Dünyada ve Türkiye de İyi Tarım Uygulamalarının Gelişimi. G. Öner Aba 1, Ş. Işın

Transkript

1 Dünyada ve Türkiye de İyi Tarım Uygulamalarının Gelişimi G. Öner Aba 1, Ş. Işın 1 Araş. Gör., Ege Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü Bornova /İzmir E-posta: gul.oner.aba@ege.edu.tr ÖZET Geçtiğimiz yüzyılda toplumlar, hızla artan insan nüfusunun besin ihtiyacını karşılayabilmek için tarımsal ürünlerin verimliliğini arttırmak amacıyla bazı yöntemler geliştirmişlerdir. Ancak, ilerleyen süreçte modern tarım olarak adlandırılan bu yöntemlerin, kazanımlarının yanında doğada büyük bir tahribata yol açtığı anlaşılmıştır. Yaşanan bu olumsuzluklar üzerine, mevcut kaynakların etkin kullanımı, tarımsal üretimin arttırılması ve doğaya en az zarar veren üretim yöntemlerinin geliştirilmesi için birtakım girişimlerde bulunulmuştur. Bu girişimlerden biri de, 1997 yılında Avrupa Perakendecileri Ürün Çalışma Grubu tarafından başlatılan ve kâr amacı gütmeyen GLOBALGAP (EUREPGAP) uygulamalarıdır. GLOBALGAP 1997 yılından günümüze kadar dünyanın birçok ülkesine hızlı bir şekilde yayılmıştır. Türkiye de de yaklaşık on yıldır gittikçe genişleyen bir ürün yelpazesinde GLOBALGAP sertifikalı üretim yapılmaktadır. Bu çalışmada, öncelikle, dünyadaki GLOBALGAP gelişimi hakkında genel bilgiler verilecektir. Daha sonra, GLOBALGAP Kontrol Noktası ve Uygunluk Kriterleri baz alınarak ülkemizde oluşturulan İyi Tarım Uygulamaları (İTU) nın genel özelliklerinin, son yıllardaki gelişmeler çerçevesinde belirlenmesi hedeflenmektedir. Bu doğrultuda, Türkiye de üretilen önemli bitkisel ürünlerde, İTU sertifikalı ürün ve üretici sayılarının son yıllardaki değişimi incelenecektir. Çalışmanın verilerini konuyla ilgili birimlerden derlenen ikincil veriler oluşturacaktır. Çevre, insan ve hayvan sağlığına zarar vermeden yapılan, tarımda izlenebilirlik, sürdürülebilirlik ve gıda güvenliğine yönelik İTU nun yaygınlaştırılması üreticiler için de sosyal ve ekonomik avantajlar sağlayacaktır. Bu nedenle ilgili paydaşlarda konuya ilişkin farkındalık yaratılması uy gulamaların gelişimi açısından yararlı olacaktır. Anahtar Kelimeler: GLOBALGAP, İyi Tarım Uygulamaları (İTU) Development of Good Agricultural Practices Around the World and in Turkey ABS TRACT In the last century, societies have developed some methods aiming to increase the productivity of agricultural products to be able to meet the nutritional needs of rapidly increasing human population. However, these methods, named as modern agriculture in the forthcoming process, turned out to be causing a great destruction to the nature along with their gain. Upon experiencing these negative issues, there have been a set of initiatives to use the available resources efficiently, increase the agricultural production, and t o develop p roduction methods causing the least damage to the nature. One of t hese attempts is t he non-profit GLOBALGAP (EUREPGAP) applications, which have been initiated by Euro Retailer Produce Working Group in GLOBALGAP has extended rapidly towards many countries in t he world since 1997 to this day. And in T urkey, with an ever expanding product range, GLOBALGAP certificated production has been in progress for approximately ten years. In this study, firstly, general information about GLOBALGAP development around the world will be p rovided. Then, it has been aimed to specify the general features of Good Agricultural Practices (GAP), generated in our country based on GLOBALGAP Control Points and Compliance Criteria, within the scope of latest developments. Accordingly, t he latest changes on the number of GAP certificated product and producers for important crops produced in Turkey will be examined. The study data will be composed of the secondary data compiled from the related subject units. Popularization of GAP, intended for agricultural traceability, sustainability, and food reliability, without damaging the environment and human and animal health, will also provide social and economic advantages for the produces. Therefore, raising awareness on the subject for stakeholders would be beneficial for the development of the practices. Key Words: GLOBALGAP, Good Agricultural Practices (GAP) 1. GİRİŞ II. Dünya Savaşı ndan hemen sonra, özellikle gelişmiş ülkeler, hızla artan dünya nüfusunun gıda ihtiyacını karşılayabilmek için, birim alandan yüksek verim elde etmeye yönelik tarım politikaları geliştirmey e başlamışlardır. Yeşil Devrim olarak da bilinen bu tarım politikaları doğrultusunda yoğun ve bilinçsiz bir şekilde tarım ilacı ve gübre kullanılmıştır. Yoğun kimyasal girdi kullanımı aynı zamanda makineleşmeyi de artırmışt ır. Bu olumsuzluklara yanlış toprak işleme uygulamaları da eklenmiş ve tüm bunların sonucunda, toprağın fiziksel yapısında bozulmalar, organik maddelerin ve canlıların yok olması, besin maddesi dengesinin bozulması, tuzlanma ve çoraklaşma gibi önemli çevre sorunları ile karşı karşıya kalınmıştır. Tarımda yaşanan bu sürecin sonunda, yeşil devrim ya da modern tarım olarak nitelendirilen bu tarımsal üretim artışının, beklendiği gibi açlık sorununa çözüm getirmediği, aksine insan sağlığı ve doğal denge üzerinde olumsuzluklar yarattığının farkına varılmıştır. Ayrıca, uygulanan tarımsal tekniklerin sadece üretim miktarında sağladıkları artışla değerlendirilemeyeceği, aynı zamanda çevre, insan ve hayvan sağlığına etkilerinin de irdelenmesi gerektiği anlaşılmıştır (Altındişli, 2008). Birim alandan yüksek verim elde etmeye yönelik tarımsal yöntemlerde yaşanan olumsuzluklar, toplumları yeni tarım yöntemleri geliştirmeye yöneltmiştir. Bu doğrultuda geliştirilen tarım yöntemlerinden biri de, 1997 yılında Almanya da kurulan Avrupa Perakendecileri Ürün Çalışma Grubu (Euro Retailer Produce Working Group- EUREP) tarafından oluşturulan EUREPGAP protokolüdür. 19

2 Doğal Kaynaklar, Çevre, Enerji Ekonomisi ve Politikaları EUREP kuruluşu, ilk olarak, yaş meyve ve sebzede İyi Tarım Uygulamaları (Good Agricultural Practices: GAP) na ilişkin esasları belirleyerek,1999 yılında EUREPGAP protokolünü yayınlamıştır yılında ise, İyi Tarım Uygulamaları (İTU), Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) tarafından, Dünya Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesinde, Tarım ve Kırsal Kalkınma prensibi olarak benimsenmiştir. Ardından, Dünya Ticaret Örgütü, üyesi olan tüm ülkelere EUREPGAP standartlarını referans ilke olarak göstermiştir (Tüzel, 2014). Avrupa ülkelerinde başlatılan bu uygulama ilerleyen yıllarda dünya geneline yayılmıştır. Bu gelişmelerin sonucunda, 2007 yılında EUREPGAP in ismi GLOBALGAP olarak değiştirilmiştir. Avrupa Birliği ülkeleri, İTU yu içeren GLOBALGAP protokolü ile dış alımını yaptıkları meyve ve sebzelerin, kontrollü ve sertifikalı olarak üretilmesi şartını getirmiştir (Tüzel, 2014). Bugün GLOBALGAP sertifikası, dünya genelinde tarım ürünleri ticaretinde talep edilen en yaygın sertifikadır (Hasdemir, 2011). Türkiye de GLOBALGAP sertifikalı tarımsal üretime, Avrupalı büyük perakendecilerden gelen talep üzerine 2003 yılında başlanılmıştır. Türkiye de GLOBALGAP sertifikalı tarımsal üretime başlanmasındaki temel amaç, çoğunlukla Avrupa ülkelerine olan yaş meyve ve sebze dış satım miktarını artırmak ve yeni pazarlar elde etmektir. Bu çalışmada, öncelikle dünyada GLOBALGAP gelişimi hakkında bilgiler verilmiştir. Sonrasında, Türkiye de GLOBALGAP sertifikalı üretim yöntemi ve dış satımı hakkında gelişmelerin ele alınması düşünülmüştür. Ancak, Türkiye de bu konuda herhangi bir veri paylaşımı olmadığı için, GLOBALGAP sertifikalı üretim yönteminin Türkiye deki karşılığı olan, İyi Tarım Uygulamalarına ilişkin gelişmeler değerlendirilmiştir. Avrupa ülkelerinin tercih ettiği GLOBALGAP sertifikalı üretim yöntemi ile Türkiye de uygulanan İyi Tarım Uygulamalı üretim yönteminin; doğal dengenin ve çevrenin korunmasına, tüketicilerin sağlıklı ürünlerle beslenmelerine, üreticilerin sosyal ve ekonomik olarak gelişmelerine, kırsal göçün önlenmesine, dış satımcıların ve perakendecilerin kârlılığına, ülke ekonomisi ve istihdama önemli katkılar sağlayacağı düşünülmektedir. Bu doğrultuda, dünyada GLOBALGAP sertifikalı üretim yöntemi ile Türkiye deki karşılığı olan İyi Tarım Uygulamalarında zaman içinde meydana gelen gelişmelerin ortaya konulmasında yarar görülmektedir. 2. MATERYAL VE YÖNTEM Bu çalışmanın ana materyalini ilgili kurumlardan elde edilen ikincil veriler oluşturmuştur. Veriler, GLOBALGAP ile Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı nın internet sayfalarından elde edilmiştir. Ayrıca, konu ile ilgili yayınlardan da yararlanılmıştır. Veriler tanımlayıcı istatistikler yardımıyla yorumlanmıştır. 3. ARAŞTIRMA BULGULARI 3.1. Dünyada GLOBALGAP ve Gelişimi Dünyadaki GLOBALGAP sertifikalı üretici sayısı 2004 yılında iken, 2012 yılında bu rakam e yükselmiştir ile 2012 yılları arasında en yüksek değişim, 2005 yılında gerçekleşmiştir yılında sertifikalı üretici sayısı iken, 2005 yılında % lük bir artışla bu rakam e yükselmiştir (Çizelg e 3.1). Çizelge 3.1 Yıllara Göre GLOBA LGAP Sertifikalı Üretici Sayıları ve Yıllık Artış (%) Yıllar Üretici Sayıları Bir Önceki Yıla Göre Artış (%) Kaynak: GLOBALGAP, 2014a,b Ülkelere göre GLOBALGAP sertifikalı üretici sayıları Çizelge 3.2 de verilmiştir. Bu verilere göre, 2011 yılında 113 ülkede gerçekleştirilen GLOBALGAP sertifikalı tarımsal üretim, 2012 yılında 6 ülkenin eklenmesiyle 119 ülkeye ulaşmıştır. Bu ülkeler arasında yer alan İspanya, üretici ile birinci sırada, İtalya üretici ile ikinci sırada bulunmaktadır. Bu iki ülke, GLOBA LGAP sertifikalı üreticilerin yaklaşık % 40 ın ı oluşturmaktadır. İspanya ve İtalya nın ardından sırasıyla, Yunanistan, Almanya, Hollanda, Fransa, Belçika, Hindistan ve Türkiye gelmektedir. GLOBALGAP sertifikalı üretici sayısı bakımından ilk yedi ülke dikkate alındığında, toplam GLOBALGAP sertifikalı üreticinin yaklaşık % 69 unu bu Avrupa ülkelerinin oluşturduğu görülmektedir. Türkiye ise, 2011 yılında İspanya, İtalya, Yunanistan, Almanya, Hollanda, Fransa, Belçika ve Hindistan ın arkasından 9. sırada yer alırken, 2012 yılında bu ülkelerin yanı sıra Peru, Şili ve Avusturya nın ardından 12. sıradadır (Çizelge 3.2). 20

3 Çizelge 3.2 Ülkelere Göre GLOBALGAP Sertifikalı Üretici Sayıları (%) Üretici Sayısı Ülkeler Üretici Sayısı (%) İspanya İtalya Yunanistan Almanya Hollanda Fransa Belçika Hindistan Türkiye Şili Peru Avusturya Güney Afrika Polonya Yeni Zellanda İsrail Macaristan Guatemala Kıbrıs Kenya Diğer Ülkeler Toplam Kaynak: GLOBALGAP, 2014a,b 2012 yılı verilerine göre, GLOBALGAP sertifikalı üreticinin % sini Avrupa kıtasında yer alan ülkeler oluşturmaktadır. Avrupa kıtasını, % pay ile Amerika, % 8.09 ile Asya, % 5.26 ile Afrika ve % 1.36 ile Okyanusya kıtaları izlemektedir(çizelge 3.3). Çizelge 3.3 Kıtalara göre GLOBA LGAP Sertifikalı Üretici Sayıları Kıtalar 2011 % 2012 % Avrupa Amerika Asya Afrika Okyanusya Toplam Kaynak: GLOBALGAP, 2014a,b GLOBALGAP kapsamında, bitkisel ürünler (meyve ve sebze, çiçek ve süs bitkileri, yeşil kahve, çay, vd.), hayvancılık (sığır ve koyun, süt hayvancılığı, domuz, kümes hayvanları, hindi, vd.) ve su ürünleri (balık türleri, kabuklular, yumuşakçalar, vd.) olmak üzere üç ayrı ürün grubu için standartlar oluşturulmuştur. Ancak, bir işletmede bitkisel ürünler yanında örneğin hayvancılık ve su ürünleri yetiştiriciliği de yapılıyorsa, tek bir işletme denetimi ile birlikte sertifika almak da mümkündür (GLOBA LGAP, 2014c) yılı verilerine göre, su ürünleri alanında GLOBALGAP sertifikalı üretim, yaklaşık 28 ülkede 162 üretici ile yapılmaktadır. Su ürünlerinde GLOBALGAP sertifikalı üretici sayısı bakımından en önemli ülkeler Vietnam, Norveç ve Türkiye dir. Üretim miktarı olarak Norveç lider konumunda olup, bu ülkeyi Şili ve Vietnam takip etmektedir (GLOBA LGAP, 2014b) yılında GLOBALGAP sertifikalı hayvansal üretim toplam 14 ülkede yapılmıştır. GLOBA LGA P sertifikalı hayvansal üretimin önemli bir kısmı Çin, Macaristan ve Slovenya tarafından gerçekleştirilmiş t ir. GLOBALGAP sertifikalı yaklaşık ton tavuk eti üretiminin % 95 i yine bu üç ülkededir (GLOBALGAP, 2014a). 21

4 Doğal Kaynaklar, Çevre, Enerji Ekonomisi ve Politikaları 2012 yılında GLOBALGAP sertifikalı hayvansal üretim yapan ülke sayısı 16 ya yükselmiştir yılının sonuna doğru Brezilya nın, yaklaşık 770 üretici ile GLOBALGAP sertifikalı hayvancılık yapan üreticiler arasına katılması beklenmektedir (GLOBALGAP, 2014b) yılında çiçek ve süs bitkileri grubunda, 518 olan GLOBALGAP sertifikalı üretici sayısı, 2012 yılında % 15 artış göstererek 598 e yükselmiştir. Buna karşın, çiçek ve süs bitkileri grubunda GLOBALGAP sertifikalı üretim yapan ülke sayısı, 2011 yılında 30 iken, 2012 yılında 26 ya düşmüştür (GLOBALGAP, 2014a,b) yılı Aralık sonu itibariyle, üretim alanı büyüklüğü bakımından, kapalı alanda GLOBALGAP sertifikalı çiçek ve süs bitkileri yetiştiren lider ülkeler, Kenya (%35), Kolombiya (% 24) ve Hollanda (% 13) dır. Açık alanda GLOBALGAP sertifikalı çiçek ve süs bitkileri yetiştiren önemli ülkeler ise, Almanya ( % 23), İngiltere (% 22) ve Danimarka (%16) dır (GLOBALGAP, 2014b) Türkiye de İyi Tarım Uygulamaları ve Gelişmeler Türkiye de İyi Tarım Uygulamalarına ilişkin yasal düzenlemeler 2004 yılında başlamıştır. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından 08 Eylül 2004 yılında hazırlanan İyi Tarım Uygulamaları Yönetmeliği, standartların kural ve koşullarını, belgelendirme işlemlerinin şeklini, kişi ve ku ruluşların görev ve sorumluluklarını belirlemektedir. Ancak, bu yönetmeliğe dayanılarak yapılan ilk sertifikalandırma 2007 yılında gerçekleşmiştir (Hasdemir, 2011) yılında çıkarılan sayılı İyi Tarım Uygulamalarına İlişkin Yönetmelik İyi Tarı m Uygulamalarının yasal alt yapısını oluşturmaktadır. Bu yönetmelik, tarihli sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren ve halen yürürlükte olan yeni yönetmelik ile değiştirilmiştir (Yasan Ataseven, 2011) yılında yayınlanan İyi Tarım Uygulamaları Yönetmeliğinde, İTU kriterleri ile kontrol ve sertifikasyon yöntemi yer almamıştır. Bu Yönetmeliğin 10 uncu maddesinin (e) bendine göre kontrol ve sertifikasyon kuruluşları, başvuru dosyalarında Bakanlığa ibraz ettikleri kalite el kitabında; kontrol ve sertifikasyon kriterlerine, izlenebilirlik ve yaptırımlara yer vermektedirler. Yetkilendirilen kontrol ve sertifikasyon kuruluşları ise kontrol ve sertifikasyon kriterleri olarak GLOBALGAP kriterlerini kullanmaktadırlar. Bu nedenle, 2004 ile 2010 yılları arasında Türkiye de İTU, Yönetmelik hükümleri yanında kontrol ve sertifikasyon kuruluşlarının Bakanlığa sunduğu GLOBALGAP kriterlerine göre yürütülmüştür (Hasdemir, 2011). Türkiye de, İyi Tarım Uygulamalarına İlişkin Yönetmelik 2004 yılında yayınlamasına karşın, ilk İyi Tarım Uygulamalı üretim 2007yılında gerçekleştirilmiştir. İyi Tarım Uygulamalarına ilişkin Çizelge 3.4 te yer alan veriler incelendiğinde, geçen zaman içinde önemli artışlar yaşandığı görülmektedir. İlk kez, 2007 yılında 18 il ve dekar alanda, 651 üretici ile başlayan İyi Tarım Uygulamalı faaliyetler, 2012 yılında il sayısında % 161 lik bir artış ile 47 ile, üretici sayısında % 464 lük bir artışla üreticiye ve üretim alanında % 1461 lik bir artışla dekara yükselmiştir. Çizelge 3.4 İyi Tarım Uygulamalarına İlişkin Göstergeler ve Değişim Oranları ve 2012 yılları için değişim (%) İl Sayısı Üretici Sayısı Üretim Alanı (da) Türkiye de İyi Tarım Uygulamalı üretim yapılan iller ve bu illerdeki üretici sayıları Çizelge 3.5 t e verilmektedir. İyi Tarım Uygulamaları kapsamında ürün yetiştiren üretici sayısı 2011 yılı için toplam iken, bu rakam 2012 yılında ya yükselmiştir. İllere göre üretici sayıları incelendiğinde, 2011 yılında Samsun ilk sırada yer almaktadır. Bu ili sırasıyla Aydın, Antalya, Adana olmak üzere diğer iller takip etmektedir yılında ise, Mersin ilk sırada yerini alırken, bunu Samsun, Aydın, Adana ve Antalya illeri takip etmektedir yılı için İyi Tarım Uygulamalı üretici sayısı bakımından; Marmara Bölgesinde Çanakkale, Karadeniz Bölgesinde Samsun, İç Anadolu Bölgesinde Karaman, Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Şanlı Urfa, Ege Bölgesinde Aydın ve Akdeniz Bölgesinde Mersin en fazla üretici sayısına sahip illerdir (Çizelge 3.5) yılında Türkiye de, İyi Tarım Uygulamaları kapsamında toplam 44 çeşit ürün yetiştirilmiştir. Bu ürünlerden bazılarına ilişkin üretici sayıları Çizelge 3.6 da verilmektedir. Buna göre, 2011 yılı için üretici sayısı bakımından, en fazla üretici domates yetiştiriciliğinde karşımıza çıkmaktadır. Bunu sırasıyla, limon, portakal, mandalina, elma, greyfurt ve zeytin izlemektedir. Benzer şekilde, 2012 yılı için üretici sayıları değerlendirildiğinde, ilk sırada limon yer alırken, bunu sırasıyla mısır, mandalina, portakal, domates, muz ve elmanın takip ettiği görülmektedir. 22

5 Çizelge 3.5 İllere Göre İyi Tarım Uygulamaları Yapan Üretici Sayıları Üretici Sayıları Bölgeler İller Marmara Bölgesi Balıkesir Bilecik 10 3 Bursa Çanakkale Edirne İstanbul 2 3 Kırklareli 3 7 Kocaeli 4 3 Sakarya 11 8 Tekirdağ Yalova 4 2 Karadeniz Bölgesi Amasya - 2 Çorum - 1 Bolu 6 - Bartın 1 1 Giresun Kastamonu 1 2 Ordu - 90 Samsun Zonguldak - 1 Tokat 16 1 İç Anadolu Bölgesi Aksaray 1 - Ankara Eskişehir 4 21 Karaman Kayseri 7 10 Kırşehir 6 3 Konya Nevşehir 5 2 Niğde 9 24 Yoz gat 1 1 Güneydoğu Anadolu Bölgesi Diyarbakır 2 - Adıyaman 1 1 Gaziantep - 1 Malatya 22 - Şanlıurfa Ege Bölgesi Afyon 6 4 Aydın Denizli İzmir Kütahya 8 - Manisa M uğla Uşak 2 3 Doğu Anadolu Bölgesi Elazığ 2 1 Iğdır 3 - Şırnak 1 - Akdeniz Bölgesi Adana Antalya Burdur 8 2 Hatay Isparta Mersin Osmaniye 4 7 Toplam

6 Doğal Kaynaklar, Çevre, Enerji Ekonomisi ve Politikaları Çizelge 3.6 İyi Tarım Uygulamaları Kapsamında En Fazla Üretimi Yapılan Bazı Ürünler Üretici Sayısı Ürünler Limon Mısır Mandalina Portakal Domates Muz Elma Zeytin Antep Fıstığı Greyfurt Biber Fındık Pamuk Nar Üzüm Şeftali Erik Nektarin Armut Hıyar Patlıcan Çilek İncir Kayısı Marul İyi Tarım Uygulamaları kapsamında, 2008 yılında, 146 üreticiye toplam da üretim alanı için, dekara 18 TL olmak üzere, toplam TL destekleme ödemesi yapılmıştır yılından itibaren İyi Tarım Uygulamaları kapsamında destekleme ödemeleri, meyve-sebze ve örtü altı olmak üzere iki farklı miktarda ödenmeye başlanmıştır. İyi Tarım Uygulamalı meyve sebze üreticisi 2009 yılında, dekara 15 TL destekleme ödemesi alırken, 2012 yılında bu rakam dekara 25 TL ye yükselmiştir. Benzer şekilde, İyi Tarım Uygulamalı örtü altı üretimde, 2009 yılında dekara 75 TL destekleme ödemesi yapılırken, 2012 yılında bu rakam dekara 100 TL olarak belirlenmiştir. İyi Tarım Uygulamaları kapsamında, 2008 yılında 146 üreticiye toplam TL ödenirken, 2012 yılında üreticiye toplam TL destekleme ödemesi yapılmıştır (Çizelge 3.7). Çizelge 3.7 İyi Tarım Uygulamaları Kapsamında Yıllara Göre Destek Tutarı (TL/da) ve Miktarı (TL) Yıllar Üretici Sayısı Desteklenen Alan (da) Destek Tutarı TL/da Destekleme Miktarı (TL) Meyve sebze Örtü altı SONUÇ 2012 yılı verilerine göre, dünyada toplam 5 kıtada, 119 ülkede, üretici ile GLOBALGAP sertifikalı üretim yapılmaktadır. GLOBALGAP sertifikalı üretici sayısının % ünü gelişmiş ülkeler oluşturmaktadır. GLOBALGAP sertifikalı üretici sayısı bakımından dünya sıralamasında yer alan ilk yedi ülke; İspanya, İtalya, Yunanistan, Almanya, Hollanda, Fransa ve Belçika dır. Bu yedi Avrupa ülkesi, dünyadaki GLOBALGAP sertifikalı toplam üretici sayısının % sine sahiptir. Türkiye de İyi Tarım Uygulamaları, 2012 yılı verilerine göre, dekar alanda ve üretici ile yapılmaktadır. Türkiye de İyi Tarım Uygulamalarının yıldan yıla arttığı, ancak toplam ekiliş alanı içinde çok az 24

7 bir paya sahip olduğu söylenebilir. İyi Tarım Uygulamalı üretim yönteminin konvansiyonel tarıma göre pek tercih edilmemesinin en önemli nedeni, İyi Tarım Uygulamalı üretimin konvansiyonel üretime göre daha masraflı ve daha çok emek isteyen bir üretim yöntemi olmasıdır. Ayrıca, İyi Tarım Uygulamaları için verilen destek ödemelerinden yararlanamayan üreticiler de bu üretim yöntemini tercih etmemektedirler. Üreticilerin, destek ödemelerini alabilmeleri için üretim alanlarının tapuları ile birlikte Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS) ne üye olmaları zorunludur. İyi Tarım Uygulamalı üretim yöntemi ile yetiştirilen ürünler genellikle, yurt içinde büyük marketlerden alış veriş yapan, eğitim ve gelir düzeyi yüksek, sağlıklı, güvenilir ve kaliteli ürünler tüketmek isteyen bilinçli tüketiciler tarafından satın alınmaktadır. Bu tüketiciler, satın aldıkları ürünlerin sadece sağlıklı, kaliteli ve güvenilir olmasın ı değil, aynı zamanda bu ürünlerin üretilirken doğaya ve çevreye zarar vermeden üretildiğinden de emin olmak istemektedirler. Türkiye de bilinçli tüketici sayısı arttıkça, İyi Tarım Uygulamalı üretimin hem miktar hem de çeşit olarak artacağı düşünülmektedir. Bunun da üreticilere, yetiştirdikleri ürünlere daha iyi fiyat elde etme avantajı sağlayacağı, böylelikle üreticilerin refah düzeyinde artış sağlaması beklenmektedir. İyi Tarım Uygulamalı ürünün yurt dışına, özellikle de Avrupa ülkelerine pazarlanabilmesi için, uluslararası geçerliliğe sahip bir ürün belgelendirmesine gerek vardır. Bu noktada GLOBALGAP sertifikası gündeme gelmektedir. Bu nedenle, Avrupa ülkelerine yapılacak dış satımın çeşitliliği ve devamı için de GLOBALGAP sertifikalı üretimin yaygınlaşması önem taşımaktadır. 5. KAYNAKLAR Altındişli, A., Organik Tarımın Tarihi ve Gelişimi, Gıda Bilimi Dergisi, Web Adresi: bilimi. com/forum/43-makaleler/1450-organik-tarımın-tarih i-ve-gelişimi/, Eriş im Tarihi: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, İyi Tarım Uygulamaları, Web adresi: Erişim Tarihi: GLOBALGAP, 2014a. Web adresi: documents/120501_annual_report_2011_web_en.pdf, Erişim Tarihi: GLOBALGAP, 2014b. Web adresi: /.galleries/documents/130124_ar12_web_en.pdf, Erişim Tarihi: GLOBALGAP,2014c. Web adresi: Eriş im Tarihi: Hasdemir, M., Kiraz Yetiştiriciliğinde İyi Tarım Uygulamalarının Benimsenmesini Etkileyen Faktörlerin Analizi, Doktora Tezi, Ankara Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü. Ankara Tüzel, Y., İyi Tarım Uygulamaları, Batı Postası Gazetesi, Web adresi: /koseyazisi-103-prof-dr-yuksel -TUZEL-ile- İyi Tarım Uygulamaları Hakkında Röportaj, Erişim Tarihi: Yasan Ataseven, Z., Türkiye de İyi Tarım Uygulamaları, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü, ISSN: Ankara 25