istenirse saat yönünde döndürülmelidir. Ayar vidasını uygun tornavida ya da alyan anahtar ile çeviriniz. Bir defasında ayarlama yaparken ¼ yani çeyrek turdan fazla çevirmeyiniz. Dikkat: Ayar vidasındaki 1 tur yani 360 lik bir dönme Tip T/TE2 RangeN model TGV lerde 4 C lik bir değişime neden olacaktır. Tip TES-55 Range N model olan TGV ler için ayar daha değişiktir. 1 tur yani 360 lik bir dönme 0,5 C gibibirdeğişime neden olacaktır. Onun için ayarlamayaı bu esaslara göre yapınız. TGV bulbının evaporatör dönüş borusuna doğru monte edildiğinden emin olunuz. Yanlış 13 Doğru

20 Dikkat : TGV bulbunun doğru montajı verimli bir soğutma elde etmek bakımından çok önemlidir. TGV ve distribütör ölçülerini katalog değerleriyle karşılaştırınız. Distribütör bağlantı borularını kontrol ediniz. Hatalı montaj, ezik, bükük olup olmadıklarını inceleyiniz. Evaporatör serpantinini kontrol ediniz. Montaj sırasında yüzeyinde inşaat artığı olup olmadığını inceleyiniz. Gerektiğinde bu artıkları temizleyiniz. Önemli : Evaporatör yüzeyinin temizliği çok önemlidir. Gerektiğinde temizliğini yaparak işletmeye alma öncesi evaporatörü hazırlayınız. 14

21 Kontrol Listesi-1.2 Değerlendirme Ölçütleri DEĞERLENDİRME Evet Hayır 1. Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? 2. Devre elemanlarını kontrol ettiniz mi? 3. TGV analizini yaptınız mı? Kullanılan TGV ile soğutucu akışkan uyumlu mu? 4. TGV ayarını tekniğine uygun şekilde yaptınız mı? 5. Distribütörü kontrol ettiniz mi? 6. Evaporatör serpantinini kontrol ettiniz mi? 7. Evaporatör serpantinini gerektiğinde temizlediniz mi? DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz, HAYIR cevaplarınız var ise bu cevaplarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız. Tamamı EVET ise diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. 15

22 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 1. Ses ve titreşim ölçmeye yarayan araçlara ne ad verilir? A)Termometre 2. B)Distribütör C)Kavrama D)Menfez B)Distribütör C)Damper motoru D)Distribütör TGV ayarında (Tip T/TE2 RangeN modellerde) 1 tur (devir) kaç C lik bir değişime yol açar? A) 1 5. D)Manometre TGV den sonra bağlanan ve soğutucu akışkanın evaporatöre eşit şekilde dağıtımını yapan eleman aşağıdakilerden hangisidir? A)Burç 4. C)Higrometre Motor yataklarını (mil, kovan, rulman) otomatik olarak yağlayan eleman aşağıdakilerden hangisidir? A) Gresörlük 3. B)Desibelmetre B)2 C)3 D)4 Volt, amper ve ohm gibi elektriksel büyüklükleri ölçmeye yarayan cihazlara ne ad verilir? A)Manometre B)Avometre C)Higrometre 16 D)Termometre

23 ÖĞRENME FAALİYETİ-2 ÖĞRENME FAALİYETİ-2 AMAÇ Bu faaliyetteki bilgi ve becerileri kazandığınızda ve uygun ortam sağlandığında, gerekli donanımı kullanarak, merkezi klima sisteminin vakum ve şarj işlemlerini tekniğine ve standardına uygun yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Üniversite kampus alanı içinde bulunan klima santralini inceleyiniz. Klima santrali içinde bulunan, soğutma, ısıtma ve havalandırma cihazları hakkında bir rapor hazırlayıp sınıf ortamında sunumunuzu yapınız. Soğutma ve klima sektöründe çalışanlardan, İnternet ortamında ilgili web sitelerinden özellikle klima santrali üretici ve montaj işlemleri yapan kuruluşları araştırınız. Bu bilgileri rapor hâlinde hazırlayınız. Klima santrallerinde uygulanan vakum ve şarj işlemlerini araştırınız. Sonuçları rapor hâlinde hazırlayıp sınıf içinde sunumuzu yapınız. 2. MERKEZİ SİSTEME AKIŞKAN ŞARJI İŞLEMLERİ 2.1. Merkezi Sistemi Vakumlama yapmak Vakum: Atmosfer basıncının (15.7 psi) altındaki basınçlar, 0 ile 30 skalalı inch cıva sütunu ile gösterilir. Vakumlama: Soğutma sisteminden hava ve nemin uzaklaştırılması. Mikron: Milimetre cıva sütununun binde biri olan basınç birimi. Tek Kademeli Pompa: Basmayı direkt olarak atmosfere yapan ve sütunu 1000 mikron aşağı çekebilen pompa. İki Kademeli Pompa: Basmayı bir ikinci vakuma yapan ve cıva sütununu 0.1 mikron seviyesine indirebilen pompa. (Not:İki kademeli pompalarda, vakum yaklaşık olarak 1000 mikrona ulaştığında gaz dengelemesi açılmalıdır. Bu nemin pompa yağında toplanmasını önler. Cıvalı Manometre: Bir U şeklinde cam tüp ve cıvadan oluşan basınç ölçüm cihazı. Yoğunlaşmayan Gazlar: Soğutucu sisteminde azot ve oksijen gibi gaz formunda kalan maddeler. Dikkat : Soğutma sistemini basınçlandırmak için asla oksijen kullanmayınız. Vakum Pompası Yağı: Vakum pompaları için imal edilen köpüklenmeyen, katkısız yağ. 17

24 Alçak Vakum: Tek kademeli pompa ile yapılabilen, 2000 mikron veya daha fazla olan vakum. Yüksek (derin) Vakum: İki kademeli pompa gerektiren mikron arası vakum. Mutlak Basınç: Gösterge basıncı ile atmosfer basıncının (15.7 psi) toplamı olan basınç Vakum Pompalarını Kullanırken Dikkat Edilecek Hususlar Vakum pompasının kendi kendine vakum oluşturup oluşturmadığını gözle kontrol ediniz. Bu işlem bazen pompa emişi tamamen kapatılarak yapılabilir. Her derin vakumlama işleminden sonra yağı değiştiriniz. Pompayı temiz tutun ve giriş ve çıkış deliklerini kapalı tutunuz. Soğutucu akışkanı vakum pompası içinden boşaltmayınız. Vakum pompasını düşük yağ seviyesi ile çalıştırmayınız. Resim 2.1: Vakum pompası çeşitleri Soğutma Sistemini Vakumlama Sebepleri Yoğunlaşmayan gazları sistemden uzaklaştırmak, Yağ içine girmiş soğutucu akışkanı uzaklaştırmak, Nemi sistemden uzaklaştırmakdır Vakum Pompası Kullanma Yöntemleri Sistemin boşaltılması için mutlaka uygun özellikte vakum pompası kullanılmalıdır. Sistemin nem almaması ve ileride tamiri mümkün olmayan sonuçlar doğurmaması için kesinlikle süpürme (purjing) yapılmalıdır. Gaz ve likit hattındaki valflerin servis portuna manifoldu bağlayınız. 18

25 Manifoldun orta ucunu vakum pompasına bağlayınız. Vanaları açın ve pompayı çalıştırınız. Sistemi 760 mmhg seviyesine kadar vakumlayınız. Manifoldun vanalarını kapatın. Şarj hortumunu çıkarın ve pompayı durdurunuz Vakum ve Şarj İşlemlerinde Kullanılan Diğer Araç ve Gereçler Vakum ve şarj istasyonları Manifold (birleşik manometre grubu) Vakum ve şarj adaptörleri Manometre ve hortumlar. Şarjlı elektronik terazi Soğutucu akışkan tüpü Geri kazanım cihazı Elektronik vakum göstergesi İğneli valf, dalma valf vb Resim 2.2 : Manifold (birleşik manometre) Resim 2.3: Elektronik vakum göstergesi Resim 2.4 : Elektronik terazi Elektronik Vakum Göstergesi 29 cıva değerinin altına kadar hassastır. 50 mikrona kadar hassas okuma olanağı verir. Derin vakum pompası ile kullanılır. Bütün kullanıldığı değerler için yeterli ve kesin sonuç verir. Ancak basınçlı soğutucu akışkanın vakum sensörüne girmesine izin verilmemelidir. Bu, cihaza zarar verebilir. Sistemdeki tüm basınç ölçümleri basınç manometresi ile yapılmalı, sistemde kullanılan gaz cinsine göre uygun manometre kullanılmalıdır. Özellikle R 22 li sistemlerde kullanılan hortum ve manometre, yağ şarjı da yapıldığı düşünülürse 407 ya da 410 ile çalışan sistemlerde asla kullanılmamalıdır. 19

26 Resim 2.5: Elektronik terazi ile şarj yapmak Elektronik Terazi Sisteme ilâve gaz şarjı yapılacaksa ya da sistemde hiç gaz yoksa mutlaka boru mesafesi hesaplanarak ve gaz terazisi ile tartılarak verilmelidir. Gaz şarjı yaparken terazi mutlaka düzgün bir zemin üzerinde olmalıdır Üçlü Vakum Şarj manifoldunu sisteme şekildeki gibi bağlayınız. Soğutma sistemindeki servis valfini açınız. Gösterge 5 inch e düştüğünde şarj manifoldunun emme tarafındaki vanayı açınız. Pompayı vakum 29 inch cıva değerine ininceye dek çalıştırınız. Manifolddaki vanayı kapatıp pompayı durdurun ve yüksek taraf vanasını açarak sisteme 5-10 psig gaz veriniz. Soğutma sistemindeki kompresörü çalıştırıp gazın sistemde dolaşmasını sağlayınız. Yukarıdaki işlemleri iki defa daha tekrarlayın. Böylece sistem soğutucu akışkan şarjına hazır hâle gelecektir. 20

27 Şekil 2.1: Üçlü vakum bağlantısı Şekil 2.2 : Derin vakum bağlantısı 21

28 Derin vakumlama Şarj manifoldunu sisteme şekildeki gibi bağlayınız. Soğutma sistemindeki servis valfini açınız. Şarj manifoldunun emme tarafındaki vanayı açınız. Pompayı vakum 30 inch veya 500 mikrona ininceye dek çalıştırınız. Bu basınca ulaşıldığında yaklaşık 20 dakika daha çalıştırınız. Manifolddaki vanayı kapatıp pompayı durdurunuz. Emme tarafında herhangi bir basınç artışı olup olmadığını kontrol edin. Eğer artış olursa kaçak olasılığı mevcuttur Merkezi Sisteme Soğutucu Akışkan Şarjı Alçak Taraftan Gaz (Buhar) Şarjı Özellikleri Şarj edilmiş bir sisteme en kolay gaz ilâvesi yöntemidir. Kompresörün emiş tarafına sıvı soğutucu akışkan yürümesi olmaz Sakıncaları Büyük miktarlarda gaz ilâvesi çok yavaş olur. Silindirden büyük miktarda gaz alındığında silindir basıncı, sistem basıncının altına düşer ve soğutucu geçişi durur. Yüksek silindir basıncı kompresör yağını süpürür. Şekil 2.3: Alçak taraftan gaz (buhar) şarjının yapılması 22

29 Yüksek Taraftan (Sıvı Hattından) Sıvı Şarjı Üstünlükleri b. Fazla miktar soğutucu akışkanın çabuk şekilde şarjı a. Hızlı olması Sakıncaları Sistem durdurulmalıdır. Eğer sistemde sıvı deposu üzerinde servis valfi varsa sistemi durdurmaya gerek olmayabilir. İlâve şarj kolayca yapılır. Şekil 2.4: Sıvı hattından sıvı (likit) şarjı yapılması Şekil 2.5: Basma hattından gaz (buhar) şarjı yapılması 23

30 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Klima Santralinde Vakum ve Şarj İşlemleri Yapmak İşlem Basamakları Öneriler Aşağıda listesi verilen malzemeleri ev, iş, Önlüğünüzü giyiniz. İş güvenliği ile uyarılara dikkat ediniz. okul ve piyasadan temin ediniz. a)klima santrali b)bakır boru, zımpara, c)azot tüpü ç)oksi-gaz kaynak takımları d)kaynak teli ve kaynak pastası e)vakum ve şarj aletleri f)körleme aparatı g)cırcır anahtar, havşa ve muf takımları Boru kaynağı yapmadan önce mutlaka azot tüpünden alınacak bir hat ile çok Yukarıdaki boru içinin temizliği, düşük basınç altında kaynak yapılacak yapılan kaynağın, azotla bölgeye bağlantı yapınız. yapılmasındandır. Not : Ek yerleri kirli ise mutlaka zımpara ile temizleyiniz. Kaynak yaparken boru içinden mutlaka düşük basınç altında azot gazı Burada boru içi ise oldukça kirlidir. Bu geçirilmelidir boru içinden azot geçirilmeden yapılan kaynaktır ve kötü bir örnektir. Klima santralindeki kompresörün üzerindeki servis valfine, vakum ve şarj manifoldunun hortumunu bağlayınız. Önemli : Cırcır anahtar ile kompresör servis valfini açınız. Vakum pompasını bağlayınız ve üçlü vakum tekniğini uygulayınız. 24

31 Soğutucu akışkan tüpünü manifolda bağlayıp şarj işlemine başlayınız. Dikkat : Şarj sırasında soğutucu akışkan tüpünü yavaş yavaş açınız. Anî basınç çok tehlikelidir, dikkat ediniz. Şarj sırasında manometrelerdeki değişimi izleyiniz. Gerektiğinde sağ yanda görülen elektronik teraziyi kullanarak ya da şarj istasyonları ile şarj işlemini yapınız. Havasız bir ortamda şarj işlemi yapıyorsanız yanda görülen özel filtreli maskeyi kullanınız. Sağ yanda hatalı körlenmiş bir boru servis ucu ile hatalı kaynak örnekleri görülmektedir. Alt ve üst kısımları lehimle takviye edilmemiş. Yanında ise kaynak süresi uzamış ve oksitlenmiş kaynak örneği vardır. 25 Yanlış körleme Hatalı kaynak

32 Evaporatördeki izleyiniz. soğutucu akışını Dikkat : Kompresörün çalışmasındaki zorlanma, basma hattının aşırı ısınması, emiş hattının kompresör üstüne kadar karlanması ve kompresörün gürültülü çalışması aşırı ; şarj ile ilgili olabilir. O bakımdan yeteri kadar şarj yapılmalıdır. Kompresörün çektiği akım belirlenen kriterler dışına çıkmamalıdır. Not: Klima santrali içinde, pense, metre, Soğutma verimi iyi ve basınçlar normal Tornavida, vida vb. araç, gereç kontrolü ise servis ağzını körleyiniz ve kaynatınız. yapınız. Klima içi ve çevresini işlemler bitince temizleyiniz. 26

33 Kontrol Listesi Değerlendirme Ölçütleri DEĞERLENDİRME Evet Hayır Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? Devre elemanlarını kontrol ettiniz mi? Vakum öncesi yapılan kaynaklarda azot kullandınız mı? Üçlü vakum için manifold ve vakum pompasının bağlantılarını yaptınız mı? Kompresör servis valfini cırcır anahtar kullanarak açtınız mı? Vakuma başladınız mı? Vakum sırasında manometrelerdeki değişimleri izlediniz mi? Üçlü vakum için devreye az bir miktar soğutucu akışkan verip devreyi yeniden vakumladınız mı? Aynı işlemi üç kere yaptınız mı? Vakumu bitirdiniz mi? Şarj işlemini yaptınız mı? Kompresörü çalıştırdınız mı? Soğutucu akışkanın devreye dağılımını izlediniz mi? Şarjı bitirdiniz mi? Servis ucunu körlediniz mi? DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz, HAYIR cevaplarınız var ise bu cevaplarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız. Tamamı EVET ise diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. 27

34 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 1. Kapalı bir mekândaki hava şartlarının (sıcaklık, nem, taze hava, koku, iç hava kalitesi vb.) istenen değerde sağlanmasına ne denir? A)Klima B)Isıtma C)Soğutma D)Nemlendirme 2. Kullanıldığı ortamı otomatik kontrol yardımıyla istenilen nem ve sıcaklıkta tutup klimatize eden (iklimlendiren) cihazlara ne ad verilir? A)Kazan dairesi B)Elektrik santrali C)Klima santrali D)Termik santral 3. 3.Aşağıdakilerden hangisi klima santralinin kullanım amaçları içine girer? A)Hava temizleme, havalandırma B)Hava ısıtma ve soğutma C)Ortamı nemlendirmede D)Hepsi 4. Aşağıdakilerden hangisi klima santralinin kullanıldığı yerler içindedir? A)Tekstil tesislerinde B)Ofis binalarında, spor tesislerinde C)Hepsi D)Kimya tesislerinde 5. Aşağıdakilerden hangisi klima santralinin kullanıldığı yerler içindedir? A)Fabrika ve atölyelerde B)İlaç tesislerinde ve hastanelerde C)Otellerde D)Hepsi 6. Ameliyathane, yoğun bakım, ayılma, erken doğum vb. hacimlere ait besleme havasının, istenen koşullara uygun olarak gelmesi için, hangi filtreler kullanılmalıdır? A)Kaba ve ince filtre B)Yağlı ve hepa filtre C)Elektrostatik fitre D)Hepsi 7. Klima boru kaynakları sırasında, kurum ve zaman zaman tıkanma olmaması için boru içerisinden düşük basınçta geçirilmesi gereken gaza ne ad verilir? A)Amonyak B)Azot C)Propan D)Bütan 8. Soğutma sisteminden hava ve nemin uzaklaştırılması işlemine ne ad verilir? A)Şarj B)Basınçlandırma C)Nemlendirme D)Vakum 9. İki kademeli pompa gerektiren mikron arası vakuma ne ad verilir? A)Alçak vakum B)Üçlü vakum C)Derin vakum D)Yüzeysel vakum 10. Aşağıdakilerden hangisi soğutma sistemini vakumlama sebepleri içine girer? A)Yoğunlaşmayan gazları sistemden uzaklaştırmak için B)Yağ içine girmiş soğutucu akışkanı uzaklaştırmak için C)Nemi sistemden uzaklaştırmak için D)Hepsi 28

35 ÖĞRENME FAALİYETİ-3 ÖĞRENME FAALİYETİ-3 AMAÇ Bu faaliyetteki bilgi ve becerileri kazandığınızda ve uygun ortam sağlandığında, gerekli donanımı kullanarak, merkezi klima sisteminin elektriksel ve mekanik kontrol işlemlerini tekniğine ve standardına uygun yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Merkezi iklimlendirme sistemlerinde uygulanan ölçme ve kontrol işlemleriyle ilgili bir araştırma yapınız. Hazırladığınız dokümanı sınıf ortamında arkadaşlarınız ile tartışınız. Ölçme ve kontrol işlemlerinde kullanılan araç ve gereçleri, servis ve satış yerlerinden araştırınız. Kullanım alanlarını listeleyiniz. Sınıfta sunumunuzu yapınız. İnternet ortamında ölçme ve kontrol işlemlerinde kullanılan araç ve gereçlerin teknik özelliklerini araştırınız. Rapor hazırlayıp sınıfta sunumunuzu yapınız. 3. ELEKTRİKSEL VE MEKANİK TESTİ KONTROL İŞLEMLERİ 3.1. Merkezi Sistemlerde Ölçme ve Kontrolün Önemi Merkezi iklimlendirme sistemlerinde filtre, vantilatör, hava ısıtıcısı, hava soğutucusu, nemlendirici vb. en önemli tesis elemanlarının projesine uygun olarak yerleştirilip yerleştirilmediğine, bu yerleştirme şekliyle tesisin amacının gerçekleştirilip gerçekleştirilemeyeceğine, tesisin etkinliğine bakılmalıdır. Kontrollerde, kirlenme olasılığı bulunan, hava filtresi, hava kanalları vb. tesis elemanlarına gerektiğinde kolayca el atılıp atılamayacağına, kolayca temizleme olanağı bulunup bulunmadığına dikkat edilmelidir. Kontrol ve ayar tesisatı vb. tüm tesis elemanlarının kusursuz çalışmalarının ve etkinliklerinin belirlenmesi için, tesis aşama aşama çalıştırılarak özenli bir işletme kontrolünden geçirilmelidir. Bu kontrol işletmede çeşitli ölçüm ve analizler yapılır. Gaz analizi yapılarak ortam havasının temizliği kontrol edilmelidir. Ortamların çeşitli noktalarında yapılacak ölçmelerle hava akış hızı ve sıcaklıkları, proje değerine göre kontrol edilmelidir. 29

36 3.2. Ölçme ve Kontrol Türleri Debi, basınç, hız ve kontrolü Sıcaklık ve nem kontrolü Partikül değeri ölçme Soğutucu akışkan kaçak ve analiz kontrolü Debinin Ölçülmesi Ölçmeler, tesis işletmeye alındığında ve çalışmasında kararlı duruma eriştiğinde ve tam yük altında sağlıklı sonuç veren şartlar altında yapılmalıdır. Kararlı durumdaki güç ölçmeleri yapılamadığında, tesis kabul işleminden önce en az bir mevsim boyunca çalıştırılmalıdır. Bu suretle havalandırılan ve iklimlendirilen ortamların duvar tavan ve döşeme gibi yapı elemanlarının kararlı durumu oluşturulacak şekilde ısıtılmaları sağlanmalıdır. Güçlerin türü ve büyüklüklerine, gerektiğinde yaz ve kışın güç ölçmeleri yapılmalıdır. Garanti edilmesi istenen şartlarda, ölçüm yapılmaması durumunda, ölçü değerlerine uygun çevirme işlemleriyle de kontrol yapılmalıdır. Merkezî iklimlendirme tesislerinde çoğunlukla hava debisinin ölçülmesiyle yetinilir. Bir santralde birden çok ortama hava sağlandığında, her bir ortama düşen hava miktarları, hava nemliliği projesine göre ölçülerek kontrol edilmelidir. İşin teknik kabul şartnamelerinde öngörülmüşse ; hava akış hızları, kata değeri ve gürültü şiddetleri ayrıca ölçülmelidir. Ayrıca ısıtma ve soğutma devrelerindeki ısıtıcı ve soğutucuların güçleri tam olarak ölçülmelidir Hava Debisinin Ölçümü Hava debisinin doğru ve kolayca ölçülebilmesi için projelendirmede ve tesis elemanlarının yerleştirilmesinde, ölçme yöntemleri, ölçmede kullanılacak ölçü cihazı, ölçme donanımları vb. tespit edilerek gerekli önlemler alınmış ve hazırlıklar yapılmış olmalıdır. Hava debisi, kanalda, klima ve havalandırma santralinde veya hava ağızlarında ölçülmelidir. Kanallarda yapılacak ölçme basitliği, doğru sonuç vermesi nedeniyle diğer yerlere göre tercih edilmelidir. Kanallarda hava debisi ölçülmesinin, projelendirmede ve yerleştirmede yapılamadığında, hava hazırlama santrali içinde, örneğin ; hava hazırlama hücresi kesitinde yapılıp yapılamayacağı denenmelidir. Hava ağızlarında ölçü yapılması, çoğunlukla yanlış sonuç verdiğinden, emme ağızlarında ölçme yapılması doğru değildir. Projelendirmede ve yerleştirmede besleme ağızları, basit geometrik biçimlerde seçilmek şartıyla doğru sonuç vermesi bakımından daha uygundur. 30

37 Kat yüksekliği büyük olan (4 5 metre gibi) ortamların tavanlarına yerleştirilen büyük açıklıklar, delikli tavan, aydınlatma donatısıyla birlikte oluşturulan özel biçimli besleme ağızları, doğru sonuç alınamadığından ölçme yapılmasına uygun değildir. Vantilatörün ön ve arkasında statik basıncın doğrulukla ölçülebildiği ve seçilen devri sayısında deney araştırmalarına ilişkin kısma eğrileri belirlenebildiğinde, hava debisi vantilatör özelliğini belirtilen eğrilerden de çıkartılabilir. Eğri, toplam basıncı içermediğinde ilk olarak statik basıncın ölçü kesitindeki özelliğini belirten eğri bulunmalı ve sonra da çizilmelidir Hız Ölçümü Hız ölçümünün doğru ve gerçek hız doğrultusunda yapılması gerektiğinden, hava ağızlarında hız ölçmesi yapılması çok zordur. Huzme daralması sonucu çoğunlukla toplam bir kesit içinde hız ölçümünde daha yüksek bir hız değeri bulunur. Bu tür ölçmede sapma yaklaşık olarak % 30 a kadar çıkabilir. Emme ağızlarında ölçme yapılmak istendiğinde, ölçme ; menfez açıklığından uygun bir noktadan yapılmalıdır. Böylece düşük hızlı büyük kesitte daha doğru bir sonucun oluşturulması sağlanmış olur. Besleme ağzının arkasında huzme genişler. Ağzın çevresindeki çevre havasıyla karışır. Huzme ekseni boyunca belirli boya kadar (örneğin ; D çaplı daire, bir huzmede yaklaşık 6 D uzunluğunda) düzgün bir çekirdek hızı oluşur. Serbest kesitte orantılı bir küçüklükte bölünmüş ağızlarda, birim (münferit) açıklıklarda nokta biçimi ölçme yapılmalıdır. Burada ölçme cihazı, münferit huzme akım kesitine göre küçük olmak zorundadır. Bulunan hava hızı serbest kesitle çarpılarak hava debisi hesaplanmalıdır. Serbest kesitin toplam kesite oranı ele alınarak ortalama hız ve toplam kesit incelenmelidir. Besleme ağızlarında huzmenin yayılması veya huzmenin sapması nedeniyle ölçme akımın doğrultusu doğru bir şekilde belirlenmelidir. Hava ağızlarında hava debisi, ağız düz bir boru parçasına dönüştürülerek ve hava hızı kanallarda ölçülerek hesaplanabilir veya bir ağız,ölçmeye elverişli bir biçime getirilerek ölçme yapılmalıdır. Bu durumda ya ağızdaki ortalama hız ile hava akımı arasındaki ilişki ya da küçük basınçlarda uygulanmaz. Hava akımı ile ağzın her iki tarafındaki basınç farkları bilinmelidir İklimlendirme ve Hava Santralinin Bir Kesiti İçinde Hava Hızının Ölçülmesi Klima ve hava santrallerinin bir kesiti içinde hava akış hızının ölçülmesi için gözleyicinin akış kesiti içindeki ölçü aletinden yeterli uzaklıkta yerleştirilebilmesi için çoğunlukla büyük kesit gereklidir. Ancak böyle yeterli büyüklükteki kesit ise ısıtıcı, soğutucu, filtre bölümlerinde bulunabilir. Homojen olmayan sıcaklık dağılımında kolayca büyük hatalar yapılabildiğinden, akış doğrultusunda da ölçme yapılması zorunlu olduğundan, ölçme yapılırken ısıtıcı ve soğutucu çalıştırılmamalıdır. 31

38 Ölçme kesitinin bölünmesi ve ölçme cihazlarının yerleştirilmesi için, hava hızı yaklaşık 2 3 m/dakika olan büyük kanal kesitlerinde uyulan kurallar burası için de geçerlidir Hava Hızının Ölçülmesi İçin Kullanılan Ölçü Aletleri Yüksek hava akış hızlarında çoğunlukla prandatl boru, 3 m/sn, nin altındki hızlarda başka ölçme aletleri, örneğin ; çarklı anemometre, infrared takometre, yığılma klapeli anemometre veya kızdırma telli anemometre kullanılmalıdır. Prandatl yığılma borusu Yığılma klâpeli anemometre Kızdırma telli anemometre Kata termometresi Pervaneli (çarklı) anemometre Ölçmenin Doğruluğu Ölçmenin doğruluğu, akımının biçimine, ölçme yöntemine ve ölçme cihazlarının duyarlılığına bağlıdır. Ölçmede kullanılan cihazlara, seçilen ölçme yöntemlerine göre belirli bir doğrulukta sonuç verirler. Ölçmelerde çok duyarlı olmayan ve sık sık karşılaştırmayı gerektirmeyen basit ölçme aletleri tercih edilmelidir. Bir venturi borusunun kullanılmasında % 2 lik bir ölçü toleransı yeterli olabilir Pervaneli (Çarklı) Anemometre Pervaneli (Çarklı) anemometrelerle erişilebilen her kesitte, örneğin ; emme ve üfleme (besleme) ağızlarında hava hazırlama odalarında kolayca ölçme yapılabilir. Çarklı anemometrelerde çarkın devir sayısından, hızın bulunması yoluna gidilmektedir. Ölçme aletinde çoğunlukla kronometre ile bilinen metre yol esas kabul edilir. Küçük alanlara bölünmüş kesik yüzeyler üzerinde aynı zaman biriminde yapılan tek tek ölçmelerin toplamı, ölçme aletinde okunabildiğinden büyük kesitteki ortalama hava akış hızı kolayca bulunabilir. Bu tip aletlerde anemometre içine saatli bir düzenek yerleştirilmiştir ve uygulama yönteminde ölçü aleti, bir dakikalık çalışma süresi sonunda kendiliğinden durur. Bu durumda hava hızı dakika başına metre olarak kolayca okunabilir. Okunan değerler, cihazın yapımcısına verilmiş karakteristik eğrileriyle karşılaştırılarak gerekli düzeltmeler yapılabilir. 32

39 Resim 3.1 : Çarklı ve dijital tip anemometre Resim 3.3 : Anemometre ve termometre (compound, birleşik) çeşitleri Resim 3.2 :İnfrared takometre Resim 3.4 : Torba, davlumbaz tipi debi ve hız ölçme aparatı 3.3. Ortam Sıcaklığının Ölçülmesi Termometre Cıvalı termometre duyarlı bir termometredir. Ortam havası sıcaklığının hatasız olarak ölçülebilmesi için ölçüm sırasında ışınım etkisinden kesinlikle korunmalıdır. Aspirasyonlu psikrometrede (Assmann Psikrometresi) olduğu gibi hava, termometre gövdesini yalayarak 33

40 hızla geçirilmediğinde özel muhafazalı kuru termometreler kullanılması yoluna gidilmelidir.muhafazanın gümüş veya rodyum kaplanmasında ölçme değerleri, daha doğru olarak elde edilebilir. Uygulamada gümüş kaplama zamanla silindiğinden, hatasız ölçüm yapabilmek için silinen gümüş kaplama yeniden yapılmalıdır. Direnç termometresi, aynı zamanda bir ışınım koruma muhafazası içermelidir. 0,2 mm den daha küçük çaplı telli termo elemanlı termometrelerde bundan vazgeçilebilir. Dış hava sıcaklığı, gölgede ışınımdan korunmalı ve termometre ile ölçülmelidir. Cihazın emiş sıcaklığı, üfleme sıcaklığı ve dış hava sıcaklığı bu cihazlarla ölçülebilir. Bir ortamda zamana bağlı olarak sıcaklık değişiminin seyri izlenmek isteniyorsa termografın kullanılması tercih edilmelidir. Okunan sıcaklık değerleri, gözetlenen ortamda denenmeli ve zaman zaman gerekli ayarlamalar yapılmalıdır Ölçme Yerleri Ölçme noktaları, çalışma bölgesinde simetrik şekilde dağılmış olmalıdır. Bu noktalar, besleme havası akımından, doğrudan doğruya etkilenecek şekilde seçilmelidir. Termometre, muhafazası ile birlikte zeminden 1 metre yüksekliğe duvardan 1 metre uzağa yerleştirilmelidir. Ölçme noktalarının sayısı, zemin yüzeyi alanına göre aşağıdaki esaslara göre belirlenmelidir. 100 m² alana kadar 4 ölçme noktası 300 m² alana kadar 6 ölçme noktası 500 m² alana kadar 8 10 ölçme noktası seçilmelidir. Ortam, bölge veya benzeri şekillerde alanlara ayrıldığında yukarıdaki kurallar uygulanmalıdır. Resim 3.5: Dijital tip Resim 3.6: İnfrared (ışınımlı) tipi 34 Resim 3.7: Cep tipi

41 Resim 3.8: İnfrared termometre ile menfez sıcaklığının ölçülmesi Resim 3.9: Dış ortamdaki hava hızı ve sıcaklığının ölçümü 3.4. Havadaki Nemin Ölçülmesi Teknik kabul işlemlerinde olanaklara göre Assmann Psikrometresi kullanılmalıdır veya bağıl nemin ölçülmesinde ayarlama şartnamelerine uygun olarak % 1 doğruluğu sağlayan başka bir havalandırmalı psikrometre de kullanılabilir. Cihazlar kabul muayenesinden önce ve sonra bir psikrometre ile karşılaştırmak ve ayarlamak şartıyla saçlı bir higrometre ve higrografla da ölçüm yapılabilir. Higrometrelerde yaklaşık ½ saatlik bir ayar zamanı hesaplanmalıdır. Nemin ölçülmesinde bir veya iki noktada ölçme yapılması yeterlidir. Esinti hakkında bir karara varmak için ya kuru kata termometresi kullanılmalı ya da hava hızı ve hava sıcaklığı ölçülmelidir. Güvenli değerler, özel şartnamelerden alınmalıdır. 35

42 Resim 3.10: Nem ve sıcaklık ölçme aygıtları Assmann psikrometresi Bilgisayar bağlantılı nem ölçer Dijital tip nem ölçer Resim 3.11: Sıcaklık ve nem ölçme (higrometre) cihazları Hava hızı, nem ve sıcaklık ölçen birleşik cihazlar Merkezî sistemlerdeki ölçme, kontrol ve test işlemlerinde kullanılır. Hız ve sıcaklıkla birlikte % olarak relatif nemi de (RH) ölçerler. Hassas (duyar) uçları ile hava akışının ıslak ve çiğ nokta sıcaklıklarını ayırt eder. Bazı modellerinde statik ve fark basınç ölçümleri ile birlikte pitot tüpü ve mikromanometre özellikleri mavcuttur. Kanalların şekline göre içindeki hava akış oranlarını hesaplar. Normal ve ortalama hızları gösterir ve hesaplar. 36

43 Resim 3.12: Birleşik (compound) nem, sıcaklık ve hız ölçme cihazları Mikromanometre Mikromanometre havanın static ve diferansiyel (fark) basınçlarını ölçer. Ölçme değerleri - 15 den + 15 in H2O ( den Pa). Kalibrasyonu her ölçüm sonunda otomatik olarak (kendiliğinden) sıfırlanarak yapılır. 25 ft/min (0,13 m/s) hızlara kadar havanın hızını ölçer. Yanındadaki matriks ve duyar uclu diğer mikromanometre pitot tüplerindeki hız değerlerini ölçer ve hesaplar. İstenirse bu değerleri hafızasında kaydeder. Hafızasında 1000 den fazla değer tutabilir. Matriks uçlu cihaz ile 16 ayrı noktadan aynı anda değer ölçümü mümkündür. 37

44 Resim 3.13: Mikromanometre Resim 3.14: Mikromanometre ile ölçme Termomanometre Termomanometre sahip olduğu hassas ucu ile (duyarga) ; hava hızını, miktarını, havanın ıslak ve çiğ noktası sıcaklıklarını ölçer. Bir saat içinde 1500 ayrı değer okuyabilir. Ayrıca bilgisayar ile de bağlantı portu vardır. LCD ekranında havanın minimum, maksimum ve ortalama değerlerini okuyabilme olanağını verebilen bir cihazdır. 38

45 Resim 3.15: Termomanometre çeşitli noktalardan yapılan ölçümler 39

46 3.5. Partikül Ölçme Cihazı Bu cihazlar, merkezî iklimlendirme sistemlerinin menfez, damper ve difüzer gibi hava ağızlarından çıkan partikül miktarlarını ölçer. Özellikle bu cihazın kullanımı hastane, ilaç üretimi, laboratuvar gibi hijyenin çok önemli olduğu hacimlerde ve iç hava kalitesine dikkat edilen temiz odalarda oldukça yaygındır. Bu ölçme işlemi sırasında partikül miktarı 0,5 ile 10 mikron arasında değişir. Bilindiği gibi virüsler partiküllerle birlikte odaya dağılır. Partiküllerin sayısı bu cihazla ölçülerek kayıt altına alınır. Partikül miktarındaki limitler satandartlarla belirlenmiştir. Cihazın duyar ucu menfeze sokularak ölçme işi başlatılır. Aynı zamanda menfez dışındaki ölü noktalardaki partikül miktarları da ölçülerek bir kıyaslama yapılır. Böylelikle ortalama değerler bulunur. Eğer ölçüm sonucunda çıkan değerler belirlenen limitler dışında ise yapılacak işlem sistemin yeniden gözden geçirilmesidir. Kaba, yağlı hepa ve diğer filtrelerin birlikte kullanıldığı hijyen klima tesislerinde bu ölçümler periyodik zamanlarda yapılır. Gerektiğinde bu filtreler gözden geçirilerek temizlenir ya da değiştirilir. Resim 3.16: Partikül ölçme cihazları 3.6. Soğutucu Akışkan Kaçak Dedektörleri Merkezi iklimelndirme sistemlerine bağlı soğutucu akışkan devrelerinde soğutucu akışkan kaçağının bulunmasında kullanılan elektronik cihazlarıdr. Sistemde gaz kaçağı olup olmadığı konusunda emin olmak için gaz kaçak dedektörü ya da sabun köpüğü kullanılır. Kaçak dedektörlerinin kullanımında, basınçlarda herhangi bir düşme varsa ilk önce manometrelerdeki değerlerden bu anlaşılmaktadır. Bu basınç düşmelerine bağlı olarak sistemde kaçak olasılığı akla gelmelidir. Bu durumda gaz kaçak dedektörleri kullanılarak 40

47 mutlaka kaçak bulunmalı ve giderilmelidir. Dedektörle ideal kaçak arama 2 3 cm/sn hızla olmaktadır. Resim 3.17: Soğutucu akışkan kaçak dedektörü çeşitleri Resim 3.18: Soğutucu akışkan kaçak dedektörleri ile kaçak testi yapmak Resim 3.19: Kaçak arama kalemi (tebeşir tipi) ile kaçak testi yapmak 41

48 3.7. Gaz Analiz, Ölçme ve Kontrol Cihazları Gaz ölçme ve analiz cihazları özelliklerine bağlı olarak, CO, CO2, SO2, N2, NH4 ve benzeri gaz miktarlarını ve kaçakları ölçer. Bazıları aynı zamanda kızgınlık derecesi (superheat) ve aşırı soğutma (subcooling) değerlerini okuyabilir. Maksimum ve minimum basınç değerlerini okuyabilir. Otomatik sıfırlama özelliği vardır. İstenirse sistemdeki vakum değerini gösterir. ± 2 psi alçak basınç tarafında bir değişim payı vardır. Bazı gaz ölçme ve analiz cihazları, sadece soğutucu akışkanlar miktarlarını ve kaçaklarını ölçer. Hassas bir cihazdır. Üretici firma tarafından kalibrasyonu (ayarı) yapılmıştır. Merkezî sistemlerin kontrol, ayar, balans ve test işlemlerinde yaygın olarak kullanılır. Resim 3.20: Gaz analiz, ölçme ve kontrol cihazları Resim 3.21 : Gaz analiz, ölçme ve kontrol cihazı Resim 3.21 de görülen gaz ölçme ve analiz cihazı, daha çok soğutucu akışkan türlerinin ayırt edilmesinde kullanılmaktadır. Aynı zamanda bu cihaz, kızgınlık derecesi (superheat) ve aşırı soğutma (subcooling) değerlerini okuyabilir. Maksimum ve minimum basınç değerlerini gösterebilir. Otomatik sıfırlama özelliği vardır. İstenirse sistemdeki vakum değerini de gösterir. ± 2 psi alçak basınç tarafında bir değişim payı vardır. 42

49 Resim 3.22: Gaz analiz cihazının ekranı Gaz analiz cihazının fonksiyonları Bu tuş cihazı açar ve kapatır. ( R ve R ) tuşları soğutucu akışkan cinslerini bulmaya yarar. ZERO tuşuna basılarak otomatik sıfırlama yapılır. Böylece yeni ölçme için cihaz hazırlanır. UNIT tuşu psi, Hg, F, SI (kpa, bar, C) birimleri arasındaki geçişleri sağlar. 1 SEC, 5 SEC, HOLD ekrandaki değerleri 1 saniye 5 saniye için sabitlemeye yararlar. LCD ve LCD karanlık ortam çalışmalarında ekranın ışığını yakar, söndürür. MIN, MAX, CLR hafızadaki en yüksek değerleri gösterir ve resetleme işlemi yapar. MODE tuşu, sıcaklık, kızgınlık derecesi (superheat), aşırı soğuma (subcooling), maksimum ve minimum basınçları gösterir Gaz Analiz Cihazının Ölçtüğü, Soğutucu Akışkan Türleri R 12 R 134 a R 290 R 401 a R 22 R 401 b R 402 a R 402 b R 404 a R 406 a R 407 c R 408 a R 409 a R 410 a R 414 b R 416 a 43 R 417 a R 420 a R 502 R 507 R 508 b R 600 a

50 UYGULAMA FAALİYETLERİ UYGULAMA FAALİYETLERİ UYGULAMA FAALİYETİ-3.1 Anemometre ile hava hızı ölçmek İşlem Basamakları Öneriler Aşağıda listesi verilen malzemeleri ev, iş, okul ve piyasadan temin ediniz. Önlüğünüzü giyiniz. a)anemometre İş güvenliği ile uyarılara dikkat ediniz. b)klima santrali (menfez, difüzör vb. hava ağızları) Ölçme ve kontrol işlemi yapılacak merkezî sisteme bağlı menfez, difüzör ve damperlerin sayılarını tespit ediniz.ölçme ve kontrol işlemi yapılacak olan bu yerleri çalışmaya uygun hâle getiriniz. Dijital göstergeli çarklı (pervaneli) anemometre ile hava uç elemanlarından menfezlerden birine geliniz. 44

51 Çarklı olan elemanı menfezin değişik noktalarına tutunuz. Ekranda okuduğunuz rakamları kaydediniz. Bir menfezde kaç tane nokta ölçtüyseniz bulduğunuz Not : Bölmeden sonraya ortaya çıkan rakam o toplam hava hızı miktarını bu menfezin size hava hızını verecektir. noktalara bölünüz. Aynı yöntemi difüzörler için de tekrarlayınız Not : Ölçü aleti, bir dakikalık çalışma süresi sonunda otomatik olarak kendiliğinden durur. Emme menfezleri için de yine aynı yöntemi uygulayıp hava hızlarını defterinize kaydediniz. Dikkat : Bir dakikalık çalışmadan sonra durmaya ayarlanan cihazlarda hava hızı dakika başına metre olarak kolayca okunabilir (metre/dakika). 45

52 Bulunan hava hızı değerlerini, varsa proje ya da katalog değerleriyle karşılaştırınız. 46

53 Kontrol Listesi GÖZLENECEK DAVRANIŞLAR DEĞERLENDİRME Evet Hayır Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? Devre elemanlarını kontrol ettiniz mi? Hava hızı ölçülecek yerleri tespit ettiniz mi? Anemometrenin çarklı olan elemanını basma hava uç elemanlarına (menfez ve dampere) yaklaştırdınız mı? Bulduğunuz hava hızı değerlerini defterinize kaydettiniz mi? Benzer ölçme tekniğini emme menfez ve damperlerine de uyguladınız mı? Bulduğunuz hava hızı değerlerini proje ya da katalog değerleriyle karşılaştırdınız mı? DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz, HAYIR cevaplarınız var ise bu cevaplarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız. Tamamı EVET ise diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. 47

54 UYGULAMA FAALİYETİ-3.2 Merkezî sistemlerde havadaki partikül miktarını ölçmek İşlem Basamakları Öneriler Hijyen önlüğü ya da tulumu giyiniz. İş güvenliği ile uyarılara dikkat ediniz. 1Aşağıda listesi verilen malzemeleri ev, iş, okul ve piyasadan temin ediniz. a)partikül ölçme cihazı b)klima santrali hava çıkış ağızları (menfez veya difüzör) c)hijyen şartlarına göre giyilmiş başlık, elbise ve ayakkabı (galoş) partikül ölçme cihazı Cihazın duyar ucunu menfeze tutunuz. Cihazı çalıştırınız. Ölçtüğünüz saklayınız. değeri okuyunuz ve Menfez vidalarını sökünüz. 48 tornavida ile

55 Menfez kapağını dikkatlice sökünüz. Filtreyi kontrol ediniz. Cihazı ölçme için hazırlayınız. Cihazın duyar ucunu menfeze tutunuz. Duyar ucu, menfeze uzunlamasına tutunuz. Partikül değerini ölçünüz. Ölçtüğünüz değeri kaydediniz. Menfezin diğer noktalarını ölçünüz. 49

56 Diğer tüm menfez, damper ve difüzörlerdeki hava ağızlarını aynı şekilde ve birkaç farklı noktadan ölçerek kaydediniz. Dikkat: Cihaz kullanılmadığı zaman içinde bulunan piller çıkarılmalıdır. Aksi taktirde kullanılmayan cihaz içinde bulunan pil zamanla oksitlenip cihazı bozabilir. Bulunan hava hızı değerlerini, varsa proje ya da katalog değerleriyle karşılaştırınız. Not : Eğer bulunan değerler, katalogda belirtilen üst limit değerlerinden fazla ise yapılacak işlem ; filtrenin temizliği yapılması ya da değiştirilmesidir. 50

57 Kontrol Listesi GÖZLENECEK DAVRANIŞLAR DEĞERLENDİRME Evet Hayır Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? Partikül değerinin ölçüleceği menfez, damper ve difüzörlerin yerlerini tespit ettiniz mi? Cihazı çalıştırdınız mı? Cihazın bulbunu menfeze yaklaştırdınız mı? Bulduğunuz partikül değerlerini kaydettiniz mi? Menfez ve difüzörlerin birkaç noktasına aynı ölçme ve kontrol işlemini uyguladınız mı? Gerektiğinde menfez kapağını sökerek ölçme ve kontrol işlemini farklı cihazlarla yaptınız mı? Ölçme işlemini tüm menfez ve damperlere uyguladınız mı? Bulduğunuz hava hızı değerlerini proje ya da katalog değerleriyle karşılaştırdınız mı? DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz, HAYIR cevaplarınız var ise bu cevaplarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız. Tamamı EVET ise diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. 51