V. OTOMOTİV VE YAN SANAYİİ SEMPOZYUMU BİLDİRİLER KİTABI

Transkript

1 tmmob makina mühendisleri odası V. OTOMOTİV VE YAN SANAYİİ SEMPOZYUMU BİLDİRİLER KİTABI mmo yayın no :198 BURSA KASIM 1997

2 SUNUŞ Otomotiv ve Yan Sanayii Sempozyumu! nun bu yıl 1997'de beşincisi düzenlenmektedir. Bu Sempozyum daha önce yapılanlardan önemli bir farka sahiptir. Bu çalışmanın gerçekleştirildiği süreç hem dünyada ve sarmal olarak Amerika, Japonya ve Kıta Avrupa'sında ve hem de ülkemizde otomotiv sanayiinin yeni teknolojik gelişmeler.teknolojik farklılaşma ve uzmanlaşma sonucu önemli yapısal.ekonomik ve siyasal gelişmeleri içermektedir. Türkiye'nin altına imza koyduğu Avrupa Birliği ile ilgili anlaşmalar çerçevesinde tarihinden itibaren Gümrük Birliği süreci işlemeye başlamıştır. Bu süreç ülkemizin geleceğini ilgilendiren önemli bir moment olmanın ötesinde Türkiye'de bulunan otomotiv sektörünü de derinden etkileyecek bir döneme girildiğini göstermekteydi. 3-4 Kasım 1995 tarihleri arasında gerçekleştirdiğimiz IV. Otomotiv ve Yan Sanayii Sempozyumu ile Gümrük Birliği öncesinde sektör ile ilgili durum değerlendirmesi yapılmaya çalışılmış ve giriş süreci beklenti ve değişiklikleri tartışılmıştı. Ülkemizin Gümrük Birliği sürecinde yer almaya başlamasının üzerinden yaklaşık iki yıl geçmiştir. Bu iki yıllık süreç önemli bir takım sonuçlara yol açtığı gibi, merkezi yönetimin yapması gereken çalışmalar boyutunda ne kadar geride kalındığını göstermesi açısından da ilginç olmuştur. Gümrük Birliği ile ilgili yasal mevzuatın ve uyum yasalarının gerektiği gibi ortaya konulamamış olmasının sancıları Otomotiv sektörü tarafından tüm ağırlığı ile yaşanmaktadır. Diğer taraftan ekonomik üretim ölçeği göz önüne alınmaksızın verilen siyasal kararlar ile üstüne üstlük verimli tarım toprakları da katledilerek yeni otomotiv yatırımlarına izin verilmiştir. Genel olarak pazardaki otomobil talebinde dalgalanmalı olarak düşüşler kaydedilmiştir. Pazar paylarındaki daralmalar ana sanayii ve yan sanayi ilişkilerinde yeni bir dönem başlatmıştır. Yan sanayii bir yandan kendini ana. sanayiinin sultasından kurtarmak için çaba harcar ve yurtdışı ilişkilerini güçlendirirken diğer yandan yurtdışı ilişkilere bağlı yabancı ortaklarla evlilikler yapmak durumu ile karşı karşıya gelmiştir. Öte yandan geçmiş siyasal iktidarın alternatif ve gerçekçiliği tartışmalı olan "Türk Kimlikli" otomobil yada "İslami "otomobil çabaları da bu olumsuzluğa eklenmiştir. Tüm bunlara karşın Türkiye'de Otomotiv Sanayiine yönelik bir MASTER PLANIN olmayışı temel sorunlardan birisi olarak sektörün karşısında durmaktadır. Bu sempozyumun amacı geçen iki yıllık dönemin öğrettikleri de dikkate alınarak sektörün bir fotoğrafının çekilmesi ve geleceğe yönelik projeksiyonun ne olabileceğinin tartışılmasını amaçlamaktadır. Otomotiv sektörünün gerekli önlemler alındığı takdirde Gümrük Birliği'nde ve Avrupa Birliği ile entegrasyonda bu ülkedeki en şanslı sektörlerden biri ve ilki olduğu düşüncesi hala irdelenmeye değer bir düşünce olarak önümüzde durmaktadır. Saygılarımızla TMMOB Makina Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu

3 V. OTOMOTİV VE YAN SANAYİİ SEMPOZYUMU EMİN KORAMAZ TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI YÖNETİM KURULU NİJADAKSU TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI YÖNETİM KURULU ERCÜMENT ŞEVLE TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI İSTANBUL ŞUBESİ CEMAL GENCER TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI ANKARA ŞUBESİ KİRAMI KILINÇ TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI İZMİR ŞUBESİ GÜRHAN AKDOĞAN TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI BURSA ŞUBESİ ÖZCAN ŞENİŞLER TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI BURSA ŞUBESİ YUSUF ÜNLER TMMOB MAK İNA MÜHENDİSLERİ ODASI BURSA ŞUBESİ SERHAT GİRGİN TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI KOCAELİ ŞUBESİ ORHAN HAVADAR TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI ANTALYA ŞUBESİ M.YAŞAR DİNÇER TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI DİYARBAKIR ŞUBESİ H.ZAFERGÜLSEVEN TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI KAYSERİ ŞUBESİ HAMDİ ÇATALSAKAL TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI SAMSUN ŞUBESİ YÜRÜTME KURULU YUSUF ÜNLER İSMET APAK ŞERAFETTİN ŞAHİN M.ÜMİT KAMÇICI MEHMET BURSA ÖMERATALAY RAİF GÜNEY FİLİZ GÜLER SEMPOZYUM SEKRETERİ MEHMET KARTAL

4 V. OTOMOTİV VE YAN SANAYİİ SEMPOZYUMU DANIŞMANLAR KURULU DOÇ. DR. HACER ANSAL H.SAVAŞ ARI KAN ALİ RAHMİ BEYRELİ MEHMET DEMİRPENÇE PROF. DR. MUSTAFA DEMİRSOY MEHMETERGÜN PROF. DR. ALP ESİN FERİDUN FER AYKUT GÖKER NUMAN GÜMRÜKÇÜ YAYLALI GÜNAY MUSTAFA GÜRBÜZ PROF. DR. METİN GÜRLEYİK İLHAN KESİMGİL HAYATİ KORKMAZ PROF. DR. SEFA KURALAY PROF. DR. BATTAL KUŞHAN DR. MEHMET KÜÇÜKÇİRKİN FATİH LEBLEBİCİ YUSUF MERİÇ ŞENER MUTER DR.FERZAN NEDİMOĞLU DOÇ. DR. LERZAN ÖZKALE A.FARUK SARGIN DR.OSMAN SİMAV MUSTAFA ŞENOĞLU MUSTAFA ŞİMŞEK PROF DR. ERCAN TEZER K.ALPER TİFTİKÇİ FATİH TURAN PROF. DR. SAMİM ÜNLÜSOY CELAL YAKICIER DOÇ. DR. NURHAN YENTÜRK MEMİŞ YILMAM İTÜ İŞLETME FAKÜLTESİ TOFAŞ A.Ş. BURSA MİLLETVEKİLİ BMC MOTOR SANAYİ A.Ş. DOKUZEYLÜL ÜNİVERSİTESİ M.M.F. EGE FREN SANAYİ A.Ş. ORTA DOĞU TEKNİK ÜNİVERSİTESİ TOYOTASAA.Ş. TÜBİTAK BİLİM VE TEKNOLOJİ POLİTİKALARI DAİRESİ KOSGEB BAŞKANLIĞI DÖKTAŞ A.Ş. OPEL TÜRKİYE LTD.ŞTİ. KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ M.M.F OYAK RENAULT A.Ş. BURSA MİLLETVEKİLİ DOKUZEYLÜL ÜNİVERSİTESİ M.M.F OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ M.M.F. TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI BURSA TİCARET VE SANAYİ ODASI CEVHER MAKİNA SANAYİ A.Ş. TAŞIT ARAÇALRI YAN SANAYİİ DERNEĞİ İTÜ İŞLETME FAKÜLTESİ TOYOTASAA.Ş. OTOMOTİV SANAYİİ DERNEĞİ TÜRK PATENT ENSTİTÜSÜ BİRLEŞİK METAL SENDİKASI OTOMOTİV SANAYİİ DERNEĞİ ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ TÜLOMSAŞA.Ş. ORTA DOĞU TEKNİK ÜNİVERİSTESİ T.C.KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İTÜ İŞLETME FAKÜLTESİ BOSYÖD İSTANBUL BURSA ANKARA İZMİR İZMİR İZMİR ANKARA SAKARYA ANKARA ANKARA BURSA İZMİR TRABZON BURSA ANKARA İZMİR ESKİŞEHİR ANKARA ANKARA BURSA İZMİR İSTANBUL İSTANBUL İSTANBUL İSTANBUL ANKARA İSTANBUL İSTANBUL KOCAELİ ESKİŞEHİR ANKARA ANKARA İSTANBUL BURSA

5 - J AÇILIŞ OTURUMU 1.GÜN 7 KASIM 1997 CUMA KAYIT AÇILIŞ KONUK KONUŞMALARI OTURUM OTOMOTİV SEKTÖRÜ İLE İLGİLİ MEVZUAT VE HUKUKSAL SÜREÇLER Otomotiv Sanayiimizde Devlet Müdahaleleri Ve Gümrük Birliği Sonrası Teknik Mevzuat Z.AItan ALPAY T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı AB Genel Müdürlüğü Türkiye'nin İthalatta Uygulanan Mevcut Teknik Mevzuatı, Avrupa Birliği'nin Ticarette Teknik Engellerin Kaldırılmasına İlişkin Teknik Mevzuatına Uyum Süreci ve Tam Uyum Sonrasında Oluşacak Sistem Osman Y.BEKAROĞLU T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı Dış Ticarette Standardizasyon Genel Müdürlüğü OTURUM OTOMOTİV İTHALATI VE İTHALATIN DENETLENMESİNE İLİŞKİN UYGULAMALAR Gümrük Birliği, Türkiye'de Sınai Mülkiyet Haklarının Korunması Konusundaki Gelişmeler ve Otomotiv Sanayii Uğur G.YALÇINER Türk Patent Enstitüsü Başkanlığı Gümrük Birliğinde Araçlara Uygulanacak Vergi Ve Teşvik Politikalarına Ait Öneriler ÖmerATALAY TOFAŞA.Ş. Türkiye Pazarında Otomotiv ithalatının Değerlendirilmesi Prof. Dr. Ercan TEZER Otomotiv Sanayii Derneği OTURUM SEKTÖRÜN REKABET GÜCÜ VE REKABETİN UNSURLARI AB ile Bütünleşme Sürecinde Türk Otomotiv Sektörünün Rekabet Gücü ve Pazarlama Stratejileri Yrd. Doç. Dr. Hayrettin YÜKSEL Öğr. Gör. Dr. Cevdet AVCIKURT Balıkesir Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Balıkesir Üniversitesi Turizm İşletme ve Otelcilik Yüksek Okulu Türk Binek Otomobili Sektöründeki Müşteri - İmalatçı ilişkileri Üzerine Bir Çalışma Yrd. Doç. Dr. Nazlı VVASTİ Orta Doğu Teknik Üniversitesi İşletme Bölümü Otomotiv Sanayii ve Araştırma-Geliştirme Çalışmaları Prof. Dr. Cem SORUŞBAY İ.T.Ü. Makina Fakültesi Otomotiv Ana Bilim Dalı

6 2.GUN 8 KASIM 1997 CUMARTESİ OTURUM GÜMRÜK BİRLİĞİ İLE ENTEGRASYON, OLASILIKLAR VE SONUÇLAR Dünya Otomotiv Sanayii'ne Bir Bakış Prof. Dr. Ercan TEZER Otomotiv Sanayii Derneği Türk Otomotiv Sanayii'nin 2'li Yıllar Stratejisi Şener MUTER Cevher Makina Sanayi A.Ş. Rekabet Gücünün Artırılmasında İyileştirme Projelerinin Yeri Ahmet ALTEKİN TOFAŞA.Ş OTURUM OTOMOTİV YAN SANAYİİ VE KOBİ'LER VE GELİŞME BEKLENTİLERİ Türkiye Otomotiv Sanayiinde Ana - Yan Sanayii İlişkileri Dr. Ferzan NEDİMOĞLU Taşıt Araçları Yan Sanayii Derneği Otomotiv Sanayiinde KOBİ'ler ve Sektörel Dış Ticaret Şirketleri Memiş YILMAM BOSYÖD AB ile Entegrasyon Sürecinde Türk Otomotiv Sanayiinde Ana Sanayii - Yan Sanayii İlişkilerinin incelenmesi Arş.Gör.YağmurAKBULUT Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İşletme Bölümü PANEL GÜMRÜK BİRLİĞİ SÜRECİNDE TÜRKİYE OTOMOTİV SANAYİİ'NİN GELECEĞİ

7 OTOMOTİV SANAYİİMİZE DEVLET MÜDAHALELERİ VE GÜMRÜK BİRLİĞİ SONRASI TEKNİK MEVZUAT Z Altan ALPAY T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü ANKARA 1. OTOMOTİV SANAYİİ Sanayileşmeleri bir kaç asır geriye giden batılı ülkelerde 18'lü yılların sonlarında, motorlu kara taşıtları, diğer taşıt araçlarına göre sağlamış oldukları, sürat, esneklik ve konfor ile kitlelerin ilgisini üzerine çekmiş ve otomotiv sanayii hızlı bir şekilde gelişerek tüm dünyaya yayılmıştır. iki otomobil üretimi Avrupa'da gerçekleştirilmiş olmasına rağmen, ABD bu sektördeki liderliğini kısa bir süre sonra tüm dünyaya ilan etmiştir. Özellikle Ford tarafından ilk olarak uygulanan "üretim hattı" ile, otomobil üretimi oldukça hızlanmış ve kitlesel üretim tüm sektörlerde kendini göstermeye başlamıştır. Her ne kadar Dünya savaşları tüm ekonomiler üzerinde olumsuz etkiler yaratmış ise de, otomotiv sanayiinin savaşlarda oynadığı önemli rol, gelişmiş ülkelerin bu sanayie daha fazla önem vermelerine neden olmuş, bir şekilde, bu sektör ülkelerin savunma sanayilerinin vaz geçilmez bir parçası haline gelmiştir. İkinci Dünya savaşı sırasında ABD, uçak üretiminde otomotiv fabrikalarını yoğun olarak kullanmıştır. İkinci Dünya Savaşı sonrasında, artan refahla birlikte, otomobil sosyal hayatın bir parçası halini alarak geniş kitlelere hitap etmeye başlamış ve otomobile karşı artan bu talep karşısında, üreticiler yeni yatırımlar ve yeni modeller üzerinde yoğunlaşmışlardır. Yüzyılın başında toplam yıllık üretim rakamları binlerle ifade edilirken günümüzde bu rakam 35 milyon adet civarındadır. 2.ÜLKEMİZDE OTOMOTİV SANAYİİ Ülkemiz otomotiv sanayiinin temelleri 195'li yıllarda atılmıştır yılında Türk VVilly Overland Limited Ortaklığı tarafından askeri kullanım amaçlı jeep üretimi başlamıştır. Ertesi yıl ise, aynı firma kamyonet üretmeye başlamıştır. Yine 1955 yılında Türk Otomotiv Endüstrisi A.Ş. (TOE) ilk ticari kamyon montajı ile tarihteki yerini almıştır. Bu tarihlerde hükümetler otomotiv sanayiinin önemini kavramış olsalar da 1966 yılında Anadol marka otomobillerin seri üretimine kadar geçen süre zarfında,ülkemizin ilk otomobil üretimi olan ve Eskişehir lokomotif fabrikalarında gerçekleştirilen 4 adet prototip otomobil üretiminden başka bir gelişme sağlanamamıştır yılında yürürlüğe giren ikinci beş yıllık kalkınma planı, otomotiv sektörünün gelişmesinde önemli rol oynamıştır. Bu plan ile sanayileşmeye önem verilmiş ve ülke sanayiinin gelişmesi ve ekonomik hedeflere ulaşılabilmesi için otomobil sanayiinin sürükleyici rol üstlenmesi amaçlanmıştır. Nitekim ülkemizin iki büyük otomobil üretici firması Tofaş ve Oyak Renault bu dönemde kurulmuş ve sektördeki liderliklerini bu güne kadar getirmişlerdir. 3. DEVLET MÜDAHALELERİ 198'li yılların ikinci yarısından itibaren, ülkemiz ekonomisi dünya ile entegre olma yolunda adımlar atılmaya başlamış ve ekonomimizin liberalleşmesi yolundaki ilk kararlar bu dönemde alınmıştır. Ancak sanayimiz henüz rekabete hazır olmadığı için yüksek gümrük vergileri ile korumalar devam etmiştir. 199 yılından itibaren, koruma oranları Gümrük Birliği yükümlülüklerimiz çerçevesinde kademeli olarak indirilmeye başlanmış nihayet, Gümrük Birliğinin yürürlüğe girdiği tarih olan 'dan itibaren AT ve EFTA ülkelerinden yapılan sanayi ürünleri ithalatında gümrük vergileri sıfırlanmıştır. Özellikle 199O'lı yılların başından itibaren, korumaların azaltılması ile, yeni modellerin ülkemize giriş imkanı artmış ve buna paralel olarak yerli sanayimiz de yeni model üretimine önem vererek, hayli aktif olan iç pazar talebini, ithal otomobiller yerine kendi ürünlerine çekmeyi amaçlamışlardır. Yine aynı dönemde, otomotiv sanayii kalkınma planlarında özel önem taşıyan sektörler arasına dahil edilerek, özellikle yatırım teşvik sistemi içerisinde özel bir konuma getirilmiştir. Ülkemizin AB ile yakın ilişkiler içine 8

8 girmesi ve oluşturulan cazip yatırım teşvik sistemi ile yaşanan yatırım atağı, sektörde özellikle yabancı sermaye yatırımları şeklinde yatırımları şeklinde kendini göstermiştir. (Toyota, Hyundai, Honda,) Yabancı sermayenin geldiği ülkelerin Uzak Doğu Ülkeleri olduğu göz önüne alındığında, bu yatırım kararlarının sadece ülkemiz iç pazarına yönelik olmadığı, aynı zamanda Avrupa pazarının da yatırım kararlarında önemli rol oynadığı görülmektedir GÜMRÜK BİRLİĞİ Gümrük Birliği'nin yürürlüğe girmesi ile de ayrıcalıklı olarak nitelendirilen otomotiv sektörü ürünleri, öncelikle 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı'nın 12. maddesi ile ilgili bildirim ile, 1 yıllık bir süre için kullanılmış otomobil ithalatı tehdidinden kurtulmuş, ikinci olarak ise, 2/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı ile hassas ürünler listesine dahil edilen otomotiv sanayii ürünlerinin, üçüncü ülkelerden gerçekleşecek ithalatına 21 yılına kadar, Topluluk Ortak Gümrük Hadlerinin üzerinden koruma imkanı sağlanmıştır. Topluluk OGT'sinin % 1 olduğu anılan ürünlerde, ülkemizin 1996 yılında uyguladığı gümrük vergileri % seviyesinde olmuş ve 1997 yılında OGT'leri aynı olan bu ürünlerde gümrük vergilerimiz, daha önce kararlaştırıldığı gibi sadece % 1 oranında indirim yapılarak % seviyesine indirilmiştir. Beş yıllık sürenin sonunda OGT ile aynı seviyeye inecek olan gümrük vergilerimizin uyum oranları, yıllar itibari ile % 1, % 1, % 15, % 15 ve % 5 şeklindedir /8486 SAYILI BAZI ŞAHSİ VE TİCARİ MAHİYETTE EŞYANIN BEDELSİZ İTHALİNE İLİŞKİN KARARA EK KARAR Ancak hükümet tarafından hazırlanan kaynak paketlerinden birini oluşturan ve 4 yaşına kadar kullanılmış otomobilin bedelsiz ithalatına imkan sağlayan karar neticesinde kullanılmış otomobil ithalatı için alınmış olan tavizlerin geri verilmiş olduğu gerekçesi ile bu Karar sektör temsilcilerince sıkça eleştirilmiştir. TC. Ziraat Bankası yetkilileri tarihine kadar 31. kişinin başvurusunun kendilerine ulaştığını, ancak müracaat sahiplerinin büyük çoğunluğunun amacının, Alman Markı cinsinden dövizlerine % 1 yıllık faiz almak olduğunu ve yalnızca müracaat sahibinin kullanılmış otomobil ithalatını fiilen gerçekleştirebileceklerini ifade etmektedirler. Aynı konu ile ilgili olarak Gümrük Müsteşarlığı yetkilileri ise yoğun olarak ithalatı beklenen Mercedes marka otomobillerin üzerlerindeki aksesuarlara da bağlı olarak alım-satım vergileri de KDV toplamının DM arasında değişeceğini bununda ithalat aşamasında hiçbir vergi vermeyeceğini zanneden müracaat sahipleri için caydırıcı olacağının beklendiğini ifade etmektedirler /8639 SAYILI YATIRIMLARDA DEVLET YARDIMLARI HAKKINDA KARARDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA İLİŞKİN KARAR Yine aynı şekilde, 8 Aralık 1997 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren 96/8639 sayılı "Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Kararda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Karar" gereğince, İzin ve Teşvik Belgesi almış firmalara, AB dışındaki ülkelerden yeni teknoloji ve sermaye getirmek ve asgari 1. adet/yıl üretim kapasitesine sahip olmak, yatırımının önemli bir kısmını gerçekleştirmek kaydı ve şartıyla, imaj oluşturabilmek ve pazar payını koruyabilmek amacıyla, yatırımını yaptıkları yeni modellerin teşvik belgelerinde yazılı bulunan kapasitelerinin % 5'i kadar miktarını OGT hadlerinden ithal etme imkanı verilmiştir. Gümrük Birliği öncesinde ülkemizde yatırım kararı almış olan bu firmalar tam kapasite ile üretime geçecekleri tarihe kadar, yurt içi pazarda pay sahibi olmak için kendi ülkelerinden OGT hadlerinden otomobil ithal edebilmeyi beklerken, gelişmeler neticesinde, korumaların yüksek tutulmasıyla, kendi ürünlerine olan talebin de AB ve EFTA menşeli otomobillere kaydığını görmüşler ve bu durumun ortadan kaldırılması için çalışmalarına başlamışlardır. Bugün otomotiv sanayiimiz, özellikle otomobil üreticilerimiz 1994 yılında yaşanan ekonomik kriz sonucunda daralan yurt içi talep neticesinde % 4 dolayında seyreden Kapasite Kullanım Oranları ile çalışmak zorunda kalmışlardır. Yine aynı dönemde otomotiv sanayii ihracatımız artış göstermekle birlikte bu artış, yurt içi pazardaki daralmayı karşılamaktan çok uzaktır. Bütün bu gelişmeler ile birlikte halen 57. otomobil/yıl olan kurulu kapasite bir iki yıla kadar iki yeni fabrikanın da üretime başlaması ile 77. otomobil/yıl seviyesine ulaşacaktır. Sektörde yaşanan bunca soruna karşın yabancı sermaye, devam eden yatırımlarını bir an önce bitirerek üretime başlama konusunda oldukça gayretlidir. Ayrıca sektörde 1996 yılı itibarı ile sermaye yapısına bakıldığında yabancı sermaye oranının % 48 olduğu görülmektedir.

9 1994 yılında yaşanan ekonomik kriz neticesinde, tüketicinin alım gücünün düşmesinin yanı sıra, ekonomiye karşı olan güvende hat safhada azalmıştır yıllarında satılan otomobillerin % 4O'ı tüketici kredisi ile alınıyor iken bu oran 1996 yılında % 6 seviyesine gerilemiştir. Otomotiv sanayiinde de faaliyet gösteren bazı holdinglerin finans kurumlarınca aylık % 1.5 faiz gibi çekici şartlarla verilen krediler dahi bu durumun değişmesinde etkili olamamıştır. Ülkemiz sahip olduğu nüfus ile otomotiv sanayii için gayet cazip bir pazar niteliğindedir. Ancak kişi başına düşen milli gelirin az olması ve taşıt alım-satım vergilerinin Avrupa ve dünya ortamlarının çok üzerinde olması, bu potansiyel talebin efektif talebe dönüşmesini engellemektedir. Ayrıca, diğer yatırım araçlarının getirilerinin yüksek olması talebi otomobil dışına itmektedir. Bundan sonra sektörü etkileyecek olan ve bugünden tahmin edilebilen devlet müdahalesi ise 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararının 35. maddesinde ülkemizde yatırımlarda devlet yardımları sisteminin Topluluk sistemi ile uyumlaştırılması için tanınmış olan iki yıllık sürenin bu yıl sonunda doluyor olması nedeniyle bu yönde alınması gereken kararlar ile olabilecektir. Her ne kadar bu konu Hazine Müsteşarlığının iştigal konusu olsa da, halen uygulanmakta olan Gümrük Muafiyeti, Topluluğun bu konudaki Yönetmeliği ile uyumsuz olması nedeniyle, Kalkınmada Öncelikli Yörelerde yapılan yatırımlar için yeri makina teçhizata KDV+1 puan iadesi, Topluluk ürünleri ithalatında bu muafiyet sadece KDV oranında olduğu için ve bu şekliyle yerli makinalara yönelik bir tercih oluşturduğu için, son olarak da Vergi Resim Harç İstisnasının, firmaların ihracat performansına bağlı bir teşvik tedbiri olması sebebiyle GATT'a aykırılık teşkil ettiği için, değiştirilmesi yada yürürlükten kaldırılması gereken teşvik enstrümanları olarak düşünülmektedir. 4. TEKNİK MEVZUAT Bilindiği üzere tarihinde yürürlüğe giren 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı gereğince Türkiye gerekli teknik mevzuat uyumunu beş yıl içinde yapmak durumundadır. Bu çerçevede ilk olarak Türkiye, Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Konseyi çerçevesinde 2 Mart 1958 tarihinde Cenevre'de imzaya açılan "Motorlu Kara Taşıt Araçları Malzeme ve Aksamı İçin Müşterek Koşulların Kabulüne Dair Andlaşma'ya, 3 Haziran 1994 tarih ve 94'5822 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile 27 şubat 1996 tarihinden itibaren taraf olmuştur. ( tarih ve sayılı Resmi Gazete) Andlaşmanın amacı, taşıt araçlarında sürücü ve yolcuların güvenliğini sağlamaktır. Andlaşmanın genel hükümleri çerçevesinde, Andlaşmanın ve buna bağlı konuların görüşüldüğü BM/AEK İç Ulaşım Komitesine bağlı uzman gruplarınca hazırlanan 96 adet teknik yönetmelik bulunmaktadır. Bu teknik yönetmeliklere uygunluk, E tip Onayı Belgesi ile tescil edilmektedir. Bu onay belgeleri, ancak Andlaşmaya üye ülkelerin yetkili idarelerince verilebilmekte ve üye ülkelerin tamamında geçerli olmaktadır. Herhangi bir teknik regülasyon konusu mal ile ilgili E Tip Onay Belgesi verilebilmesi için, belgeyi verecek ülkenin ilgili yönetmeliği uygulayacağını BM'AEK'ya bildirmiş olması gerekmektedir. Ayrıca herhangi bir yönetmeliğe taraf olan ülke, yönetmeliğe uygun olmayan malzeme ve aksamının ve de bunların monte edildikleri araçların ithalini ve satışını engelleyebilmektedir. Andlaşmaya katılmak, bütün teknik yönetmelikleri de kabul etmek anlamına gelmektedir. Teknik yönetmeliklerin hangisinin uygulanacağı hususu, hükümetlerce yetkili kılınmış idarelere ait bir karardır. Nitekim Türkiye, andlaşmaya taraf olmakla birlikte, andlaşma eki 96 adet yönetmeliğin tamamını kabul etmek zorunda değildir ve Türkiye şu aşamada Andlaşma eki yönetmeliklerin hiçbirisi ile kendini bağlı saymamaktadır. Diğer yandan, Andlaşmaya işlerlik kazandırabilmek için Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından hazırlanan "Tekerlekli Araçlar İle Bu Araçlara Takılan ve/veya Araçlarda Kullanılan Aksam ve Parçalar ile ilgili teknik mevzuatın uygulanmasına dair yönetmelik" LOcak 1997 tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmelik ile Onay Kuruluşu olarak Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tanımlanmakta ve Bakanlığa teknik mevzuatı yayımlamak, laboratuvar ve deney hizmetlerini yürütecek teknik servisleri belirlemek, teknik sen/islerce düzenlenecek belgelere göre "e" ve "E" işaretlerinin kullanılmasına izin vermek gibi temel konularda yetki verilmektedir. 1

10 Ayrıca yine aynı Yönetmelik ile görevleri; * Ürün bazında, imalatçı ve sektör temsilciliklerinden alt komiteleri oluşturmak, *Andlaşma ve/veya Avrupa Topluluğu Komisyonu bünyesinde düzenlenen toplantılara katılımı sağlamak için ilgili kurum ve sektör temsilcilerini belirleyerek, onay kuruluşuna öneride bulunmak, *Andlaşma ve Avrupa Topluluğu Komisyonu tarafından hazırlanan teknik düzenleme taslaklarını incelemek, bunlara ilişkin görüş ve önerileri onay kuruluşuna bildirmek ve "Motorlu araçlarla ilgili her türlü konuyu inceleyerek, yasal düzenlemeler ile ilgili görüş oluşturmak ve onay kuruluşuna öneri sunmak.olan bir teknik komite oluşturulmuştur. Teknik Komite iki yıllık bir süre içinde belirlenecek olan, Sanayi ve Ticaret Bakanlığından iki, İmar ve İskan Bakanlığı,Dışticaret Müsteşarlığı, Türk Standartları Enstitüsü, Motorlu Taşıt Araçları Ana Sanayii (OSD) ve Motorlu Taşıt Araçları Yan Sanayiinden (TAYSAD) birer temsilci üyeden müteşekkildir. 11

11 TÜRKİYE'NİN İTHALATTA UYGULANAN MEVCUT TEKNİK MEVZUATI, AVRUPA BİRLİĞİ'NİN TİCARETTE TEKNİK ENGELLERİN KALDIRILMASINA İLİŞKİN TEKNİK MEVZUATINA UYUM SÜRECİ VE TAM UYUM SONRASINDA OLUŞACAK SİSTEM Osman Y.BEKAROĞLU Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı Dış Ticarette Standardizasyon Genel Müdürlüğü-ANKARA 1. MEVCUT DIŞ TİCARETTE STANDARDİZASYON MEVZUATI Sanayi ürünlerine ilişkin olarak ithalatta uygulanan standart ve kalite denetimi uygulamaları ilk olarak, 1985 yılında Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından yürürlüğe konulan ve iç piyasada zorunlu uygulamada bulunan standartların, ithalatta da zorunlu uygulamaya konulması suretiyle, ilgili Türk Standardına uygunluğu arayan FKS/ sayılı Tebliğ ile başlamıştır. Bilahare, 1995 yılında Müsteşarlığımızca yürürlüğe konulan Dış Ticarette Standardizasyon Rejimi ile birlikte, ülkemiz ithalatında farklı kurum ve kuruluşlar tarafından kurumun sorumluluğunda yürütülmesi sağlanarak dış ticaretimizin akışındaki aksaklıkların giderilmesi amaçlanmıştır. Bu rejimin adı 1996 yılında Dış Ticarette Teknik Düzenlemeler ve Standardizasyon Rejimi Kararı adını almıştır. Bu çerçevede, ülkemiz ithalat ve ihracatında standart, kalite, sağlık, çevre korunması yönlerinden denetimlere ilişkin esaslar, büyük ölçüde Dış Ticarette Teknik Düzenlemeler ve Standardizasyon Rejimi Kararı ve bu karara dayanılarak yayımlanmış bulunan Yönetmelik ve Tebliğlerle belirlenmiştir. Standartları iç piyasada zorunlu uygulamaya koyma yetkisi, konu ile ilgili Bakanlıklardadır. (Sanayi ürünlerinde Sanayi ve Ticaret Bakanlığı petrol ürünlerinde Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, yapılar ve yapı malzemelerinde Bayındırlık ve İskan Bakanlığı gibi). Standartları, ithalatta zorunlu uygulamaya koyma görev ve yetkisi ise, yukarıda da belirtildiği üzere tarih ve (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan tarih ve 96/7794 sayılı Dış Ticarette Teknik Düzenlemeler ve Standardizasyon Rejimi Kararı uyarınca, Dış Ticaret Müsteşarlığınuadır. Aynı Karar uyarınca, diğer Bakanlık ve Kuruluşların görev alanına gireni' konularda, ithalatta yapılacak denetimle de, Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından yayınlanan Tebliğlerde belirtilen esaslar çerçevesinde gerçekleştirilmektedir ZORUNLU STANDART DENETİMLERİ TSE TARAFINDAN GERÇEKLEŞTİRİLEN SANAYİ ÜRÜNLERİ İLE İLGİLİ DIŞ TİCARETTE STANDARDİZASYON (97/1) SAYILI TEBLİĞ İç piyasada zorunlu uygulamada bulunan standartlar kapsamında bulunan ürünlerin ithalat aşamasındaki uygunluk değerlendirmesi TSE tarafından yapılmaktadır. Bu standartlar kapsamında yer alan ürünler gümrüğe intikal ettiğinde, TSE tarafından numune alınmakta ve standartta belirtilen esaslara göre uygunluk değerlendirmesi yapılmaktadır. Standarda uygun çıkan malların ithali için, gümrüklere ibraz edilmek üzere, "İthal Malı Uygunluk Belgesi" verilmektedir. Standarda uygun çıkmayan malların ithaline ise gümrük idarelerince izin verilmemektedir. Başta Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Anlaşması ve ekleri olmak üzere çok taraflı ticaret anlaşmalarının, yerli ürünlerle ithal ürünleri arasında ayrımcalık yapılmasını yasaklamaları nedeniyle; bir standardın ithalatta zorunlu uygulamaya konulabilmesi için, standart kapsamı ürünün yerli üretimi olduğu takdirde, öncelikle bu standardın iç piyasada zorunlu uygulamaya konulması gerekmektedir. Ayrıca, DTÖ Ticarette Teknik Engeller Anlaşmasının, ithal sanayi ürünlerinde yalnızca sağlık, emniyet, çevre koruması, tüketicinin doğru bilgilendirilmesi gibi asgari güvenlik gerekleri yönünden kontrol yapılmasına cevap vermesi nedeniyle, ithalatta zorunlu uygulamadaki standartlarda yeralan parametrelerden, sadece asgari güvenlik gerekleri ile ilgili olanları dikkate alınmakta, ticari yönden kalite kontrolü yapılmamaktadır. Bir başka deyişle, renk, boyut vb gibi parametrelere bakılmamaktadır. Diğer taraftan, mevcut mevzuatımıza göre ithalatta zorunlu standart denetimi uygulamasının da bazı istisnaları bulunmaktadır. Buna göre; 12

12 1. TS-EN -ISO Ö Belgesi, ilaç üreticilerine verilen <3MP1 Bilgesi, Milli Savunma Bakanlığı'nca verilen AQAP2 belgesi veya otomotiv üretimine münhasır "İmalat Yeterlilik Belgesi" sahibi sanayicilerin kendi ihtiyaçları için yapacakları ithalat, 2 Dahilde İşleme Rejimi kapsamında yapılan ithalat zorunlu standart denetiminden muaf tutulmuştur. Ayrıca Gümrük Birliği Çerçevesinde AB normlarına göre belgelendirilmiş, örneğin CE işareti taşıyan ürünlerin ithalinde de denetim yapılmamaktadır. TSE markalı üretim yapan sanayicilere de, bu markayı taşıyan ürünlerin üretiminde kullandıkları malların ithalinde, denetim yapılmadan uygunluk belgesi verilmektedir İTHALATA ZORUNLU STANDART DENETİMLERİ DIŞ TİCARETTE STANDARDİZASYON DENETMENLERİ TARAFINDAN GERÇEKLEŞTİRİLEN TARIM ÜRÜNLERİ İLE İLGİLİ DIŞ TİCARETTE STANDARDİZASYON (97/2) SAYILI TEBLİĞ Standardı ihracatta zorunlu uygulamada bulunan ürünler, ithalatta da zorunlu standart denetimine tabi tutulmaktadır. Bu denetimler, ihracatta olduğu gibi, Dış Ticarette Standardizasyon Denetmenlikleri tarafından yapılmaktadır. Burada amaç, ihracatta zorunlu standart denetimine tabi tarımsal ürünlerin ithalatında da aynı denetimlerin yapılarak, kalitesiz ithal ürünlerin ihraç ürünlerimiz ile karıştırılarak, ihraç ürünlerimizin kalitesinin düşmesinin önlenmesidir DENETİMLERİ ÇEVRE BAKANLIĞI TARAFINDAN GERÇEKLEŞTİRİLEN, ÇEVRENİN KORUNMASI YÖNÜNDEN KONTROL ALTINDA TUTULAN MADDELERE VE ATIKLARA İLİŞKİN DIŞ TİCARETTE STANDARDİZASYON (97/3) SAYILI TEBLİĞ Söz konusu tebliğ hükümlerine göre, çevre yönünden risk taşıyan kimyasal maddelerin, hurdaların (demir çelik hurdası gibi) ve bazı katı yakıtların (petrokok gibi) ithali için, Çevre Bakanlığfndan kontrol belgesi alınması gerekmektedir. Ayrıca, çevre yönünden risk taşıması sebebiyle ithali yasak olan maddeler de (kimyasal atıklar, plastik kırpıntıları, kullanılmış dış lastikler gibi) bu Tebliğ'de yer almaktadır. Tebliğ, büyük oranda Tehlikeli Atıkların Sınırlar Ötesi Taşınımının ve Bertarafının Kontrolüne İlişkin Basel Sözleşmesi dikkate alınarak hazırlanmıştır. Kontrol belgesinde, maddenin cinsi, menşei, ithalatçının unvanı, malın giriş gümrüğü gibi bilgiler yer almaktadır. Bu belge, ithalat öncesinde ithalatçı tarafından doldurularak, proforma fatura, analiz sertifikasının ve noter tastikli tercümeleri ile birlikte Çevre Bakanlığı'na başvurulur. Anılan Bakanlıkça uygun görülen kontrol belgeleri onaylanarak, fiili ithal sırasında gümrüklere ibraz edilmek üzere ithalatçılara verilir. Kontrol belgeleri, onaylandıkları tarihten itibaren 6 ay süre ile geçerlidir. Metal hurdası, petrokok gibi ürünler için, yalnızca bu ürünleri kullanan sanayicilere veya bu ürünleri belirli sanayicilere getireceğini taahhüt eden ithalatçılara kontrol belgesi verilmektedir. Ayrıca, ithali yasak olan atık ve artıklar da Tebliğ'de belirtilmiştir DENETİMLERİ SAĞLIK BAKANLIĞI İLE TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI TARAFINDAN YAPILAN İTHALAT MALLARININ KALİTE VE SAĞLIK YÖNÜNDEN KONTROLÜNE İLİŞKİN DIŞ TİCARETTE STANDARDİZASYON (97/4) SAYILI TEBLİĞ Sözkonusu Tebliğ gereğince; ilaç, kozmetik, temizlik maddeleri ile bunların hammaddeleri ve bazı tıbbi sarf malzemelerinin ithalatı için Sağlık Bakanlığı'dan; her türlü gıda maddesi (gıda üretiminde kullanılan, ambalaj malzemesi dahil bütün maddeler), tarım ürünleri, hayvansal ürünler, veterinerlik ve zirai mücadele ilaçları ve bunların hammaddelerinin ithalatı için ise, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı'ndan kontrol belgesi alınması gerekmektedir. Kontrol belgeleri, ithalat öncesinde ithalatçı firma tarafından doldurularak, proforma fatura ve malın çeşidine göre, Sağlık Sertifikası, Analiz Sertifikası, Pedirgi Belgesi, Tohumluk Sertifikası gibi ilgili bakanlıkça talep edilen belgelerle birlikte, Tebliğ"de belirtilen Bakanlığa başvurulur. Bakanlıkça uygun görülen kontrol belgeleri onaylanarak, fiili ithal sırasında gümrüklere ibraz edilmek üzere ithalatçılara verilir. Bazı ürünlerde; Sağlık Bakanlığı İstanbul İl Sağlık Müdürlüğü'ne, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı da İstanbul, izmir ve Tekirdağ İl Müdürlüklerine kontrol belgesi onaylama yetkisi vermiştir. Bu yetkinin diğer illere de yaygınlaştırılması yönünde çalışmalar devam etmektedir. Kontrol belgeleri, bazı istisnalar dışında, ilgili Bakanlık tarafından onaylandıkları tarihten itibaren 12 ay süre ile geçerlidir. 13

13 1.5. ARAÇ DIŞ LASTİKLERİNİN İTHALATjNDA UYGULANACAK ESASLARA İLİŞKİN DIŞ TİCARETTE STANDARDİZASYON (97/5) SAYILI TEBLİĞ Bu tebliğ gereğince, araç dış lastiklerinin fiili ithal tarihinde 6 aydan daha eski olmaması gerekmektedir. Ayrıca lastiğin üzerinde; üretildiği ülke adı, ticari marka, ebadı, konstrüksiyon tipi, yük indeksi, hız sınıfı ve üretim haftasını belirtir seri plakasının yer alması gerekmektedir. Bu hususlar gümrükte kontrol edilmekte ve bu şartları taşımayan lastiklerin ihlâline izin verilmemektedir. 2. GÜMRÜK BİRLİĞİ ÇERÇEVESİNDE YAPILAN MEVZUAT UYUM ÇALIŞMALARI VE UYUM SONRASINDA OLUŞACAK SİSTEM Bilindiği üzere, AT-Türkiye arasında gerçekleşen Gümrük Birliği çerçevesinde imzalanan 6 Mart 1995 tarih ve 1/95 sayılı AT-Türkiye Ortaklık Konseyi Kararı'nın 8-11 maddeleri uyarınca Türkiye, ticarette teknik engellerin kaldırılmasına ilişkin standardizasyon, ölçüm, kalibrasyon, kalite, akreditasyon, test ve belgelendirme konusundaki Topluluk mevzuatını, Kararın yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 5 yıl içinde kendi hukuk sistemine dahil edecektir. Ayrıca 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararının 8/2 maddesi ile uyumlaştırılacak mevzuat listesi ve bunların Türkiye tarafından uygulanma koşul ve kurallarının bir yıl içinde başka bir Ortaklık Konseyi Kararı ile belirlenmesi öngörülmüştür. Bu çerçevede, Müsteşarlığımızca (Dış Ticarette Standardizasyon Genel Müdürlüğü) yapılan bir dizi çalışma sonucunda bir yandan teknik mevzuatı uyumlaştıracak kamu kurum veya kuruluşları ile çalışmalara katkıda bulunacak diğer kurumları belirleyen 97/9196 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı 29 Nisan 1997 tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiş, diğer yandan da 1/95 sayılı OKK'nın 8/2 maddesinde öngörülen Ortaklık Konseyi Kararı, 21 Mayıs 1997 tarih ve 2/97 sayı ile yayımlanmıştır. Diğer taraftan, Türkiye tarafından uyumlaştırılacak Avrupa Topluluğu mevzuatının uygulanması, AB sistemine paralel bir standardizasyon sisteminin oluşturulması ve anılan hükümler çerçevesinde yükümlülüklerimizin yerine getirilmesini teminen, Müsteşarlığımız koordinatörlüğünde "Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun Tasarısı" hazırlanmıştır. Sözkonusu Kanun tasarısı, ürünlerin piyasaya arz koşullarını, uygunluk değerlendirmesi ve belgelendirme prosedürlerini ve kuruluşlarını, piyasa gözetimi ve denetimini ve bunlarla ilgili olarak yapılacak düzenlemeler ile uluslararası anlaşmalar çerçevesinde gerçekleştirilecek bildirimlere ilişkin usul ve esasları kapsamaktadır. Anılan tasarının kanunlaşmasıyla, ülkemizde uluslararası normlara uygun bir standardizasyon sisteminin oluşturulması ve bu sistem çerçevesinde üretilen ürünlerin dünya piyasalarında kabul görmesi sayesinde herhangi bir teknik engelle karşılaşmaksızın serbest dolaşıma girebilmesi için hukuki ve teknik altyapının kurulması sağlanabilecektir. Bu kanun ile ayrıca, mevcut durumdaki 477 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun bir kısım eksiklikleri tamamlanacak, bazı maddeleri değiştirilecek ve bazı ilaveler yapılacaktır. Örneğin AB"nin Kusurlu Ürün Sorumluluğu direktifi (Defective Product Liability) 477 sayılı kanuna devredilecektir. Bu itibarla, sözkonusu kanun tasarısının yukarıda belirtilen hususların gerçekleştirilebilmesini teminen kısa bir sürede istihsali önem taşımaktadır. Diğer taraftan, 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı'nın 8/2 nci maddesi uyarınca Türkiye tarafından 5 yıl içinde gerçekleştirilecek teknik mevzuat uyumuyla ilgili olarak izlenecek prosedür çerçevesinde, uyumlaştırılacak mevzuat için gerekli olan teknik altyapı, mevcut altyapı, gerekli finansal kaynak ve bunun nereden karşılanacağı ve uyum için gerekli olan süre konularını kapsayan ve uyum takvimi özelliği taşıyan iş programı hazırlanmıştır. Böylece, söz konusu teknik mevzuatın ulusal mevzuatımıza dahil edilmesinin ardından, bu mevzuat kapsamındaki bütün ürünler, ülkemizde de AT sistemine paralel bir şekilde uygunluk değerlendirme prosedürlerinden geçerek belgelendirilecektir. Dolayısıyla, AT'ın tüm teknik mevzuatına uyum sağlanmış olacağından, Gümrük Birliği'nin temel amacı olan serbest dolaşım ilkesi tümü ile hayata geçirilmiş olacaktır. Otomotiv sektöründeki mevzuat uyumu çalışmaları ise yine bir yandan 1/95 sayılı AB-Türkiye Ortaklık Konseyi Kararı"nın 11 nci maddesi ve 1958 tarihli BM/AEK Anlaşması çerçevesinde yürütülmektedir. Bu çerçevede, ülkemiz, Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu tarafından2 Mart 1958 tarihinde Cenevre'de imzaya açılan "Motorlu Kara Taşıt Araçları Malzeme ve Aksamının Onayı ve Bu Onayın Karşılıklı Tanınması İçin Müşterek Koşulların Kabulüne Dair Anlaşma'ya, tarih ve 2271 sayılı Resmi 14

14 Gazete'de yayımlanan 3 Haziran 1994 tarih ve 94/582Z 3 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile 27 Şuöat 1996 tarihinden itibaren 37 sıra numarası ile taraf olmuştur. Anlaşma eki teknik düzenlemelere ise, sanayi sektörümüzün görüşü çerçevesinde hazırlanan 5 yıllık program dahilinde, Avrupa Topluluğu mevzuatı uyum süresince eşzamanlı bir şekilde aşamalı olarak taraf olunacaktır. Bu Kapsamda. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı sorumluluğunda ve ilgili kamu ve özel sektör kurum veya kuruluşlarının katılımı ile tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan "Tekerlekli Araçlar ile Bu Araçlara Takılan ve/veya Araçlarda Kullanılan Aksam ve Parçalar ile İlgili Teknik Mevzuatın Uygulanmasına Dair Yönetmelik" hazırlanmış ve bu Yönetmeliğin 7.maddesi gereğince ilgili kamu ve özel sektör kuruluşlarının temsilcilerinden oluşturulan bir Teknik Komite kurulmuştur. Teknik Komitenin çalışmaları halen düzenli aralıklarla devam etmektedir. Diğer taraftan yine Sanayi ve Ticaret Bakanlığı sorumluluğunda ve ilgili kamu ve özel sektör kurumlarının katılımıyla AB Tip Onayı (7/156/EEC ve değişik 92/53/EEC) tercüme edilerek tarihinden geçerli olmak üzere tarih ve sayılı Resmi Gazete'de "Motorlu Araçlar ve Römorkları Tip Onayı Yönetmeliği" olarak yayımlanmıştır. 4+tekerlekli motorlu araçları kapsayan bu yönetmelik, tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanmış olan Araç İmal ve Tadil Yönetmeliği'nin (AİTM) idari hükümler içeren bölümlerinin yerine geçecek temel mevzuatı oluşturmaktadır. Avrupa Birliği'nin ve 1958 tarihli Cenevre Anlaşmasfnın eki teknik düzenlemelere tam olarak taraf olunması sonrasında oluşacak sistem, bugün geçerli olan uygulamalardan önemli noktalarda farklılaşmaktadır. Bugün ithalatta geçerli olan sistem, zorunlu uygulamada bulunan standartlar kapsamında yürütülmekte ve mevzuat olarak sadece prosedürün ithalat kısmını düzenlemektedir. Topluluk mevzuatına uyum sonrasında zorunlu standartın yerine zorunlu teknik mevzuat uygulamaya geçirilecektir. Bu çerçevede, mal bazında ayrıntılı spefikasyonlara uyma zorunluluğu getiren zorunlu standartların yerine; insan sağlığı, can ve mal güvenliği, hayvan veya bitki yaşam ve sağlığı, çevre ve tüketicinin korunması konularından oluşan asgari güvenlik koşullarını düzenleyen zorunlu teknik mevzuatın gerekleri aranacak ve iç ve dış ticaret, tek bir mevzuat kapsamında düzenlenecektir. Sözkonusu uyumlaştırma sonrasında, otomotiv sanayiinde, sistemin getireceği uluslararası objektif kurallar dahilinde, bugün olduğunda daha fazla dış piyasalara açılma, yurtdışından ve özellikle içinde bulunduğumuz uluslararası entegrasyonun dışında kalan üçüncü ülkelerin haksız rekabetinden daha etkili ve uluslararası anlaşmalar kapsamında daha kabul gören korunma imkanı bulunacaktır,. Bugün, otomotiv sanayii, halen içinde bulunduğumuz sürecin gelecekteki açılımlarını çok iyi görmekte, yürütülmekte olan teknik mevzuat çalışmalarını en yakından takip etmekte ve desteklemektedir. Bu anlamda, otomotiv sanayii, 5 yıl içinde tamamlanması gereken mevzuat uyumuna, kendi hazırladığı uyum programlarıyla kamu sektörüne destek vererek, sektör olarak kendi içinde çıtayı şimdiden yüksek tutmaktadır. Diğer taraftan, bilindiği üzere, ticarette anahtar kelime "güvendir." Uluslararası ticarette ürünlerin güven sağlayabilmesi için, uluslararası alanda kabul görmüş düzenlemelere uygun olması ve uygunluğunun güvenilir bir sistemle belgelenmesi gerekmektedir. Otomotiv ana ve yan sanayii ile ilgili genel kabul görmüş düzenlemeler ise, Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonunca 1958 yılından bu yana yapılan ve güncelleştirilen "Motorlu Kara Taşıt Araçları Malzeme ve Aksamının Onayı ve bu Onayın Karşılıklı Tanınması için Müşterek Koşulların Kabulüne Dair Anlaşma" çerçevesinde sürdürülen düzenlemelerdir. Avrupa Birliği'nin düzenlemeleri de BM/AEK'nın düzenlemeleriyle eş değerdedir. Ürünlerin bu düzenleme veya yönetmeliklere uygunluğunun belgelendirilmesi konusunda ise, ülkelere bağlı olarak değişik uygulamalar bulunmakla birlikte, Dünya'da hızla yaygınlaşan ve güven kazanan uygulama "Akreditasyon Sistemidir." Bunun yanında, Avrupa Birliği mevzuatı, Topluluğa henüz üye olmayan bir ülkedeki test ve belgelendirme kuruluşlarının verdiği belgeleri tanımamaktadır. Örneğin, Topluluğun 1985 yılında kabul ettiği ve teknik mevzuat alanında yeni bir aşama olarak kabul edilen "Yeni Yaklaşım Kararı" kapsamındaki ürünlerin, üçüncü ülkelerden topluluğa ihracında da taşıması zorunlu olan CE işareti, yalnızca Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi'nde isimleri yayımlanan yetkili kuruluşlardan temin edilebilmektedir. Diğer taraftan, AT'a üye ülkelerin dışına yanlızca Türkiye'ye, yükümlü olduğu düzenlemeleri gerçekleştirdiği takdirde, AT Resmi Gazetesi'nde yayımlanmak üzere görevlendireceği test ve belgelendirme kuruluşlarına, CE işareti verme hakkı tanınmıştır. Böylece, CE İşareti taşıması zorunlu Yeni Yaklaşım Direktifleri kapsamındaki 15

15 bir ürünü AT'a ihraç etmek isteyen Türk üreticilerinin ürünlerine CE İşareti alabilmek için AT'a üye ülkelerin test ve belgelendirme kuruluşlarına başvurma zorunluluğu ortadan kalkacaktadır. Türkiye'nin bu alandaki yasal mevzuat uyumunu bir an önce gerçekleştirmesi ve gerekli teknik ve hukuki altyapıyı tamamlaması ile birlikte teknik engeller ortadan kalkacağından Türk ihraç ürünlerinin AB pazarına girişi kolaylaşmış olacaktır. Ayrıca, ithalatta standartlar ve teknik engeller, bu konudaki uluslararası normlara uygun olmak kaydıyla uygulanabilmekte, tarife dışı önlemlerin uygulanması uluslararası platformlarda sıkıntı yaratmaktadır. Bu tür sıkıntıları aşmak için kullanılan önemli araçlardan biri de akreditasyon sistemidir. Akreditasyon, laboratuvarların, belgelendirme ve muayene kuruluşlarının üçüncü bir tarafça belirlenen kriterlere göre çalıştığının bağımsız ve tarafsız bir kuruluş tarafından onaylanması ve düzenli aralıklarla desteklenmesidir. Bu itibarla, ülkemizdeki test ve belgelendirme hizmetlerinin daha sağlıklı bir yapıya kavuşmasını sağlayacak olan Türkiye Akreditasyon Konseyi'nin (TURKAK) kurulması büyük önem arz etmektedir. TÜRKAK'ın kurulması ile oluşturulacak sistemde test ve belgelendirme kuruluşlarının akredite edilmeleri mümkün olacak ve böylece ithalattı test ve uygunluk değerlendirme faaliyetlerine karşı, muhtemel uluslararası itirazlar önlenebilecektir. Ayrıca, daha sağlıklı bir şekilde belgelendirilecek olan Türk ihraç ürünlerinin ihracatta itibarı ve güvenilirliği artacak ve dış piyasalarda teknik engellerle karşılaşmaları önlenecektir. Bu nedenle, Gümrük Birliği çerçevesinde, Türk ihraç ürünlerinin teknik engelle karşılaşmalarının önlenmesi ve ithalatta yapılacak test ve belgelendirme işlemlerinin, AB'deki uygulamalara olumlu olarak yürütülebilmesini teminen, Türkiye Akreditasyon Konseyi (TURKAK) Kuruluş ve Görevleri hakkında kanun taslağı hazırlanarak TBMM'ye sunulmuştur. 16

16 GUMRUK BİRLİĞİ, TÜRKİYE'DE SINAİ MÜLKİYET HAKLARININ KORUNMASI KONUSUNDAKİ GELİŞMELER VE OTOMOTİV SANAYİİ Uğur G.YALÇINER Türk Patent Enstitüsü ANKARA 1. GİRİŞ Ankara Anlaşması ve Katma Protokol hükümleri kapsamında tanımlanan sürecin bir adımı olarak Türkiye'nin Avrupa ile Gümrük Birliği oluşturması ve Gümrük Birliğinin iyi işlemesi için Türkiye'ye düşen yükümlülükler arasında sınai mülkiyet hakları konusundaki mevzuatın uyumlaştırılması önemle yer alan bir konudur. Gümrük Birliği anlayışı, malların serbest dolaşması ilkesini, bu malları üretenlerin sınai mülkiyet haklarının tüm ülkelerde eşit olarak korunması ilkesi ile birlikte kapsamaktadır. Bu anlayış çerçevesinde sınai mülkiyet hakları Gümrük Birliği kapsamında çok büyük anlam ve önem taşımaktadır. Bu anlam ve önem sadece uluslararası ticaret açısından değil, ulusal sanayi ve ticaret gözönüne alındığında ayrı ve belki daha da fazla değer kazanmaktadır. "Sınai Mülkiyet" kavramı genel tanımı ile, sanayide ve tarımdaki buluşların, yeniliklerin, yeni tasarımların ve özgün çalışmaların ilk uygulayıcıları adına; ticaret alanında üretilen ve satılan malların üzerlerindeki üreticisinin veya satıcısının ayrıtedilmesini sağlayacak işaretlerin sahipleri adına kayıt edilmesini ve böylece ilk uygulayıcıların ürünü üretme ve satma hakkına belirli bir süre sahip olmalarını sağlayan gayri maddi bir hakkın tanımıdır. Sınai mülkiyet haklarının korunmasına ilişkin işlemlerin ve koruma koşullarının tüm ülkelerde tek biçim hale getirilmesi ve korumanın tüm ülkelerde etkin biçimde sağlanması konusunda yıllar öncesinden beri uluslararası alanda birçok çalışma yapılmış ve çok sayıda uluslararası anlaşma imzalanmıştır. Bu anlaşmalardan hiçbirisi 1 Ocak 1995 tarihinde yürürlüğe giren Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması ile Avrupa Topluluğu Ortaklık Konseyi'nin 6 Mart 1995 tarih ve 95/1 sayılı kararı hükümleri kadar sınai mülkiyet haklan konusunda taraf ülkeler için çok katı kurallar ve yaptırımları kapsayan bağlayıcı hükümler içermemiştir. Bu bildiri, Avrupa ile Gümrük Birliğinin başlaması ve iyi işlemesi için gerekli koşulları ve yükümlülükleri kapsayan 6 Mart 1995 tarih ve 95/1 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı ile Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması'nın sınai mülkiyet hakları konusundaki hükümlerinin değerlendirilmesini kapsamakta, sınai mülkiyet haklarının korunmasına ilişkin Türkiye'de yapılan yasal düzenlemeleri içermektedir. Bildiride ayrıca sınai mülkiyet hakları ve yasal düzenlemelerin otomotiv sanayii açısından değerlendirilmesi, Avupa'da otomotiv yan sanayii ile ilgili endüstriyel tasarım korumasındaki tartışmalar ile Türkiye'de yürürlüğe girmiş olan mevzuat kapsamındaki hükümlerin tartışılması yer almaktadır. Türkiye'de sınai mülkiyet haklarının etkin biçimde korunması konusundaki yasal düzenlemeler sonunda ulusal ve uluslararası alanda daha iyi rekabet edebilmeleri ve zarar görmemeleri için sanayicilerimize öneriler de bildiri içinde yer almaktadır. 2.GÜMRÜK BİRLİĞİ VE SINAİ MÜLKİYET HAKLARI İLE İLGİLİ MEVZUATIN UYUMU Uluslararası ticaretin gelişmesi, teknoloji transferinin artması ve ortak yatırımlar için önemli ve güvenli bir ortam yaratmak üzere tüm ülkeler çaba göstermektedir. Bu çabalar özellikle her iki dünya savaşının ana nedenini oluşturan, ülkeler arasındaki ekonomik temele dayalı politik sorunların bir daha oluşmamasını teinin amacını taşımaktadır. Bunun en önemli delili Avrupa içinde ekonomik birlik oluşturan Avrupa Birliği ve Dünya Ticaret Örgütü'nün (DTÖ) kurulması sonucuna varan GATT Anlaşması çalışmaları İkinci Dünya Savaşının hemen sonrasında başlamış olmasıdır GÜMRÜK BİRLİĞİ VE SINAİ MÜLKİYET HAKLARI Gümrük Birliğinin ilkesi, taraf ülkelerin tümünde gümrüklerin kaldırılması ise de, bunla ulaşılmak istenen amacın gerçekleştirilebilmesi için eş etkili önlemlerin (tarife dışı engellerin) de tüm taraf ülkelerde eşit düzeye getirilmesi gerekmektedir. Eş etkili önlemler arasında da patent, faydalı model, marka, endüstriyel tasarımlar, coğrafi işaretler, entegre devrelerin topografyalarından oluşan sınai mülkiyet haklarının tüm ülkelerde eşit ve etkin biçimde korunması yer almaktadır. Sınai mülkiyet haklarına paralel olarak ebedi eserler, müzik eserleri, resimler, tiyatro eserleri gibi eserlerin yaratıcılarının hakları ile bu eserleri çoğaltan ya da icra eden kişilerin 17

17 haklarının korunmasını kapsayan fikri haklar da malların serbest dolaşımı ilkesi kapsamında önem taşımaktadır. Gümrükler tüm ülkelerde kaldırıldığında herhangi bir ülkede üretilen bir mal bir başka ülke pazarına gümrüksüz olarak girebilecek ve o pazarda satılabilecektir. Bir malın üretimi ve pazarlanmasında mal üzerinde patent, marka, faydalı model, endüstriyel tasarım, coğrafi işaret, entegre devre topografyası gibi sınai mülkiyet hakları bulunabilir. Gerçekte en azından marka hakkı vardır. Sınai mülkiyet hakları, bu konuda uluslararası anayasa niteliğinde olan Sınai Mülkiyetin Himayesine Mahsus Milletlerarası Bir İttihat İhdas Edilmesine Dair PARİS Sözleşmesi adı verilen halen 142 ülkenin taraf olduğu Sözleşme hükümleri gereği her ülkenin ulusal yasalarında tanımlanan çerçevede korunmakta ve koruma sadece tescilin talep edildiği ülke sınırları içinde geçerli olmaktadır. Yani, alınan her patent, ya da tescil edilen her marka veya endüstriyel tasarım sadece tescil edildiği ülkede koruma altındadır. Bir başka ifade ile tek bir başvuru ile tüm dünyada geçerli bir patent ya da marka tescili mümkün değildir. Bu nedenle patent ya da marka sahipleri kendi ürünleri için pazar olanaklarını önemli buldukları tüm ülkelerde ayrı ayrı başvuru yapmaktadırlar. Sınai mülkiyet haklarının her ülkede kendi mevzuatına göre korunduğu gerçeğini göz önüne alarak, sınai mülkiyet korumasının bazı ülkelerde çok etkin, bazılarında zayıf, bazılarında da hiç olmadığı bir grup ülke arasındaki gümrük birliğinin nasıl işleyebileceğini irdelersek, varılacak sonuç sadece bir karmaşadır. Zirabaşka bir elkede korunmakta olan mal, korumanın olmadığı bir ülkede üretilip tüm pazara sürüldüğünde koruma sağlayan ülke malı ülkesine sokmayacaktır. Ancak korumanın olmadığı başka ülkede mal satılabilecek, korumanın etkin olmadığı ülkede ise bir başka karmaşa yaşanacaktır. Bu nedenlerle gümrük birliğinin oluşmasının temel koşullarından birisi olarak, sınai mülkiyet haklarının tüm taraf ülkelerde eşit ve etkin biçimde korunması ilkesi benimsenmiştir. Türkiye'nin Avrupa ile Gümrük Birliği kurması için taraflara düşen yükümlülükler, 1963 yılında imzalanan Ankara Anlaşması ve 1973 yılında fiilen uygulanmaya başlanan Katma Protokol kapsamında ortaya konan 6 Ocak 1995 tarih ve 95'1 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı ile tanımlanmıştır. Ortaklık Konseyi Kararının 29 uncu maddesi "fikri, sınai ve ticari mülkiyet haklarının etkin biçimde korunması konusunda tarafların önem verdiklerini ve "Gümrük Birliğinin iyi işlemesi için her iki tarafta da eş düzeyde bir fikri mülkiyet korumasının olmasının gerektiğini kabul ettiklerini" ifade etmektedir. Bu konuda taraflara düşen yükümlülükler ise Kararın 8 nolu ekinde açıklanmaktadır." Fikri ve sınai hakların korunması konusunda taraflara düşen yükümlülükleri kapsayan 8 Nolu ek, temel olarak temel üç bölümden oluşmaktadır. 1. Genel ilkeler, 2. Gümrük Birliği'nin başlangıcından önceki yükümlülükler, 3. Gümrük Birliği'nin başlangıcından itibaren üç yıl içinde yerine getirilmesi gereken yükümlülükler. Genel ilkeler, tarafların Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması Eki Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları (TRIPS) adı verilen Anlaşması'nda yer alan yükümlülüklere önem verdiklerini, Türkiye'nin bu anlaşmadan doğan yükümlülüklerini Gümrük Birliği'nin başlangıcından itibaren üç yıl içinde yerine getireceğini ve Ortaklık Konseyi Kararında yer almayan konulardaki koruma düzeyi ile ilgili olarak TRIPS Anlaşması'ndaki hükümlerin uygulanacağı" kapsamaktadır. Gümrük Birliği'nin başlangıcından önceki yükümlülükler ise Türkiye'nin fikri haklar konusundaki uluslararası anlaşmalardan; *Sınai mülkiyetin uluslararası korunmasına ilişin Paris Sözleşmesi'nin Stokholm'de imzalanan son metnine, *Edebi ve sanat eserlerinin korunmasına ilişkin Bern Sözleşmesi'nin Paris metnine, "İcracılar, fonogram üreticileri ve yayın kuruluşlarının korunmasına ilişkin Roma Sözleşmesine, *Markaların tescili amacıyla mal ve hizmetlerin uluslararası sınıflandırılmasına ilişkin Nis Anlaşmasına, *Patent işbirliği Anlaşmasına katılmasını öngörmekte, buna ek olarak da topluluk direktiflerine uygun biçimde, * Telif hakları ve komşu haklarının korunması, *Patent haklarının korunması, *Marka haklarının korunması, "Tekstil ürünlerine ait tasarımlar dahil olmak üzere tasarımların korunması, "Coğrafi işaretlerin korunması, *Sınai mülkiyet haklarının ihlallerine karşı sınır önlemleri konularında yasal düzenleme yapmasını kapsamaktadır. 18

18 GÜlYlfÜk BlHigi'mn başlangıcından Hİbaren Üç yıl içinde getirilmesi gereken yükümlülükler ise Türkiye'nin fikri haklar konusundaki uluslararası anlaşmalardan; *Markaların uluslararası tesciline ilişkin MADRİD Anlaşmasına, *Patent işlemleri için mikroorganizmaların uluslararası saklanmasına ilişkin BUDAPEŞTE Anlaşmasına, *Yeni bitki türlerinin korunmasına ilişkin UPOV Anlaşmasına katılmasını öngörmekte ve *Kablo ve uydu yayınları ile veri tabanlarının korunmasına, *Yarı iletkenlerin topografyalarının korunmasına; *Ticari sırların korunmasına, *Bitki türlerinin korunmasına ilişkin yasal düzenleme yapmasını kapsamaktadır. Kararın 8 nolu ekinin 5 bis maddesi ise, "Türkiye'nin ilaç üretim usulleri ve ürünlerine en çok tarihine kadar geçiş süresi tanıyabileceği" hükmünü kapsamaktadır. Bu madde Türkiye'ye Gümrük Birliğinin başlangıcından itibaren 2 yıl içinde mevut mevzuatı değiştirme ya da yeni bir mevzuat çıkarma zorunluluğu getirmektedir DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ KURULUŞ ANLAŞMASI VE SINAİ MÜLKİYET HAKLARI 1948 yılında dünyanın gündemine gelen, uluslararası platformda yıllar süren görüşmelerle şekillenen ve Aralık 1993'de mutabakata varılıp, Nisan 1994'de imzalanarak 1 Ocak 1995 tarihinde yürürlüğe giren Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması bugün dünyanın gündeminde en çok konuşulan konudur. Uluslararası ticarette bir centilmenlik anlaşması niteliğinde olan Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması bu centilmenlik kurallarına uymayan ülkeler açısından son derece etkin yaptırımlar içermektedir. Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması'nın en önemli özelliklerinden birisi fikri mülkiyet haklarının, taraf ülkelerinin tamamında standart olarak ve etkin biçimde korunmasını öngörmesidir. Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması'nın fikri mülkiyet ile ilgili kısmının birinci bölümü genel hükümler ve temel kuralları açıklamaktadır. Burada temel ilke, anlaşmaya taraf her ülkenin kendi vatandaşlarına veya bir başkasına tanıdığı hakların tümünü diğer ülke vatandaşlarına da aynı şekilde tanıması ilkesidir. İkinci bölüm ise fikri mülkiyet haklarının her birini ayrı ayrı tanımlamakta ve tüm ülkelerin standart olarak uygulaması gereken kuralları içermektedir. Telif hakları alanında, mevcut uluslararası kurallara önemli ilaveler getirilmektedir. Özellikle telif hakları sahiplerine kendi haklarının ticari olarak kiralanmasını yasaklama ve bu hakları istedikleri gibi kullanma yetkisi vermektedir. Bu şekilde münhasır hak, filmlerin ticari kiralanması hususunda da geçerlidir. Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması ayrıca, izinsiz kayıtlardan ve canlı yayınların gösteriminden, icracı sanatçıları etkin biçimde korumakta ve bu sanatçıların ve yapımcıların haklarının koruma süresinin 5 yıldan az olamayacağını öngörmektedir. Ticari markalar ve hizmet markaları ile ilgili olarak; anlaşma hangi tip işaretlerin ticari marka veya hizmet markası olarak himaye için uygun olduğunu belirlemekte ve marka sahibine verilebilecek minumum hakları tanımlamaktadır. Anlaşmaya üye ülkelerde meşhur olmuş, iyi tanınmış markalara da ek bir himaye verilmektedir. Bunlara ek olarak anlaşma, ticari marka ve hizmet markalarının himayesi, devri ve lisans verilmesi ile ilgili bir dizi kuralları açıklamaktadır. Coğrafi işaretlerle ilgili olarak Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması; bütün tarafların, herhangi bir ürünün menşeini tüketiciye yanlış anlatacak işaretler ve haksız rekabete neden olacak işaretlerin kullanılmasının önlenmesini sağlamaktadır. Şaraplar ve diğer içkiler için, kamunun yanlış anlamasına yol açmayacak biçimde daha sıkı bir koruma sağlanmaktadır. Bunların dışında herkesin bildiği genel tabir olmuş isimlerin her ülke tarafından coğrafi işaret olarak tartışmaya açılması öngörülmektedir. Bunun ötesinde, şaraplar için coğrafi işaretlerin tescili ve çok taraflı bir sistemle belirlenmesi için daha ileri görüşmeler yapılabilmesi de hükme bağlanmıştır. Endüstriyel tasarımların yine bu anlaşma kapsamında en az 1 yıl için koruma altına alınması öngörülmekte ve korunan tasarımların sahiplerinin kendi tasarımlarının kopya edilmesini ve bunların başkaları tarafından, ithali, satışı, üretilmesini engelleme hakkı getirilmektedir. 19

19 Patentlerle ilgili olarak, 1967 yılında Stokholm'de imzalanan Paris Sözleşmesi'nin esas hükümlerini tamamlayıcı genel kurallar getirilmektedir. Buna ilaveten anlaşma, teknolojinin her alanındaki ürün ve yöntem olarak tüm buluşların 2 yıl korunmasını öngörmektedir. Entegre, Devre Tasarımlarının da Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması kapsamında en korunması öngörülmektedir. az 1 yıl Ticari değer taşıyan ticari sırların ve know-how gizliliğinin korunması ve dürüst ticari uygulamalara aykırı hareketlerin yasaklanması da Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması'nın diğer hükümleri arasındadır. Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması ayrıca sözleşmeye dayalı lisansda rekabeti bozan uygulamaları kapsamaktadır. Anlaşma fikri mülkiyet haklarının veya lisans uygulamalarının suistimaline ilişkin sebeplerin ve rekabette ters etki yapıcı faktörlerin varlığında hükümetler arasındaki istişareleri öngörmektedir. Anlaşmanın üçüncü bölümü, üye ülkelerin, diğer ülke vatandaşı hak sahiplerinin fikri mülkiyet halklarını etkin bir şekilde uygulamalarını sağlamak üzere kendi milli mevzuatlarında kendi vatandaşlarına uyguladığı kanuni tedbir ve işlemleri aynen sağlamayı öngörmektedir. İşlemlerin; fikri mülkiyet haklarının ihlaline karşı etkin harekete izin vermesi, çok maliyetli veya lüzumsuz karmaşık olmaması, adil ve eşitlik ilkelerini kapsayıcı nitelikte olması ve makul olmaya süre veya haksız gecikmelere sebep olmaması; temel ilkeler olarak öngörülmektedir. Anlaşma, bu anlaşma hükümlerinin işletilmesini ve hükümetlerin anlaşmaya uymalarını izlemek için fikri mülkiyet haklarının ticaretle ilgili bağlantısını izlemek üzere bir konsey oluşturmaktadır. Anlaşmanın hükümlerinin etkin biçimde uygulamak üzere gelişmiş ülkelere 1 yıllık geçiş süresi verilmektedir. Gelişme yolundaki ülkeler için 5 yıllık, az gelişmiş ülkeler için ise 11 yıllık geçiş süresi öngörülmektedir. Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması'nın fikri ve sınai mülkiyet hakları açısından bu kısa değerlendirmesi, sınai mülkiyet haklarının Türkiye'de diğer ülkelerde olduğu gibi etkin biçimde kor-unmasının gerekliliğini bir kez daha ortaya çıkarmaktadır. Türkiye 1 Ocak 1995 tarihinde yürürlüğe giren Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşmasfna taraftır. 3. TÜRKİYE'DE SINAİ MÜLKİYET HAKLARI KONUSUNDA YAPILAN ÇALIŞMALAR 3.1. TANIMLAR VE ALTYAPI Sınai Mülkiyet hakları; *Patentler, Ticaret ve hizmet markaları, *Endüstriyel tasarımlar, "Coğrafi işaretler ve *Entegre devrelerin topoğrafyalan'ndan oluşmaktadır. Bir ülkede "sınai mülkiyet haklan"nın etkin biçimde korunması, sağlıklı ve sağlam bir sanayinin ve kararlı ekonominin temel koşullarından biridir. Sınai hakların ülkede etkin biçimde korunabilmesi ise, bir sistem olarak nitelenen aşağıdaki öğelerin birarada varlığı ve işlemesi il mümkündür. "İdari işlemleri yürütecek, iyi organize olmuş, gerekli donanım ve eğitilmiş elemanlara sahip Patent Enstitüsü, "Uluslararası standartlara uygun yasalar (patent, marka, tasarım, coğrafi işaretler için), "Yasal statü kazandırılmış ve denetime tabi patent, marka ve tasarım vekilleri, "İhtisas Mahkemeleri, Bu öğelerden herhangi birinin eksikliği veya işlerliğinin yetersizliği sistemin işlememesine neden olur. Türkiye, Gümrük Birliği öncesinde sorumluluk ve üzerine düşen görevleri yerine getirmek, Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması hükümleri kapsamındaki yükümlülüklerini tamamlamak amaçlarının yanısıra ve daha da önemli olarak, etkin bir sınai mülkiyet korumasının kendi ulusal sanayisi, ulusal ve uluslararası ticareti ve sonuçta ekonomisine sağlayacağı çok olumlu katkıları gözönüne alarak sınai haklar sistemini kurma yolunda son üç yılda çok önemli adımlar atmıştır. 2

20 3.2. TÜRKİYE'DE YÜRÜRLÜĞE GİREN SINAİ MÜLKİYET MEVZUATI 199O'lı yılların başlarında ortaya konan Türkiye'de etkin bir sınai mülkiyet koruması sağlama hedefi, 24 Haziran 1994 tarih ve 544 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Türk Patent Enstitüsü'nün kurulmasıyla başlamıştır. Bu çalışmaların hemen arkasından 24 Haziran 1994 tarihinden 7 Kasım 199 tarihine kadar geçen 1 yıl 5 aylık çok kısa süre içinde; *2 Kanun, * 6 Kanun Hükmünde Kararname, *14 Yönetmelik ve *2 Tebliğden oluşan mevzuat yürürlüğe konulmuştur. Bu mevzuat; * 24 Haziran 1994 tarihinde yürürürlüğe giren 544 Sayılı Türk Patent Enstitüsü'nün Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, * tarih ve 94/593 sayılı Türkiye'nin Paris Sözleşmesi'nin Stokholm metninin 1 ila 12 inci Maddelerine Katılımı Hakkındaki Bakanlar Kurulu Kararı, *27 Haziran 1995 tarihinde yürürlüğe giren 551 Sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, *27 Haziran 1995 tarihinde yürürlüğe giren 554 Sayılı Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, *27 Haziran 1995 tarihinde yürürlüğe giren 555 Sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, *27 Haziran 1995 tarihinde yürürlüğe giren 556 Sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, * 7 Temmuz 1995 tarih ve 4115 Sayılı Türkiye'nin "Patent İşbirliği Antlaşmasına Katılımı Hakkındaki Kanun, *12 Temmuz 1995 tarih ve 95/794 sayılı Türkiye'nin, Patentlerin Uluslararası Sınıflandırmasına İlişkin STRASBOURG, Marka Tescilinde Eşyaların ve Hizmetlerin Uluslararası Sınıflandırılmasına İlişkin NİS ve Markaların Figüratif Elemanlarının Sınıflandırılmasına İlişkin VİYANA Anlaşmasına katılımı hakkındaki Bakanlar Kurulu Kararı. *22 Eylül 1995 tarihinde yürürlüğe giren 566 Sayılı ilaçların Patent Koruması Kapsamına Alınmasına İlişkin Kanun Hükmünde Kararname, *7 Kasım 1995 tarihinde yürürlüğe giren 4128 Sayılı Cezalara İlişkin Kanun, *Değişik tarihlerde yürürlüğe giren yönetmelikler, *Değişik tarihlerde yürürlüğe giren Tebliğler'den oluşmaktadır. Bu mevzuat ile Türkiye de uluslararası standartlarda, çağdaş, etkin ve güçlü bir sınai mülkiyet koruması için gerekli altyapı oluşturulmuştur. Patent Haklarının Korunması Hakkındaki 551 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname, buluşların patent ile korunmasının yanısıra kısa ve daha az maliyetli faydalı model belgesi ile de korumayı kapsamaktadır. Ayrıca koruma süreleri olarak incelemesiz patentler için 7 yıl, faydalı modeller için 1 yıl, incelemeli, sistemin tercih edildiği patentler için ise 2 yıl öngörülmektedir. 554 Sayılı Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkındaki Kanun Hükmünde Kararname, dünyada yeni olan ve diğer tasarımlara göre ayırt edici nitelikte olan tasarımların 5 yıl süre ile korunmasını öngörmektedir. Tasarımların korunması, incelemesiz tescil esasına dayalı olarak kurulmuştur. Tüm başvuruların yayınlanması ilkesi benimsenmiştir. Kanun Hükmünde Kararname'de yer alan en önemli özelliklerden biri, tekstil gibi modası çabuk geçen tasarımlar için farklı ve daha basit bir usul olarak dünyada uygulanan ertelenmiş yayınlama sisteminin mevzuat içinde yer almış olmasıdır. 555 Sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, menşe adı ve mahreç işaretlerinden oluşan coğrafi işaretlerin tescili, korunması ile ilgili ilkeler ve koruma koşulları kapsamında hüküm altına alınmıştır. Kanun Hükmünde Kararnameye göre sözkonusu ürünün üreticisi olan gerçek veya tüzel kişiler, tüketici dernekleri veya konu ve coğrafi yöre ile ilgili kamu kuruluşları tarafından coğrafi işaret tescil başvurusu yapılabilmektedir. 21