Contributions to the knowledge on the distribution of freshwater Mollusca species of Turkey

Transkript

1 Review of Hydrobiology 3,2: (2010) RESEARCH ARTICLE Contributions to the knowledge on the distribution of freshwater Mollusca species of Turkey IŞIK KILIÇASLAN * AND MURAT ÖZBEK Ege University, Fisheries Faculity, Department of Hydrobiology, Bornova, İzmir. [ * Corresponding author: isik.kilicaslan@gmail.com] ABSTRACT 1. In this study, the mollusc samples deposited at the Faculty of Fisheries Museum, Ege University were studied. The samples were collected from different parts of Turkey. They haven t also been reported before. So, it is aimed to contribute to the knowledge on the distribution of freshwater mollusc species of Turkey. 2. The samples were collected from 17 different locations in different dates. At the end of the study, 18 Gastropod [Melanopsis preamorsa (L. 1758), Radix peregra (O.F. Müller 1774), Radix auricularia (L. 1758), Stagnicola palustris (O.F. Müller 1774), Gyraulus albus (O.F. Müller 1774), Planorbis planorbis (L. 1758), Potamopyrgus antipodarum J.E. Gray 1843, Theodoxus anatolicus (Récluz, 1841), Theodoxus altenai Schütt 1965, Valvata piscinalis (O.F. Müller 1774), Physella acuta (Draparnaud 1805), Physa fontinalis (L. 1758), Pyrgorientalia zilchi (Schütt 1964), Oxyloma elegans (Risso 1826), Bithynia pseudemmericia Schütt 1964, Acroloxus lacustris (L. 1758), Ancylus fluviatilis O.F. Müller 1774, Succinea putris L. 1758)] and 3 Bivalv species [Musculium lacustre (O.F. Müller 1774), Pisidium casertanum (Poli 1791), Unio pictorum (L. 1758)] were determined. 3. In addition to the characteristics of the determained taxa, some observed variations and measured morphometric characters were also presented. KEY WORDS: Bivalvia, freshwater, Gastropoda, Mollusca, Turkey. 127

2 Review of Hydrobiology 3,2: (2010) RESEARCH ARTICLE Türkiye tatlısu Mollusca türlerinin dağılımlarına katkılar IŞIK KILIÇASLAN * VE MURAT ÖZBEK Ege Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Su Ürünleri Temel Bilimler Bölümü, Bornova, İzmir. [ * İletişim: isik.kilicaslan@gmail.com] ÖZ 1. Bu çalışmada, Türkiye nin farklı bölgelerinde yapılmış olan araştırmalar sonucunda, Ege Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi Müzesi nde bulunan ve bundan önceki çalışmalarda rapor edilmemiş Mollusca örnekleri incelenmiştir. Bu sayede, içsularımızda dağılım gösteren mollusk türleri hakkındaki bilgilere katkı sağlanması amaçlanmıştır. 2. İncelenen örnekler 17 farklı lokaliteden değişik tarihlerde toplanmıştır. Çalışma sonucunda, 18 gastropod [Melanopsis preamorsa (L. 1758), Radix peregra (O.F. Müller 1774), Radix auricularia (L. 1758), Stagnicola palustris (O.F. Müller 1774), Gyraulus albus (O.F. Müller 1774), Planorbis planorbis (L. 1758), Potamopyrgus antipodarum J.E. Gray 1843, Theodoxus anatolicus (Récluz, 1841), Theodoxus altenai Schütt 1965, Valvata piscinalis (O.F. Müller 1774), Physella acuta (Draparnaud 1805), Physa fontinalis (L. 1758), Pyrgorientalia zilchi (Schütt 1964), Oxyloma elegans (Risso 1826), Bithynia pseudemmericia Schütt 1964, Acroloxus lacustris (L. 1758), Ancylus fluviatilis O.F. Müller 1774, Succinea putris L. 1758)] ve üç bivalv [Musculium lacustre (O.F. Müller 1774), Pisidium casertanum (Poli 1791), Unio pictorum (L. 1758)] türü saptanmıştır. 3. Tespit edilen türlerin karakteristik özelliklerinin yanında, gözlenen varyasyonlar ve ölçülen bazı morfometrik özellikleri de sunulmuştur. ANAHTAR KELİMELER: Bivalvia, Gastropoda, Mollusca, tatlısu, Türkiye. 128

3 Türkiye tatlısu Mollusca türlerinin dağılımlarına katkılar GİRİŞ Gastropoda ve Bivalvia, gerek denizel gerekse tatlısu ekosistemlerinin en fazla tür sayısıyla temsil edilen grupları arasında yer almaktadır. Besin zincirinde önemli bir yere sahip olan bu iki organizma grubu, başta balıklar olmak üzere çeşitli su kuşları ve bazı su memelilerinin (samur, kunduz vb.) besinlerini oluşturur. Bazı denizel türlerinin insanlar tarafından tüketilmesinin yanı sıra özellikle, tatlısu molluskları bazı hayvanların yetiştiriciliğinde (balık, tavuk, domuz) yem sanayiinde alternatif protein kaynağı olarak kullanılırlar (Zhadin 1952). Diğer bazı tatlısu bivalv türleri de inci ve düğme yapımı için süs endüstrisinde de kullanılmaktadır. Ayrıca mollusklar, dünyanın jeolojik gelişimlerinin belirlenmesinde kullanılan ve sert kabuk yapıları sayesinde fosil bırakabilen önemli bir gruptur. Mollusklar, özellikle lotik habitatlarda çevresel değişimlerin izlenmesini konu alan ekolojik çalışmalarda biyo-indikatör organizmalar olarak kullanılırlar. Zoocoğrafik önemi olan bu grupların Türkiye iç sularındaki dağılımlarını belirlemek amacıyla ilk çalışma Sturany (1894) tarafından yapılmıştır. Sonrasında, yerli ve yabancı birçok bilim adamının katkılarıyla, Türkiye tatlı sularının mollusk faunası ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır (Bilgin 1973, 1980, Bilgin ve Şeşen 1991, Schütt 1965, 1983). Bu çalışmada, Türkiye nin farklı bölgelerinde yapılmış olan araştırmalar sonucunda, Ege Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi Müzesi nde saklanan ve 17 farklı lokaliteden toplanmış, bundan önceki çalışmalarda rapor edilmemiş örnekler incelenmiştir. Bu sayede, içsularımızda dağılım gösteren mollusk türleri hakkındaki bilgilere katkı sağlanması amaçlanmıştır. YÖNTEMLER yılları arasında, farklı arazi çalışmaları sırasında toplanmış ve daha önceki çalışmalarda yayınlanmamış olan mollusk örnekleri incelenmiştir. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Müzesi nde saklanan bu örnekler, 17 farklı lokaliteden toplanmıştır. Örnekleme yapılan lokalitelerin konumlarını gösteren harita Şekil 1 de, örnekleme yapılan lokalitelerin isimleri ve tarihleri Tablo 1 de verilmiştir. 129

4 IŞIK KILIÇASLAN AND MURAT ÖZBEK Tablo 1. Örnekleme yapılan istasyonlar ve tarihleri. İSTASYON NO İSTASYON ADI TARİH 1 Akgöl (Gebekirse) Ağlasun (Burdur) Kocapınar (Gravgaz-Burdur) Karataş Gölü (Burdur) Yayla Gölü (Buldan) Akyaka (Muğla) İznik Gölü (Çakarca) Apolyont Gölü Kırkgöz (Antalya) Maden Deresi Gökdere Kızılcahamam Kurttepe Deresi (Kayseri) Handeresi (Adana) Çarşamba Deresi Beşgöl Pınarı Karaçay (Finike) Toplanan bireylerin tür tayinleri ve sistematik kategorileri Bilgin (1973, 1980), Bilgin ve Şeşen (1991), Schütt (1965, 1993) ve Glöer ve Meier-Brook (1998) den yararlanılarak belirlenmiştir. Tespit edilen türlerin biyometrik özelliklerinin saptanmasında, 0.1 mm hassasiyete sahip kumpas ve mikrometrik oküler takılmış stereo-mikroskop kullanılmış olup, Glöer ve Meier-Brook (1998) den yararlanılmıştır. Şekil 1. Örnekleme yapılan istasyonların konumları 130

5 Türkiye tatlısu Mollusca türlerinin dağılımlarına katkılar BULGULAR Yapılan incelemeler sonucunda, 18 i Gastropoda [Melanopsis preamorsa (L. 1758), Radix peregra (O.F. Müller 1774), Radix auricularia (L. 1758), Stagnicola palustris (O.F. Müller 1774), Gyraulus albus (O.F. Müller 1774), Planorbis planorbis (L. 1758), Potamopyrgus antipodarum J.E. Gray 1843, Theodoxus anatolicus (Récluz, 1841), Theodoxus altenai Schütt 1965, Valvata piscinalis (O.F. Müller 1774), Physella acuta (Draparnaud 1805), Physa fontinalis (L. 1758), Pyrgorientalia zilchi (Schütt 1964), Oxyloma elegans (Risso 1826), Bithynia pseudemmericia Schütt 1964, Acroloxus lacustris (L. 1758), Ancylus fluviatilis O.F. Müller 1774, Succinea putris (L. 1758)] ve üçü de Bivalvia ya [Musculium lacustre (O.F. Müller 1774), Pisidium casertanum (Poli 1791), Unio pictorum (L. 1758)] dahil olmak üzere toplam 21 mollusk saptanmıştır. Tespit edilen türlerde gözlenen genel morfolojik özellikler, aşağıda verildiği gibi olup örnekleme lokalitelerine göre dağılımları Tablo 2 de gösterilmiştir. Phylum: Mollusca Classis: Gastropoda Subclassis: Pulmonata Ordo: Basommatophora Familia: Lymnaeidae Radix peregra (O.F.Müller 1774) Kabuk, uzamış oval şekilli olup 4 5 turludur. Son tur, oldukça genişlemiş olup apertür total boyun ¾ ü kadardır. Diğer turlar oldukça küçüktür. Kabuk üzerinde herhangi bir desenlenme gözlenmez. Apertür, ventral kısmında yuvarlağımsı olup, dorsal kısımda uzamış ve sivrilmiştir (Şekil 2/3). Radix auricularia (L.1758) Kabuk nispeten büyük boyutlu olup apertür şekli kulağa benzer. Dört turlu kabuğun ilk 3 turu, oldukça küçük olup spiral şekillidir. Apertür oldukça belirgin olup son turdan daha geniştir. Kabuk üzerinde desenlenme gözlenmez (Şekil 2/8). 131

6 IŞIK KILIÇASLAN AND MURAT ÖZBEK Subclasiss: Pulmonata Ordo: Basommatophora Familia: Planorbidae Planorbis planorbis (L.1758) Disk şekilli kabuk, 6 7 turludur. Turlar dışbükey yapıda olup yavaşça artar. Büyüme halkaları barizdir. Son turun genişliği total çapın 1/3 ü kadardır. Son tur üzerinde ventral konumlu bir karina mevcuttur. Apertür, geniş oval şekillidir. Kabuk üzerinde herhangi bir desenlenme gözlenmez ve grimsi boynuz rengindedir (Şekil 2/18). Subclassis: Prosobranchia Ordo: Mesogastropoda Familia: Hydrobiidae Potamopyrgus antipodarum J.E. Gray 1843 Küçük boyutlu bir türdür. Kabuk oldukça sağlam, parlak sarımsı veya kırmızımsı kahverengi olup turlar dışbükey ve derin suturlarla ayrılır (Şekil 2/4). Ordo: Basommatophora Familia: Physidea Physella acuta (Draparnaud,1805) Kabuk, sinistral yapıda olup boyuna çizgileri barizdir. Uzamış ve oval yapılıdır. Genellikle 5 turludur. Apeks bölgesi sivri olup son tur oldukça genişlemiştir. Apertür oval yapılı olup dorselde sivrilmiştir (Şekil 2/9). Physa fontinalis (L.1758) Sinistral yapılı kabuk çok kırılgandır. Kabuk yüzeyi parlak olup sarımsı boynuz rengindedir. Üzerinde herhangi bir desenlenme görülmez. Kabuk 3-4 turlu olup son tur oldukça genişlemiştir ve neredeyse kabuğun tüm boyunu kapsar. Apeks küttür (Şekil 2/12). Subclassis: Pulmonata Ordo Neotaenioglossa Familia Hydrobiidae Pyrgorientalia zilchi (Schütt 1964) Kabuk uzun ve piramit şeklinde olup 9 turludur. Apeks küt olup uç kısmındaki ilk iki tur hariç diğerlerinin periferinde uzanan spiral bir karina bulunur; kolumella kenarı geniştir (Şekil 2/10). 132

7 Türkiye tatlısu Mollusca türlerinin dağılımlarına katkılar Şekil 2. Çalışmada tespit edilen türler (1: B. pseudemmericia, 2: T. anatolicus, 3: R. peregra, 4: P. antipodarum, 5: A. lacustris, 6: A. fluviatilis, 7: T. altenai, 8: R. auricularia, 9: P. acuta, 10: P. zilchi, 11: S. putris, 12: P. fontinalis, 13: M. preamorsa, 14: V. piscinalis, 15: S. palustris, 16: P. casertanum, 17: M. lacustre, 18: P. planorbis, 19: G. albus, 20: O. elegans, 21: U. pictorum). 133

8 IŞIK KILIÇASLAN AND MURAT ÖZBEK Subclassis: Prosobranchia Ordo: Archaeogastropoda Familia: Neritidae Theodoxus altenai Schütt 1965 Kabuk ince olup spir bölgesi yok denecek kadar küçüktür. Turların üzeri satranç masası şeklinde desenlidir. Apertur geniş ve dairesel olup operkulumun üzeri bariz spiral çizgilidir ve etrafı pembe renkli bir karina ile çevrilidir (Şekil 2/7). Theodoxus anatolicus (Récluz, 1841) Kabuk küremsi, sağlam ve oldukça kalın yapılıdır. Spir bölgesi bariz, fakat kısadır. Desenleri ve rengi çok değişiktir. Genellikle koyu kahverengindir (Şekil 2/2). Subclassis: Prosobranchia Ordo: Mesogastropoda Familia: Valvatidae Valvata piscinalis (O. F. Müller,1774) Kabuk, 4-4,5 turludur ve üzerinde belirgin çizgiler bulunur. Apeks bölgesi küt yapılı olup apertür şekli yuvarlaktır. Son iki tur oldukça genişlemiş ve kabuğun büyük bir kısmını oluşturmuştur. Kabuk üzerinde desenlenme görülmez, sarımsı beyaz renklidir (Şekil 2/14). Familia: Bithyniidae Bithynia pseudemmericia Schütt 1964 Kabuk yapısı sağlam, koni gibi ve 5-6 turlu olup son tur iyice şişkindir. Apertür ovalimsi ve peristom kenarının doksan dereceden fazla dışa dönük oluşu tipik bir özelliğidir (Şekil 2/1). Subclassis: Pulmonata Ordo: Basommatophora Familia: Ancylidae Acroloxus lacustris (L. 1758) Kabuk dorso-ventralden basıktır. Boyu genişliğinden uzun olup apeks küt ve sola dönüktür (Şekil 2/5). 134

9 Türkiye tatlısu Mollusca türlerinin dağılımlarına katkılar Ancylus fluviatilis O.F. Müller 1774 Kabuk dorso-ventralden basıktır. Genişlik, yükseklik kadar veya ondan çok az uzundur. Apertür oval ve geniş olup apeks, baş üzerinden geçen eksenin sağında kalır (Şekil 2/6). Familia: Succineidae Succinea putris (L. 1758) Kabuk oval ve 3-4 turludur. Son tur oldukça genişlemiş olup dışbükey yapılıdır. Boynuz renginde olup herhangi bir desenlenme görülmez (Şekil 2/11). Subclassis: Pulmonata Ordo: Basommatophora Familia: Planorbidae Gyraulus albus (O.F. Müller 1774) Kabuk nispeten ince, küçük boyutlu, disk yapılı olup üzerinde belirgin spiral çizgiler bulunur. Kabuk genellikle 3,5-4 turlu olup ağız oblik konumlu ve yuvarlağımsı oval yapıdadır (Şekil 2/19). Familia: Lymnaeidae Stagnicola palustris (O.F. Müller 1774) Kabuk, uzamış konik şekilli ve 6-7 turludur. Son tur haricindeki turlar, yavaşça artan bir çapa sahiptir. Turlar hafif dışbükey yapıdadır. Apertür şekli oval olup, dorsalde sivrilmiştir. Kabuk üzerinde herhangi bir desenlenme gözlenmez ve boynuz rengindedir. (Şekil 2/15). Familia: Melaniidae Melanopsis preamorsa (L. 1758) Kabuk koniktir. Suturlar hemen hemen düz, apeks sivridir. Apertürun alt kenarı, sifonal çıkıntılıdır (Şekil 2/13). 135

10 IŞIK KILIÇASLAN AND MURAT ÖZBEK Familia: Succineidae Oxyloma elegans (Risso 1826) Kabuk oval yapılı ve 3-4 turlu olup son tur genişlemiştir. Dışbükey yapılıdır. Boynuz rengindeki kabuk üzerinde herhangi bir desenlenme görülmez (Şekil 2/20). Classis: Bivalvia Subclassis: Lamellibranchiata Ordo: Heterodonta Familia: Sphaeriidae Musculium lacustre (O.F. Müller 1774) Kabuk, sarımsı boynuz rengindedir. Umbo orta konumlu olup umbonun anterior ve posterior kenarlarında belirgin omuz bulunur. Kabuk boyu 7-8 mm civarındadır (Şekil 2/17). Unio pictorum (L. 1758) Kabuk uzamıştır. Yüksekliği, genellikle boyunun yarısından daha azdır. Üst ve alt kenar hemen hemen birbirine paraleldir. Renk, sarımsı-yeşilden açık yeşile kadar değişir. Anterior adduktör kas izi, U. tumidus ile kıyasladığında, anterior uca daha yakın konumludur. Anterior lateral ve kardinal dişler ince ve sivrilmiştir (Şekil 2/21). Pisidium casertanum (Clessin,1877) Kabuk oval yapılı olup şişkindir. Kabuk üzerinde belirgin çizgiler bulunur. Anterior kısım nispeten geniş ve yuvarlağımsı yapıda olup, posterior kısım daha küt yapıdadır. Umbo geniş ve yuvarlaktır. Kabuk boyunun 2/3 lük kısmında bulunur (Şekil 2/16). Tespit edilen türlerin bazı biyometrik ölçümleri (kabuk yüksekliği, apertür yüksekliği, kabuk genişliği, apertür genişliği, tur sayısı, kabuk kalınlığı) yapılmış olup, elde edilen sonuçlar Tablo 3 de verilmiştir. Çalışma sonucunda en sık rastlanan tür R. peregra olup, toplam 6 lokalitede tespit edilmiştir (Tablo 2). 136

11 Türkiye tatlısu Mollusca türlerinin dağılımlarına katkılar Tablo 2. Çalışma sonucunda tespit edilen türler ve istasyonlara göre dağılımları (İstasyon numaraları Şekil 1 de verildiği gibidir). TÜRLER İ S TA S Y O N L A R G a s t r o p o d a R. peregra R. auricularia P. planorbis P. antipodarum P. acuta P. fontinalis P. zilchi T. altenai T. anatolicus V. piscinalis B.pseudemmericia A. lacustris A. fluviatilis S. putris G. albus S. palustris M. preomorsa O. elegans B i v a l v i a M. lacustre P. casertanum U. pictorum

12 IŞIK KILIÇASLAN AND MURAT ÖZBEK Tablo 3. Belirlenen türlerde ölçülen bazı biyometrik verilerin en düşük ve en yüksek değerleri. Gastropoda Kabuk Yüksekliği (mm) Apertür Yüksekliği (mm) Kabuk Genişliği (mm) Apertür Genişliği (mm) Tur Sayısı Ölçüm Yapılan Birey Sayısı R. peregra R. auricularia P. planorbis P. antipodarum P. acuta P. fontinalis P. zilchi T. altenai T. anatolicus V. piscinalis B.pseudemmericia A. lacustris A. fluviatilis S. putris G. albus S. palustris M. preamorsa O. elegans Bivalvia Kabuk Yüksekliği (mm) Kabuk Kalınlığı (mm) Kabuk Genişliği (mm) Ölçüm Yapılan Birey Sayısı M. lacustre P. casertanum U. pictorum

13 Türkiye tatlısu Mollusca türlerinin dağılımlarına katkılar TARTIŞMA VE SONUÇ Yapılan incelemeler sonucunda, 17 istasyondan 18 i Gastropoda ya üçü de Bivalvia ya ait olmak üzere toplam 21 takson tespit edilmiştir. Saptanan türlerin tümü Türkiye den daha önce bilinen türlerdir. R. peregra, Geldiay ve Bilgin (1969) e göre, Abant Gölü (Bolu), Emir Gölü (Antakya) ve Akşehir Gölü (Konya) nden toplanmıştır. Daha sonrasında, Bilgin (1973) in tez çalışmasında Apolyont Gölü, Sapanca Gölü, Abant Gölü, Marmara Gölü, Köprüören Deresi (Tavşanlı-Kütahya arası), Hamidiye Köyü Deresi (Eskişehir- Konya yolu), Çavuşçu Gölü, Eber Gölü, Deveönü Gölcüğü (Çay-Afyon yolu), Köşkpınar Kaynağı (Isparta), Eğirdir Gölü (Akkeçilli Köyü Civarı), Beyşehir civarında Hendek (Antalya yolu), Yılanlı Sazı Gölcüğü (Beyşehir), Bakaran Köyü Deresi (Beyşehir) nden kayıtlanmıştır. Bu çalışmada ise, İstasyon 1, 2, 4, 6 ve 12 de tespit edilmiştir. R. auricularia, Geldiay ve Bilgin (1969) e göre Bolu, İzmir, Denizli, Aydın, Antalya, Burdur, Kütahya, Afyon, Niğde, ve Konya da dağılım göstermektedir. Schütt ve Şeşen (1989) Ceylanpınar (Urfa) da, Bilgin ve Şeşen (1991) Mersin, Adana, ve Antakya da; daha sonraki çalışmalarında ise Bilgin ve Şeşen (1992) Diyarbakır, Mardin ve Urfa dan türü rapor etmişlerdir. Schütt (1993) de Gölbaşı (Adıyaman yakınındaki İnekli, Gölbaşı ve Azaplı göllerinden) nda türün dağılım gösterdiğini belirtilmiştir. Bu çalışmada ise İstasyon 1, 2, 4, 6, 12 ve 16 dan örneklenmiştir. Zhadin (1952) e göre, P. acuta nın genel dağılışı Akdeniz ülkeleridir. Bilgin (1973) e göre, Kürüş Köyü, Serik, Antalya-Manavgat arası; Ilıcapınar, Karadayı Köyü ve Serik den örnekleme yapılmıştır. Bu çalışmada ise, İstasyon 15 den önceki çalışmalardan farklı olarak daha kuzeyden toplanmıştır. P. fontinalis, genel olarak Avrupa da yayılış gösteren bir türdür (Adam 1947, Mellanby 1971, Duncan 1959). Bilgin (1973) e göre Abant Gölü, Bolu, Eber Gölü, Çay Kazası, Gemiş Köyü Gölcüğü, Çardak Kazası, Çötel Köyü Gölcüğü, Çivril, Çapalı Köyü Gölcüğü, Pınarbaşı, Dinar, Eğridir Gölü nde dağılım göstermektedir. Bu çalışmada ise İstasyon 8, 9 ve 13 de örneklenmiştir. A. fluviatilis, Bilgin (1973) e göre, Ayazma Deresi (Çanakkale), Girne Deresi (Edremit), Daloğlu Bahçesi Hendeği (Turgutlu-Ahmetli arası), Koçak Deresi (Umurlu), Kestane Suyu Hendeği (Buldan), Bakaran Köyü Deresi (Beyşehir), Taşlıca Köyü Kaynağı (Beyşehir), Aykırcahanı Köyü Deresi (Elmalı- Finike yolu), Karaçay Deresi (Finike) den bildirilmiştir. Bu çalışmada ise verilen lokalitelere göre daha kuzey konumlu olan İstasyon 15 den toplanmıştır. 139

14 IŞIK KILIÇASLAN AND MURAT ÖZBEK A. lacustris, Bilgin (1973) in çalışmasında Gökpınar gölcüğü (Denizli-Tavas arası), Gökgöl Köyü Kaynağı (Dinar-Çivril arası) ından rapor edilmiştir. Bu çalışmada ise Yayla Gölü (Buldan) nden toplanmıştır. V. piscinalis, Bilgin (1967) e göre, İzmir, Aliağa, Kuzgun Deresi (Çoraklar Kaynağı), Efes Deresi (Selçuk), Narlıkuyu (Bornova), Mandaçayı (Bornova), Kocasu (Bornova) dan rapor edilmiştir. Bu çalışmada ise Batı Karadeniz bölgesinden toplanmıştır. Zhadin (1952) e göre S. palustris holoarktik dağılışa sahip olan bir türdür. Bilgin (1973) e göre tür Patlak Dere (İznik Gölü, gazino civarı), Abant Gölü (Bolu), Gümüşbel Gölcüğü (Eskişehir), Çavuşçu Gölü (DSI tesisleri), Deveönü Gölcüğü (Çay- Afyon arası), Akarçay Deresi kolu (Afyon civarı), Gemiş Köyü Gölcüğü (Çardak), Fidanlık Hendeği (Eğridir), Akkeçeli Köyü Gölü (Eğridir civarı), Yılanlı Sazı Gölcüğü (Beyşehir), Kürüş Hendeği (Antalya), Karagöl (Elmalı) den toplanmıştır. Bu çalışmada ise İstasyon 7, 9 ve 16 dan örneklenmiştir. T. anatolicus, Schütt (1965) e göre Orta Anadolu ve Güney Anadolu nun kıyı bölgelerinde yaygındır. Aynı zamanda türün kayıt edildiği lokaliteler arasında; Antalya nın güney batısındaki Çatmadağ ile Karadağ arasında, Kiremithaneler semtinde, Düdenbaşı Kaynağı (Antalya) da, Maraş ın güneyindeki Aksu da, Sakarya Nehri nin köprü ayağında, Manavgat Irmağı nda (Antalya) rastlanmıştır. Boettger (1957) e göre İstanbul un batısında Yarımburgaz dan ve Antakya nın batısında Bityas dan kayıtlanmıştır. Bilgin (1967) e göre İzmir civarındaki kaynak sularında yaygın olarak görülmektedir. Geldiay ve Bilgin (1969) Yenişehir (Antakya) dan tespit etmiştir. Bilgin (1980) e göre Ilıcapınar Kaynağı (Manisa), Akpınar Kaynağı (Manisa), Kemalpaşa civarı Nif Çayı, Çifteler (Eskişehir), Çakal Gölü (Selçuk), Gökpınar (Denizli), Işıklı (Dinar) ve İnlice (Fethiye) den tür toplanmıştır. Bu çalışmada da İstasyon 10 ve 16 da bulunan tür İstasyon 16 da Schütt ün verdiği kayıta paralellik göstererek Orta Anadolu da görülürken İstasyon 10 da tür eski kayıtlardan farklı olarak daha kuzey, Batı Karadeniz bölgesinden görülmüştür. T. altenai, Döşeme Altı Gölü (Antalya) nden kayıt edilmiştir (Schütt 1965). Daha sonra Geldiay ve Bilgin (1969) tarafından Kırkgöz (Antalya) da tespit edilmiştir. Kırkgöz, Döşeme Altı Gölü ne verilen diğer bir ad olmakla beraber Antalya nın 20 km. kuzey batısında bulunur. Yapılan bu çalışmada ise 9. İstasyon da bulunan T. altenai, önceki çalışmalarla paralellik göstererek Kırkgöz (Antalya) den bulunmuştur. 140

15 Türkiye tatlısu Mollusca türlerinin dağılımlarına katkılar Wenz (1944) de yaptığı çalışmada, B. pseudemmericia türünün yer aldığı cinsin Bulimidae familyasına dahil olduğunu belirtmiştir. Schütt (1964) ün incelemelerine göre türün tip lokalitesi Pınarbaşı (Antalya) dır. Schütt tarafından diğer tespit edildiği bölgeler ise Antalya nın batısında Çatma Dağı ile Karadağ arasındaki iki dereden, Avlan Gölü (Konya), Elmalı (Antalya) ve Hazar Gölü (Elazığ nın güneydoğusu) dür. Geldiay ve Bilgin (1969) in çalışmalarında Kırkgöz (Antalya) de bulunduğu gibi bu çalışmada da 9. istasyondan Kırkgöz (Antalya) den tespit edilmiştir. Schütt (1964) ilk tanımlamasında P. zilchi türünü Kırkgöz (Antalya) den bildirmiştir. Daha sonra Geldiay ve Bilgin (1969) in yayınında da aynı yerden kayıt verilmiştir. Tür, bu çalışmada da Kırkgöz (Antalya) den rapor edilmektedir. Endemik bir türdür. S. putris, Demirsoy (1999) a göre, İç Anadolu Bölgesi nde dağılış göstermektedir. Bu çalışmada ise İstasyon 9 ve 16 da görülmektedir. O. elegans, Demirsoy (1999) a göre holarktik dağılıma sahip bir tür olup Doğu Anadolu Bölgesi hariç, diğer tüm bölgelerimizde dağılış göstermektedir. Koşal Şahin ve Yıldırım (2005) tarafından yapılan incelemede Sapanca Gölü nden rapor edilmiştir. Bu çalışmada İstasyon 12 de tespit edilmiştir. G. albus, Bilgin (1973) in çalışmasında Yayla Gölü (Buldan), Ömerçukuru Gölcüğü (Sarıgöl) nden toplanmıştır. Demirsoy (1999) a göre tür holoarktik dağılıma sahip olup Ege, Akdeniz ve İç Anadolu Bölgesi nde bulunmaktadır. Bu çalışmada, İstasyon 3, 5, 6, 12 ve 16 da tespit edilmiştir. P. planorbis, Geldiay ve Bilgin (1969) e göre, Akşehir Gölü (Konya), Niğde den örneklenmiştir. Demirsoy (1999) a göre tür Marmara, Ege, Akdeniz ve İç Anadolu bölgesinde dağılış göstermektedir. Bu çalışmada ise paralellik göstererek İstasyon 7 ve 9 dan toplanmıştır. M. preamorsa, Schütt (1965) e göre Çatmadağ ile Karadağ (Antalya nın batısında), Manavgat (Selimiye civarı), Düden Çayı (Antalya), Aksu (Antalya), Sakarya Nehri (Ankara-Eskişehir yolu) nde tespit edilmiştir. Bilgin (1967) e göre İzmir civarı kaynak sularında yaygın olarak bulunur. Bilgin ve Şeşen (1991) in yaptığı çalışmada; Dedekavak (Erdemli), Elvanlı (Erdemli), Arpacbahsis (Erdemli), Kargıpınar (Erdemli), Selampınarı (Karaisalı), Karapınar (Karaisalı) ve Soğuksu (Anamur) dan toplanmıştır. Tür, akıntı şiddeti az ve vejetasyon bakımından zengin suları tercih etmektedir. Bu çalışmada ise İstasyon 14 Handeresi (Adana) nden toplanmıştır. 141

16 IŞIK KILIÇASLAN AND MURAT ÖZBEK P. antipodorum, Bilgin (1973) in yaptığı incelemede Deveönü Gölcüğü (Çay- Afyon arasında), Çakal Gölü (Selçuk) ve Finike Çayı ndan toplanmıştır. Bu çalışmada ise İstasyon 6 ve 9 dan toplanmıştır. M. lacustre, Bilgin (1980) e göre Karagöl (Elmalı) den rapor edilmiştir. Demirsoy (1999) türün, Akdeniz Bölgesi nde dağılış gösterdiğini belirtmiştir. Ustaoğlu vd. (2001) türü, Gediz Deltası-Buruncuk tan örneklemişlerdir. Özbek vd. (2004) tarafından yapılan çalışmada tür, Batı Karadeniz Bölgesi ndeki Taşkısığı Gölü nden toplanmıştır. Bu çalışmada ise İstasyon 9, Demirsoy (1999) un tanımlamasına uyarken, İstasyon 12, daha kuzey orijinli olup Özbek vd. (2004) ini destekler niteliktedir. P. casertanum, Zhadin (1952) e göre genel dağılışı bütün Avrupa, Kuzey ve Orta Asya olan bir türdür. Ellis (1962) e göre Kuzey Afrika ve Kuzey Amerika dan da kayıtları vardır. Cinsin en yaygın türü olmakla beraber kirli, temiz, sert ve yumuşak her türlü habitat şartlarına adaptasyonu güçlüdür. Bu çalışmada da İstasyon 9, 15, 16 ve 17 de tespit edilmiştir. U. pictorum, Bilgin (1980) e göre, Batı Anadolu da Akşehir Gölü, Taşköprü civarı, Akşehir Gölü nü Eber Gölü ne bağlayan kanaldan toplanmıştır. Özbek vd. (2004) nin incelemesinde Küçük Akgöl ve Büyük Akgöl den toplanmıştır. Bu çalışmada İstasyon 16 da tespit edilmiştir. Bu araştırmada, üniversite müzesinde bulunan ve şu ana kadar çalışılmamış örnekler incelenmiştir. Bu çalışmayla, Türkiye içsularında dağılım gösteren mollusk türleri hakkındaki bilgilere bir katkı yapılması ve aynı konuda daha sonra yapılacak çalışmalara destek olunması amaçlanmıştır. KAYNAKLAR Adam, W., Revision des Mollusques de la Belgique, Bruxelles Vol p. Bilgin, F.H., İzmir Civarı Tatlı Sularında Yaşayan Gastropodlar Üzerinde Sistematik ve Ekolojik Araştırmalar. Ege Üni. Fen Fak. İlmi Raporlar Serisi. 36: Bilgin, F. H., Batı Anadolu İç Sularında Tespit Edilen Mollusk Türlerinin Tanıtılması, Ekolojisi Ve Dağılışları İle Bazı Prosobranch ların Anatomilerinde Görülen Özellikler, Doçentlik Tezi E.U. F. F. Genel Zooloji Kürsüsü 79 s. Bilgin, F. H., Batı Anadolu nun Bazı Önemli Tatlı Sularından Toplanan Mollusca Türlerinin Sistematiği Ve Dağılışı, D. U. T. F. Der. 8, 2 64 s. 142

17 Türkiye tatlısu Mollusca türlerinin dağılımlarına katkılar Bilgin, F. H. and Şeşen, R., The Distribution of Molluscs in some Freshwaters of the Mersin, Adana and Antakya Regions of Turkey, with Morphometric Notes. Proc. Tenth Intern. Malacol. Congr. Tübingen, Germany Bilgin, F. H. and Şeşen, R., Studies On Taxonomy and Distribution of Molluscs Species Collected from Freshwaters of Three Provinces of Southeastern Anatolia: Diyarbakır, Mardin and Şanlıurfa (Türkiye). 11th Intern. Malacol. Cong. Siena, Italy. Abstr Boettger, C. R., Uber Eine Ausbeute von Höhlen Mollusken und Einigen Anderen Weichtieren aus der Turkei. Archiv für Molluskenkunde, 86-1,3: Duncan, C. J., The Life Cycle and Ecology of the Fresh Water Snail Physa fontinalis (L.). J, Animal Ecology 28: Demirsoy, A., Genel ve Türkiye Zoocoğrafyası Hayvan Coğrafyası. Üçüncü Baskı, Meteksan A. Ş. 965 s. Ellis, A. E British freshwater bivalve Molluscs. Linn. Soc. Synopses of Brit. fauna, No. 13. Geldiay, R. and Bilgin, F. H Türkiye nin Bazı Bölgelerinden Tespit Edilen Tatlısu Molluskları, E.U. F. F.İlmi Rap. Ser. 90, Glöer, P. and Meier-Brook, C., Süsswassermollusken, Ein Bestimmungschlüssel für die Bundesrepublik Deutschland, DJN, 136 pp. Koşal Şahin, S. and Yıldırım, M. Z The Mollusk Fauna of Lake Sapanca (Turkey: Marmara) and Some Physico-Chemical Parameters of Their Abundance, Turkish Journal of Zoology, Tubitak, 31: Mellanby, H Animal Life in Fresh Water, Chapman and Hall Ltd, London, 380 pp. Özbek, M., Ustaoğlu, M.R., Balık, S., Sarı, H.M., Batı Karadeniz Bölgesi ndeki Bazı Göllerin Mollusca Faunası, I. Ulusal Malakoloji Kongresi, E. U. Su Ürünleri Fakültesi, Bornova-İzmir Schütt, H., Die Mollusken Fauna Einss Reliktaren Quellsees Der Südlichen Turkei, Arch. Moll. 93: Schütt, H., Zur Systematik und Ökologie Türkischer Süsswasserprosobrancher, Zoologische Mededelingen, 4,3: Schütt, H. and Şeşen, R., The Freshwater Molluscs of Ceylanpınar Zoology in the Middle East. 3: Schütt, H., Pseudamnicola species and other freshwater gastropods (Mollusca, Gastropoda) from East Anatolia (Turkey), the Ukraine and the Lebanon. Basteria. 57: Sturany, R., Zur Molluskenfauna der Europaischen Türkei, Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseums, IX, 3-4:

18 IŞIK KILIÇASLAN AND MURAT ÖZBEK Ustaoğlu, M. R., Balık, S. and Özbek, M., Gediz Deltası ve Sazlı Göl (Menemen- İzmir) ün Tatlı Su Mollusk Faunası, XI. Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu (Hatay), E. U. Su Ürünleri Fakültesi, Bornova-İzmir Wenz, W., Gastropoda, in O. H. Schindewolf, (edt) Handbuch der Palazoologie, Bd. 6. Teil I.: Allgemeiner Teil und Prosobranchia, Berlin Vol.6, 1639 pp. Zhadin, V.I., Mollusks of Fresh and Brackish Water of The U.S.S.R. Zoological Institute of The Academy Sciences of The Union of Soviet Socialist Republics. Israel Program for Scientific Translations. 368 pp. 144