Osmanlı Devleti nde Kadınlar Saltanatı: Kösem Sultan

Transkript

1 Osmanlı Devleti nde Kadınlar Saltanatı: Kösem Sultan Osmanlı Tarihi konu olduğunda akıllara ilk gelen husus, Osmanlı Sultanlarının kadınların etkisinde kalarak kararlar verdiğidir. Oysa 630 yıllık dev imparatorluk, kurulduğu günden itibaren değil, sadece Kanuni Sultan Süleyman Dönemi nde kadınlar saltanatına sahne olmuştur. Saraya giren kadınların kimisi aşkları, kimileri iktidar hırsları, kimileri ise farklı amaçlar peşinde koşmuşlardır. Bir döneme mührünü basmış olan Kösem Sultan, Hürrem Sultan ve Mahidevran Sultan konumuzun esasını oluşturmaktadır. Kösem Sultan: Asıl adı Anastasya olan Mahpeyker Kösem Sultan, 28 yaşına geldiğinde saltanatta kendine yer buldu. Kimilerine göre Moralı, kimilerine göre ise; bir Ortodoks rahibinin kızı olan Kösem Sultan; güzelliğinin, zarafetinin yanı sıra, hayrat işlerinde de öncülük etmiştir. Saltanat sahibi kadınlar arasında en ihtiraslı kadın olarak bilinmektedir. Hasekiliği döneminde kendisine Kösem; (Sürüler önünde, rehber olarak yürüyen) denilmiştir. Kösem Sultan, namı diğer Anastasya; I. Ahmet in dikkatini çekerek kısa sürede kendinden kıdemli olan hasekilerin önüne geçmeyi başarmıştır. Böylece sarayın en güçlü kadını olmuştur. Evliliğinden Murat, Süleyman, İbrahim ve Kasım adında şehzadelerin yanı sıra; Ayşe ve Fatma isminde sultanlar da dünyaya getirmiştir. Hayır işlerinde de öncülük etmeyi prensip edinen Kösem Sultan, etrafındaki fakirlere yardımlarda bulunmuştur. Her yıl Receb-i Şerif ayında tebdili kıyafetle arabaya binerek hapishanelere gitmiş; borcu yüzünden hapse düşen mahkûmların borçlarını ödemiş ve onların hapisten çıkmalarını sağlamıştır. Kösem Sultan, katil kişileri bu yardımlardan nasiplendirmemiştir. Yaptırdığı hayır işlerinin başında Üsküdar daki Çinili Camii, Boğaziçi nde Anadolu Kavağı, Sultan Selim civarında Valide Medresesi Mescidi ni yaptırarak hizmete açmıştır. O dönemde Osmanlı nın eyaleti durumunda bulunan Mekke ve Medine ye de yardım 1 / 7

2 elini uzatmış, fakir yöre halkına da hatırı sayılır yardımlarda bulunmuştur. Zaman zaman, Valide-i Muazzama, Sahibet-ül Makam, Valide-i Kebire sıfatlarıyla da anılan Kösem Sultan, oğulları 4. Murat ve İbrahim ile torunu 4. Mehmet döneminde uzun yıllar devlet yönetiminde etkili olmuştur. Ancak 1. Ahmet döneminde siyasi işlere fazla bulaşmamış; ama çoğu zaman da sözünü yerine getirtmiştir. I. Ahmet in ölümü sonrasında adet üzere eski saraya gitmiş; 1. Mustafa yı ve 2. Osman ı etkisi altına alarak devlet işlerine karışmıştır. Tarihçilerin belirttiğine göre; Mustafa nın tahttan indirilişinde Kösem Sultan ın ciddi girişimleri olmuştur. Oğlu 4. Murat ı tahta çıkartan Kösem Sultan, Valide Sultan olarak Topkapı Sarayı na yerleşmiştir. Oğlunun henüz on bir yaşında olması, iktidar hırsıyla yanıp tutuşan Kösem Sultan için bulunmaz bir fırsat olmuştur. Kösem Sultan, devleti perde arkasından yöneterek bu fırsatı değerlendirmiştir. Kösem Sultan ın saltanatı, 4. Murat ın idareyi tam olarak ele almasına kadar sürmüştür. Ne var ki; çocukluğundan beri annesinin telkinleri etkisinde kalan 4. Murat, çoğu zaman annesinin fikirlerini önemsemeye devam etmiştir. Kösem Sultan; İktidarı ele geçirme teşebbüsünde bulunan Kasım ve Süleyman ın, 4. Murat tarafından katledilmesine engel olamamıştır; ancak İbrahim in katlini; onun saltanat yükünü kaldıramayacak kadar aciz olduğunu ileri sürüp, katledilmesine mani olabilmiştir. Tarihçilerden bazıları, 4. Murat ın Osmanoğulları hanedanlığının devam etmesi için kardeşi İbrahim i katletmediği yorumunu yapmışlardır. Konu ile ilgili yine bazı tarihçiler der ki; 4. Murat İbrahim i öldürerek Kırım Hanı nı tahta geçirmeyi düşünmüş; ancak Kösem Sultan buna mani olmuştur. Şehzade İbrahim e kardeşi 4. Murat ın öldüğü haberi geldiğinde; sürekli katledilme korkusu yaşadığı için iktidarda gözünün olmadığını belirterek kardeşi Murat için sağlık temennisinde bulunmuştur. Bu durum karşısında Kösem Sultan, korku ve panikten dolayı kapısını kilitleyen İbrahim in odasına girerek; Murat ın öldüğünü, tahta geçme sırasının kendisine geldiğini söyleyerek İbrahim i zor da olsa odasından çıkarmıştır. Öldürülme korkusu İbrahim i öylesine 2 / 7

3 sarmış ki; kardeşi Murat ın cesedi kendisine gösterilmesine rağmen hala bunun bir oyun olduğunu düşünmüş ve bir kez daha tahtta gözünün olmadığını söylemiştir. Bu hadiseler, Osmanlı da yönetim boşluğu doğurmuştur. Osmanlı başkentinde yeni çekişmeler baş göstermiştir: Kapıkulu askerleri, ulemalar, vezirler ve saray erkânı iktidarda daha fazla nasıl söz sahibi olabileceklerinin ince hesaplarını yapmaya başlamışlardır. Otorite boşluğu bu tür çekişmelere neden olduğundan; öteden beri yönetmeye hevesli olan Kösem Sultan harekete geçerek; bir kukla padişah olarak öne çıkardığı oğlu İbrahim döneminde yeniden devlet işlerinde aktif görev üstlenmiştir. İbrahim in ruhsal sorunlarına çare bulmak ve hem de erkek evlat sahibi olması için saraya üfürükçü-cinci hocalar davet edilmiştir. O dönemin ünlü hocalarından olan Safranbolulu Hüseyin Hoca; İbrahim i kendince tedavi etmiştir. Hayret vericidir ki; bu manevi tedavi(!) İbrahim i iyileştirmiştir. Bu gelişmeler Cinci Hoca nın ününe ün katmıştır. Bu ün cinci hocaya devlet idaresinde yeni kapılar açmıştır. Cinci hocanın ilk icraatı rüşvet almak, medrese hocalıklarını satmak olmuştur. Böylece zenginliğine yeni kaynaklar aktarmıştır. Yine hayret vericidir ki; 4. Mehmet in cülus dağıtımında hazinede para sıkıntısı olduğundan, paralar cinci hocadan temin edilmiştir. Cinci hoca öldürüldükten sonra askerlere dağıtılan para için Cinci Hoca Akçesi denilmiştir. Kösem Sultan, zihninden ve tecrübesizliğinden üzüntü duyduğu oğlunu hem avutabilmek ve hem de Osmanoğulları hanedanlığını devam etmesi için oğluna yeni cariyeler takdim etmiştir. Saraya doluşan hasekiler ve cariyeler hazineye de büyük yük getirmiştir. Ayrıca saraydaki kadınlar arasında şiddetli nüfuz çatışmaları baş göstermiştir. Bu hal öyle boyut kazanmıştır ki; Kösem Sultan a bile cephe alınmıştır. Şeker Pare adındaki bir kadın, Kösem Sultan a kafa tuttuğu için Kösem Sultan tarafından şiddetli bir şekilde dövülmüştür. Kösem Sultan, oğluna artık söz geçiremeyecek duruma gelmiştir. İktidarda etkisinin hızla yok olduğunu gören Kösem Sultan. Topkapı Sarayı ndan uzaklaşmış; fakat devlet işlerine karışmaya devam etmiştir. Artık İbrahim in tahttan indirilmesi; yerine Mehmet in geçirilmesinin şart olduğu düşünülmüştür. Bu fikri ortaya atan Sadrazam Salih Paşa, düşüncesinin Sultan 3 / 7

4 İbrahim e gitmesi sonucunda katledilmiştir. Bu tezgâhta yer alan Annesi Kösem Sultan, oğlu İbrahim tarafından önce Rodos a sürgün edilmek istenmiş, bunu başaramayınca da Florya daki İskender Çelebi Bahçesine sürgün edilmiştir. Oğlunun gazabına uğrayan Kösem Sultan, sürgün edildiği yerde de boş durmayıp; ocak ağalarının ve yeteneksiz vezirlerin sebep olduğu yolsuzluklardan oğlunu sorumlu göstermiştir. Gözünü iktidar hırsı bürüyen Kösem Sultan, bununla da yetinmeyip, Sadrazam Ahmet Paşa ya giderek; Bu beni ve seni sağ bırakmaz. Ailem harap oluyor, devlet elden gidiyor. Bunun hakkından gelelim de şehzadeyi cülus ettirelim diyerek planını açıklamıştır. Kendisini büyük bir kumpasın içinde gören Sadrazam Ahmet Paşa, Kösem Sultan ın bu teklifine ret cevabı verince; Kösem Sultan son çare olarak Ocak Ağalarıyla görüşmeye başlamıştır. Bu isteğe karşı Ocak Ağaları da işbaşındaki sadrazamı azlettirip, onun yerine kendilerine yakın, işlerini rahatça yaptırabilecekleri birini sadaret makamına getirmek istemişlerdir. Bu konuda anlaştıktan sonra, padişahı tahttan indirme planları yapmışlardır. Ancak; halkın sevgisini kazanmış padişaha karşı doğrudan cephe almaktan çekinmişlerdir. Çünkü Halk, sevdikleri Genç Osman a yapılan haksızlıkları unutmamış ve bundan dolayı Ocağa karşı kin ve nefret beslemişlerdir. Ocak ağaları ve askerler anlaşarak sadrazamın azli ve katli için Şeyhülislamdan fetva istemişlerdir. Bu durumu tez zamanda öğrenen Padişah İbrahim, Şeyhülislama bir haseki göndererek askerlerin dağılmasını istemiştir. Ancak Şeyhülislam, haseki vasıtasıyla Padişahtan sadrazamı teslim etmesini istemiş; aksi halde sonunun hiç iyi olmayacağını bildirmiştir. Bu sıkıntılı gelişmeler karşısında çaresiz kalan Sultan İbrahim, sadrazamı azledeceğini ancak onun canına dokunmayacağını bildirmiştir. Yeni Sadrazam Mehmet Paşa ise, Ocağın bunu kabul etmeyeceğini, Ahmet Paşa nın öldürülmesini istediğini bildirmiştir. Padişah, oynanan bu oyunlara hiddetlenerek tüm olanlardan Mehmet Paşa yı sorumlu tutacağını ve kendisiyle mutlaka hesaplaşacağını bildirmiştir. Korkuya kapılan Mehmet Paşa, evine kapanıp, sadaret mührünü Ocak Ağalarına Teslim etmiştir. Ocak Ağaları ise, padişahtan korkmasına gerek olmadığını, asıl amaçlarının padişahı devirmek olduğunu söylemişlerdir. Can korkusu yaşayan Ahmet Paşa ise sığınacak bir yer bulamamış, sığındığı son yerde de ihanete uğrayıp, katledilmiştir. Cesedi, At Meydanı nda bir çınar ağacının altına bırakılmıştır. Sultan İbrahim e isyan başlatılmış; Sarayı basan isyancılar Kösem Sultanla birlikte hiç bir şeyden haberleri yokmuş gibi davranarak dikkat çekmemeye çalışmışlardır. Çıkartılan Hal Kararı Padişaha ulema ve askerler tarafından tebliğ edilmiştir. Bu hal kararını kabul etmeyen Sultan İbrahim, ulemaya tepki göstermiştir ancak zorla tahttan alaşağı edilerek hapse atılmıştır. 4 / 7

5 Kösem Sultan ve işbirlikçileri Sadrazam Sofu Mehmet, Şeyhülislam Abdürrahim ve yandaşları, Sultan İbrahim in katli için harekete geçmiştir; ancak Saray Halkı cinayete seyirci olmamak için kaçmışlardır. Hatta Cellât Kara Ali dahi kaçmıştır; ancak yakalanarak sadrazam tarafından dövülerek Sultan İbrahim in hapsedildiği yere kadar sürüklenerek götürülmüştür. Sultan İbrahim, elinde Kuran ile isyancıları karşılayarak Şeyhülislama; Bak Abdürra-him, Yusuf Paşa senin dinsiz, imansız ve fitnekar bir herif olduğunu söyleyip, seni sağ bırakmamamı söylemişti. Seni öldürmedim; çünkü Allah tan korktum. Meğer sen beni öldürecekmişsin. İşte Kitabullah, beni ne hüküm ile öldürürsünüz, zalimler! diye bağırmıştır. Bu, Sultan İbrahim in son seslenişi olmuştur. Sultan İbrahim i tahttan indiren ve onu katledenler, yaptıkları bu canavarca olayı meşrulaştırmak için onu Deli ve Kadın Düşkünü olarak göstermişlerdir. Halk, dertlerini dinleyen, din adamlarıyla sürekli görüşen Padişahlarının katledilmesi sonucunda gözyaşı dökmüştür. Sultan İbrahim Neler Yapmıştı? Dindarlığı ile bilinen Sultan İbrahim, tahta çıktığında sarayda bulunan yiyici takımını yok etmiş, fazla servet edinmenin yollarını kapatmıştı. Zaman zaman tebdili kıyafetle çarşı-pazar dolaşarak halkın sıkıntılarına bizzat şahit olmuş, gördüğü sıkıntıları da yerinde çözmüştür. Gözlerini iktidar hırsı bürümüş olan Kösem Sultan, 7 yaşındaki Mehmet in tahta çıkmasıyla bu defa padişahın annesi Valide Turhan Sultan ile mücadele etmeye karar vermiştir. Ancak Turhan Sultan, Valide Sultanlık sırasının kendinde olduğunu, büyük validenin bundan böyle bir kenarda oturması gerektiğini düşünerek devlet işlerine müdahale etmeye başlamıştır. Devlet idaresi söz konusu olunca; iki kadın sultan arasında ciddi sürtüşmeler yaşanmış; bu sebeple devlet işlerine yeterli önem verilememiştir. Bunun doğal sonucu olarak, Anadolu nun çeşitli bölgelerinde yeni isyanlar baş göstermiştir. 5 / 7

6 Sürtüşmelerden can derdine düşen Kösem Sultan, bu işi halletmek için Ocak Ağaları ile birlikte bir plan hazırlamıştır. Plana göre; 4. Mehmet tahttan indirilecek, yerine Süleyman geçecekti. Süleyman ı tahta çıkarırlarsa kendisine rakip kalmayacaktı. Kösem Sultan, Dilaşub Sultan ı asla kendine karşı koyabilecek güçte görmemiştir. Kösem Sultan ın Ocak Ağaları ile geliştirdiği planları öğrenen Dilaşub Sultan, derhal karşı atağa geçerek Kösem Sultan ın öldürülmesi için hazırlıklar yapmıştır. Bu gelişmelerden haberi olmayan Kösem Sultan, harekete geçmek üzere hazır beklediği sarayda Dilaşub Sultan ile karşılaşmış, planın suya düştüğünü anlayarak paniklemiştir. Can havli ile kaçmaya çalışırken; Mehmet isminde bir cellât tarafından orada boğazlanarak katledilmiştir. Osmanlı Devleti nde pek çok padişahtan daha çok iktidar sürmüş olan Kösem Sultan, eşi 1. Ahmet in Türbesi ne defnedilmiştir. Yazar Hakkında 1960 yılında Kırıkkale'de doğdum. İlk ve ortaokulu Kırıkkale'de, liseyi de Ankara'da tamamladım. Üç çocuk babasıyım. Okumayı, araştırmayı, yorum ve eleştiri yapmayı severim. Bu birikimlerimden faydalanarak "Mevtadan Mektup Var! isimli birde kurgu romanım yayınlanmıştır. Roman sevenlere tavsiye ediyorum. Ortaokul ve lise yıllarımda oluşturduğum arşivimden ve günümüz teknolojisinden faydalanarak bu sitede makale yazmaya başladım. Amacım; makaleseverlere doğru bilgiye dayanan yazılar hazırlamaktır. Bilgi birikimlerimi kişisel dünya görüşümle harmanlayıp, okuyucusu ile buluşturmaktır. Okuyucularımdan beklentim şudur; yazdıklarımı beğenin veya beğenmeyin, lütfen yorum yapın, beğenip beğenmediğinizi belirtin. Çünkü; sonuçta yazarlarda insandır, yanılabilir. Hatalarımı göstermeniz dileğimle, hepinize saygılarımı ve selamlarımı sunuyorum. 6 / 7

7 Allah'a emanet olunuz... 7 / 7