KISALTMALAR. AFAD USGS TÜİK THY TÜBİTAK EYY Mw Ms Md STK TSK UMKE TOKİ KOSGEB DASK GZFT

Transkript

1

2

3 Bu rapor, Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı tarafından hazırlanmıştır. Ankara, 2014

4 KISALTMALAR AFAD USGS TÜİK THY TÜBİTAK EYY Mw Ms Md STK TSK UMKE TOKİ KOSGEB DASK GZFT : Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı : Amerika Birleşik Devletleri Jeolojik Araştırmalar Servisi : Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı : Türk Hava Yolları : Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırmalar Kurumu : Evini Yapana Yardım Metodu : Moment Büyüklüğü : Yüzey Dalgası Büyüklüğü : Süreye Bağlı Büyüklük : Sivil Toplum Kuruluşu : Türk Silahlı Kuvvetleri : Ulusal Medikal Kurtarma Ekipleri : Toplu Konut İdaresi Başkanlığı : Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı : Doğal Afet Sigortaları Kurumu : Güçlü ve Zayıf Yönler ile Fırsatlar ve Tehditler Analizi 2

5 İÇİNDEKİLER A B C İÇİNDEKİLER Önsöz... Harita, Grafik ve Tablo Listesi... Yönetici Özeti... SAYFA NO BİR DEPREM FELAKETİ: VAN, Deprem Nedir, Nasıl Oluşur?... Van ve Van Depremi Hakkında... Can Kaybı Analizi... Yapısal Hasar Analizi... DEPREME ETKIN MÜDAHALE ve ÖN İYİLEŞTİRME... Kurtarma Operasyonları, Ekip ve Ekipman Sevkiyatı... Geçici Barınma Merkezleri ve Verilen Hizmetler... İYILEŞTIRME FAALIYETLERI... Hasar Tespit Çalışmaları... Yapı Türlerine Göre Hasar Tespit Analizi... İlçelere Göre Hasar Tespit Analizi... Hak Sahipliği ve Yer Seçimi Çalışmaları... Kalıcı Konut Çalışmaları... Evini Yapana Yardım (EYY) Çalışmaları... DEPREMIN SOSYOEKONOMIK ETKILERI... Eğitim ve Öğretim... Depremin Eğitim ve Öğretim Üzerindeki Etkileri... Eğitim Alanına Yönelik Yürütülen Faaliyetler... Depremin Göç Hareketleri Üzerindeki Etkileri... Toplum Sağlığı... Depremin Toplum Sağlığı Üzerindeki Etkileri... Sağlık Alanına Yönelik Yürütülen Faaliyetler... İş ve İstihdam... Depremin İş ve İstihdam Üzerindeki Etkileri... Ekonomik İyileşmeye Yönelik Yürütülen Faaliyetler... KURUM VE KURULUŞLAR ILE KOORDINASYON ÇALIŞMALARI... GENEL DEĞERLENDIRME... GZFT Analizi Van ve 1999 Marmara Depremlerinin Karşılaştırması... KAYNAKÇA

6 A. ÖNSÖZ Dr. Fuat OKTAY AFAD Başkanı Türkiye coğrafyasının önemli bir kısmı yüksek deprem tehlikesi altındadır. Yapı stokunun durumu, tehlikenin derecesini artırmakta ve nüfusumuzun azımsanamayacak bir kısmı deprem riski altında yaşamaktadır. Van-Erciş merkezli 23 Ekim 2011 tarihinde meydana gelen deprem ve hemen ardından 9 Kasım 2011 günü yaşanan Van-Edremit merkezli deprem; Van ve ilçelerinde çok kuvvetli bir şekilde hissedilmiş olup bölgenin yapı stoku nedeniyle yıkıcı hasar yaratmış ve çok sayıda can kaybına yol açmıştır. Ardı ardına gelen bu iki depremde toplam 644 vatandaşımız hayatını kaybetmiş, vatandaşımız yaralanmış, 252 vatandaşımız ise enkazlardan sağ olarak kurtarılmıştır. Başta AFAD olmak üzere, bu elim olay anında ve akabinde, Devletin tüm kurum ve kuruluşları, STK ları, özel sektör kuruluşları ve vatandaşlar bir afet anında yapılması gereken tüm eylemleri büyük bir koordinasyon, işbirliği ve dayanışma ruhu ile yerine getirmiştir. Depremle birlikte; bakanlıklarımız, kurum ve kuruluşlarımız ile gönüllü kuruluşlarımız üzerlerine düşen görevleri hakkıyla yerine getirmişler ve ellerinden gelen yardımın azamisini ortaya koymuşlardır. Van ilimizde meydana gelen ve önemli can ve mal kaybına yol açan depremler sırasındaki müdahalede ve sonrasındaki iyileştirme faaliyetlerinde, en büyük rol, kuşkusuz AFAD a düşmüş ve AFAD tarafından üstlenilmiştir. Bu depremlere müdahale ve sonrasındaki iyileştirme çalışmalarındaki başarı, 1999 Marmara depremi ile karşılaştırıldığında, ülkemizin kaydetmiş olduğu ilerlemenin ve AFAD ın varlığının delili olmuştur. Depremin hemen sonrasında, Van Merkez de 31, Erciş te 4 olmak üzere toplamda 35 adet konteynerkent kurulmuş ve 175 bin vatandaşımız bu konteynerkentlere yerleştirilmiştir. Bu sayı 50 şehir merkezimizin nüfusundan daha fazladır. 2 oda, banyo, mutfak ve tuvaletten oluşan 21 m 2 lik yaşam konteynerlerinde, Vanlı vatandaşlarımıza kalıcı konutlarına kavuşana kadar mümkün olan en iyi imkânlar sunulmuştur. Van depremi Yerine Daha İyisini Yap ilkesini uygulamak için bir fırsat yaratmıştır. Güzel Van ı, eskisinden daha güzel bir şehir olarak yeniden inşa etmek, AFAD için temel bir hedef olarak ortaya konmuş ve bunu başarmanın gururunu bizlere yaşatmıştır. İlgili kurum ve kuruluşlarımızın seferberliğinde, depremzede vatandaşlarımız, en kısa sürede kalıcı konutlarına yerleştirilmiş, iktisadi anlamda olumsuz etkilenen Van da, ticari hayatı yeniden canlandıracak hamleler ivedilikle atılmıştır. Yıkılan, zarar gören işyerlerinin ve ticaret merkezlerinin inşasını en kısa sürede tamamlamak, ekonomik anlamda sıkıntıya düşen çiftçimizi, esnafımızı kredilendirmek, kültürel, sosyal ve ekonomik anlamda örnek teşkil edecek bir Van ı tekrar ayağa kaldırmak gibi başlıca hedeflerimiz birer birer gerçekleştirilmiştir. Depremin birinci yılı dolmadan kalıcı konutların teslimine başlanmıştır. Depremin yıldönümü olan 23 Ekim 2012 tarihi itibariyle, Van Merkez ve Erciş te inşa edilen toplam konut tamamlanarak kuraları çekilmiş ve hak sahiplerine teslim edilmiştir. Daha sonra ihalesi yapılan ilave konut ise Kasım 2012 tarihinde tamamlanmıştır. 225 köy evi ile Van ilimizde toplam yeni konut inşa edilmiştir. AFAD, Türkiye yi bölgesinin lider ülkesine yaraşır bir afet yönetimi sistemine kavuşturmak için üstüne düşeni yapmak üzere çok sayıda proje ve yeni uygulamayı başlatmış bulunmaktadır AFAD Stratejik Planı oluşturulmuş ve bu planda yer alan tüm hedefler adım adım uygulamaya konmaktadır. Bu kapsamda AFAD, Bütünleşik Afet Yönetimi Sisteminin yerleştirilmesi ve geliştirilmesi amacıyla, afet ve acil durumlarla ilgili birçok yeni düzenleme yapmış ve yapmaya devam etmektedir. Bu çalışmaların yanı sıra, afet ve acil durumlarla da mücadelemiz sürmekte, yakın coğrafyamızda bulunan birçok ülkede meydana gelen ve acil durum olarak değerlendirilen olumsuz gelişmelere paralel olarak, gerek ilgili ülkelerde yaşayan vatandaşlarımız, gerekse yabancı ülke vatandaşlarının ülkemize gelmek zorunda kalması sonucu bu topluluklara vermekte olduğumuz hizmetler ile uzak coğrafyamızda bulunan Myanmar, Libya, Somali, Japonya, Haiti, Şili, Pakistan, Filipinler ve Mısır gibi birçok ülkede yürüttüğümüz faaliyetler, ulusal ve ulusla- 4

7 Güzel Van ı, eskisinden daha güzel bir şehir olarak yeniden inşa etmek, AFAD için temel bir hedef olarak ortaya konmuş ve bunu başarmanın gururunu bizlere yaşatmıştır. rarası kamuoyunca bilinmekte ve takdir edilmektedir. Ülkemiz ve Başkanlığımızın afet ve acil durum yönetimine ilişkin başarılarının artarak devam etmesi amacıyla yürüttüğümüz çalışmalar kapsamında, tüm afet türleri ve ölçeğine uyarlanabilir, esnek ve modüler yapıya sahip, ulusal ve yerel boyutta müdahale çalışmalarının nasıl yürütüleceğini açıklayan ve müdahale kapasitemizdeki eksik yanlarımızı afet öncesinde güçlendirmeyi amaçlayan Türkiye Afet Müdahale Planı hazırlanmış ve uygulama çalışmaları devam etmektedir. Afetler ortaya çıktıktan sonra ne kadar etkin müdahale edilse de, yıkılan binaların yerine daha iyileri yapılsa da, ne yazık ki can kayıplarını geri getirme imkânı yoktur. Can kayıplarının yanında, afetler milli sermaye stokumuzun önemli bir kısmını yok etmekte, üretimi doğrudan veya dolaylı olarak azaltmaktadır. Bu bilinçle, AFAD stratejisinin temel bileşenlerinden birisi de bütünleşik bir afet yönetimi sistemi oluşturmak olmuştur. Daha da önemlisi, stratejik hedefimiz, risk odaklı olup afet risklerinin azaltılmasını bunun en üst noktasına koymaktır. Afetler olduktan sonra kayıpları yerine koymak ve yaraları sarmaktan çok; afetlerin ortaya çıkmasını engellemek veya engellenemeyen doğal afetlerin verdiği zararları en aza indirmek AFAD ın birinci sıradaki stratejik hedefidir. Bu amaçla afet risk yönetimine yönelik çok sayıda proje ve çalışma, Başkanlığımız bünyesinde başlatılmıştır. Bu çalışmada, Van depremi sırasında yapılan müdahale ve sonrasında yürütülen iyileştirme faaliyetlerinin bir özeti ve Van depreminin yarattığı can ve mal kayıplarının değerlendirmesi yapılmaktadır. Yürüttüğümüz binlerce faaliyetin tümünün, teker teker değerlendirilmesi mümkün olmamakla birlikte; kurumsal hafızamızda kalıcılık sağlaması amacıyla, raporda yer alan bilgi ve değerlendirmeler ileriki dönemlerde gerçekleştireceğimiz çalışmalarımıza da ışık tutacaktır. Depremlerle ağır yıkıma uğrayan, Ülkemizin eşsiz yörelerinden Van ı, eskisinden çok daha güzel kılmak amacıyla yürüttüğümüz faaliyetlerdeki destek ve güvenleri için; Cumhurbaşkanımız Sayın Abdullah GÜL e, Başbakanımız Sayın Recep Tayyip ERDOĞAN a, Başbakan Yardımcımız Sayın Beşir ATALAY a, Başkanı olduğum Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) ile koordineli şekilde çalışan dönemin Van Valisi Sayın Münir KARALOĞLU ve ekibine, dönemin TOKİ Başkanı Sayın A. Haluk KARABEL ve personeline, Başkanlığımızda mesai mefhumu gözetmeksizin çalışan tüm arkadaşlarıma, İl Afet ve Acil Durum Müdürlüklerimize, tüm bakanlık, kamu kurum ve kuruluşlarımızın yanı sıra özel sektöre ve başta Kızılay ımız olmak üzere işbirliğini esirgemeyen tüm sivil toplum kuruluşlarımıza, bizleri yalnız bırakmayan uluslararası topluma, Vanlı kardeşlerimize ve tüm Türkiye ye teşekkürü bir borç bilirim. Ayrıca, raporun hazırlanmasında emeği geçen, Başkanlığımız İyileştirme, Müdahale ve Strateji Geliştirme Dairesi çalışanlarına ve raporu hazırlayan Veri Yönetimi ve Rapor Hazırlama çalışma grubuna teşekkür ederim. Türkiye Afet Müdahale Planı hazırlanmış ve uygulama çalışmaları devam etmektedir. Dr. Fuat OKTAY AFAD Başkanı 5

8 B. HARİTA, GRAFİK ve TABLO LİSTESİ 1. Bir Deprem Felaketi: Van, 2011 Harita Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası 14 Harita 1.2 Dünya Risk ve Tektonik Plaka Haritası Deprem Nedir, Nasıl Oluşur? 1.2 Van ve Van Depremi Hakkında Harita Van İli Deprem Bölgeleri Haritası 16 Grafik Yılından Günümüze 7.0 ve Daha Büyük Depremler 18 Tablo Aletsel Dönemde Van ve Çevresinde Meydana Gelen Hasar Yapıcı Depremler 18 Grafik Ekim 2011 Tarihli Depremin Ardından Meydana Gelen Artçı Depremler (30 Gün) 19 Tablo Ekim 9 Aralık 2011 Tarihleri Arasında Meydana Gelen Artçı Depremlerin Büyüklüklerine Göre Dağılımı Can Kaybı Analizi Grafik Hayatını Kaybedenlerin Depremlere Göre Dağılımı 20 Tablo Hayatını Kaybedenlerin Bölgelere Göre Dağılımı Yapısal Hasar Analizi Grafik Hasar Tespit İnceleme Sayıları 22 Tablo Yapıların Hasar Durumu 23 Grafik Yapıların Genel Hasar Dağılımı 23 Sayfa No 2. Depreme Etkin Müdahale ve Ön İyileştirme 2.1 Kurtarma Operasyonları, Ekip ve Ekipman Sevkiyatı Grafik Arama Kurtarma Ekiplerinin Bölgeye İntikali 27 Grafik Bölgeye Sevk Edilen Personel Sayıları 28 Grafik Bölgeye Sevk Edilen Arama Kurtarma Personeli Sayıları 29 Grafik Bölgeye Sevk Edilen Sağlık Personeli Sayıları 29 Grafik Bölgeye Sevk Edilen Araç, Ambulans ve Uçak Sayıları 30 Grafik Bölgeye Sevk Edilen Uçak Sayıları 30 Grafik Bölgeye Sevk Edilen Ambulans Sayıları 30 Grafik Bölgeye Sevk Edilen Araç Sayıları Geçici Barınma Merkezleri ve Verilen Hizmetler Şekil Ekim Ekim 2011 Van İli Hava Durumu 32 Grafik Bölgeye Gönderilen Barınma Malzemeleri 32 Grafik Bölgeye Gönderilen Çadır Sayıları 33 Tablo Konteyner, Konteynerkent ve Barınan Kişi Sayıları 34 Grafik Bölgedeki Konteynerlerin Kurum ve Kuruluşlar Bazında Dağılımı 35 Tablo Deprem Nedeniyle Van İlinden Geçici Olarak Ayrılan Vatandaşlara İlişkin Bilgiler 36 Tablo Van İlinden Geçici Olarak Ayrılan Vatandaşların En Çok Tercih Ettiği İller 37 Grafik Diğer İllerdeki Sosyal Tesislerde Kalan Depremzedeler 37 6

9 3. İyileştirme Faaliyetleri 3.1 Hasar Tespit Çalışmaları Yapı Türlerine Göre Hasar Tespit Analizi Grafik /Tablo Hasarlı/Hasarsız Ayrımına Göre Yapı Türleri 41 Grafik Hasar Derecelerine Göre Yapı Türleri 41 Tablo Yapı Türlerine Göre Hasar Derecelerinin Oransal Dağılımı 42 Grafik Yıkık veya Ağır Hasarlı Yapıların Türleri 42 Grafik Orta Hasarlı Yapıların Türleri 42 Grafik Az Hasarlı Yapıların Türleri 42 Grafik Hasarlı Konutların Hasar Derecelerine Göre Dağılımı 43 Grafik Hasarlı İşyerlerinin Hasar Derecelerine Göre Dağılımı 43 Grafik Hasarlı Ahırların Hasar Derecelerine Göre Dağılımı İlçelere Göre Hasar Tespit Analizi Grafik Van Merkez Genel Hasar Durumu 44 Grafik Merkez Köyleri Genel Hasar Durumu 44 Grafik Erciş Merkez Genel Hasar Durumu 44 Grafik Erciş Köyleri Genel Hasar Durumu 44 Grafik Edremit Merkez Genel Hasar Durumu 45 Grafik Edremit Köyleri Genel Hasar Durumu 45 Grafik Yıkık/Ağır Hasarlı Yapıların Oransal Karşılaştırması 46 Grafik Yıkık/Ağır Hasarlı Konutların İlçelere Göre Dağılımı 46 Grafik Yıkık/Ağır Hasarlı İşyerlerinin İlçelere Göre Dağılımı 47 Grafik Yıkık/Ağır Hasarlı Ahırların İlçelere Göre Dağılımı Hak Sahipliği ve Yer Seçimi Çalışmaları Grafik Yer Seçimi Yapılan Hak Sahiplerinin İlçelere Göre Dağılımı Kalıcı Konut Çalışmaları Grafik 3.3.1/Tablo Kalıcı Konutların Dağılımı 51 Tablo İnşa Edilen Kalıcı Konutlar ve Sosyal Donatılar Evini Yapana Yardım (EYY) Çalışmaları Tablo Depremzedelerin EYY den Borçlanma Koşulları 54 Tablo EYY Projelerinin Yıllara Göre Dağılımı 55 Grafik EYY li Yapıların Hasar Derecelerine Göre Dağılımı 56 Grafik EYY Borçlandırma Faiz Dağılımı 57 Grafik EYY li Yapıların Tamamlanma Yılları 57 Sayfa No 7

10 B. HARİTA, GRAFİK ve TABLO LİSTESİ 4. Depremin Sosyoekonomik Etkileri 4.1 Eğitim ve Öğretim Depremin Eğitim ve Öğretim Üzerindeki Etkileri Grafik Depremden Önce Van da Bulunan Öğrenci Sayıları 61 Grafik Depremin Ardından Naklen Giden Öğrenci Sayıları 61 Grafik Deprem Öncesi ve Sonrası Karşılaştırmalı Öğretmen Sayıları 62 Grafik İlköğretim Kapsamında Deprem Öncesi ve Sonrasında Derslik, Öğretmen ve Okul Başına Düşen Öğrenci Sayıları 62 Grafik Ortaöğretim Kapsamında Deprem Öncesi ve Sonrasında Derslik, Öğretmen ve Okul Başına Düşen Öğrenci Sayıları 63 Grafik Mesleki ve Teknik Ortaöğretim Kapsamında Deprem Öncesi ve Sonrasında Derslik, Öğretmen ve Okul Başına Düşen Öğrenci Sayıları Eğitim Alanına Yönelik Yürütülen Faaliyetler Tablo MEBİM Projesine İlişkin Genel Bilgiler Depremin Göç Hareketleri Üzerindeki Etkileri Grafik TRB2 Bölgesindeki İlleri Yılları Nüfus Değişim Oranları 66 Grafik Yaş Gruplarına Göre Van İlinin 2010 ve 2011 Yıllarında Aldığı Göç 66 Grafik Yaş Gruplarına Göre Van İlinin 2010 ve 2011 Yıllarında Verdiği Göç 67 Grafik Yaş Gruplarına Göre Van İlinin 2011 Yılında Aldığı ve Verdiği Göç 67 Grafik Van İli Nüfusuna Kayıtlı Kişilerin Van da İkamet Etme Oranları Toplum Sağlığı Depremin Toplum Sağlığı Üzerindeki Etkileri Tablo Hasta ve Yaralılara İlişkin Bilgiler 68 Tablo Doğuma İlişkin Bilgiler 68 Grafik Doğum Verilerinin Deprem Öncesi ve Sonrası Değişimleri 68 Tablo Hasta Nakillerine İlişkin Bilgiler 69 Tablo Deprem Sonrasında Görülen Bulaşıcı Hastalıklar (30 Aralık 2011) Sağlık Alanına Yönelik Yürütülen Faaliyetler Tablo Afetlerde Psiko-Sosyal Hizmetler Birliği Kapsamında Görev Yapan Uzmanlar 71 Tablo Van İl Sağlık Müdürlüğü Faaliyetleri İş ve İstihdam Depremin İş ve İstihdam Üzerindeki Etkileri Tablo TRB2 Bölgesi İş Gücüne Katılma Oranları 72 Tablo TRB2 Bölgesi İşsizlik Oranları 72 Tablo TRB2 Bölgesi İstihdam Oranları Ekonomik İyileşmeye Yönelik Yürütülen Faaliyetler Tablo Deprem Sonrası Yürütülen Toplum Yararına Çalışma Programı Faaliyetleri 73 Grafik TYÇP Kapsamında İstihdam Edilenlerin Cinsiyet Dağılımı 74 Grafik TYÇP Kapsamında İstihdam Edilenlerin İlçelere Göre Dağılımı 74 Sayfa No 8

11 5. Kurum ve Kuruluşlar ile Koordinasyon Çalışmaları Sayfa No 6. Genel Değerlendirme 6.1 GZFT Analizi Van ve 1999 Marmara Depremlerinin Karşılaştırması 7. Kaynakça 9

12 C. YÖNETİCİ ÖZETİ 23 EKİM , PAZAR Magnitude (M w ) İlk 24 saat içerisinde bölgeye gönderilen yaklaşık, Battaniye Çadır Soba Arama/Kurtarma Personeli Toplam Personel GFZ Color Model (continous) Zemin İvmesi Tepe Noktası (PGA) m/s 2 ARTÇI DEPREM (1Ay Boyunca) Günlük Ortalama 180 BÖLGEYE GÖNDERİLEN KONTEYNERLER %32 Diğer Kurumlar Toplam %68 AFAD Ülkemiz dünyanın en etkin deprem kuşaklarından birinin üzerinde bulunmaktadır. Ülkemiz topraklarının %92 si deprem bölgesi içerisinde yer almaktadır. Nüfusumuzun ise yaklaşık %95 i deprem tehlikesi altında yaşamaktadır. 23 Ekim 2011 Pazar günü saat sularında Van Merkeze bağlı Tabanlı köyü merkez üssü olmak üzere 7.0 (M w ) büyüklüğünde bir deprem meydana gelmiştir. Bu depremin üzerinden henüz iki hafta geçmişken 9 Kasım 2011 Çarşamba günü sularında Van Merkez e 16 kilometre uzaklıktaki Edremit ilçesinde, 5.7 (M w ) büyüklüğünde yeni bir deprem meydana gelmiştir. Meydana gelen ana depremin ardından, bir ay boyunca, günlük ortalama 180 artçı deprem meydana gelmiştir. Toplamda ise 11 binin üzerinde artçı deprem kaydedilmiştir. Deprem nedeniyle 644 kişi hayatını kaybetmiş ve kişi de yaralanmıştır. Erciş ilçesi en çok kaybı veren ilçe olmuştur. Hasar tespit çalışmaları kapsamında yaklaşık 187 bin yapı incelenmiştir. 49 bine yakın yıkık/ağır hasarlı yapı tespit edilmiştir. Depremlerin hemen ardından enkazlarda arama ve kurtarma çalışmalarına hızlı bir şekilde başlanarak toplam 252 kişi sağ olarak kurtarılmıştır. İlk 24 saat içinde si arama/kurtarma personeli olmak üzere toplam personel bölgeye sevk edilmiştir. Bölgeye giden tüm ambulansların %71 i henüz 24 saat dolmadan bölgeye ulaşmıştır. Depremin ardından ilk 24 saat içerisinde bölgeye yaklaşık 9 bin çadır, 25 bin battaniye ve 4 bin soba gönderilmiştir. İlk etapta kurulan çadırkentler 3 ay sonra kapatılarak 175 bin depremzede konteynerkentlerde misafir edilmiştir. Bölgeye gönderilen konteynerlerin %68 i AFAD tarafından temin edilmiştir. 160 binden fazla depremzede deprem nedeniyle geçici olarak Van dan ayrılmıştır. En çok tercih edilen beş il İstanbul, Antalya, Hakkâri, Batman ve Bursa olmuştur. Geneli inşaat mühendisi ve mimarlardan oluşan toplamda bine yakın personel hasar tespit çalışmalarında görev almıştır. Konutların %76 sı, işyerlerinin %79 u ve ahırların %82 si hasar görmüştür. İncelemelerdeki hasarsızlık oranı ise %23 tür. 10

13 Deprem nedeniyle konut, işyeri ve ahır yıkılmış ya da ağır hasar görmüştür. Merkez e bağlı köylerde yapısal hasarın boyutu diğer bölgelere göre daha fazla olmuştur. Merkez köylerinde incelenen her 100 yapının yaklaşık 89 u hasar görmüştür. Depremin 39. gününde kalıcı konutların temeli atılmış ve 10 ay gibi kısa bir sürede tamamlanmıştır. Van Merkez de , Erciş te ve köy evleri kapsamında 225 adet olmak üzere kalıcı konut ve 309 adet sosyal donatı inşa edilmiştir. Evini Yapana Yardım (EYY) çalışmaları kapsamında 28 Nisan 2014 tarihi itibariyle projenin borçlandırması gerçekleştirilmiştir. Deprem nedeniyle Van ilindeki öğrencilerin yaklaşık dörtte biri ili terk ederek başka illerde eğitim görmüşlerdir. Haziran 2012 itibariyle giden öğrencilerin %55 i Van a geri dönmemiştir. Aradan geçen bir öğretim yılı içerisinde; derslik başına düşen ilköğretim öğrencisi sayısı yaklaşık %18, öğretmen başına düşen ilköğretim öğrencisi yaklaşık %24 ve okul başına düşen ilköğretim öğrencisi sayısı da %15 oranında azalmıştır. Van ın 2011 yılındaki nüfusu 2010 yılına göre %1,24 oranında azalmıştır. Bu dönemde ülke nüfusu ise %1,36 oranında artış göstermiştir yılında Van ilinin verdiği göç aldığı göçün yaklaşık üç katıdır. Deprem öncesi ve deprem sonrası 5 aylık süreç içerisinde canlı doğum sayısının %44 oranında azaldığı görülmüştür. Deprem sonrasında en sık görülen bulaşıcı hastalıklar, solunum yolları enfeksiyonları, grip ve benzeri hastalıklar ile ishaldir. İş gücüne katılma oranı 2012 yılında 2011 yılına göre %2,3 oranında azalmış, işsizlik %15 oranında azalmış ve istihdam oranı da %3,3 oranında artmıştır. 11

14

15 1. BİR DEPREM FELAKETİ: VAN, 2011

16 1. BİR DEPREM FELAKETİ: VAN, Deprem Nedir, Nasıl Oluşur? Harita : 1.1 Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası 1. Derece DÜNYADA DEPREM/YIL (USGS Raporlarına Göre) 2. Derece 3. Derece 4. Derece 5. Derece 1. Bir Deprem Felaketi: Van, 2011 Deprem; dünyanın üst tabakası olan yer kabuğunda, ani enerji salınımları sonucu oluşan sismik dalgaların doğal bir sonucudur. Doğal 100 Bin olmasının yanı sıra, deprem olayı, şiddetini hissedilebilir ve etkilediği alanın büyüklüğünü artırdıkça, maalesef bir felakete dönüşmektedir. Bu fe100 hasar verici deprem laket, ardında hüzünlü insan hikâyeleri bırakmakla beraber, bir sonraki depremde benzer trajedilerin yaşanmaması için bizleri hazırlıklı olmaya mecbur bırakmaktadır. 500 Bin ölçülebilir Ülkemiz, üzerinde bulunduğu jeolojik yapı nedeniyle deprem açısından, Dünya nın yüksek riskli olarak nitelenebilecek bir coğrafyasında yer almaktadır. Ülkemizde ortalama olarak beş yılda bir, geniş çapta can ve mal kaybına neden olan bir deprem felaketi yaşanmakta ve depremler ülke gündemini her daim meşgul etmektedir. Şüphesiz her yıkıcı deprem, bölgede yaşayan insanların yaşamını alt üst etmekte, bir kısmını göçe zorlamakta ve bir kısmını da bununla beraber yaşamaya mecbur bırakmaktadır. Ancak, afet kapsamında görev yapan kurum ve kuruluşlar için her felaket, büyük bir tecrübe ve önemli dersler çıkarılabilecek bir olgudur. Bu sayede, sonraki afetlere karşı daha dirençli ve daha bilinçli müdahale olanakları sunmaktadır Deprem Nedir, Nasıl Oluşur? Deprem, halk arasındaki adı ile zelzele, yer kabuğu içerisinde meydana gelen kırılmalar veya çökmeler nedeniyle, genellikle aniden ortaya çıkan titreşimlerdir. Bu titreşimler, büyüklüklerine göre dalgalar halinde yayılarak geçtikleri katmanları ve yer yüzeyini şiddetli bir biçimde sarsar. Amerika Birleşik Devletleri Jeolojik Araştırmalar Servisi (USGS) raporlarına göre Dünyamızda her yıl yaklaşık 500 bin adet ölçülebilir deprem meydana geldiği tahmin edilmektedir. Bu depremlerin ancak %20 si insanlar tarafından hissedilebilmektedir. Hissedilebilen depremlerin ise sadece 100 kadarı hasara yola açmaktadır. Depremlerin insanları ilgilendiren en önemli sonucu, can ve mal kaybına yol açmasıdır. Depremlerin olası doğal sonuçlarını ise aşağıdaki gibi sıralayabiliriz: Yer kabuğunda çatlaklar ve çökmeler Heyelan ve çığlar Yangınlar Zemin sıvılaşması Tsunami, gel-gitler ve seller

17 Harita : 1.2 Dünya Risk ve Tektonik Plaka Haritası (GSHAP Color Model) Zemin İvmesi Tepe Noktası (PGA) m/s2 15

18 1. BİR DEPREM FELAKETİ: VAN, Van ve Van Depremi Hakkında Ekim 2011 Saat 13: ok, o Doğu Magnitude (Mw) 9 Kasım 2011 Saat 21: ok, o Doğu Magnitude (Mw) Bat Mardin Harita : Van İli Deprem Bölgeleri Haritası 1. Derece 2. Derece 3. Derece 4. Derece 5. Derece AÇIĞA ÇIKAN ENERJİ Hiroşimaya Atılan Bombanın x37 Katı AFAD-Ulusal Sismoloji Gözlem Ağı Van ili, Doğu Anadolu Bölgemizin en büyük illerinden biridir. Şehir, Ülkemizin en büyük gölü olan Van Gölü ile doğu komşumuz İran arasında yer almaktadır. İran ile aramızdaki sınır çizgisinin büyük bir bölümü, Van ili sınırlarında yer almaktadır. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, 2011 yılı sonu itibariyle nüfusu dir ve Doğu Anadolu Bölgesi nin en kalabalık ilidir. Bilindiği gibi Ülkemiz dünyanın en etkin deprem kuşaklarından birinin üzerinde bulunmaktadır. Ülkemiz topraklarının %92 si deprem bölgesi içerisinde yer almaktadır. Nüfusumuzun ise yaklaşık %95 i deprem tehlikesi altında yaşamaktadır. Birçok ilimiz gibi Van ilimiz de, etkin deprem kuşakları üzerinde yer almaktadır. Van ilinin depremselliğini gösteren Harita incelendiğinde; Erçek Gölü-Özalp ve Bahçesaray-Başkale sınırları arasında kalan bölge dışındaki tüm alanın birinci derece deprem bölgesi olduğu görülmektedir. Erciş, Çaldıran, Muradiye, Saray, Çatak ve Bahçesaray ilçeleri bu alan içerisinde yer almaktadır. Edremit, Gürpınar, Gevaş ve Başkale ilçelerinin de aralarında bulunduğu bölge ise ikinci derece deprem bölgesidir Ekim 2011 Pazar günü saat sularında Van Merkeze bağlı Tabanlı köyü merkez üssü olmak üzere büyük bir deprem meydana gelmiştir. Şehirde geniş çapta hasara yol açan depremin aletsel büyüklüğü 7.0 (Mw) olarak ölçülmüştür. Tüm Türkiye bu depremin yaralarını sarmak için seferber olmuşken bu kez de 9 Kasım 2011 Çarşamba günü sularında Van Merkez e 16 kilometre uzaklıktaki Edremit ilçesinde, aletsel büyüklüğü 5.7 (Mw) olan yeni bir deprem meydana gelmiştir. Her iki deprem de Doğu Anadolu Bölgesinin genelinde hissedilmiş ve büyük tedirginliğe yol açmıştır. Van ilimizde 2011 yılında meydana gelen bu iki büyük deprem, raporumuzun bundan sonraki bölümlerinde birlikte değerlendirilecek ve yapılan hesaplamalar/yorumlar bu iki deprem ölçeğinde incelenecektir. AFAD tarafından işletilen Ulusal Sismoloji Gözlem Ağı verilerine göre deprem nedeniyle açığa çıkan enerji miktarının oldukça büyük olduğu anlaşılmaktadır. 23 Ekim deki ana şokun oluşturduğu enerjinin Hiroşima ya atılan atom bombasının 33 katına ve meydana gelen artçılar da hesaba katıldığında açığa çıkan enerjinin 37 atom bombasına denk olduğu kaydedilmiştir.

19 tman Ağrı Ağrı Dağı Millî Parkı Çaldıran Erciş Muradiye Aktif Faylar Ülke Sınırları Muş İl Sınırları Özalp Saray VAN Bitlis Nehirler Otoyol Edremit Gevaş Bahçesaray İlçe Sınırları Gürpınar Başkale Çatak Siirt Şırnak Hakkâri Mevcut varsayımlardan yola çıkarak yapılan modellemeler sonucunda; 23 Ekim 2011 tarihinde meydana gelen depremin şiddeti IX (9) ve 9 Kasım 2011 tarihinde meydana gelen depremin şiddeti ise VI (6) olarak hesaplanmıştır. Bu değerler Mercalli Şiddet Ölçeğinde aşağıdaki gibi tanımlanmıştır. (Kaynak: TÜBİTAK) Mercalli Şiddet Ölçeği I. Aletsel Çoğu kişi tarafından, eğer elverişli şartlarda değilseler, hissedilmez. II. Zayıf En iyi şartlarda, genelde binaların üst katlarında, birkaç kişi tarafından hissedilir. Asılı hassas cisimler sallanabilir. III. Hafif Kapalı mekânlarda, özellikle binaların üst katlarındaki kişiler tarafından hissedilebilir. Çoğu kişi bunun deprem olduğunun farkına varmaz. Hareketsiz otomobiller hafif sallanabilir. Geçen bir kamyonun titreşimlerine benzer. Deprem süresi tahmin edilir. IV. Orta Hem kapalı mekânlarda hem dışarda hissedilir. Gece bazı kişiler uyanır. Tabak-çanaklar, pencereler, kapılar oynar; duvarlardan çatırtılar gelir. Ağır bir kamyon binaya çarpmış gibi gelir. Duran otomobiller hissedilir şekilde yalpalar. Tabak-çanaklar ve pencere camları takırdar. havada çoğu kişi tarafında hissedilir, elverişli olmayan şartlardaki bazı kişiler hissetmeyebilir. Tabak-çanaklar ve pencere camları kırılav. Oldukça güçlü Açık bilir, büyük çanlar çalabilir. Evin yakınından büyük bir tren geçiyor gibi titreşimler hissedilebilir. VI. Güçlü Herkesçe hissedilir; çoğu kişi korku içindedir ve dışarı koşar, dengesiz şekilde yürür. Pencereler, tabak-çanak ve bardaklar kırılır; kitaplar raflardan düşer; bazı ağır mobilyalar oynar veya devrilir; bazı yerlerde duvardan veya tavandan alçı dökülür. Hafif yapı hasarı oluşur. VII. Çok güçlü Ayakta durmak zordur; mobilyalar kırılır; iyi tasarlanmış ve inşa edilmiş yapılarda hasar ihmal edilebilir düzeydedir; alelade ama iyi yapılmış yapılarda hafif ve orta derece hasar; kötü tasarlanmış veya inşa edilmiş yapılarda önemli hasar; bazı bacalar kırılır; hareket halinde arabalardaki kişiler tarafından hissedilir. VIII. Yıkıcı Özel tasarlanmış yapılarda hafif hasar; alelade büyük yapılarda önemli hasar ve kısmi çökme. Kötü yapılmış yapılarda büyük hasar. Ev ve fabrika bacaları, sütunlar, abideler, duvarlar yıkılır. Ağır mobilyalar oynar. IX. Şiddetli Genel panik; özel tasarlanmış yapılarda önemli hasar, bu yapıların iskeletleri eğilir. Alelade binalarda büyük hasar, kısmen çöküntü. Binalar temellerinden oynar. X. Yoğun İyi inşa edilmiş ahşap binalar yıkılır; çoğu tuğla yapı temeliyle beraber yıkılır. Raylar eğrilir. XI. Aşırı Tuğla yapıların tamamına yakını çöker. Köprüler yıkılır. Raylar çok eğrilir. XII. Afetsel Tam yıkım. Afet bölgesinin yeryüzü şekli değişir. Sağlam bina kalmaz. 17

20 1. BİR DEPREM FELAKETİ: VAN, Van ve Van Depremi Hakkında M d M s 7.1 M s 7.2 M s 7.2 M d M s 7.0 M w Grafik Yılından Günümüze 7.0 ve Daha Büyük Depremler Çanakkale 1957 Düzce 1964 Bursa 1976 Van 1999 Kocaeli 1999 Düzce 2011 Van Kaynak: AFAD Deprem Dairesi Başkanlığı Van-Tabanlı 2011 depremi de dâhil olmak üzere, 1950 yılından günümüze kadar en az 7.0 büyüklüğünde 7 adet deprem meydana gelmiştir. Bu depremlerden hafızalarımızdaki tazeliğini koruyan 1999 Kocaeli (7.4 M d ) ve 1999 Düzce (7.2 M d ) depremleri de 2011 Van depremleri gibi kısa aralıklarla peş peşe meydana gelmiştir Düzce-Kocaeli depremleri ve 2011 Van depremleri bu açıdan benzerlik göstermektedir. Tablo Aletsel Dönemde Van ve Çevresinde Meydana Gelen Hasar Yapıcı Depremler Tarih Saat Enlem Boylam Büyüklük Kaynak: AFAD Deprem Dairesi Başkanlığı Aletsel dönemde Van ve çevresinde meydana gelen hasar yapıcı depremler incelendiğinde, bölgenin deprem açısından ne kadar hareketli olduğu göze çarpmaktadır ve 1976 yıllarında 7.2 büyüklüğündeki depremler, bölgenin en büyük depremleridir yılındaki 7.2 büyüklüğündeki depremin ardından 1977, 1988 ve 2000 yıllarında sırasıyla 5.1, 5.0 ve 5.7 büyüklüklerinde üç deprem meydana gelmiştir. Tablonun geneli incelendiğinde bölgede yaklaşık 10 yılda bir, hasar yapıcı büyüklükte bir deprem meydana geldiği söylenebilir. Bölge genelinde; 23 Ekim 2011 de meydana gelen ana depremin ardından, bir ay boyunca, günlük ortalama 180 artçı deprem meydana gelmiştir. Toplamda ise 11 binin üzerinde artçı deprem kaydedilmiştir. Depremin birinci haftasında, büyüklüğü 4.0 ile 4.9 arasında değişen 114, 5.0 dan büyük ise 7 artçı deprem meydana gelmiştir. 18