BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİSİ

Transkript

1 ORTAÖĞRETİM BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİSİ DERS KİTABI Yazarlar Ethem EROĞLU Dilek YAZAR DEVLET KİTAPLARI ÜÇÜNCÜ BASKI..., 2015

2 MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI...: 5853 DERS KİTAPLARI DİZİSİ...: ?.Y Her hakkı saklıdır ve Milli Eğitim Bakanlığına aittir. Kitabın metin, soru ve şekillleri kısmen de olsa hiç bir suretle alınıp yayımlanamaz. Editör Ali YAZAR Dil Uzmanı Suna SUĞÜR Görsel Tasarım Uzmanı Meryem ÜNSEL Program Geliştirme Uzmanı Tuğba KUŞKONMAZ ÇİLDİR Ölçme v e Değerlendirme Uzmanı Çetin TORAMAN Rehberlik Uzmanı Mustafa KARA ISBN Milli Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulu nun gün ve 210 sayılı kararı ile ders kitabı olarak kabul edilmiş, Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğünün gün ve sayılı yazısı ile üçüncü defa adet basılmıştır.

3 Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl. Hakkıdır Hakk a tapan milletimin istiklâl. Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar? Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın; Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va dettiği günler Hakk ın; Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. Ruhumun senden İlâhî, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli. Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeli- Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Her cerîhamdan İlâhî, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na şım; O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl; Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet; Hakkıdır Hakk a tapan milletimin istiklâl! Mehmet Âkif Ersoy

4 GENÇLİĞE HİTABE Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek dâhilî ve hâricî bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dâhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri şahsî menfaatlerini, müstevlîlerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen, Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır. Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur. Mustafa Kemal Atatürk

5

6

7 İÇİNDEKİLER İSTİKLÂL MARŞI... 3 KİTABIMIZI TANIYALIM I. Ünite: BİLGİ TEKNOLOJİSİNİN TEMEL KAVRAMLARI A. BAŞLANGIÇ DONANIM YAZILIM BİLİŞİM TEKNOLOJİSİ BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİSİ ÜRÜNLERİNİN TANITIMI BİLGİSAYAR ÇEŞİTLERİ BİLGİSAYARLAR ARASINDAKİ FARKLILIKLAR UÇBİRİM (GİRİŞ/ÇIKIŞ, I/O) AYGITLARI BİR KİŞİSEL BİLGİSAYARIN TEMEL DONANIM BİRİMLERİ B. BİLGİ TEKNOLOJİSİ VE TOPLUM DEĞİŞEN BİR DÜNYA İYİ BİR ÇALIŞMA ORTAMI SAĞLIK VE GÜVENLİK C. DONANIM MERKEZÎ İŞLEM BİRİMİ GİRİŞ (INPUT) ARAÇLARI ÇIKIŞ (OUTPUT) ARAÇLARI D. DEPOLAMA HAFIZA DEPOLAMA ARAÇLARI HAFIZA ÇEŞİTLERİ HAFIZA ÖLÇÜMÜ BİLGİSAYAR PERFORMANSI E. YAZILIM YAZILIM ÇEŞİTLERİ SİSTEM GELİŞTİRME KAVRAMI F. BİLGİSAYAR AĞLARI TÜRLERİ BİLGİSAYARDA AĞ BAĞLANTILARI İNTERNET G. GÜVENLİK, TELİF HAKLARI VE HUKUK GÜVENLİK BİLGİSAYAR VİRÜSLERİ TELİF HAKKI VERİLERİN KANUNLA KORUNMASI I. ÜNİTE ÖLÇME-DEĞERLENDİRME SORULARI II. Ünite: BİLGİSAYARI KULLANMA VE YÖNETME A. BAŞLANGIÇ BİLGİSAYARDA İLK ADIM B. MASAÜSTÜ EKRAN GÖRÜNTÜSÜNÜN YAPILANDIRILMASI SİMGELERLE (İKONLARLA) ÇALIŞMA PENCERELERLE ÇALIŞMA C. BASİT DÜZENLEMELER YAPMA METİN DÜZENLEME D. DOSYALARI DÜZENLEME DİZİNLER (KLASÖRLER) VE DOSYALAR DOSYA İŞLEMLERİ ARAMA E. YAZDIRMA

8 1. YAZICI YÜKLEME YAZICIDAN BASKI ALABİLME VARSAYILAN YAZICIYI DEĞİŞTİRME II. ÜNİTE ÖLÇME-DEĞERLENDİRME SORULARI III. Ünite: KELİME İŞLEM PROGRAMI A. BAŞLANGIÇ KELİME İŞLEMCİYLE İLK ADIMLAR TEMEL AYARLARI YAPMA BELGE ALIŞVERİŞİ B. TEMEL İŞLEMLER METNİ YERLEŞTİRME METİN SEÇME METİN DÜZENLEME ARAMA VE DEĞİŞTİRME C. BİÇİMLEME METİN BİÇİMLEME D. SAYFA BİÇİMLEME BİÇİMLER BAŞLIKLAR VE SAYFA ALTLIKLARI YAZIM VE DİLBİLGİSİ KONTROLÜ BELGE YAPISI E. YAZDIRMA BELGEYİ ÖNİZLEME TEMEL YAZDIRMA SEÇENEKLERİ BELGEYİ YAZDIRMA F. İLERİ ÖZELLİKLER TABLOLAR RESİMLER VE ŞEKİLLER NESNELERİ AKTARMA ADRES, MEKTUP BİRLEŞTİRME III. ÜNİTE ÖLÇME-DEĞERLENDİRME SORULARI IV. Ünite: ELEKTRONİK TABLOLAMA A. BAŞLANGIÇ ELEKTRONİK TABLOLAMA UYGULAMASIYLA İLK ADIMLAR TEMEL AYARLARI YAPMA BELGE ALIŞVERİŞİ B. TEMEL İŞLEMLER VERİ YERLEŞTİRME VERİ SEÇİMİ KOPYALAMA, TAŞIMA, SİLME ARAMA VE DEĞİŞTİRME SATIR VE SÜTUNLAR VERİ SIRALAMA C. FORMÜLLER VE FONKSİYONLAR ARİTMETİK VE MANTIK FORMÜLLERİ FONKSİYONLARLA ÇALIŞMA D. BİÇİMLEME HÜCREDEKİ SAYILARI BİÇİMLEME HÜCREDEKİ METİNLERİ BİÇİMLEME HÜCRELERİ BİÇİMLEME YAZIM KONTROLÜ

9 5. BELGE YAPISI YAZDIRMA E. İLERİ ÖZELLİKLER NESNE AKTARMA GRAFİKLER IV. ÜNİTE ÖLÇME-DEĞERLENDİRME SORULARI V. Ünite: VERİ TABANI UYGULAMALARI A. BAŞLANGIÇ VERİ TABANIYLA İLK ADIMLAR TEMEL AYARLARI YAPMA B. BİR VERİ TABANI YARATMA TEMEL İŞLEMLER ANAHTARLARI TANIMLAMA TABLO TASARIMI VERİ TABANINI GÜNCELLEME C. FORMLARIN KULLANIMI FORM OLUŞTURMA FORM GÖRÜNTÜSÜNÜ DEĞİŞTİRME D. BİLGİYE ERİŞİM TEMEL İŞLEMLER SORGUYU ARITMA SEÇME VE SINIFLANDIRMA E. RAPORLAMA SEÇİLMİŞ VERİLERİ BELİRLİ BİR SIRAYLA EKRANDA VE RAPORLARDA GÖSTERME RAPORU DEĞİŞTİRME SAYFA BAŞLIKLARI VE ALTLIKLARI OLUŞTURMA VERİLERİ GRUPLAMA V. ÜNİTE ÖLÇME-DEĞERLENDİRME SORULARI VI. Ünite: SUNU PROGRAMI A. BAŞLANGIÇ SUNU UYGULAMASIYLA İLK ADIMLAR TEMEL AYARLARI YAPMA BELGE ALIŞVERİŞİ B. TEMEL İŞLEMLER SUNU OLUŞTURMA METNİ TAŞIMA, KOPYALAMA, SİLME GÖRÜNTÜLERİ KOPYALAMA, TAŞIMA VE SİLME SLAYTLARI KOPYALAMA, TAŞIMA VE SİLME C. BİÇİMLEME METİN BİÇİMLEME METİN KUTULARINI DEĞİŞTİRME D. GRAFİK VE ŞEMALAR ÇİZİLMİŞ NESNELER ŞEMALAR ŞEKİLLER VE DİĞER NESNELER E. YAZDIRMA VE DAĞITMA SLAYT YAPISI DAĞITIMA HAZIRLAMA YAZDIRMA F. SLAYT GÖSTERİ EFEKTLERİ

10 1. ANİMASYON EFEKTLERİ EKLEME SLAYT GEÇIŞ EFEKTLERI EKLEME G. BİR SLAYT GÖSTERİSİ GÖRÜNTÜLEME HERHANGI BIR SLAYTLA SLAYT GÖSTERISINE BAŞLAMA SLAYTLARI GIZLEME VI. ÜNİTE ÖLÇME-DEĞERLENDİRME SORULARI VII. Ünite: İNTERNET VE İLETİŞİM A. BAŞLANGIÇ İNTERNETLE İLK ADIM TEMEL AYARLARI YAPMA B. WEB DE DOLAŞMA BELIRTILEN ADRESI (URL:UNIFORM RESOURCE LOCATOR) AÇMA LINK AÇMA VE ÖNCEKI SAYFAYA GERI DÖNME ANA SAYFAYA DÖNME C. WEB DE ARAMA ARAMA MOTORU KULLANMA YAZDIRMA D. YER İŞARETLERİ (BOOKMARK) YER İŞARETLERI OLUŞTURMA YER İŞARETLERI OLUŞTURULMUŞ SAYFAYI AÇMA WEB SAYFASINA YER İŞARETLERI KOYMA E. BAŞLANGIÇ ELEKTRONIK POSTAYLA İLK ADIM TEMEL AYARLARI YAPMA F. İLETİLER İLETI GÖNDERME KOPYALAMA, TAŞIMA, SILME İletiyi Okuma İLETIYE CEVAP VERME G. İLETİNİN İLETİLMESİ ADRES DEFTERI BIRDEN ÇOK ADRESE İLETI YOLLAMA H. İLETİ YÖNETİMİ İLETI ARAMA YENI POSTA KLASÖRÜ OLUŞTURMA İLETI SILME İLETILERI YENI BIR POSTA KLASÖRÜNE TAŞIMA İLETILERI İSIM, KONU VE TARIHINE GÖRE SINIFLANDIRMA.207 VII. ÜNİTE ÖLÇME-DEĞERLENDİRME SORULARI TERIMLER SÖZLÜĞÜ KAYNAKÇA GÖRSEL KAYNAKÇA CEVAP ANAHTARLARI

11 KİTABIMIZI TANIYALIM Ünite adı ve numarasını gösterir. III. Ünite KELİME İŞLEM PROGRAMI A. BAŞLANGIÇ B. TEMEL İŞLEMLER C. BİÇİMLEME D. SAYFA BİÇİMLEME E. YAZDIRMA Ünitelerde yer alan konu başlıklarını gösterir. F. İLERİ ÖZELLİKLER Ünite kapaklarını gösterir. 71 Üniteye ilişkin ön bilgilerin harekete geçirilmesini sağlayacak çalışmaları kapsar. Ünitelerde yer alan alt konu başlıklarını gösterir. Ünitede yer alan yan başlıkları gösterir. B TEMEL İŞLEMLER Konuya Hazırlık 1. Kelime işlemci programda metin yerleştirme hakkında bildiklerinizi söyleyiniz. 2. Kelime işlemci programda metin seçme hakkında bildiklerinizi söyleyiniz. Word de metin düzenlerken imlecin olduğu yere dikkat etmek gerekir. Yapılan işlemin sonucu ekranda görünen yere göre değil imlecin olduğu yere göre uygulanır. 1. METNİ YERLEŞTİRME Word de metni sayfaya yerleştirmek için bir çaba harcamaya gerek yoktur. Sayfa yapısı varsayılan olarak ayarlanmış şekilde gelmektedir. Bu ayarlar olduğu gibi kullanılabileceği gibi sonradan değiştirilebilir. a. Metni araya ekleme: Word de metne yapılacak ekleme işleminde imlecin konumu önemlidir. İmleç nerde ise ekleme işlemi oraya yapılacaktır. İmleci konumlandırmak için klavyeden yön tuşları ve fare kullanılır (Resim 3.15). Resim 3.15: Yön tuşları etkinlik Daha önce belgeler klasörüne kaydettiğiniz etkinlikler belgesini açarak isim, soy isim, sınıf numara ile birlikte ders isimlerininizi belgeye kaydediniz. b. Yapılan işlemi geri alma: Word 2007 de yapılan işlemi geri almak için hızlı erişim araç çubuğu üzerinde bulunan geri al simgesi kullanılır. Geri alma işlemini iptal etmek için yinele simgesi kullanılır. ek bilgi Yapılan işlemi geri almak için klavyeden Ctrl + Z, yineleme işlemi için ise Ctrl + Y kısayolu kullanılabilir. c. Araya özel harf ya da sembol ekleme: Klavye üzerinde bir takım özel karakter ve semboller yer almaktadır. Metin düzenlerken bazen ihtiyaç duyulan semboller klavye üzerinde bulunmaz. Bu durumda Word de Ekle sekmesi Simgeler grubunda yer alan Simge seçeneği kullanılır. Simge düğmesine tıklandığında sık kullanılan simgelerle beraber tüm simgeler seçeneği görülür. Tüm simgeler seçeneği seçildiğinde simge penceresi açılır. Pencere içinden uygun simge seçilerek ekle düğmesine tıklanarak simge belgeye eklenir (Resim 3.16). Ünitenin adını ve numarasını gösterir. Etkinliklerde yer alan çalışmaların nasıl yapılması gerektiğini ve etkinlik sürecinde uyulması gereken kuralları gösteren yönergedir. Konuyla ilgili farklı bir uygulama yöntemini gösterir. Konuyla ilgili görselleri içerir. Resim 3.16: Simge penceresi 78 11

12 KİTABIMIZI TANIYALIM Ünitelerin konularıyla ilgili öğrenilen bilgi ve deneyimleri değerlendirmeye yönelik soruları kapsar. Ünitenin kazanımlarına göre değerlendirmeye yönelik soruları kapsar. Değerlendirme Soruları Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 1. Metin düzenlemek için kullanılan programlar programlardır. 2. Bir belgeyi kaydetmek için. düğmesinden. seçeneği seçilir. Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 3. Önceden kaydedilmiş Word belgelerinin açılma yöntemleri nelerdir? Bir Word belgesini flash diske kaydetmek için gerekli adımları yazınız? Aşağıdakilerden hangisi MS Word de bir görünüm çeşidi değildir? A) Web düzeni B) Sayfa düzeni C) Okuma düzeni D) Anahat E) Grafik düzeni 6. MS Word de belgeyi yakınlaştırmak için hangi sekme kullanılır? A) Dosya B) Düzen C) Görünüm D) Biçim E) Ekle ÜNİTE ÖLÇME DEĞERLENDİRME SORULARI Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 1. Bilgisayarda kullanılan her türlü programa.. denir. 2. Evlerde ve iş yerlerinde tek kişilik kullanım için geliştirilmiş bilgisayarlara....denir. 3. Bilgisayarda yapılan işlemlerin kaydedilip depolandığı manyetik alanlara.denir. 4. Bir ülkede bilginin iletilmesinde kullanılan bütün iletişim sistemlerine... denir. 5. Bilgisayar kullanırken duruş bozukluklarına maruz kalmamak için kullanımı önemlidir. 6. Merkezî işlem birimlerinde hız birimine.. denir. 7. Bilgisayardaki metin, resim ve grafikleri kâğıda aktaran cihaza denir. 8. Fiziksel yapıları disketlere benzeyen, ülkemizde kullanımı pek yaygın olmayan depolama birimi 9. Yalnız okunabilir belleklere. bellek denir. 10. Çeşitli işlemeleri yapmak için geliştirilmiş yazılımlara... yazılımları denir. Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 11. Aşağıdakilerden hangisi bilgisayarlar arasındaki farklılıklardan biri değildir? A) Hız B) Maliyet C) Kapasite D) Genel kullanıcılar E) Klavye 12. Aşağıdakilerden hangisi çıkış birimidir? A) Klavye B) Ekran C) Tarayıcı D) Mikrofon E) Fare 13. İyi bir çalışma ortamında aşağıdakilerden hangisinin bir önemi yoktur? A) Koltuk B) Ekran C) Klavye yerleşimi D) Yeterli ışık E) CPU hızı 14. Elektronik ortamlarda gönderilen mektuplara ne denir? A) E-posta B) İnternet C) Web D) Http E) Ftp 15. Aşağıdakilerden hangisi virüs çeşitlerinden biri değildir? A) Dosya virüsleri B) Açılış virüsleri C) Bridge virüsleri D) Truva atları E) Makro virüsleri Biçimlendirme penceresi üzerinde Kapasite, Dosya sistemi, Ayırma birimi boyutu varsayılan olarak ayarlanmaktadır. Bu ayarlar değiştirilebilir. Birim etiketi belirlendikten sonra biçimlendirme penceresi üzerinde bulunan Başlat düğmesine tıklanır (Resim 2.9). G GÜVENLİK, TELİF HAKLARI VE HUKUK Konuya Hazırlık 1. Bilgisayardaki bilgilerinizi korumak için ne gibi güvenlik önlemleri alabilirsiniz? 2. Bilgisayar virüsleri ne tür zararlar verebilir? 1. GÜVENLİK Bilgisayar kullanıcılarının dikkat etmesi gereken önemli konulardan biri de bilgilerin güvenliğidir. Bilgisayardaki kayıtlı bilgilerin kaybolmasının farklı nedenleri olabilir. Bunlar depolama birimlerinin bozulması olabileceği gibi kötü niyetli kişilerin bilgisayara erişerek bilgilere zarar vermesi ya da silmesi olabilir (Resim 1.50). Resim 1.50: Güvenlik a. Dosyaların taşınabilir kayıt ortamlarına yedeklenmesi: Güvenlik nedeniyle bilgilerin bilgisayar haricinde kayıt ortamlarına alınması gerekebilir. Bunlar, flash diskler, CD, DVD ve harici diskler olabilir. b. Elektrik kesintisinde veri kaybı: Bilgisayardaki verilerin kaybolmasının bir nedeni de elektrik kesintisidir. Elektrik kesintisinden zarar görmemek için kesintisiz güç kaynakları (UPS) kullanılmalıdır (Resim 1.51). c. Dosyalara dışarıdan erişilmesinin engellenmesi: İnternet e bağlı bilgisayarın yüzde yüz güvende olması gibi bir durum söz konusu değildir fakat güncellenebilir bir işletim sistemi, iyi bir anti virüs programı ve güvenlik duvarı ile bu risk en aza indirilebilir (Resim 1.52). Resim 1.51: Kesintisiz güç kaynağı Resim 2.9: Biçimlendirme penceresi Biçimlendirme işlemine başlamadan önce ekrana tüm verilerin silineceğine dair uyarı iletisi gelir Tamam seçeneği tıklandıktan sonra biçimlendirme işlemi başlar (Resim 2.10). İşlem, Biçimlendirme tamamlanma uyarı penceresi nde Tamam düğmesine tıklanarak sonlandırılır (Resim 2.11). ç. Gizlilik hakkı: Kişilerin bilgisayarında bulunan yazılı ve görsel her türlü elektronik belgenin bütün hakları saklıdır. Bunların izinsiz olarak kısmen ya da tümüyle, doğrudan ya da dolaylı olarak olduğu gibi ya da başka bir biçimde kullanımı, kopyalanması, kiralanması, ödünç verilmesi, değişiklik yapılması, postalanması, dağıtılması veya satılması yasaktır. Bu bilgilerin sahibi olan kişilerin gizlilik hakları vardır. d. Bilgisayarın korunması ve şifrelenmesi: Bilgisayardaki bilgilere diğer kişilerin erişimi engellemek için oturum şifresi konulabileceği gibi, gizlilik gerektiren dosyalara özel programlar aracılığıyla da şifre konulabilir. Bilgisayarı tamamen şifrelemek için bios şifresi de tercih edilebilir. Resim 1.52: Güvenlik duvarı ek bilgi Alınacak önlemlerin hiçbirinin yüzde yüz güvenlik sağlamayacağı unutulmamalıdır. 2. BİLGİSAYAR VİRÜSLERİ Resim 2.10: Uyarı penceresi Günlük hayatta bilgisayarı kullanırken bilgisayar kendiliğinden bir şeyler yapmaya başlıyorsa veya kararsız davranmaya başlıyorsa aklımıza virüs tehlikesi gelmelidir. Bilgisayar virüsleri biyolojik virüsler değilse de yapısı bakımından onları andırmaktadır (Resim 1.53). Resim 2.11 Biçimlendirme tamamlanma uyarı penceresi a. Virüslerin tanıtımı ve çeşitleri: Bilgisayar virüsleri, temelde çalıştırılabilir küçük bir programdan ibarettir; ancak tıpkı hastalık yayan biyolojik virüsler gibi varlıklarını hissettirmeden hızla Resim 1.53: Bilgisayar virüsü çoğalabilir ve bir şekilde bağlantıda oldukları diğer bilgisayarlara da bulaşabilir. Virüsler hemen her tür dosyaya kendilerini ekleyebilir, kolay fark edilmemek için çok çeşitli yöntemler kullanır ve nihayetinde öyle ya da böyle bir zarara neden olur. Bu zarar beklemediğiniz zamanlarda ekrana çıkan saçma sapan mesajlardan tutun da virüsün bulaştığı dosyaların tamir edilemeyecek ölçüde hasar görmesine, hatta sabit diskinizdeki tüm bilgilerinizin tümüyle kaybedilmesine kadar gidebilir. Bilgisayar virüslerinin çeşitli türleri vardır. Bunlar; dosya virüsleri, açılış (boot) virüsleri, çok parçalı virüsler, makro virüsleri, gizli virüsler, polimorfik virüsler, kılavuz virüsler, zırhlı virüsler, Truva atları, taşıyıcı ve ağ solucanlarıdır. uyarı Depolama birimlerini biçimlendirme işleminde, depolama aygıtındaki tüm bilgiler silineceğinden biçimlendirme işleminden önce gerekli bilgilerin yedeğini almayı unutmayınız. 53 araştırma Bilgisayar virüslerinin ortaya çıkışı ve tarihçesi hakkında araştırma yaparak öğrendiklerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 44 Etkinliğin başarılı olabilmesi için yapılan uyarıları gösterir. Konuyla ilgili araştırma ödevlerini içerir. 12

13 I. BİLGİ TEKNOLOJİSİNİN TEMEL KAVRAMLARI Ünite A. BAŞLANGIÇ B. BİLGİ TEKNOLOJİSİ VE TOPLUM C. DONANIM D. DEPOLAMA E. YAZILIM F. BİLGİSAYAR AĞLARI G. GÜVENLİK, TELİF HAKLARI VE HUKUK 13

14 A BAŞLANGIÇ Konuya Hazırlık 1. Bilişim teknolojisi günlük hayatta hangi alanlarda kullanılabilir? 2. Günlük hayatta gözlemlediğiniz bilgisayar çeşitlerini söyleyiniz. 1. DONANIM YAZILIM BİLİŞİM TEKNOLOJİSİ Günlük hayatta bütün işlerde artık bilişim teknolojisi kullanılmaktadır. Bilişim teknolojisi kullanımında temel öge bilgisayardır. Bilgisayar; kullanıcıdan aldığı komutlara göre işlem yapan, yaptığı işlemlerin sonucunu depolayabilen, istenildiğinde bir yerden başka bir yere gönderebilen elektronik bir cihazdır. Bilgisayar, donanım ve yazılım adı altında iki ana kısımdan oluşur. Donanım, bilgisayarda kullanılan fiziksel parçaların genel adıdır. Yazılım ise bilgisayarın kullanılmasını sağlayan programlardır. Bilişim Teknolojisi bilginin elde edilmesinde, saklanmasında, üzerinde işlem yapılmasında, ağlar aracılığıyla bir yerden başka bir yere iletilmesinde kullanılan bilgisayar ve iletişim teknolojilerinin tümüdür (Resim 1.1). Resim 1.1: Bilgisayar 2. BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİSİ ÜRÜNLERİNİN TANITIMI Bilgisayar teknolojisinin gelişimiyle iletişim teknolojisi de gelişmiş, böylece bilgi iletişimi daha etkili ve verimli hâle gelmiştir. Örneğin mobil telefonla sesli iletişim sağlanabiliyorken 3G teknolojisiyle sesli ve görüntülü bilgi aktarımı dönemi başlamıştır (Resim 1.2). 14 Resim 1.2: Tablet bilgisayar

15 3. BİLGİSAYAR ÇEŞİTLERİ Günümüzde birçok bilgisayar çeşidi olmasına rağmen kapasitelerine ve kullanım amaçlarına göre bir sınıflandırma yapıldığında bilgisayar çeşitleri aşağıdaki gibidir: a. Ana bilgisayar: Çok hızlı işlem gücü ve dev bellek güçleri olan bilgisayarlardır. Özel bir merkezde bulunur ve aynı anda binlerce istemci bilgisayara hizmet verebilir. Çok sayıda bilginin güvenle işlenmesi gerektiği durumlarda güvenle kullanılır (Resim 1.3). Resim 1.3: Ana bilgisayar b. Mini bilgisayar: Yüksek işlemci hızlarına, yüksek RAM e ve geniş sabit disk kapasitelerine sahip bilgisayarlardır. Okullarda, şirketlerde, fabrikalarda bulunabilir ve kendisine bağlı istemci bilgisayarlara hizmet verir (Resim1.4). Resim 1.4: Mini bilgisayar 15

16 c. Ağ (Network) bilgisayarlar: Bellek güçleri, disk kapasiteleri ve işlem güçleri sınırlı bilgisayarlardır. İntranette iş yürütmek için kullanılır ve güçlü bir sunucuya bağlıdır (Resim 1.5). Resim 1.5: Ağ bilgisayarı ç. Kişisel bilgisayar: Evlerde ve iş yerlerinde tek kişi tarafından kullanılan bilgisayarlardır. Bu nedenle bu bilgisayarlara kişisel bilgisayarlar denir. Kullanımları 1970 li yıllardan sonra yaygınlaşmıştır. Günümüzde çeşitli özellikte ve güçte kişisel bilgisayarlar bulunmaktadır (Resim 1.6). Resim 1.6: Kişisel bilgisayar 16

17 d. Dizüstü bilgisayar: Donanım olarak kişisel bilgisayarların bütün ögelerine sahiptir. Bünyelerinde bulundurdukları pilleri sayesinde elektriksiz birkaç saat kullanılabileceği gibi doğrudan elektrik kaynağı ile de kullanılabilir. Taşınabilir olması, son yıllarda kullanılırlığını artırmaktadır (Resim 1.7). Resim 1.7: Dizüstü bilgisayar Gelişen teknolojiyle netbook ve tablet bilgisayar da yaygınlaşmaya başlamıştır. Netbook; küçük boyutu, hafifliği ve uzun pil ömrü sayesinde cazibesini artırmaktadır. Dizüstü bilgisayarlara göre işlemci güçleri sınırlı ve optik sürücüleri bulunmamaktadır. İnternette sörf yapılabileceği gibi basit ofis uygulamalarını da rahatlıkla gerçekleştirebilir. Tablet bilgisayar, Netbook a göre daha hafiftir. Klavye ve faresi bulunmayan tablet bilgisayar, dokunmatik ekranı ile direkt olarak ya da bir kalem yardımıyla kullanılmaktadır. Günümüzde farklı işletim sistemlerine ve farklı donanım özelliklerine sahip tablet bilgisayar bulmak mümkündür. araştırma Tablet bilgisayarlar hakkında araştırma yaparak öğrendiklerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 4. BİLGİSAYARLAR ARASINDAKİ FARKLILIKLAR a. Kapasite: Bilgisayarlar, çeşitlerine göre kapasite farklılıkları göstermektedir. Gelişen teknolojiyle bu ayrım günümüzde keskin çizgiyle yapılamamaktadır. Kapasite bakımından en yüksek seviyede olan bilgisayar, ana bilgisayardır. b. Hız: Bilgisayarın hızı, işlemcilerin hızları ile ölçüldüğünden saniyedeki titreşim sayısı ile ifade edilir. Bunun birimi hertz dir ve kısaca Hz olarak gösterilir. Günümüzde işlemcilerin hızı, saniyede milyar titreşimlere (giga hert- GHz) ulaşmıştır; bu hız 4 GHz civarındadır. Bilgisayarda hız denilince akla öncelikle işlemci hızları gelse de bilgisayarların hızları sadece işlemci hızlarına bağlı değildir. Ana belleklerin hızları ve sabit disklerin hızları da bilgisayarın hızını belirlemekte etkilidir. ek bilgi Bilgisayar her zaman en yavaş çalışan donanım birimine göre hareket eder. c. Maliyet: Bilgisayarlar arasında maliyet bakımından farklılıklar bulunmaktadır. Kullanılmaya başladığı ilk yıllarda oldukça pahalı olan bilgisayarlar, zamanla daha çok kişinin kullanabileceği uygun fiyata inmiştir. Dizüstü bilgisayarlar, donanım açısından daha ileri teknoloji gerektirdiği için ilk yıllarda pahalı olmasına rağmen zamanla ucuzlayarak kişisel bilgisayarlar ile aynı fiyata satılmaya başlamıştır. ç. Genel kullanıcıları: Günümüzde bilgisayarların genel kullanıcıları olarak belli bir grubu adlandırmak doğru değildir; çünkü bilgisayar, yaşamın her alanında kullanılmaktadır. Eğitimden sağlığa, ulaşımdan bankacılığa, üretimden hizmete, her yerde bilgisayara gerek duyulmakta, özellikle İnternetin kullanımıyla bilgisayar dev bir kitaplık görevi görmektedir; bu da bilgisayarın her yaşta ve her yerde kullanımı demektir. 17

18 5. UÇBİRİM (GİRİŞ/ÇIKIŞ, I/O) AYGITLARI Bilgisayar ağları, uçbirim aygıtları olarak tanımlanır. Ağa bağlı bilgisayarlar bu aygıtlar aracılığıyla birbirine bağlanır ve haberleşir. Bunların çok değişik tipleri vardır. Uçbirim aygıtları, programlanabilme bakımından iki gruba ayrılır: a. Programlanabilir uçbirim aygıtları: Bu aygıtlar bilgisayarların daha hızlı ve etkili yönetilmesini sağlar. Bunlara köprü, anahtar, yönlendiriciler ve geçit yolu aygıtları örnek olarak verilebilir. b. Programlanamaz uçbirim aygıtları: Bu aygıtlara gelen sinyaller yükseltilerek tüm kapılara (port) gönderilir. Bunun sonucu olarak bir terminal etkinleşmesiyle tüm ağ çalıştırılır. Bunlara ağ kartları, tekrarlayıcılar ve hub örnek olarak verilebilir. 6. BİR KİŞİSEL BİLGİSAYARIN TEMEL DONANIM BİRİMLERİ a. Merkezî işlem birimi (CPU): Bilgisayarların önemli donanım parçalarından biri olan Merkezî İşlem Birimi (MIB), genel olarak bilgisayarlarda mikroişlemci adıyla anılır. CPU, Merkezî İşlem Birimi nin İngilizce adı olan Central Processing Unit (Sentrol Prossesing Yunit) in kısaltmasıdır. Mikroişlemci, bilgisayarda aritmetik ve mantık işlemlerinin yapıldığı ve bunların denetlendiği bir merkezdir yani CPU, bilgisayarın beynidir (Resim 1.8). Resim 1.8: Mikroişlemci - CPU b. Sabit disk (hard disk): Sabit disk, bilgisayarda tüm bilgilerin depolandığı yerdir. Sabit diskte, sistem dosyaları, program dosyaları ve her türlü veri dosyaları saklanabilir. Sabit diskin İngilizce adı olan HDD Hard Disk Driver ( Hard Disk Dırayvır) ın kısaltmasıdır (Resim 1.9). Resim 1.9: Sabit disk c. Giriş çıkış birimleri: Giriş birimi, bilgisayara dış ortamdan komut vermek ve veri aktarmak için kullanılan birimdir. Bilgisayarda başlıca giriş birimleri klavye, fare, kamera, mikrofon, tarayıcı, optik okuyucu ve oyun çubuğudur. Çıkış birimi, bilgisayardaki veriyi dış ortama aktarmak için kullanılan birimdir. Bilgisayardaki başlıca çıkış birimleri ekran, yazıcı, çizici, hoparlör ve projeksiyon cihazıdır. ek bilgi Dokunmatik ekran, CD, DVD, flash disk ve hafıza kartları vb. hem giriş hem de çıkış birimi olarak kullanılabilir. 18

19 ç. Hafıza tipleri: Hafıza veya bellek, bilgisayarda çalışmakta olan bir programa ait komutlar ve veriler ile daha sonra kullanılacak olan sonuç işlemlerinin geçici olarak saklandığı yerdir. Bu birimlerde program ve veriler iki tabanlı sayısal karşılıkları ile saklanır. Genel olarak iki tip bellek vardır, dinamik bellek ve statik bellek. Bunların çalışma mantıkları açısından bilgisayarda kullanım yerleri farklıdır. Statik bellek, daha hızlıdır fakat maliyeti yüksek olduğundan özel bölümlerde kullanılmaktadır; depolama araçlarının ve mikroişlemcilerinin ön bellekleri gibi. Dinamik bellekte bilgilerin kaybolmaması için elektrik akımına ihtiyaç varken statik bellekte böyle bir şeye ihtiyaç yoktur (Resim 1.10). Resim 1.10: RAM bellek d. Taşınabilir depolama araçları: Taşınabilir depolama araçları kullanım amaçlarına ve özelliklerine göre çeşitli şekillerde karşımıza çıkmaktadır. Bunlar; harici disk, zip disk, flash bellek, hafıza kartı, CD, DVD, Blue Ray, vb.dir. Taşınabilir diskler özelliklerine göre doğrudan kullanılabileceği gibi çeşitli elektronik araçlarla beraber de kullanılabilir. e. Çevresel cihazlar: Çevresel cihazlar bilgisayar kasasına bir kablo aracılığıyla bağlanan cihazlardır. Bu cihazlar şunlardır: Ekran Klavye Fare Yazıcı Çizici Optik okuyucular Tarayıcılar f. Günlük hayatta bilgisayarlar Evdeki bilgisayarlar: Evde kullanılan bilgisayarlar genellikle kişisel bilgisayar ve dizüstü bilgisayarlardır. Bilgisayarlar evde, ev ödevi yapma, eğitim CD lerini kullanma, e-öğrenme, oyun oynama, müzik dinleme, kelime işlemci programlarını kullanma, programlama dillerini kullanma, e-posta kullanma, sohbet, tartışma listesi kullanma gibi birçok kullanıma ortam yaratmaktadır (Resim 1.11). İş yerinde ve eğitimde bilgisayarlar: İş yerinin niteliğine göre bilgisayarın kullanım yeri değişir. İş yeri bir büro ise bilgisayar daha çok yazışmalarda ve müşteri bilgilerinin tutulmasında kullanılır. Sigorta şirketi ise müşteri kayıtlarının tutulmasında ve poliçelerin yazılmasında kullanılır. Günümüzde bilgisayarlar eğitimin de ayrılmaz bir parçasını oluşturmaktadır. Bu nedenle hem eğitimde hem de okul yönetimlerinde bilgisayar kullanımı çok yaygınlaşmıştır. Bunun yanında ülke çapında uygulanan bütün öğrenci sınavları ve öğretmen atamaları bilgisayarla yapılmaktadır (Resim 1.12). Resim 1.11: Evde bilgisayar kullanımı Resim 1.12: İş yerinde bilgisayar kullanımı 19

20 Değerlendirme Soruları Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 1. Bellek güçleri ve disk kapasiteleri sınırlı ve bir sunucuya bağlı olan bilgisayarlara. bilgisayarı denir. 2. Bilişim teknolojisinin ana unsuru. 3. Bilgisayardaki bütün giriş çıkışların kontrol edildiği, aritmetik ve mantıksal işlemlerin yapıldığı birim... Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 4. Bilişim teknolojisi nedir? Tanımlayınız Aşağıdakilerden hangisi çıkış birimi değildir? A) Ekran B) Tarayıcı C) Çizici D) Hoparlör E) Yazıcı 6. Bilgisayarların USB portlarından doğrudan kullanılabilen hızlı ve pratik depolama aracı hangisidir? A) Zip disk B) Flash disk C) DVD D) CD E) Disket 20

21 B BİLGİ TEKNOLOJİSİ VE TOPLUM Konuya Hazırlık 1. Günümüzde kullanılan iletişim teknolojileri neler olabilir? 2. Bilgisayarın sağlımızı olumsuz etkilememesi için nelere dikkat etmeliyiz? 1. DEĞİŞEN BİR DÜNYA Bilişim teknolojisindeki gelişmeler her geçen gün kendini hissettirmektedir. Bilgisayarların, ilk kullanıldığı günden bugüne her geçen gün işlevselliği artmıştır. Bilgisayar teknolojisine paralel olarak iletişim teknolojisi de gelişim göstermiş, bu sayede teknoloji kullanımında yer ve mekân gibi kısıtlamalar ortadan kalkmıştır. Teknolojinin gelişim hızı, eğitime de yansımış, eğitimde pek çok noktada gelişme olmuş, klasik eğitim anlayışı yerini teknolojiye terk etmiştir. Teknoloji durağan olmadığı için sürekli gelişim göstermektedir. Günümüzde son teknoloji olan bir ürün kısa bir süre içersinden demode olabilmektedir. Teknoloji eğitim sistemimizde de kullanılmaya başlamış, ülkemizde var olan eğitim kurumlarının hemen hemen hepsinde bilişim teknolojisi sınıfları kurulmuş, teknoloji okullarımızın her yerini donatmıştır. Son yıllarda ise Millî Eğitim Bakanlığı ve Ulaştırma Bakanlığının ortaklaşa yürüttüğü Fatih (Fırsatları Artırma Teknolojiyi İyileştirme Hareketi) projesiyle tüm dersliklere dokunmatik ekranlı akıllı tahtalar kurulması ve tüm öğrencilere tablet bilgisayarlar verilmesi planlanmaktadır (Resim 1.13). Resim 1.13: Akıllı tahta-değişen bir dünya 21

22 a. Bilgi toplumu kavramı: Teknolojinin gelişmesiyle beraber bilgi en önemli ticari meta hâline gelmiştir. Artık ülkelerin gelişim düzeyleri de teknolojiyi kullanımlarıyla ölçülmektedir. Teknolojisiyle iç içe olan toplum artık bilgi toplumu olarak adlandırılmaktadır (Resim 1.14). Ülkemizde yılları için bilgi toplumu stratejisi oluşturulmuştur. Ayrıca yıları için Bilgi Toplumu Stratejisi Eylem Planı oluşturmuştur. Eylem planında kurumlar ve yapacakları eylemler ile eylemlerin başlangıç tarihleri ve süreleri yer almaktadır. Bilgi toplumu ile ilgili iş ve işlemler Bilgi Toplumu Dairesi Başkanlığınca yürütülmektedir. Resim 1.14: Bilgi toplumu b. Bilgi otoyolu kavramı: Bir ülkenin bilginin iletilmesinde kullandığı bütün iletişim sistemleri o ülkenin bilgi otoyolunu oluşturur. Bilgi otoyolunun gelişim düzeyi bilginin dosya, ses ve görüntülü olarak etkin ve yoğun kullanımıyla doğru orantılıdır (Resim 1.15). Ülkemizde bilgi ve iletişim kanallarının gelişmesiyle beraber e-devlet uygulamaları başlamıştır. Vatandaşlar adresinden İnternet aracığıyla resmi kurumlara ulaşabilmekte ve birçok işlemi e-devlet ortamında gerçekleştirebilmektedir. Resim 1.15: Bilgi otoyolu 22

23 c. Elektronik ticaret kavramı: Mal veya hizmet alımlarının İnternet üzerinden yapılması elektronik ticaret olarak adlandırılır kısaca e-ticaret olarak söylenebilir. E-ticaret hizmet sunan konumunda olanlar için yer, mekân ve tanıtım açısından çok büyük kolaylıklar sağladığı gibi hizmetten yararlananlar için zaman, maliyet ve daha çok çeşit arasından tercih yapabilme gibi kolaylıklar sağlamaktadır. E-ticarette hesaplara ya da kredi kartlarına kötü niyetli insanların erişiminin engellenmesi konusuna dikkat edilmelidir. Bu noktalara dikkat edilmediği takdirde çok büyük maddi zararla karşı karşıya kalınabilir (Resim 1.16). Resim 1.16: E-ticaret 2. İYİ BİR ÇALIŞMA ORTAMI Bilgisayardan etkin bir biçimde yararlanma koşulları, sağlıklı ve ergonomik çalışma ortamı yaratma yaklaşımıyla belirlenir. İnsan ile bilgisayar arasında verimliliği etkileyen iki temel boyut vardır. Bunlar, fiziksel ortamın düzenlenmesi ve kullanıcı ara yüzüdür (Resim1.17). Resim 1.17: İyi bir çalışma ortamı araştırma Bir BT sınıfının derslerde etkin ve verimli kullanılması için hangi özelliklere sahip olması gerektiğini araştırarak öğrendiklerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 23

24 a. İyi bir çalışma ortamının faydaları: İyi bir çalışma ortamı; yapılan işin verimini artırır, çalışanı yormaz, daha az zamanda daha çok iş yapmaya imkân verir, sağlık sorunlarına karşı önlem olur. b. Bilgisayarda çalışırken çalışmaya ara vermenin önemi: Bilgisayarda sürekli çalışmak insanın dikkatini olumsuz etkiler. Bu nedenle her bir saatte 5-15 dakika çalışmaya ara verilmelidir. Böylelikle insan; beden, zihin ve ruh olarak dinlenir. c. Ekran: Bilgisayar kullanan kullanıcıların koltuk ve bilgisayar masasını ayarladıktan sonra, öncelikle yapması gereken ekranı uygun biçimde yerleştirmesidir. Ekranı ayarlarken aşağıdaki hususlara dikkat etmelidir: Işığı çok fazla ya da çok az olmamalı, Ekran ile göz arasındaki uzaklık cm olmalı, Ekran yüzeyi temizliğine dikkat edilmeli, 5 15 dakika dinlenme, uzağa odaklanma, göz kaslarını çalıştırma egzersizleri yapılmalı, Ekrana ışığın dik gelip parlaması engellenmeli, Çözünürlük, gözü yormayacak düzeyde olmalıdır. ç. Koltuk: Bilgisayar karşısında çok zaman geçiren insanların koltuğunun da ergonomik olması gerekmektedir. Koltuk seçerken dikkat edilmesi gereken hususlar şu şekilde sıralanabilir: Koltuk yüksekliği 37-58,4 cm arasında ve ayarlanabilir olmalıdır. Sırt desteği olmalı, oturma yeri ile ayarlanabilir sırt desteği arasında derecelik bir açı bulunmalıdır. Gerek oturma yeri gerekse sırt bölgesi minder, yastık vb. yardımcı araçlara gerek duyulmayacak biçimde desteklenmelidir. Koltuğun kol destekleri olmalı, bunlar çıkarılıp takılabilmeli ve yüksekliği ayarlanabilmelidir. Oturma yeri; kendi ekseninde dönebilmeli, ileri-geri ayarlanabilmeli, oturma yüzeyi kaygan olmayan bir kumaşla kaplanmış yumuşak minderli ve dayanıklı olmalıdır. Koltukta ayak koyma desteği olmalıdır. d. Klavyeyi yerleştirme: Bilgisayar kullanıcılarının en yoğun kullandıkları donanım birimlerinin başında klavye ve fare gelmektedir. Klavye ve farenin doğru şekilde yerleşimi için yapılması gerekenler şunlardır: Doğru bir el ve fare yerleşimi için klavye ve fare aynı yükseklikte olmalıdır. Sürekli klavye kullanan profesyonel klavye kullanıcıları ergonomik klavye kullanmalıdır. Klavye ve farede ergonomik kullanıma sadece kemik ve kas sağlığı açısından değil, temizlik açısından da dikkat edilmelidir. Ortopedik bir el rahatsızlığı yaşamamak için bilek düz bir çizgide tutulmalıdır. Fare kullanırken el bileği sağa ya da sola doğru bükülmemelidir. Klavye ya da fare ne fazla küçük ne de fazla büyük olmalıdır. e. Yeterli ışık: Çalışma ortamının ışık miktarı, çok fazla ya da çok az olmamalıdır. Işık arkadan gelmeli, direkt göze gelmemelidir. Işığın ekrana yansıması engellenmelidir. f. Havalandırma: Kapalı ortamların oksijen miktarı giderek düşer. Bilgisayarın yaydığı statik ve manyetik elektrik ile ısı, ortam havalandırılarak dağıtılmalıdır. Aşırı sıcak ve soğuk ortamda uzun süre hareketsiz kalmak sıcak ve soğuğun etkisini artırır; bu durum da insanın kan dolaşımını etkiler. 3. SAĞLIK VE GÜVENLİK Bilgisayar, insanların hayatını kolaylaştıran teknolojik bir cihazdır. Dikkat edilmediği takdirde güvenlik ve sağlık açısından olumsuz sonuçları olabilir. Şimdi bilgisayarın zararlı etkilerine maruz kalmamak için neler yapılabilir onları görelim: a. Elektrik kablolarının güvenilirliği: Bilgisayar bağlantılarında kullanılan kabloların güvenliği için başlıca yapılması gerekenler şunlardır: Bilgisayar çalışırken kabloları ile oynanmamalıdır. Resim 1.18: Elektrik kablolarının güvenilirliği 24

25 Kablolar ayakaltından ya da bilgisayarla çalışan kişiye temas edebilecek yerlerden geçirilmemelidir. Bilgisayar ekranına ya da diğer birimlerden birine su veya benzeri bir sıvının dökülmemesine özen gösterilmelidir. Bilgisayarın bulunduğu yer ile priz arasındaki mesafe uzunsa kaliteli uzatma kablosu kullanılmalıdır. Uzatma kablolarının üzerine basılmamalı ve kablolar ezilmemelidir. Bilgisayarın güç kablosunun takıldığı priz mutlaka topraklanmış olmalıdır. Uzatma kablosu kullanılmış ise bunun da topraklı olmasına özen gösterilmelidir (Resim 1.18). b. Güç noktalarının (prizleri) fazla yüklenmesini önleme: Bilgisayarların bağlı olduğu prizlerin mutlaka topraklı olması gerekir. Kırık ya da gevşek prizler hem bilgisayarlar için hem de kullanıcılar için tehlikelidir. Bunun yanında bilgisayarların takılı olduğu prizlere başka elektrikli araçların -yük oluşturmasın diye- takılmaması gerekir. c. Hatalı kullanıma bağlı ağrılar: Bilgisayarın hatalı kullanılması nedeniyle boyun kaslarında ağrı ve tutulma, gözlerde yorulma gibi problemler ortaya çıkabilir. Bu sorunları önlemek için masa yüksekliğine, sandalyenin ortopedik olmasına, ekran uzaklığına vb. dikkat etmek gerekir. ek bilgi Bilgisayarı kullanırken ayrıntı gibi görünen birkaç küçük önlem, sizin çok ciddi sağlık problemlerine maruz kalmanızı engelleyecektir. ç. Hatalı kullanıma bağlı göz problemleri: Bilgisayarın çok uzun süre kullanımı sonucu gözün kendisinde ya da görme kalitesinde birtakım problemlerin meydana gelmesi, göz yorgunluğu hâli olarak yorumlanmaktadır. Sıklıkla görülen belirtiler; yorgun ve ağrılı gözler, gözlerde yanma ve batma, bulanık görme, kuruluk hissi, sulanma, kaşıntı, kızarıklık, gözleri kısarak bakmak, odaklama zorluğu, çift görme, yazı karakterlerinin veya grafiklerin etrafında ışık hareketleri ya da saçılmalar görmek ve ışığa karşı hassasiyet olarak sıralanabilir. d. Duruş bozuklukları: Bilgisayarın yoğun kullanımı kas, kemik, sinir ve damarların gerilmesine, uygun olmayan duruş biçimlerine bağlı olarak şekil bozukluklarına, baş, bel ve boyun ağrılarına yol açar. Bu tip ağrılarla karşılaşmamak için bilgisayar karşısında dik oturmak gerekir. Bilgisayar çalışma ortamının düzenlenmesinde ergonominin göz ardı edilmesi yani koltuk, masa ve ekranın seçimi, ayarları ile yerleşimin kullanıcının yapı ve boyutlarına uygun olmaması baş, boyun, omuzlar ve kollar, el ve el bilekleri, bel, sırt ve bacak ağrılarına neden olmaktadır. Değerlendirme Soruları Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 1. Bilginin üretildiği, alınıp satıldığı, pazarlandığı, kullanıldığı, tüketildiği toplumlara... denir. 2. Mal veya hizmetlerin İnternet üzerinden alınıp satılıp pazarlaması vb. işlemlere... denir. Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 3. İyi bir çalışma ortamının faydaları nelerdir? 4. Ekran kullanımında dikkat edilmesi gereken önemli noktalar nelerdir? 5. Aşağıdakilerden hangisi bilgisayar kullanımında koltuk kullanım özelliklerinden değildir? A) Sırt desteği olmalı B) Bel desteği olmalı C) Yüksekliği ayarlanabilmeli D) Kendi ekseni etrafında hareket etmemeli E) Ergonomik olmalı 25

26 C DONANIM Konuya Hazırlık 1. Bilgisayar hızında etkili olan donanım birimleri nelerdir? 2. Günümüzde kullanılan ekran çeşitleri hangileridir? 1. MERKEZÎ İŞLEM BİRİMİ a. Merkezî işlem birimi kavramı: Merkezî işlem birimi; bilgisayarın en önemli parçası olup bilgisayarın beyni olarak bilinir. Mikroişlemciler bilgisayara yüklenen işletim sistemini ve diğer tüm programları çalıştırıp bu programların işlemlerini yerine getirir. Merkezî işlem birimi genel olarak aşağıdaki işlemleri yapar: Sistemdeki tüm elemanlar ve birimlere zamanlama ve kontrol sinyalleri sağlar. Resim 1.19: Mikroişlemci Bellekten komut alıp getirir. Komutun kodunu çözer. Komutu kendisine ya da giriş çıkış birimlerine aktarır. Aritmetik ve mantık işlemlerini yürütür. Program işlerken diğer donanım birimlerinde gelen kesme taleplerine cevap verir (Resim 1.19). araştırma Notebook ve netbook işlemcileri hakkında araştırma yaparak öğrendiklerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. b. Merkezî işlem birimi hız kavramı: İşlemcilerin hızları, saat frekansı da denen saniyedeki titreşim sayısı ile ölçülür. Titreşimi bir kuvars kristali sağlar. Her titreşimde belirli bir işlem yapılır; bu nedenle saat frekansı büyük olan bilgisayarlar hızlıdır. Ancak saniyedeki titreşim sayısı hızı belirleyen tek etken değildir. Bir titreşim anında yapılan işlem miktarı da bilgisayarın hızını etkiler. İşlemcinin hızı MHz (megahertz) cinsindendir. Bir işlemcinin MHz cinsinden hızı, ana kartta kullanılan sistem veri yolu hızının belirli bir çarpanla çarpılması sonucu elde edilir. Örneğin; 100 MHz lik ana kartlarda 400 MHz lik bir işlemci 4 çarpanını kullanarak 4x100=400 MHz e erişir. Farklı işlemci serileri, aynı hıza sahip olsa da farkı yapıda olmaları nedeniyle aynı hızda olmaz; yani saniyede yerine getirdikleri komut sayısı farklıdır. ek bilgi İşlemcilerde saat hızının sınır noktasına gelince işlem kapasitesini artırmak için çekirdek sayısını artırma yoluna gidilmiştir. c. Aritmetik mantık birimi: Aritmetik Mantık Birimi (AMB); mikroişlemcide aritmetik ve mantık işlemlerinin yapıldığı en önemli bölümlerden biridir. AMB en basit işlemi gerçekleştiren mikro denetleyiciden, en karmaşık mikroişlemciye sahip bir bilgisayara kadar tüm işlemcilerin yapıtaşıdır. Modern bilgisayarların içinde bulunan mikroişlemcilerin ve ekran kartlarının içinde çok karışık ve güçlü AMB ler bulunmaktadır. ç. Kontrol birimi: İşlemciye gönderilen komutların çözülüp (komutun ne anlama geldiğinin tanımlanması) işletilmesini sağlar. İşlemci içindeki birimlerin ve dışındaki birimlerin eş zamanlı olarak çalışmasını sağlayan kontrol sinyalleri bu birim tarafından üretilir. d. Ön bellek (cache memory) ve hızlı hafıza erişimi: Mikroişlemcilerin sistemdeki yardımcı birimlerden biri de RAM bellektir. RAM bellek, komut ve verileri üzerinde geçici ve kalıcı olarak tutan bir elektronik elamandır. Mikroişlemci RAM bellekten bir veri istediğinde bellek hiç beklemeden veriyi işlemciye göndermektedir. Mikroişlemcilerin hızı RAM belleğin hızından daha fazla olması hız uyuşmazlığına yol aç- 26

27 maktadır. Mikroişlemci RAM bellekten ardı ardına veri istediğinde bellek bunlara cevap veremez, bu da boşa zaman kaybına neden olur. İşte bu yavaşlığı önlemek için ön bellekler kullanılır. Ön bellek,işlemcinin yakınındadır ve işlemci ile aynı hızda veya işlemcinin yarı hızında çalışır (Şekil 1.20). Sistem Taşıtı İŞLEMCİ Ön Bellek L1 Ön Bellek L2 ESAS BELLEK Resim 1.20: Ön bellek İşlemci, işleyeceği veriyi ilk önce ön bellekte arar. Eğer ön bellekte bulamazsa ana belleğe gider. İşlenecek bilgiler ise işlemciye gelmeden önce ön belleğe gelir. Bellekler, dinamik ve statik olmak üzere iki temel gruba ayrılır. Ön bellek, statik bellek yapısındadır. Statik bellek, dinamik belleğe göre daha hızlı ve pahalıdır. Bilgisayarda iki seviye bellek bulunmaktadır. Bunlar L1 (Level 1) ve L2 (Level 2) dir. L1, işlemciye en yakın olan ve işlenmesi en olası verilerin bulunduğu, boyut olarak daha küçük ön bellektir; işlemci ile aynı hızda çalışır. L2 önbellekler ise işlemciye daha uzak ve boyut olarak daha büyük belleklerdir. Bilgi arama önce L1 de yapılır, burada bulunmadığında L2 de devam ettirilir; L2 de de bulunmazsa arama, ana bellekte devam ettirilir. 2. GİRİŞ (INPUT) ARAÇLARI a. Fare: Grafik ekranda imleci (cursor) istenen konuma getirmek ve komutlar vermek için kullanılan donanım birimidir. Farenin modeline göre üzerinde bir ya da iki tuş ve tekerlek bulunur. Farenin sol tuşuyla genellikle çift tıklama, bir dosyayı tutup sürükleme ve menü seçeneklerini işaretleme gibi faaliyetler gerçekleştirir. Sağ tuşu ile işletim sisteminin veya programların sağ tuş içerik menüleri, kaydırma tekerleğiyle de sayfalarda yukarı veya aşağı hareket edilir. Fareler, bağlantı şekillerine göre ikiye ayrılır. Kablolu Fareler: Fare ile bilgisayar arasındaki bağlantı bir kablo sayesinde sağlanır. Kablosuz Fareler: Fare ile bilgisayar arasındaki bağlantı kablosuz vericiler ile sağlanır. Kablosuz farelerin çalışması için pile gereksinim vardır. Kablosuz fareler; kızılötesi fareler, radyo dalgalı fareler ve bluetooth fareler olarak çeşitlenir. Hareketi algılama şekline göre fareler üçe ayrılır. Bunlar; toplu fareler, LED li optik fareler ve lazerli optik farelerdir (Resim ). Resim 1.21: Kablolu fare Resim 1.22: Kablosuz fare 27

28 b. Klavye: Klavye; çeşitli menülere erişmek, yazı yazmak, kısa yol tuşlarını kullanmak ve onay kutularında seçim yapmak gibi amaçlarla kullanılan giriş birimidir. Q ve F olmak üzere ikiye ayrılır. Farkları, sadece harflerin değişik yerlerde olmasıdır. Klavyenin en üst-sol karakteri ne ise (F ya da Q) klavye ona göre isimlendirilir. Bilgisayarda F klavye kullanımı Türkçe belge yazanlar için çok uygundur; çünkü F klavye, Türkçede sıkça yan yana kullanılan harfleri bir arada bulundurur; ancak ülkemizde Q klavye kullanımı daha yaygındır (Resim 1.23). Resim 1.23: Klavye c. Tarayıcı: Tarayıcılar, bilgisayara resim, grafik ve yazı aktarmak için kullanılan bir giriş birimdir. Bilgisayara aktarılmak istenen resim veya grafik yüzeyine ışık gönderilir ve yansıyan ışık elektrik akımına dönüştürülerek bilgisayara kablo aracılığı ile aktarılır. Tarayıcılar, yaygın olarak kullanılan tarayıcıların dışında çok fonksiyonlu yazıcılarda bulunan tarayıcılar ve el tarayıcıları olmak üzere karşımıza çıkar (Resim 1.24). Resim 1.24: Tarayıcı ek bilgi Tarayıcı, belgeleri bütün olarak taramaz. Belgeyi noktacıklara ayırır her noktaya ışık gönderir. Tarayıcının kalitesi, belgeyi ayırdığı noktacık sayısı ile doğru orantılıdır. 28

29 ç. Dokunmatik altlık (touchpad): Dokunmatik altlık, üzerinde parmağın hareketi ile ekrandaki göstergecin hareket ettirilmesine yarayan bir aygıttır. Genellikle dizüstü bilgisayarlarda kullanılan dokunmatik altlıklar farenin görevini yapar. Parmağın hareketi ile bu duyargaçlar (sensörler) ekranda göstergeci hareket ettirir. Dokunmatik altlığa parmakla hafifçe tıklanırsa okun üzerinde bulunduğu komut veya simge bilgisayara aktarılır. Dokunmatik altlığın ön kısmında yan yana iki düğme bulunur. Bunlar farenin sağ ve sol tuşlarının görevini yapar (Resim 1.25). Resim 1.25: Dokunmatik altlık d. Oyun çubuğu (joystick): Oyun çubuğu, bilgisayardaki bazı oyunların rahat ve gerçeğe daha yakın kontrol edilmesine yarayan bir araçtır. Bu araç sayesinde klavye kullanmanıza gerek kalmaz. Bu cihazlar, genellikle ses kartı üzerindeki bağlantı noktalarına veya bilgisayardaki USB girişlerine bağlanır (Resim 1.26). Resim 1.26: Joystick 29

30 3. ÇIKIŞ (OUTPUT) ARAÇLARI a. Ekran: Ekran, bilgisayar içerisindeki bilgilerin kullanıcıya aktarılması amacıyla kullanılır. Ekranla bilgisayar arasındaki iletişimi ekran kartı sağlar yani ekrandan veri kablosu bilgisayar kasasında ekran kartına bağlanır. Ekranların boyutları inç ölçü cinsinden belirlenir ve 14 inç, 15 inç, 17 inç, 19 inç gibi değerlerle ifade edilir. Bu boyut, ekranın bir köşesinden diğer köşesine olan uzaklığıdır. Ekran, yapılarına göre CRT (Cathode Ray Tube), LCD (Liquid Crystal Display), plazma ve LED olmak üzere dörde ayrılır. Bilgisayar ekranlarında genellikle CRT ve LCD ekranlar kullanılırken plazma ve LED ekranlar daha çok televizyon ekranı olarak kullanılmaktadır; ancak yeni üretilen laptop modellerinde LED ekranlar da kullanılmaktadır. Ekranda oluşturulan noktalar piksel (pixel) olarak ifade edilir. Bunların yatay ve düşey sayıları çözünürlüğü oluşturur. 640*480 çözünürlüğe sahip olan bir ekranda yatay olarak 640, düşey olarak 480 nokta (piksel) vardır. CRT [Chatode Ray Tube (Katot Işınlı Tüp)] ekran, içerisinde havası boşaltılmış ve ön yüzeyi binlerce fosfor noktasından oluşan koni şeklinde bir tüptür. Günümüzde kullanım oranı azalmış, yerini LCD ekran almıştır (Resim 1.27). LCD [Liquid Cyristal Diyote (Likit Kristal Diyot )] ekranlarda, görüntü sıvı kristal diyotlar yardımıyla sağlanmaktadır. LCD ekranlar göz yormaz, odaklama sorunu olmadığından daha net bir görüntü sunar (Resim 1.28). Resim 1.27: CRT ekran Resim 1.28: LCD ekran 30

31 b. Yazıcı: Bilgisayardaki bilgileri kâğıt gibi çeşitli yüzeyler üzerine yazan elektronik baskı birimidir. En önemli çıktı aygıtlarından biridir. Başlıca yazıcı türleri şunlardır: Nokta vuruşlu yazıcılar: Yazma işlemi, mekanik olarak mürekkepli bir şeride yazma kafasının vurması ile (daktilo gibi) gerçekleşir. İş yerlerinde ve bürolarda genellikle fatura, makbuz vb. yazdırmada yaygın olarak kullanılır (Resim 1.29). Mürekkep püskürtmeli yazıcı: Mürekkebin kâğıt üzerine püskürtülmesi esasına dayalı çalışan yazıcılardır. Yazıcı kafası üzerinde siyah ve renkli mürekkep kartuşları vardır. Yazma sırasında, satırın başından sonuna kadar tarar sonra alt satıra geçer (Resim 1.30). Resim 1.29: Nokta vuruşlu yazıcı Resim 1.30: Mürekkep püskürtmeli yazıcı 31

32 Lazer yazıcılar: Geliştirilen son yazıcı türü olan lazer yazıcılar, yazım işleminde toner denilen kurumuş mürekkep kullanır. Sessiz, yüksek baskı kalitesine sahip ve diğer yazıcılara göre daha hızlıdır. Bu yazıcı türü daha çok fotokopi gibi çoğaltma işlemlerinde kullanılır (Resim 1.31). Resim 1.31: Lazer yazıcı c. Çizici (plotter): Çiziciler, bilgisayarda hazırlanan çizim ve grafik gibi şekilleri çizmede kullanılan büyük boyutlu yazıcılardır. Çizicilerde birden fazla kalem kullanılır; bu sayede çiziciler farklı renklerde ve kalınlıklarda çizim yapılabilmektedir. Çiziciler genelde teknik, mimari ve matematiksel şekillerden oluşan uygulamalarda kullanılır (Resim 1.32). Resim 1.32: Çizici 32

33 ç. Hoparlör: Hoparlör, elektrik akımı değişimlerini ses titreşimlerine çeviren bir araçtır. Bu araçlar bilgisayardaki ses kartına yapılan bağlantı ile kaliteli ses çıkışı sağlar. Çalışma şekillerine, boyutlarına ve görünümlerine göre farklı hoparlör çeşitleri bulunmaktadır (Resim 1.33). Resim 1.33: Hoparlör d. Konuşma sentezleyici (speech synthesizer): Konuşma sentezleyiciler bilgisayara yazılı olarak girilen metni, ses sinyallerine dönüştürerek hoparlörden aktarır. Konuşma sentezleyiciler, görme özürlüler ve okuma güçlüğü çekenler tarafından daha çok tercih edilmektedir. Değerlendirme Soruları Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 1. Mikroişlemcinin görevleriyle ilgili hangisi yanlıştır? A) Aritmetik ve mantık işlemi yapar. B) Bilgisayarın beynidir. C) Kontrol işlemi yapar. D) Depolama görevi yapar. E) Bellekten komut alıp getirir. 2. Aşağıdakilerden hangisi giriş birimidir? A) Fare B) Çizici C) Ekran D) Hoparlör E) Yazıcı Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz işlemciye en yakın olan ve işlenmesi en olası verilerin bulunduğu boyut olarak daha küçük ön bellektir. 4. Fareleri bağlantı şekillerine göre ve olmak üzere ikiye ayırabiliriz. Aşağıdaki tümcelerde verilen bilgi doğru ise tümcenin başına D, yanlış ise Y yazınız. 5. ( ) Monitörler yapılarına göre CRT (Cathode Ray Tube), LCD (Liquid Crystal Display), plazma ve LED olmak üzere dörde ayrılır. 6. ( ) Dokunmatik altlık (touchpad), bilgisayarda yazılı olarak girilen metni, ses sinyallerine dönüştürerek hoparlörden aktarır. 33

34 D DEPOLAMA Konuya Hazırlık 1. Günlük hayatta bellek (hafıza) kartları hangi cihazlarda kullanılmaktadır? 2. Bildiğiniz bilgi depolama aygıtları hangileridir? Söyleyiniz. 1. HAFIZA DEPOLAMA ARAÇLARI a. İç ve dış sabit disk (hard disk): Sabit diskler, üzerlerine bilgi depolanabilen ve depo edilmiş verileri okuyabilen manyetik ortamlardır. Önceleri, büyük boyutları ve yüksek fiyatları nedeni ile sadece bilgisayar merkezlerinde kullanılan sabit diskler, cep telefonları ve sayısal fotoğraf makinelerinin içine sığabilecek kadar küçülen boyutları ile günlük yaşamımıza girmiştir. Ses, görüntü, programlar, veri tabanları gibi büyük miktarlarda bilgi, gerektiğinde kullanılmak üzere sabit disklerde saklanır. Bilgisayar sabit diskleri genellikle bilgisayarların içinde sabitlenmiş durumda bulunur, bilgisayarlara dışarıdan bağlanıp tanınabilir olanları da var- Resim 1.34: Sabit disk dır. Gelişen teknolojiyle günümüzde Solid State Disk (SSD) de kullanılmaya başlanmıştır. Normal sabit diske göre üzerinde haraketli parça olmayan SSD sabit disklere göre çok daha hızlı ve pil kullanımında oldukça tasarrufludur (Resim 1.34). araştırma Sabit diskler ile Solit State Diskler (SSD) arasındaki farkları araştırarak öğrendiklerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. b. Zip disk: Zip sürücüler, disket sürücüler gibi 3,5 floppy diskleri kullanan veri depolama cihazlarıdır. Kullandığı floppy diskler hemen hemen 1,44 MB lık floppy diskler kadar olup disket sürücüye göre veri transfer hızı ve veri kapasitesi çok daha fazladır. Zip disk sürücüleri diskete göre biraz daha kalındır. Ülkemizde kullanımı diğer ülkelerdeki gibi yayın değildir (Resim 1.35). Resim 1.35: Zip disk c. Bellek kartları (SD, CF, MMC, memory stick): Hafıza kartları birçok yönden flash belleklerle aynıdır. Farklı yönleri ise değişik şekillerde olmaları ve bağlantı faktörleridir. Yaygın olarak PDA, fotoğraf makinesi veya cep telefonları gibi depolama birimine ihtiyaç duyan aygıtlarda kullanılır. SD kartlar: En yaygın kullanım alanına sahip kart türü olan SD kartlar, bir posta pulu büyüklüğündedir. 2 GB ile 64 GB arasında değişen kapasitelere sahiptir. Piyasada satılan SD kartlar, performans olarak birbiriyle aynı değildir. Veri transfer yeteneklerini belirten SD kart sınıfları vardır (Resim 1.36). Compact Flash: Compact flash, en eski, en karmaşık ve fiziksel olarak en büyük kart türüdür. Compact flash kartların kapasitesi 4 GB ile 32 GB arasında değişmektedir (Resim 1.37). Memory Stick: Dijital verileri kaydetmeye, aktarmaya ve paylaşamaya yarayan bir üründür (Resim 1.38). MMC (MultiMedia Card): MMC olarak kısaltılan bu ürünler, oldukça küçük boyutlara sahip oldukları için pek çok araca uyumlanmış durumdadır (Resim 1.39). Resim 1.36: SD kart Resim 1.37: CF kart Resim 1.38: Memory Stick Resim 1.39: MMC kart 34

35 ç. Taşınabilir bellek (USB flash disk): Taşınabilir bellekler (Universal Serial Bus), güç kesintisinde bile içerdiği bilgileri yitirmeyen ve birçok kez yazılıp silinebilen bir bellek çeşididir. Taşınabilir belleklerin yapısı elektroniktir. İçinde hareket eden bir parça yoktur. Bu özelliklerinden dolayı bu tarz bellekler solid-state yani durağan olarak adlandırılır. Günümüzde farklı kapasitelerde, farklı görünüşlerde falsh disk bulunur (Resim 1.40). d. CD-ROM, DVD-ROM: CD-ROM (Compact Disc Read-Only Memory) bilgi ve verileri kalıcı olarak kaydetmeye yarayan optik disk sürücülerindendir. CD-R bir kere yazılabilir ve üzerine kayıt yapılamaz, silinemezken CD-RW üzerine tekrar tekrar kayıt yapılabilir. Günümüzde en çok kullanılan CD-R ler ve CD-RW ler 700 MB kapasitesine sahiptir. Kalınlıkları 1,2 mm ve boyutları 8-12 cm dir. CD-ROM sürücüler yalnızca veri okumak amacıyla kullanılan cihazlar olup çalışma hızları saniyede okuyabildikleri maksimum veri hızıdır. CD sürücülerin ulaştıkları veri hızı 52X dir. CD-RW lere ise özel yazılımlar kullanarak ya da varsa işletim sisteminin kendi özelliğinden yararlanarak bilgi yazılabilir ve silinebilir (Resim 1.41). DVD-ROM (Digital Versatile Disc) veri ve bilgilerin saklandığı alandır. CD den kapasite olarak daha büyük ve daha hızlıdır. DVD lere veriler değişik katmanlar hâlinde kaydedilebilir. Tek yüzlü ve tek katmanlı DVD lere 4.7 GB bilgi kaydı yapılabilir. İki yüzüne iki katmanlı kayıt yapıldığı zaman kapasite 17 GB a çıkar (Resim 1.42). Gelişen teknoloji ile birlikte CD ve DVD nin yerini Blue Ray sürücüleri almaya başlamıştır. Blue Ray diskler yeni bir devrimin öncülüğünü yapmaktadır. Blue Ray diskler, daha fazla boyutta yüksek çözünürlüklü (high-definition) video ve ses görüntüsü tutabilme yeteneğine sahiptir. Resim 1.40: Flash disk Resim 1.41: CD Resim 1.42: DVD Resim 1.43: Disket e. Disket: Disket, üzerine bilgi yazılabilen, yazılı olan bilgileri okuyabilen manyetik ortamdır. Disketler sabit disklere göre daha yavaştır. Disketlerin çapı 3.5 inçtir ve kapasitesi 1.44 MB tır. Kapasitelerinin düşük olması nedeniyle, gelişen teknoloji ile kullanımı yok denecek kadar azdır (Resim 1.43). f. Hafıza depolama araçlarının hız, maliyet ve kapasite bakımından karşılaştırılmaları: Hafıza depolama araçlarından kapasite yönünden en fazla kullanılan sabit disk, USB flash bellek, DVD-ROM, CD-ROM dur. Disket, 1.44 MB lık bilgi depoladığı için günümüzde kullanımı yok denecek kadar azdır. Sabit diskler, büyük miktarlarda bilgi depolama aracıdır. Harici disklerle beraber bilginin güvenle depolandığı ve taşınabildiği manyetik ortamlar haline gelmiştir. USB flash bellekler, her bilgisayara kolayca takılabildikleri ve değişik büyüklükte bilgi saklayabilme kapasiteleri ile çok kullanışlıdır. CD-ROM ve DVD-ROM hafıza birimleri, her türlü program ve verinin yüklenebilmesine olanak sağlayan donanım birimidir. Bazı durumlarda (program set-upları, müzik ve film CD leri) vazgeçilmezdir. DVD-ROM, CD-ROM a göre daha fazla kapasiteye sahiptir. CD lere göre çok daha yüksek kalite ve çözünürlükte ses ve görüntü sunmaktadır. Teknolojinin gelişmesiyle birlikte maliyetleri de düşmüştür. ek bilgi Flash bellekler; küçük, kullanışlı, hızlı, dayanıklı, sessiz ve portatif olduklarından en çok tercih edilen taşınabilir depolama birimidir. 2. HAFIZA ÇEŞİTLERİ Bilgisayarlar her türlü bilgiyi (resim, ses, yazı gibi) ikilik sayılar ile kullanır ve saklar. Bir bilgi mantıksal olarak 0 ve 1 lerden oluşur. Aynı şekilde bu ikilik bilgiler kısa veya uzun süreli depolanırken de kullanılır. a. Rastgele erişim belleği (RAM): RAM (Random Access Memory), bilgisayar ve mikroişlemci tabanlı di- 35

36 ğer sistemlerin çalışması sırasında aktif olan programları, üzerinde işlem yapmakta veya yapılacak olan verileri ve üretilen sonuçları tutmak için kullanılan bellek türüdür. Sistem çalışırken RAM ların istenilen hücresine veri yazılabilir veya istenilen hücreden veri okunabilir. Bu özelliğinden dolayı rastgele erişimli bellek denilmektedir. Ram bellek iki çeşittir: Dinamik ram bellek (DRAM): Düşük maliyet, küçük mimari yapı ve makul derecede hız sunması sayesinde genellikle sistem hafızası olarak kullanılır. Uygun maliyetlerle yüksek kapasiteli ve esnek çözümler sunabilir. DRAM ların çalışma prensibi 1 ve 0 ları saklayan özel bir tür yarı iletken Resim 1.44: Dinamik RAM bellek sayesinde olmaktadır. Bit 1 konumundaysa elektrik yüklü, 0 ise boş demektir. Bilgilerin kaybolmaması için saniyede defalarca tazelemenin yapılması gerekir. Eğer elektrik enerjisi çok kısa süreli olarak kesilecek olursa dinamik RAM deki tüm bilgiler silinir (Resim 1.44). Statik Ram Bellek (SRAM): Bunlar dinamik bellekten daha hızlıdır. Bilgisayar açık olduğu sürece bilgileri yenilemeye gerek kalmadan saklar. Bu tip teknoloji ön bellek üretiminde kullanılır. b. Salt okunur bellek (ROM): Bu bellek sadece okunabilen, silinemeyen ve değiştirilemeyen bellektir. Elektrik kesildiğinde dahi içerisindeki bilgiler silinmemektedir. ROM bellek dört çeşittir (Resim 1.45). MPROM (masceble programmable read only memory-maske programlı ROM): Özel bir program veya veriyi maskelemek amacıyla kullanılan üretici tarafından programlanan ROM çeşididir. PROM (programmable read only memory- programlanabilir ROM): Kullanıcı tarafından ROM programlayıcı adı verilen özel bir devre ile sadece Resim 1.45: ROM bellek bir defa programlanabilen ROM türüdür. EPROM (erasable programmable read only memory- silinebilir programlanabilir ROM ): Morötesi ışık ile silinebilen, içerisindeki bilgiyi yıllarca koruyabilen ROM çeşididir. EEPROM/FLASH ROM (erasable programmable read only memory-silinebilir programlanabilir ROM): Devredeyken elektriksel yolla bir kısmı ya da tamamı değiştirilebilen, silinebilen ve yeniden veri yüklenebilen bir ROM türüdür. Günümüzde kullanılan ROM bellek türüdür. 3. HAFIZA ÖLÇÜMÜ a. Bilgisayar hafıza ölçü birimleri: Bilgisayardaki veriler geçici veya kalıcı olarak depolama birimlerinde saklanır. Depolama birimlerinin saklayabildiği veri (bilgi) miktarı bellek kapasitesini belirler. bilgisayarda 1 ve 0 konumunu alabilen en küçük bilgi miktarı Bit tir. 8 Bit bir araya gelerek 1 Byte ı oluşturur. b. Ölçü birimleri işlemleri: Bellek birimlerinin katları aşağıda verilmiştir. 1 Byte = 8 Bit 1 Kilo Byte (KB) = 1024 Byte 1 Mega Byte (MB) = 1024 Kilo Byte 1 Giga Byte (GB) = 1024 Mega Byte 1 Tera Byte (TB) = 1024 Giga Byte 1 Peta Byte (PB) = 1024 Tera Byte 4. BİLGİSAYAR PERFORMANSI a. CPU hızı: İşlemci bilgisayarın beynidir. Bilgisayar donanım parçalarının her birinin hızı her geçen gün artmaktadır fakat en büyük hız gelişimi işlemcilerde olmuştur. 36

37 İşlemcilerde hız, işlemcinin birim zamanda yapabildiği işlem sayısı olarak tanımlanmaktadır. Bir saniyede yapılan milyon adet işlem MHz (Megahertz) olarak tanımlanır. Günümüzde işlemciler saniyede milyar işlem-ghz [Gigahertz (cigahertz)] hız seviyesine ulaşmıştır. b. RAM bellek büyüklüğü: Ram bellek büyüklüğü bilgisayar performansını etkileyen faktörlerden biridir. RAM bellek çevre birimlerden hızlıdır. İşlenecek verilerin RAM bellekte olması performansı artırır. Günümüzde kişisel bilgisayarlarda RAM büyüklüğü GB seviyelerindedir. Bilgisayarda RAM ın üst sınırı, kullanılan ana karta bağlıdır. Bilgisayar satın alınırken ana kartın en fazla ne kadar RAM ı desteklediğini öğrenmek ileride yapılacak yükseltmeler için gerekli olacaktır. c. Sabit disk (Hard disk) hız ve kapasitesi: Bilgisayar performansını etkileyen diğer bir faktör ise depolayabildiği bilgi miktarıdır. Bu nedenle bilgisayar alırken sabit diskten beklenen performansa uygun disk kapasiteli bilgisayar seçilmelidir. Sabit disklerin kapasiteleri byte cinsinden ifade edilir; 400 GB, 1 TB (Terabyte) gibi ifadelerle depolanabilecek bilgi miktarı belirtilir. Değerlendirme Soruları Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 1. Aşağıdakilerden hangisi bir bellek kartı çeşididir? A) RAM B) SD C) ROM D) PROM E) SRAM 2. Aşağıdakilerden hangisi ROM bellek çeşidi değildir? A) DROM B) MPROM C) PROM D) EPROM E) EEPROM 3. CD-ROM ve DVD-ROM arasındaki farklar nelerdir? 4. Hafıza depolama araçlarının hızlarındaki farklılıklar nelerdir? Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 5.., üzerine işletim sisteminin ve program dosyalarının kurulduğu ana depolama birimidir. 6. Disketlerin çapı.. inçtir ve kapasitesi. MB tır. 37

38 E YAZILIM Konuya Hazırlık 1. YAZILIM ÇEŞİTLERİ 1. Kullandığınız ya da bildiğiniz program adlarını söyleyiniz. 2. Farklı türde birçok yazılım geliştirilmesinin nedenlerini belirtiniz. Sistem yazılımı ve uygulama yazılımı olmak üzere iki yazılım vardır. Her bir yazılımın işlevi farklıdır. a. İşletim sistemi yazılımları: İşletim sistemi, bilgisayar kaynaklarının yönetimini ve kontrolünü sağlayan yani bilgisayar sisteminin yapacağı işleri yöneten programlar bütünüdür. İşletim sistemi, merkezî işlem birimini ayrı işlere yönlendirir, ana belleği, harici kayıt cihazlarını yönetir, giriş/çıkış birimlerini kontrol eder, bilgisayar sisteminin güvenliğini ve kontrolünü sağlar. Bugün kişisel bilgisayarlarda değişik işletim sistemleri kullanılmaktadır. Örneğin Microsoft un IBM uyumlu bilgisayarlar için üretilen MS-DOS, Windows XP, Windows Vista, Windows 7 işletim sistemlerinin yanı sıra Apple Mac OS X işletim sistemleri (Mac OS X 10.6 Snow Leopard, Mac OS X 10.7 Lion sürümleri), yine IBM uyumlu bilgisayarlarda kullanılan Unix tabanlı açık kaynak kodlu Linux işletim sistemleri kullanılmaktadır. Günümüzde farklı Linux işletim sistemleri bulmak mümkündür. araştırma Açık kaynak kodlu işletim sistemleri hakkında araştırma yaparak öğrendiklerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. b. Uygulama yazılımları: Kullanıcıların çeşitli işlemleri gerçekleştirmesi için oluşturulmuş kompleks yazılımlara uygulama yazılımı denir. Uygulama yazılımlarının geliştirilmesi için programlama dilleri ve diğer bazı uygulama geliştirme araçları kullanılır. Uygulama yazılımları genellikle belli bir işletim sistemi altında çalıştırılmak üzere hazırlanır. Örneğin, Macintosh işletim sistemi altında çalıştırılmak üzere hazırlanan bir kelime işlemci programı, Windows işletim sistemi kullanan bilgisayarlarda çalışmayacaktır. Bununla birlikte çoğu ticari uygulamalar diğer birçok işletim sistemi altında da çalışabilecek şekilde hazırlanmaktadır. Günümüzde bilgisayar sistemleri için geliştirilmiş çok sayıda genel amaçlı uygulama yazılımı vardır. Bunun sayısı ve özellikleri her geçen gün hızla artmaktadır. Bu yazılımlardan kişi ve kurumlarca en yaygın olarak kullanılanları; kelime işlem programları, elektronik hesap tablosu programları, sunum programları, dosya yönetim programları, veri tabanı programları, görüntü işleme programları vb. dir. c. Programlama dilleri: İster genel amaçlı isterse özel amaçlı olsun tüm uygulama ve sistem yazılımları programlama dilleriyle yazılır. Bir programlama dili, insanların bilgisayara çeşitli işlemler yaptırmasına olanak sağlayan her türlü simge, karakter ve kurallar grubudur. Programlama dilleri insanlarla bilgisayar arasında çevirmenlik görevi yapar. Programlama dilleri, bilgisayara neyi, ne zaman, nasıl yapacağını belirten deyim ve komutlar içerir. Programlama dilleri zaman içerisinde gelişerek günümüzde çok yetenekli bir duruma gelmiştir. Programlama dillerinin çeşitleri aşağıdaki gibidir: Makine dili: Yazılan tüm komutlar 0 ve 1 lerden oluşur. Bütün talimatlar ayrıntılı bir biçimde tanımlanır ve iki tabanlı sayı sistemi kullanılarak kodlama yapılır. Assembly dili: Assembly dili komutları daha kolay bir biçimde anlaşılabilecek ve anımsanabilecek olan simgelerle ifade edilir. Bu dillerle yazılan programlar genellikle çok hızlı çalışır ve daha az depolama yüzeyi gerektirir. Bununla birlikte bu dillerle programlama yapmak çok yorucu, sıkıcı ve zaman alıcıdır. Yüksek seviyeli diller: Öğrenilmesi daha kolay, program yazılması daha az zaman alan, daha iyi sonuçlar sağlayan programlama dilleridir. Yüksek düzeyli dillerden birinde yazılan bir program makine diline çevrilmek zorundadır. Dönüştürme işini gerçekleştiren programa derleyici (compiler) denir. Basic, Cobol, Fortran ve Pascal dilleri bu dillere birer örnektir. 38

39 Çok yüksek seviyeli diller: Bu dillerdeki temel özellik, kullanıcıların bilgisayara bir şeyin nasıl yapılacağını değil, ne yapılacağını ifade edebilmelerine imkân vermesidir. Visual Basic, Delphi, Visual C# dilleri bu programlama dillerine birkaç örnektir. 2. SİSTEM GELİŞTİRME KAVRAMI Bilgisayar, yapacağı tüm işlemleri verilen programlar aracılığıyla yapar. Bu nedenle yanlış oluşturulmuş bir algoritma için hazırlanacak program yanlış sonuçlara ulaşılmasına yol açar. Doğru sonuçlara ulaşılabilmesi için kullanılan program doğru bir mantık akışı içinde hazırlanmış olmalıdır. Hazırlanan bir programın iyi bir program olabilmesi için doğru anlaşılabilir, kolay değiştirilebilir ve etkin şekilde çalışabilir olması gerekir. a. Yöntemleri: İyi bir bilgisayar programının hazırlanabilmesi için problemin tanımının iyi yapılıp çözüm yolunun iyi belirlenmesi gerekir. Sorunun çözümünde kullanılacak yöntem ve teknikler incelendikten sonra zaman, maliyet ve esneklik açısından en uygun çözüm yolu belirlenir. b. Araştırma ve analiz etme süreçleri: Hazırlanan bir bilgisayar programının çalıştırılabilmesi için makine diline çevrilmesi gerekir. Program, derlenerek veya yorumlanarak makine diline çevrilir, makine diline çevrilen program artık çalıştırılmaya hazırdır. c. Programlama ve test etme süreçleri: Program kodlanıp bitirildiğinde çoğu zaman çalışır durumda değildir. Bir program yazılırken genellikle iki tür hata yapılır. Bu hatalar, yazım (kodlama) ve mantık hatalarıdır. Yazım hataları, kullanılan programlama dilinin yazım kurallarına uyulmamasından kaynaklanan hatalardır. Mantık hataları ise sorunun çözüm adımları belirlenirken yapılan yanlışlıklardan kaynaklanan hatalardır. Mantık hatalarını gidermek daha zordur. Değerlendirme Soruları Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 1. İşletim sistemi yazılımı nedir? 2. Uygulama yazılımı nedir? Tanımlayınız. 3. Aşağıdakilerden hangisi programlama dilleri çeşitlerinden değildir? A) Makine dili B) Assembly dili C) Yüksek seviyeli dil D) Mekanik diller E) Çok yüksek seviyeli dil Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 4. Hazırlanan programlarının hatalarının giderildiği sürece.. denir. 5. Yazılan bütün komutların 0 ve 1 lerden oluştuğu, bütün talimatların ayrıntılı bir şekilde tanımladığı dillere dili denir. 39

40 F BİLGİSAYAR AĞLARI Konuya Hazırlık 1. Bilgisayar ağları denilince aklınıza ne gelmektedir? 2. İnternete hangi yöntemlerle bağlanılabilir? Bilgi üretilmesi ve işlemesinin verimli olarak gerçekleştiği bilgisayar sistemlerinin birbirine bağlanarak bilginin iletildiği ve paylaşıldığı yapılara bilgisayar ağları denir. İki bilgisayar eğer bilgi alışverişinde bulunabiliyorsa bu iki bilgisayar birbirine bağlıdır denir. ek bilgi Bilgisayarlar arası bağlantı sadece bakır teller aracılığıyla olmaz; fiber optik kablolar, mikrodalgalar ve iletişim uyduları da kullanılabilir. 1. BİLGİSAYAR AĞ TÜRLERİ a. Yerel alan ağı (LAN) ve ağ topolojisi kavramı: LAN lar (Local Area Network), aynı çalışma ortamında birbirleriyle ilgili işlerde çalışan bir topluluk içinde veri alışverişi, bilgisayarların CPU, disk gibi kaynaklarının ve yazıcı, çizici gibi cihazların paylaşılması amacıyla geliştirilmiştir. LAN larda temel özellik, sistemlerin aynı ortamda veya birbirine yakın mesafede olmasıdır. Bu nedenle sistemler arasında kullanılacak kabloların seçiminde büyük esneklik vardır ve kablolama alt yapısı bir kez kurulduktan sonra maliyetsiz bir iletişim ortamı sağlar. Bir ağın yerleşimi kablolama sistemine makinelerin birbirleriyle iletişim biçimine göre düzenlenir. Ağ içindeki bilgisayarların fiziksel düzenine ağın yerleşimi (topoloji) denir. Başlıca topoloji tipleri; bus (doğrusal), ring (halka) ve star (yıldız) topolojileridir. Yol (Bus) Topoloji: Ağdaki bilgisayarlar tek bir hat üzerindedir. Kablonun tek bir yerindeki kesiklik bütün ağı etkiler. Ağı genişletmek kolaydır ve maliyeti düşüktür bununla beraber ağ performansı en düşük olan topolojidir (Resim 1.46). Halka (Ring) Topoloji: Halka şeklindeki bağlantılarla yapılan topolojidir. Bilgisayarlar arasındaki bağlantılarda oluşacak aksaklık bütün bir ağı etkilemektedir. Ağ iletimi tek yönlü olup performans yüksektir (Resim 1.47). Yıldız (Star ) Topoloji: Bütün bilgisayarların tek bir merkeze bağlanmasıyla oluşturulan topolojidir. Genelde merkezde hub ve anahtar (swisch) kullanılır. Merkezdeki hub veya anahtardaki problem bütün ağı etkilemektedir. Ağ hızlı ve güvenilirdir fakat daha pahalı çözümler sunar (Resim 1.48). Resim1.46: Yol topolojisi 40

41 Resim 1.47: Halka topolojisi Resim 1.48: Yıldız topolojisi b. Geniş alan ağı (WAN): Birbirlerine çok uzak yerel ağların bir araya gelerek oluşturduğu geniş ağlardır (WAN- Wide Area Network). Ağlar arası bağlantı fiber optik bir kablo ile olabileceği gibi uydular üzerinden de sağlanabilir. Bu ağlarda kullanılan teknolojiler LAN lardan farklıdır. Yönlendirici (router) ve çoklayıcı (repeater) gibi ağ elemanlarının kullanılması gerekir. Bilgisayarlar çok geniş bir coğrafi alana yayılmıştır (Resim 1.49). Resim 1.49: Geniş alan ağı 2. BİLGİSAYARDA AĞ BAĞLANTILARI Bilgisayar kullanımında önemli noktalardan biri de bilgi paylaşımıdır. Bilgi paylaşımı pek çok şekilde yapılabilir. Etkili ve engel tanımayan yöntemlerden biri de ağ bağlantılarıdır. a. Ağ bağlantısı terimleri: Ağ bağlantı cihazları, programlanabilir ve programlanamaz uçbirim aygıtları olarak ikiye ayrılır. Bu cihazlar bilgisayarların ağlara ( LAN, WAN) bağlanmasını, ağların genişletilmesini ve farklı türdeki ağların birbirleriyle iletişimini sağlar. Bu cihazlar ağ (ethernet) kartı, anahtar (switch), hub, yönlendirici (router), tekrarlayıcı (repeater), çoklayıcı (multiplexer) vb. dir. 41

42 b. Bilgisayarda telefon ağı kullanımı: Bilgisayarda telefon ağı kullanımına en güzel örnek çevirmeli (dialup) bağlantılarıdır. Bu bağlantıda gerekli olan cihazlar telefon hattı ve modemdir. İnternet bağlantısının gerçekleştirilebilmesi için ayrıca İnternet abonesi olmak gerekir. c. Public switched data network (PSDN): PSDN nin alt yapısında İnternet, bilgisayar, yazıcı vb. elemanlar yoktur. Bu nedenle İnternet ve Intranet PSDN omurgası üzerinde çalışır. PSDN nin Türkçe karşılığı paket anahtarlamalı veri ağları dır. Bu omurga üzerinde TCP/IP protokolü olmadan yani IP adresi olmadan İnternet hizmeti verilmez. ç. Tümleşik hizmetler sayısal ağı (ISDN): Ses, görüntü, veri gibi her türlü bilginin sayısal bir ortamda birleştirilip aynı hat üzerinden iletilmesinin sağlandığı bir ağdır. ISDN teknolojisini alışılmış analog hatlardan ayıran en önemli özellik tamamen sayısal temiz bir ses kanalı sağlamasının yanında, aynı anda veri iletişimine de izin verebilmesidir. Integrated Services Digital Network sözcüklerinin baş harflerinden oluşmuştur. d. Uydu iletişimleri terimleri: Uydu sistemleri tek yönde veri iletir yani bu sistemler tek başına kullanıldığında yalnızca veri alabilir, veri göndermek için ise başka bağlantılara gerek vardır. Bu bağlantılar; dial-up, kablo modem, ISDN ya da benzeri başka bağlantılar olabilir. Bilgi, bu bağlantılar yoluyla talep edilir, kullanıcı istediği bilgiyi çanak anteni vasıtasıyla alır. Bilgi talebinde bulunmak için yüksek bir hıza gerek yoktur, bu nedenle normal bir dial-up bağlantı bu işi rahatlıkla görebilir. e. Kablonet ve DSL (Sayısal abone hattı) bağlantılar: Kablo bağlantısı fiber optik kablo bağlantısı ile eş eksenli kablo bağlantısından oluşmaktadır. Bu bağlantı sürekli ve kesintisiz İnternet hizmeti için kullanılan bir hattır. İnternete bağlanmak için ise sadece bir kablo modem yeterlidir. Sayısal abone hattı (DSL) yüksek hızlı veri ve ses iletişimini aynı anda sağlayabilen bir veri iletişim teknolojisidir. İnternet iletişimi ile beraber telefon görüşmelerine de olanak veren teknolojidir. Günümüzde çok tercih edilen bir bağlantı türüdür. 3. İNTERNET İnterneti günlük hayatta hepimiz kullanırız ve nimetlerinden faydalanırız ama kavramsal olarak tanımladığımızda hepimizin söyleyeceği farklı şeyler olabilir. Şimdi İnternet ve kavramlarını tanımlayalım. a. İnternet kavramı ve önemi: İnternet, birçok bilgisayarın ve bilgisayar sistemlerinin birbirlerine fiziksel olarak bağlı olduğu, dünya çapında yaygın ve sürekli olarak büyüyen bir iletişim ağıdır. Birbirlerine bağlı bilgisayarlar arasında, dosya alma, gönderme ve anlık yazılı, sesli ve görsel iletişim vb. yapılabilir. Sürekli gelişen ve büyüyen İnterneti dünya çapında hizmet veren bilgi paylaşım platformu olarak düşünebiliriz. araştırma İnternetin ortaya çıkışı ve tarihçesi hakkında araştırma yaparak öğrendiklerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. b. Arama motoruna ait kavramlar: İnternet üzerinde aranılan bilgilere en kısa yoldan ve hızlı bir şekilde ulaşılmasını sağlayan web siteleridir. İnternet üzerinde yüzlerce hatta binlerce arama motoru bulunmaktadır. Arama motorlarında komut satırına yazılan kelimenin geçtiği tüm dokümanlar listelenir. c. World Wide Web (www): Yazı, resim, ses, film, animasyon gibi pek çok değişik yapıdaki bilgilere etkileşimli bir şekilde ulaşılmasını sağlayan çoklu hiper ortam sistemleridir. Web de işlemler web sayfaları üzerinde gerçekleşmektedir. Bir web sitesi içinde veya başka sayfalar arasındaki geçişler de köprü (link) kullanılır. ç. Elektronik posta: Kişilerin bir yerden başka bir yere elektronik ortamda gönderdikleri mektuplardır, kısaca e-posta olarak isimlendirilir; e-postalar sadece metin olabileceği gibi bunlara ekli, resim, ses, 42

43 görüntü vb. de olabilir. d. Elektronik posta alma ve gönderme: Elektronik posta gönderip almak için bir e-posta adresine sahip olmak gerekir. İnternet üzerinde ücretsiz e-posta hizmeti veren birçok site vardır. E-posta hesabı üzerinde bulunan gelen kutusu ile gelen e-postalar kontrol edilir, posta göndermek için yeni posta sekmesi seçilir ve alıcının e-posta adresi yazılıp posta içeriği doldurularak e-posta gönderilir. e. İletişim teknolojileri (ICT) cihazları: Teknolojinin gelişimine paralel olarak ortaya çıkmış sistemler ve cihazlardır. Her geçen gün bu sistemlere yenileri eklenmektedir. İletişim teknolojisinde fiber optik sistemler, uydu sistemleri, kablosuz sistemler ve son yıllarda 3G sistemleri rol oynamaktadır. f. FTP (dosya aktarma hizmetleri): FTP (File Transfer Protocol), İnternete bağlı bir bilgisayardan dosya aktarmak için geliştirilen İnternet protokolü ve bu işi yapan uygulama programlarına verilen genel addır. Bu aktarım yapılacak bilgisayarla on-line bağlantı kurulur, bilgisayarlar arasında dosya alma ve gönderme işlemleri yapılır. Değerlendirme Soruları Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 1. Bilgisayarların tek bir hat üzerinde olduğu, kurulumu kolay düzene topolojisi denir. 2. Yüksek hızlı veri ve ses iletişimini aynı anda sağlayabilen, İnternet bağlantısının ve telefon görüşmesinin aynı anda yapılabildiği bağlantı çeşidine.. bağlantısı denir. Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 3. Aşağıdakilerden hangisi İnternete bağlantı çeşitlerinden biri değildir? A) Dial-Up B) FTP C) ISDN D) Kablonet E) PSDN 4. WAN (Geniş alan ağı) nedir? 5. WWW (World Wide Web) nedir? Tanımlayınız. 43

44 G GÜVENLİK, TELİF HAKLARI VE HUKUK Konuya Hazırlık 1. Bilgisayardaki bilgilerinizi korumak için ne gibi güvenlik önlemleri alabilirsiniz? 2. Bilgisayar virüsleri ne tür zararlar verebilir? 1. GÜVENLİK Bilgisayar kullanıcılarının dikkat etmesi gereken önemli konulardan biri de bilgilerin güvenliğidir. Bilgisayardaki kayıtlı bilgilerin kaybolmasının farklı nedenleri olabilir. Bunlar depolama birimlerinin bozulması olabileceği gibi kötü niyetli kişilerin bilgisayara erişerek bilgilere zarar vermesi ya da silmesi olabilir (Resim 1.50). Resim 1.50: Güvenlik a. Dosyaların taşınabilir kayıt ortamlarına yedeklenmesi: Güvenlik nedeniyle bilgilerin bilgisayar haricinde kayıt ortamlarına alınması gerekebilir. Bunlar, flash diskler, CD, DVD ve harici diskler olabilir, ve ya bilgiler Bulut ortamına aktarılabilir. b. Elektrik kesintisinde veri kaybı: Bilgisayardaki verilerin kaybolmasının bir nedeni de elektrik kesintisidir. Elektrik kesintisinden zarar görmemek için kesintisiz güç kaynakları (UPS) kullanılmalıdır (Resim 1.51). c. Dosyalara dışarıdan erişilmesinin engellenmesi: İnternet e bağlı bilgisayarın yüzde yüz güvende olması gibi bir durum söz konusu değildir fakat güncellenebilir bir işletim sistemi, iyi bir anti virüs programı ve güvenlik duvarı ile bu risk en aza indirilebilir (Resim 1.52). Resim 1.51: Kesintisiz güç kaynağı ç. Gizlilik hakkı: Kişilerin bilgisayarında bulunan yazılı ve görsel her türlü elektronik belgenin bütün hakları saklıdır. Bunların izinsiz olarak kısmen ya da tümüyle, doğrudan ya da dolaylı olarak olduğu gibi ya da başka bir biçimde kullanımı, kopyalanması, kiralanması, ödünç verilmesi, değişiklik yapılması, postalanması, dağıtılması veya satılması yasaktır. Bu bilgilerin sahibi olan kişilerin gizlilik hakları vardır. Resim 1.52: Güvenlik duvarı d. Bilgisayarın korunması ve şifrelenmesi: Bilgisayardaki bilgilere diğer kişilerin erişimi engellemek için oturum şifresi konulabileceği gibi, gizlilik gerektiren dosyalara özel programlar aracılığıyla da şifre konulabilir. Bilgisayarı tamamen şifrelemek için bios şifresi de tercih edilebilir. ek bilgi Alınacak önlemlerin hiçbirinin yüzde yüz güvenlik sağlamayacağı unutulmamalıdır. 2. BİLGİSAYAR VİRÜSLERİ Günlük hayatta bilgisayarı kullanırken bilgisayar kendiliğinden bir şeyler yapmaya başlıyorsa veya kararsız davranmaya başlıyorsa aklımıza virüs tehlikesi gelmelidir. Bilgisayar virüsleri biyolojik virüsler değilse de yapısı bakımından onları andırmaktadır (Resim 1.53). a. Virüslerin tanıtımı ve çeşitleri: Bilgisayar virüsleri, temelde çalıştırılabilir küçük bir programdan ibarettir; ancak tıpkı hastalık yayan biyolojik virüsler gibi varlıklarını hissettirmeden hızla çoğalabilir ve bir şekilde bağlantıda oldukları diğer bilgisayarlara da bulaşabilir. Virüsler hemen her tür dosyaya kendilerini ekleyebilir, kolay fark edilmemek için çok çeşitli yöntemler kullanır ve nihayetinde öyle ya da böyle bir zarara neden olur. Bu zarar beklemediğiniz zamanlarda ekrana çıkan saçma sapan mesajlardan tutun da virüsün bulaştığı dosyaların tamir edilemeyecek ölçüde 44 Resim 1.53: Bilgisayar virüsü

45 hasar görmesine, hatta sabit diskinizdeki tüm bilgilerinizin tümüyle kaybedilmesine kadar gidebilir. Bilgisayar virüslerinin çeşitli türleri vardır. Bunlar; dosya virüsleri, açılış (boot) virüsleri, çok parçalı virüsler, makro virüsleri, gizli virüsler, polimorfik virüsler, kılavuz virüsler, zırhlı virüsler, Truva atları, taşıyıcı ve ağ solucanlarıdır. araştırma Bilgisayar virüslerinin ortaya çıkışı ve tarihçesi hakkında araştırma yaparak öğrendiklerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. b. Bilgisayar sistemlerine bulaşması: Virüsler bilgisayarlara flash diskler aracılığıyla, e-posta yoluyla veya bilgisayar ağları üzerinden bulaşabilir. Belge alışverişi için yaygın olarak kullanılan flash diskler en yaygın virüs bulaştırma aracıdır. ek bilgi Virüsler bulaştığı bilgisayara donanımsal ve yazılımsal olarak zarar verebileceği gibi türlerine göre maddi ve manevi zararlarda verebileceği de unutulmamalıdır (Truva atı gibi). c. Dosya indirmedeki tehlikeler: İnternet üzerinden indirilen dosyaların virüslü olma ihtimâli yüksektir. Virüsler kendilerini program parçalarına yamadıklarından dolayı indirilen belgelerin mutlaka virüs taramasından geçirilmesi gerekir. Ayrıca indirilen belgenin türü ve onun uzantısı arasında bir uyumsuzluk varsa bu tip durumlara da dikkat edilmelidir. ç. Korunma: Virüs tehdidinden korunmanın birçok yöntemi vardır. Güncellenebilir işletim sistemi, antivirüs programı ve güvenlik duvarı kullanılmadır. Bunların yanı sıra flash diskler ya da İnternetten gelen her dosya mutlaka virüs taramasından geçirilmelidir. Tanımadığımız kişilerden gelen e-postalar, bilinmeyen dosyalar açılmamalıdır ve kullanılan antivirüs programının uyarıları dikkate alınmalıdır. 3. TELİF HAKKI Herhangi bir bilgi veya düşünce ürününün kullanılması ve yayılması ile ilgili hakların, yasalarla belirli kişilere verilmesidir. Kısaca, orijinal bir yaratının kopyalanmasına veya kullanılmasına izin verme hakkıdır. Bu ürünler insan zekâsı ile ortaya çıkan edebiyat ve sanat eserlerini, bilgisayar programlarını, buluşları, tasarımları vb. ürünleri kapsar (Resim 1.54). Resim 1.54: Telif hakkı a. Yazılım, telif hakkı ve kopyalama: 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu na göre Bir eserin aslını veya kopyalarını, herhangi bir şekil veya yöntemle, tamamen veya kısmen, doğrudan veya dolaylı, geçici veya sürekli olarak çoğaltma hakkı münhasıran eser sahibine aittir. yine Çoğaltma hakkı, bilgisayar programının geçici çoğaltılmasını gerektirdiği ölçüde, programın yüklenmesi, görüntülenmesi, çalıştırılması, iletilmesi ve depolanması fiillerini de kapsar. maddelerine göre yazılımların telif hakkı ve kopyalama hakkı ürünün sahibine aittir. Aynı kanunun 34. Maddesinde Yayımlanmış musiki, ilim ve edebiyat eserlerinden ve alenileşmiş güzel sanat eserlerinden, maksadın haklı göstereceği bir nispet dahilinde iktisablar yapılmak suretiyle, hal ve vaziyetinden eğitim ve öğretim gayesine tahsis edildiği anlaşılan seçme ve toplama eserler vücuda getirilmesi serbesttir. 2 nci maddenin üçüncü bendinde ve 4 üncü maddenin birinci fıkrasının birinci ve beşinci bentlerinde gösterilen neviden eserler, ancak seçme ve toplama eserin münderecatını aydınlatmak üzere iktibas edilebilir. Ancak bu serbestlik, hak sahibinin meşru menfaatlerine haklı bir sebep olmadan zarar verir veya eserden normal yararlanma ile çelişir şekilde kullanılamaz. Bilgisi vardır. Bu maddeye göre eğitim- öğretim amacıyla kaynak gösterilmek kaydıyla eserlerden faydalanılabilir. b. Paylaşma ve ödünç verme: Yazılımların dağıtılması, 5846 sayılı Kanun a göre ancak sahibine aittir. Kullanıcılar ancak ücretini ödeyerek yazılımların kullanma hakkına sahip olabilirler. Kullanıcı lisansları sadece bir tane olabileceği gibi bir grup için de olabilir. Kanun a göre lisansı alınmış yazılımlar paylaşılamaz veya ödünç verilemez. 45

46 c. Dosyaların ağ kanalıyla transfer edilmesinin sonuç ve yaptırımları: 5846 sayılı Kanun a göre Bir eserin aslını veya çoğaltılmış nüshalarını, radyo-televizyon, uydu ve kablo gibi telli veya telsiz yayın yapan kuruluşlar vasıtasıyla veya dijital iletim de dahil olmak üzere işaret, ses ve/veya görüntü nakline yarayan araçlarla yayınlanması ve yayınlanan eserlerin bu kuruluşların yayınlarından alınarak başka yayın kuruluşları tarafından yeniden yayınlanması suretiyle umuma iletilmesi hakkı münhasıran eser sahibine aittir. Yazılımların sahiplerinin haricinde ağ kanalıyla dağıtılması suçtur ve telif hakkı ihlalidir. ç. Paylaşım yazılımı: İnternet üzerinden, bilişim teknolojisi dergileri aracılığıyla veya çeşitli şekillerde çok düşük ücretle veya tamamen ücretsiz olarak dağıtılan deneme sürümü yazılımlardır. Tam kullanım için kayıt olmak ve ücret ödemek gerekir. Deneme sürümü için dağıtılan kopyalar gün süre kısıtlamalıdır. Birçok özelliği kısıtlanarak programların yeteneklerini göstermek için tanıtım amaçlı dağıtılan yazılımlara da demo yazılımları denir. d. Kamuya açık yazılım: Kullanımları üzerine herhangi bir şartın veya kısıtlamanın olmadığı yazılımlardır. Paylaşım yazılımların aksine süresiz kullanımları vardır. Bu tür yazılımlar genellikle temel kullanım özelliklerine sahiptir. e. Kullanıcı lisansları: Bir yazılımın ücreti ödenerek kullanım lisansı alınmış olur. Lisans anlaşması karşılıklı olarak imzalanır, burada dikkat edilmesi gereken yazılımın yeni sürümleri çıktığında indirim yapılıp yapılmayacağıdır. Eğer lisans anlaşmasında bu husus belirtilmemişse yazılımın yeni sürümleri için tam ücret talep edilebilir. 4. VERİLERİN KANUNLA KORUNMASI Ülkemizde verilerin korunması ile ilgili herhangi bir yasa bulunmamasına karşın Avrupa Birliğine uyum sağlama sürecinde Kişisel Verilerin Korunması Hakkında Kanun Tasarısı hazırlanmıştır. Kanun, 58 maddeden oluşmaktadır. Bu kanunun amacı 1. maddede Kişisel verilerin işlenmesinde kişinin dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığı ile temel hak ve özgürlükleri korumak ve kişisel verileri işleyen gerçek ve tüzel kişilerin uyacakları esas ve usulleri düzenlemektir. şeklinde açıklanmaktadır. Ayrıca Telekomünikasyon Kurumu da Telekomünikasyon sektöründe kişisel bilgilerin işlenmesi ve gizliliğinin korunması hakkında yönetmelik çıkarmıştır. Bu yönetmelikte telekomünikasyon da kişisel bilgilerin korunması esasları ayrıntılı olarak belirtilmiştir. Değerlendirme Soruları Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 1. Elektrik kesintisinden zarar görmemek için kullanılan cihazlara. denir. 2. Ülkemizde telif hakkı... Kanunuyla korunur. Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 3. Gizlilik hakkı nedir? Tanımlayınız. 4. Bilgisayarın korunması ve şifrelenmesi için alınacak önlemleri yazınız? 5. Aşağıdakilerden hangisi bir yazılım çeşidi değildir? A) Viyola yazılım B) Paylaşım yazılımı C) Kamuya açık yazılım D) Lisanslı yazılım E) Demo yazılım 46

47 Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 1. Bilgisayarda kullanılan her türlü programa.. denir. 2. Evlerde ve iş yerlerinde tek kişilik kullanım için geliştirilmiş bilgisayarlara....denir. 3. Bilgisayarda yapılan işlemlerin kaydedilip depolandığı manyetik alanlara.denir. 4. Bir ülkede bilginin iletilmesinde kullanılan bütün iletişim sistemlerine... denir. 5. Bilgisayar kullanırken duruş bozukluklarına maruz kalmamak için kullanımı önemlidir. 6. Merkezî işlem birimlerinde hız birimine.. denir. 7. Bilgisayardaki metin, resim ve grafikleri kâğıda aktaran cihaza denir. 8. Fiziksel yapıları disketlere benzeyen, ülkemizde kullanımı pek yaygın olmayan depolama birimi 9. Yalnız okunabilir belleklere. bellek denir. 10. Çeşitli işlemeleri yapmak için geliştirilmiş yazılımlara... yazılımları denir. Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. I. ÜNİTE ÖLÇME DEĞERLENDİRME SORULARI 11. Aşağıdakilerden hangisi bilgisayarlar arasındaki farklılıklardan biri değildir? A) Hız B) Maliyet C) Kapasite D) Genel kullanıcılar E) Klavye 12. Aşağıdakilerden hangisi çıkış birimidir? A) Klavye B) Ekran C) Tarayıcı D) Mikrofon E) Fare 13. İyi bir çalışma ortamında aşağıdakilerden hangisinin bir önemi yoktur? A) Koltuk B) Ekran C) Klavye yerleşimi D) Yeterli ışık E) CPU hızı 14. Elektronik ortamlarda gönderilen mektuplara ne denir? A) E-posta B) İnternet C) Web D) Http E) Ftp 15. Aşağıdakilerden hangisi virüs çeşitlerinden biri değildir? A) Dosya virüsleri B) Açılış virüsleri C) Bridge virüsleri D) Truva atları E) Makro virüsleri 47

48 Aşağıdaki soruları yanıtlayınız MB kaç GB tır? 17. Bilgisayarın performansı nelere bağlıdır? 18. Sistem geliştirmenin aşamalarını nelerdir? 19. Bilgisayar ağı nedir? Kısaca açıklayınız. 20. Kablo net nedir? 21. Bilgilerin korunması için alınabilecek güvenlik önlemleri nelerdir? 22. Telif hakkı nedir? Kısaca açıklayınız. 23. Verilerin kanunla korunması hangi konuları düzenlemektedir? 24. Programlanabilir uçbirim aygıtları nelerdir? 25. İletişim teknolojisinin insanlara sağladığı faydalar nelerdir? 48

49 II. BİLGİSAYARI KULLANMA VE YÖNETME Ünite A. BAŞLANGIÇ B. MASA ÜSTÜ EKRAN GÖRÜNTÜSÜNÜN YAPILANDIRILMASI C. BASİT DÜZENLEMELER YAPMA D. DOSYALARI DÜZENLEME E. YAZDIRMA 49

50 A BAŞLANGIÇ Konuya Hazırlık 1. Bilgisayarı kapatma yolları hakkında bildiklerinizi söyleyiniz. 2. Flash diskin biçimlendirilmesi hakkında bildiklerinizi anlatınız. 1. BİLGİSAYARDA İLK ADIM Kişisel bilgisayarlar kullanılmaya başladığında klavye ile yönetiliyordu ve işletim sisteminin yapısı gereği klavye aracılığıyla bilgisayarı kullanmak için bir dizi komut ezberlemeye gerek vardı. Teknolojinin gelişimiyle fare kullanımının yaygınlaşması, komut ezberlemeye gerek olmadan bilgisayar kullanımını getirdi; böylece kişisel bilgisayar kullanımı daha da yaygınlaştı. Tablet bilgisayarlarda ise fare kullanımına da gerek kalmamıştır. Çünkü dokunmatik ekran ile bilgisayarlar doğrudan yönetilebilmektedir. a. Bilgisayarı çalıştırma: Bilgisayar donanım ve yazılım olarak iki temel bileşenden oluşur. Donanım bilgisayarın fiziksel yapı elemanları, yazılım ise bilgisayarda çalışan her tür programdır. Bilgisayarın çalışabilmesi için herhangi bir işletim sisteminin olması gerekir; Windows XP, Windows VİSTA, Windows 7, Pardus, Mac OS X gibi. Bilgisayarı çalıştırmak için güç düğmesine basılır, bu işlemle sistem dosyaları yüklenerek bilgisayar açılır. Bilgisayar ilk açıldığında masaüstü ekranı karşımıza gelir ve bu ekran üzerinden bilgisayar kullanılır (Resim 2.1). Resim 2.1: Masaüstü ekranı b. Bilgisayarı düzgün şekilde kapatma: Windows 7 işletim sisteminde, Başlat menüsünden Kapat seçeneği seçildiğinde bilgisayar, işlemleri sonlandırarak kendini kapatır. Kapatma ve oturum seçeneklerini görmek için Kapat düğmesinin yanındaki sola ok düğmesi kullanılır (Resim 2.2). Resim 2.2: Bilgisayarı kapat penceresi ek bilgi Bilgisayar, klavyeden Alt + F4 tuşu kullanılarak veya güç düğmesine bir kez basılarak da kapatılabilir. 50

51 c. Bilgisayarı tekrar çalıştırma: Başlat menüsünden Kapat düğmesinin yanında bulunan sola ok tuşuna basıldığında gelen pencereden Yeniden Başlat seçeneği seçilerek bilgisayar tekrar çalıştırılır (Resim 2.3). Resim 2.3: Yeniden başlat ç. Bilgisayarın temel sistem bilgisi: Bilgisayarın temel sistem bilgisi donanım ve yazılım ile ilgili bilgilerdir. Bu bilgileri görmek için Bilgisayar simgesine sağ tıklanarak Özellikler seçeneği seçilir (Resim 2.4). Özellikler penceresinde işletim sistemi, dosya sistemi, işlemci, Ram miktarı görülmektedir. Bilgisayar donanım özellikleri ile ilgili daha ayrıntılı bilgi için özellikler penceresi üzerinde bulunan Aygıt Yöneticisi seçeneği kullanılır. Resim 2.4: Özellikler penceresi d. Bilgisayar masaüstü ekranı ortamı: Windows 7 işletim sisteminde varsayılan olarak ekran üzerinde temel masaüstü simgeleri, program kısa yolları ve ekranın alt kısmında başlat menüsü ve görev çubuğu bulunmaktadır (Resim 2.5). Temel masaüstü simgeleri Kısayol simgeleri Masaüstü ekranı Başlat menüsü Resim 2.5: Masaüstü ekran ortamı Görev çubuğu 51

52 Görev çubuğunun konumu, varsayılan olarak ekranın alt kısmında yer almasına rağmen yeri değiştirilebilmektedir. Görev çubuğu üzerinde sağ tıklayıp Özellikler seçeneği seçildiğinde pencere üzerinde Görev çubuğunun ekrandaki konumu açılır, kutusundan istenilen seçenek seçilerek görev çubuğunun konumu değiştirilir (Resim 2.6). e. Disket biçimlendirme: Disketlerin kullanılmadan önce biçimlendirilmesi (formatlama) gerekir. Günümüz teknolojisinde disket yerine flash diskler, hafıza kartları ve harici diskler kullanılmaktadır. Biçimlendirme açısından bu aygıtların disketle aralarında fark yoktur. Bu aygıtların biçimlendirme işlemi disket biçimlendirme ile aynıdır. Biçimlendirme işlemi yapılacak disk bilgisayara bağlandıktan sonra Bilgisayar penceresi açılır (Resim 2.7). Resim 2.6: Görev çubuğu özellikleri Resim 2.7: Bilgisayar penceresi Bilgisayar penceresinde biçimlendirilecek diskin simgesi üzerine sağ tıklanarak Biçimlendir seçeneği seçilir. Flash disk biçimlendirme işlemi aşağıdaki gibi gerçekleşmektedir (Resim 2.8): Resim 2.8: Flash disk özellikleri 52

53 Biçimlendirme penceresi üzerinde Kapasite, Dosya sistemi, Ayırma birimi boyutu varsayılan olarak ayarlanmaktadır. Bu ayarlar değiştirilebilir. Birim etiketi belirlendikten sonra biçimlendirme penceresi üzerinde bulunan Başlat düğmesine tıklanır (Resim 2.9). Resim 2.9: Biçimlendirme penceresi Biçimlendirme işlemine başlamadan önce ekrana tüm verilerin silineceğine dair uyarı iletisi gelir Tamam seçeneği tıklandıktan sonra biçimlendirme işlemi başlar (Resim 2.10). İşlem, Biçimlendirme tamamlanma uyarı penceresi nde Tamam düğmesine tıklanarak sonlandırılır (Resim 2.11). Resim 2.10: Uyarı penceresi Resim 2.11 Biçimlendirme tamamlanma uyarı penceresi uyarı Depolama birimlerini biçimlendirme işleminde, depolama aygıtındaki tüm bilgiler silineceğinden biçimlendirme işleminden önce gerekli bilgilerin yedeğini almayı unutmayınız. 53

54 f. Gerekli yardım fonksiyonlarını kullanma: Windows 7 işletim sistemiyle ilgili herhangi bir konu hakkında yardım ve destek için Başlat menüsündeki Yardım ve Destek seçeneği kullanılır (Resim 2.12). Yardım ve Destek penceresinde, arama bölümüne konu yazılarak istenilen konu hakkında yardım görüntülenir. İşletim sisteminin kendine ait bit yardımı bulunmaktadır ancak alınacak yardımın niteliğine göre çevrimiçi (online) yardım da alınabilir. Online yardım seçeneği yardım penceresinin alt kısmında bulunmaktadır. Resim 2.12: Yardım penceresi ek bilgi Windows ta yardım ve destek için klavyeden F1 tuşu da kullanılabilir. Değerlendirme Soruları Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 1. Windows 7 işletim sistemi kullanırken herhangi bir konu ile ilgili yardım ve destek için Başlat menüsündeki... kullanılır. 2. Windows 7 işletim sistemini kullanırken bilgisayarı tekrar açmak için Başlat menüsü üzerindeki Kapat seçeneği yanında bulunan sola ok tuşuna basılır,.. seçeneği seçilir. Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 3. Sistem özellikleri penceresi üzerinde donanımla ilgili ayrıntılı bilgi için aşağıdakilerden hangisi seçilir? A) İşlem merkezi B) Sistem koruması C) Aygıt yöneticisi D) Gelişmiş sistem ayarları E) Uzak bağlantı ayarları 4. Aşağıdakilerden hangisi masaüstü ekranında yer almaz? A) Başlat menüsü B) Görev çubuğu C) Program kısa yolları D) Tarih saat E) Aygıtlar 5. Bir flash belleği biçimlendirmek için neler yapılmalıdır? 6. Görev çubuğunun masaüstü ekranındaki konumunu ayarlamak için neler yapılmalıdır? 54

55 B MASAÜSTÜ EKRAN GÖRÜNTÜSÜNÜN YAPILANDIRILMASI Konuya Hazırlık 1. Kısayol hakkında bildiklerinizi söyleyiniz. 2. Masaüstü simgeleri hakkında bildiklerinizi söyleyiniz. 1. SİMGELERLE (İKONLARLA) ÇALIŞMA Windows 7 de işlemlerin hızlı ve kolay yapılması için temel masaüstü simgeleri vardır. İşletim sistemi ilk kurulduğunda varsayılan olarak masaüstünde yalnızca Geri Dönüşüm Kutusu bulunur. Masaüstü simgelerini ekleyip çıkarmak için masaüstüne sağ tıklayıp kişiselleştirme seçilir. Gelen pencereden Masaüstü simgelerini değiştirin seçeneği seçilerek masaüstü simgeleri eklenip çıkarılabilir (Resim 2.13). Masaüstünde program kısa yolları da bulunmaktadır. Genelde her program kurulduğunda masaüstüne bir kısa yolu eklenmektedir. Masaüstüne, sonradan da kısayol eklenebilir. Resim 2.13: Masaüstü simgelerini değiştirme penceresi a. Masaüstü ekranı simgelerini seçme ve taşıma: Masaüstü simgelerini seçmek için fare ile üzerlerine bir kez tıklamak yeterlidir. Masaüstü simgelerinin yerleri fare ile sürükle bırak yöntemi ile de düzenlenebilir. Simgeleri ekranda farklı bölgelere taşımak için masaüstüne sağ tıklanıp görünüm seçeneğinde Simgeleri otomatik düzenle seçeneğinin pasif durumda olması gerekir (Resim 2.14). Resim 2.14: Masaüstü simge düzenle penceresi 55

56 b. Temel masaüstü ekranı simgelerini tanıtma: Windows 7 temel masaüstü simgeleri Bilgisayar, Kullanıcı Dosyaları, Geri Dönüşüm Kutusu, Ağ ve Denetim Masasıdır. Bilgisayar: Bilgisayardaki tüm sürücülere, dosyalara ve ağ bağlantısına ulaşılan temel masaüstü simgesidir. Bilgisayar penceresinden bilgisayarın bütün birimlerine ulaşılabilir (Resim 2.15). Resim 2.15: Bilgisayar penceresi Kullanıcı dosyaları: Kullanıcının üzerinde işlem yaptığı ofis belgelerinin, görüntü, ses ve film dosyalarının tutulduğu bölümdür (Resim 2.16). Resim 2.16: Kullanıcı dosyaları 56

57 Geri dönüşüm kutusu: Dosya ve klasörlerin silinmek üzere geçici olarak tutulduğu bölümdür. Geri dönüşüm kutusuna atılmış dosya silinmiş değildir. Dosyayı kalıcı olarak silmek için geri dönüşüm kutusuna sağ tıklanarak Geri Dönüşüm Kutusunu Boşalt seçeneği seçilir (Resim 2.17). Geri dönüşüm kutusu penceresi içindeki bir dosyanın silinmesinden vazgeçilmesi durumunda dosya üzerine sağ tıklanarak Geri Yükle seçeneği seçilir. Resim 2.17: Geri dönüşüm kutusu ek bilgi Bir dosyayı geri dönüşüm kutusuna atmadan, doğrudan silmek için silme işleminden önce klavyeden Shift tuşu basılı tutulur. Ağ: Ağ penceresi üzerinde mevcut ağ bağlantıları görünmektedir. Bu pencere üzerinde ağ ile ilgili düzenleme ve tanımlama işlemleri de yapılmaktadır (Resim 2.18). Resim 2.18: Ağ penceresi 57

58 Denetim masası: Windows un yönetimiyle ilgili her türlü ayarlamaların ve düzenlemelerin yapıldığı bölümdür (Resim 2.19). Resim 2.19:Denetim masası Kısayol simgesi ya da masaüstü ekranı menüsü oluşturma: Masaüstünde kısayol oluşturmak için aşağıdaki işlem adımları izlenir: 1. Masaüstünde boş bir alana farenin sağ tuşu tıklandığında çıkan menüden sırayla Yeni ve Kısayol seçeneği seçilir (Resim 2.20). Resim 2.20: Yeni kısayol 2. Ekrana gelen Kısayol Oluştur penceresinden Gözat düğmesi tıklanır (Resim 2.21). Resim 2.21: Gözat penceresi 58

59 3. Kısayolu oluşturulacak hedef seçildikten sonra İleri düğmesi tıklanır (Resim 2.22). Resim 2.22: Kısayol ad verme penceresi 4. Program için bir başlık seç penceresi ekrana gelir. Buraya kısayol için bir isim girilir. Son düğmesine tıklanarak işlem tamamlanır (Resim 2.23). Resim 2.23: Kısayol isim verme penceresi 5. Masaüstüne oluşan kısayol simgesi aşağıdaki gibidir (Resim 2.24). Resim 2.24: Kısayol simgesi ek bilgi Dosya üzerine sağ tıklayıp Gönder seçeneği altında yer alan Masaüstü (kısayol oluştur) seçeneği kullanılarak da masaüstüne kısayol oluşturulabilir. etkinlik Siz de D sürücüsünde bulunan bir klasörünüzün masaüstünde kısayolunu oluşturunuz. 59

60 2. PENCERELERLE ÇALIŞMA Windows 7 işletim sistemi, pencereli yapıdan oluşmaktadır. Her menü kendi penceresinde açılmakta, bütün işlemler pencereler üzerinden gerçekleştirilmektedir. a. Araç çubukları: Pencere üzerinde işlemlerin daha kolay yapılmasını sağlayan Windows 7 araç çubuğu, eski Windows sürümlerine göre değişiklik göstermektedir. Windows 7 de araç çubuğu; açılan pencere, program ve dosyanın türüne göre değişim gösterir (Resim 2.25). Araç çubuğu üzerinde bulunan Düzenle menüsü, araç çubuğu üzerinde bulunmayan ek uygulamaların kullanıldığı bölümdür. Resim 2.25: Araç çubuğu b. Bir uygulama penceresinin bölümleri Adres çubuğu: Kullanılan programın, dosya ya da klasörün konumunun olduğu bölümdür. Menü çubuğu: Programda kullanılabilecek menüleri kullanıcıya sunar. Bir menü üzerinde tıklandığında aşağıya doğru komut listesi açılır. Araç çubuğu: Program, klasör ve dosyalar üzerinde hızlı bir şekilde işlem yapılmasını sağlayan bölümdür. Kaydırma çubukları: Pencerelerin düşey ve yatay görünmeyen bölümlerini kaydırma çubukları ile görebiliriz. Durum çubuğu: Durum çubuğu, sayfanın en altında yer alır. Çalıştığımız pencerenin o anki durumu hakkında bilgi verir (Resim 2.26). Adres çubuğu Menü çubuğu Kaydırma çubukları Resim 2.26: Uygulama penceresi bölümleri c. Masaüstü ekranındaki pencereleri taşıma: Windows 7 işletim sisteminde, birden fazla pencere aynı anda kullanabilir. Masaüstünde açık olan pencereler, istenilen yere kolayca taşınabilir. Herhangi bir pencerenin istenilen yere taşınması için sürükle-bırak yöntemi kullanılır. Açık olan bir pencerenin istenilen yere taşınması için fare göstergeci, pencerenin üst kısmına getirilir ve farenin aktif tuşu basılı tutulup sürüklenerek pencere bulunduğu yerden bir başka yere taşınmış olur. 60 Durum çubuğu

61 ç. Uygulama penceresini boyutlandırma: Bilgisayarda açık bulunan herhangi bir pencereyi değişik ölçülerde boyutlandırmak mümkündür. Açık bulunan her pencerenin büyütülmesi, küçültülmesi, daraltılması, genişletilmesi ya da ekranın tamamını kaplaması sağlanabilir. Pencereleri boyutlandırmak için pencerenin sağ üst kısmında yer alan Pencere Denetim düğmeleri kullanılır. Elle boyutlandırmak için ise pencerenin kenar noktalarına gelerek sürükle bırak yöntemiyle pencere boyutlandırılır. d. Uygulama penceresini açma kapama: Bir uygulama penceresinin açılması için pencere simgesine çift tıklamak yeterlidir. Simge çift tıklandığı zaman pencere açılır. Açılan bir pencerenin kapatılması için pencerenin üst kısmında yer alan düğmesi tıklanır. Dosya menüsündeki Kapat komutu da pencere kapatmak için kullanılabilir. ek bilgi Pencere kapatmak için klavyeden Alt+ F4 tuş birleşimi de kullanılabilir. e. Açık pencereler arasında hareket edebilme: Masaüstünde açık olan pencereler arasında hareket edebilmek için istenen pencere üzerine tıklanır, pencere aktif hâle gelir. Pencerelerin görev çubuğu üzerindeki simgeleri aracılığıyla pencereler arasında geçiş yapılır. ek bilgi Pencereler arasında geçiş yapmak için klavyeden Alt +Tab tuş birleşimi de kullanılabilir. Değerlendirme Soruları Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz çubuğu çalıştığımız pencerenin durumu hakkında bilgi verir. 2. Kullanıcının işine yaramayan dosyalar, klasörler ve tüm nesneler silinmek üzere gönderilir. Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 3. Aşağıdakilerden hangisi bir uygulama penceresinde bulunmaz? A) Adres çubuğu B) Araç çubuğu C) Menü çubuğu D) Görünüm çubuğu E) Durum çubuğu 4. Aşağıdakilerden hangisi, pencereler arasında geçiş yapmanın klavyedeki kısayoludur? A) F4 B) Alt + F4 C) Alt + Tab D) Ctrl + A E) Alt +A 5. Masaüstünde açık bulunan pencereyi, istenilen bir konuma taşımak için kullanılan adımlar nelerdir? 6. Pencere denetim düğmelerinin adları ve görevleri nelerdir? 61

62 C BASİT DÜZENLEMELER YAPMA Konuya Hazırlık 1. Bilgisayarda yazı yazarken ne tür programlar kullandınız? 1. METİN DÜZENLEME Bilgisayarda metin düzenlemek için kullanılan programlara kelime işlemci programlar denir. Kelime işlemci programlarıyla oluşturulan belgelerde metnin yanı sıra tablo, grafik, resim de kullanılabilir. a. Metin düzenleme uygulamasını başlatma ve dosya oluşturma: Windows 7 de metin düzenleme programı olarak WordPad yer almaktadır. WordPad uygulamasını başlatmak için Başlat menüsünden Tüm Programlar/donatılar/WordPad seçilerek WordPad uygulaması başlatılır (Resim 2.27). WordPad uygulamasında, metin düzenlendikten sonra başlık çubuğu üzerinde yer alan disket simgesine tıklandığında Farklı Kaydet penceresi açılır. Gelen pencerede dosya adı girilip Kaydet düğmesine basılarak dosya oluşturulur. Resim 2.27: WordPad ekranı b. Dosyayı dizine kaydetme: WordPad de hazırlanmış olan belgeyi, Windows ta oluşturulmuş olan bir klasör içine kaydetmek için WordPad düğmesine tıklanır ve kaydet seçeneği seçilir. WordPad de hazırlanan belgeyi WordPad düğmesindeki kaydet seçeneği seçerek kaydettiğimizde varsayılan olarak Kitaplıklar, Belgeler klasörüne kaydedilir. Kullanıcı isterse Farklı Kaydet penceresi üzerinden konum değiştirerek farklı dizine de kaydedebilir (Resim 2.28). Resim 2.28: Farklı kaydet penceresi ek bilgi WordPad de belgeyi kısayoldan kaydetmek için başlık çubuğu üzerinde bulunan seçilebileceği gibi klavyeden Ctrl +S kısayolu da seçilebilir. simgesi 62

63 c. Dosyayı diskete kaydetme: WordPad uygulamasında oluşturulan belgeyi diskete kaydetmek için WordPad düğmesinden Farklı Kaydet seçilir. Farklı kaydet iletişim kutusundaki hızlı erişim düğmelerinden disket ya da taşınabilir depolama simgesi seçilir. Konum olarak taşınabilir depolama birimi düzenlendikten sonra Kaydet düğmesine tıklanır (Resim 2.29). Resim 2.29: Flash diske kaydet ç. Metin düzenleme uygulamasını ya da kelime işlemcisini kapatma: WordPad ı kapatmak için Word- Pad düğmesine tıklanarak Çıkış seçeneği seçilir. Başlık çubuğu üzerinde bulunan çıkış simgesi seçilerek de bu uygulama sonlandırılabilir. Değerlendirme Soruları Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 1. Bilgisayarda metin düzenlemek için kullanılan programlara... programları denir. 2. WordPad uygulamasında belgeyi kaydetmek için.. düğmesine tıklanarak.. seçeneği seçilir. Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 3. WordPad de bir uygulama başlatmak için aşağıdaki adımlardan hangisi kullanılır? A) Başlat /Tüm programlar/wordpad B) Başlat/Denetim masası/wordpad C) Başlat/Tüm programlar/başlangıç/wordpad D) Başlat/Tüm programlar/donatılar/wordpad E) Başlat/Tüm programlar/başlangıç 4. WordPad de yazılmış olan belgeyi, diskete kaydetmenin işlem adımları nelerdir? 5. Kelime işlemcisini kapatmak için kullanılan yöntemler nelerdir? 63

64 D DOSYALARI DÜZENLEME Konuya Hazırlık 1. Dosya uzantısı hakkında bildiklerinizi söyleyiniz. 2. Dosya bulma konusu hakkında bildiklerinizi söyleyiniz. 1. DİZİNLER (KLASÖRLER) VE DOSYALAR Bilgisayarda en temel bilgiler, dosyalarda bulunur. Dosyaların karışıklığa neden olmaması için dizin (klasör) kullanılır. Dizinler içinde alt dizinlerde oluşturulmaktadır. a. Temel dizin yapısı: Bilgisayardaki bilgi kümelerine dosya denir. Dosyalar, dizinlere (klasörlere) kaydedilir. Bütün dizinleri kapsayan dizin ana dizin (root directory) olarak adlandırılır. Herhangi bir dizinin altında açılan dizin ise alt dizin (sub directory) adını alır. b. Dizin ve alt dizin oluşturma: Masaüstüne klasör (dizin) oluşturmak için boş bir alanda farenin sağ tuşu tıklanır ve açılan menüden Yeni seçeneğinin üzerine gelerek Klasör seçeneği seçilir, Yeni Klasör adında bir klasör eklenmiş olur. Bu yöntemle sabit disk veya disket üzerine ya da klasörün içine de klasör oluşturulabilir. c. Dizin özellikleri: Masaüstünde bir klasöre ait özellikleri görebilmek için klasörün üzerine sağ tıklanıp Özellikler seçeneği seçilir. Ekrana Yeni Klasör Özellikleri penceresi gelir. ç. Dosya çeşitleri: Bilgisayarda kullanılan farklı dosya türleri vardır; sistem dosyaları, program dosyaları, resim dosyaları, müzik dosyaları bunlardan sadece birkaçıdır. Dosyalar, dosya adı ve dosyanın uzantısı olmak üzere iki kısımdan oluşmaktadır; dosyaların türlerini belirleyen, dosya uzantılarıdır. Dosya türleri, kullanılan programlara göre farklılık gösterebileceği gibi aynı işe hizmet eden farklı dosya türleri de olabilir. Örneğin bir word belgesi. doc uzantısını alırken excel belgesi. xls uzantısını alabilmektedir. Aynı işi yapmak için farklı dosya türleri de olabilmektedir. Örneğin. avi,.wmv,.mpeg,.mp4 dosya uzantılarının hepsi video dosyalarıdır. d. Dosya özellikleri: Kullanıcının oluşturduğu her dosyanın kendine ait özellikleri vardır. Özelliklerini görebilmek için dosyanın üzerine gelerek farenin sağ tuşuna tıklanır ve açılan menüden Özellikler komutu seçilir. Ekrana özellikler penceresi gelir (Resim 2.30). Resim 2.30: Dosya özellikleri Bu kutuda dosyanın adı, dosyanın türü, dosyanın nerede kayıtlı olduğu, ne kadar yer kapladığı, ne zaman oluşturulduğu, ne zaman değişiklik yapıldığı gibi bilgiler vardır. Bu iletişim kutusunda dosyanın önceden belirlenmiş olan özellikleri değiştirebilir. etkinlik Siz de kendiniz bir klasör ve dosya oluşturunuz ve oluşturduğunuz dosyanın özelliklerini sınıf ortamında paylaşınız. 64

65 e. Dosya ve dizinleri yeniden isimlendirme: Dosya ve dizin isimleri kolayca değiştirilebilir. Değiştirilecek olan dosya ve dizinin seçili olması gerekir. Dizin veya dosya seçili iken üzerinde fare ile sağ tıklanarak Yeniden Adlandır seçeneği seçilerek isim değiştirme işlemi yapılır (Resim 2.31). Resim 2.31: Yeniden adlandırma ek bilgi Dosya ve dizin ismi üzerine bir kez tıkladıktan bir iki saniye sonra tekrar tıklayarak değiştirilebileceği gibi seçili iken klavyeden F2 tuşuna basılarak da isim değişikliği yapılabilir. 2. DOSYA İŞLEMLERİ Dosya üzerinde işlem yapmak için önce dosyanın seçili hâle getirilmesi gerekir. Dosyanın yeri değiştirilebilir, farklı kayıt ortamına kaydedilebilir ve silinebilir. a. Dosya seçme: Dosya seçmek için farenin sol tuşu ile dosya üzerine bir kez tıklamak yeterlidir. Eğer birden fazla dosya seçilecekse bu birkaç yöntemle yapılabilir: Sürükle bırak yöntemi ile istenilen dosyalar seçilir. Ctrl+A tuş birleşimi ile bir dizin içindeki bütün dosyalar seçilir. Shift tuşu ve fareyle blok seçim yapılır. Ctrl tuşu ve fareyle bir grup dosya içinden istenilen dosyalar seçilir. b. Kopyalayıp yapıştırma: Dosyalar farklı dizinlere kopyalanabilir. Kopyalanacak dosya üzerine sağ tıklayıp Kopyala komutu seçildikten sonra hedef konuma gidilip sağ tıklanarak Yapıştır seçeneği seçilir. ek bilgi Kopyala işlemi için klavyeden Ctrl + C, yapıştırma işlemi için Ctrl + V kısa yolları da kullanılabilir. c. Verileri farklı kayıt ortamına kopyalama: Bilgisayarda kayıtlı herhangi bir dosya ya da klasörü farklı bir kayıt ortamına kopyalamak mümkündür. Dosya başka bir disk bölümüne, flash diske, hafıza kartına veya harici disklere kopyalanabilir. Dosya seçili hale getirilip Kopyala seçeneği seçildikten sonra Bilgisayarım penceresinde istenilen sürücü seçilerek Yapıştır seçeneği seçilir. Optik disklere kayıt işlemi farklılık gösterdiğinden işletim sistemi bünyesinde bulunan veya sonradan kurulan özel programlar aracılığıyla kopyalama işlemi gerçekleştirilir. ç. Dosya silme: Kullanıcı, işine yaramadığını düşündüğü dosyaları silmek isteyebilir. Silinmek istenen dosya seçili hâle getirilip klavyeden Delete tuşuna basılabildiği gibi dosya üzerine sağ tıklanıp Sil komutuyla ya da sürükle bırak yöntemi ile Geri Dönüşüm Kutusu üzerine sürüklenebilir. d. Seçilmiş olan dizinleri silme: Dosya silme ile dizin silme arasında yöntem olarak bir farklılık yoktur. Silinmek istenen dizin seçildikten sonra dosya silme işleminde kullanılan yöntemler kullanılır. 65

66 3. ARAMA a. Bul komutunu kullanma: Bilgisayarda kayıtlı dosyaya, klasöre, programa ya da kişi bilgilerine ulaşmak mümkündür. Arama yapmak için Başlat menüsünde yer alan arama çubuğu kullanılır (Resim 2.32). Resim 2.32: Arama çubuğu b. Gelişmiş arama: Bilgisayar penceresi üzerinden, istenilen sürücü veya klasör içerisinde arama yapılabilir. Arama filtresi uygulamak için arama çubuğuna bir kez tıklanır. Açılan pencereden Değiştirme tarihi ya da dosya Boyutuna göre arama filtresi uygulanabilir (Resim 2.33). Resim 2.33:Gelişmiş arama Değerlendirme Soruları Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 1. Bilgisayardaki bilgi kümelerine. denir. 2. Dosya veya dosyaları bulmak için... menüsünde yer alan çubuğu kullanılır. Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 3. Aşağıdakilerden hangisi dosya özellikleri penceresinde yer almaz? A) Dosya adı B) Dosya türü C) Kayıt yeri D) Dosya boyutu E) Silinme tarihi 4. Aşağıdakilerden hangisi dizin içindeki tüm dosyaları seçmek için kullanılan kısa yoldur? A) CTRL+A B) CTRL+C C) CTRL+V D) CTRL+X E) CTRL+P 5. Dosya seçme yöntemlerini yazınız? 6. Dosya ve dizini yeniden adlandırmak için kullanılan yöntemleri yazınız? 66

67 E YAZDIRMA Konuya Hazırlık 1. Bir bilgisayara birden fazla yazıcı bağlanabilir mi? 1. YAZICI YÜKLEME Bilgisayarda var olan belgelerin kâğıda aktarılması için bilgisayara bağlı yazıcının olması gerekir. Bilgisayara herhangi bir yazıcı eklemek için aşağıdaki işlem adımları izlenir: 1. Başlat menüsünde yer alan Aygıtlar ve Yazıcılar seçeneği seçilir (Resim 2.34). Resim 2.34: Başlat, Aygıtlar ve yazıcılar 2. Aygıtlar ve yazıcılar penceresinden Yazıcı ekle komutu tıklanır (Resim 2.35). Resim 2.35: Aygıtlar ve yazıcılar 3. Yazıcı ekle penceresinde yazıcının bilgisayara bağlantı şekline göre Yerel yazıcı ekle veya Ağ yazıcısı, kablosuz yazıcı veya Bluetooth yazıcı ekle seçeneği seçilir. Yazıcı bilgisayara bağlı ise yerel yazıcı seçeneği seçilir (Resim 2.36). Resim 2.36: Yazıcı ekle penceresi 67

68 4. Yazıcılar bilgisayara çeşitli şekillerde bağlanabilir. Bunlar LPT, USB, kablosuz veya Bluetooth bağlantısı olabilir. Yazıcının bağlantı özelliğine göre uygun bağlantı noktası seçilip ileri düğmesi tıklanır (Resim 2.37). Resim 2.37: Yazıcı bağlantı noktası seçimi 5. Yazıcı sürücüsünü yükle penceresinde karşımıza üç seçenek çıkmaktadır: İlk seçenek, Windows un bünyesinde olan yazıcı marka ve modelleridir. Buradan yazıcı mevcutsa kurulum yapılabilir. İkinci seçenek Disketi Var seçeneği, bir depolama aygıtından ya da İnternetten indirilmiş sürücü ile kurulum yapılabilir. Son seçenek Windows Update seçeneğidir. Bu seçenekle online (çevrimiçi) olarak Windows Update e bağlanılır. Windows buradan yazıcın marka ve modeline ait olan sürücüyü bulur ve kurulumu gerçekleştirir (Resim 2.38). 2. YAZICIDAN BASKI ALABİLME Resim 2.38: Yazıcı marka, model seçimi Windows 7 işletim sistemi altında çalışan programlar üzerinde yazıcıdan çıktı alma işlemleri birbirine benzerdir. Araç çubuğu üzerinde bulunan simgesi tıklanarak baskı alınabilir. Dosya menüsünden Yazdır seçeneği seçildiğinde aşağıdaki pencere ekrana gelir (Resim 2.39). Seçilecek yazıcının adı Belgenin yazdırılacak bölümü Her sayfa için kopya sayısı Resim 2.39: Yazdır penceresi Yazdırma penceresi üzerinde gerekli düzenlemeler yapıldıktan sonra tamam seçeneği seçilerek baskı alma işlemi gerçekleşmiş olur. ek bilgi Yazıcıdan çıktı almak için Ctrl + P kısayolu da kullanılabilir. 68

69 3. VARSAYILAN YAZICIYI DEĞİŞTİRME Bilgisayarda eğer birden fazla yazıcı kullanılıyorsa yazıcılardan bir tanesi varsayılan yazıcı olarak kullanılmaktadır. Varsayılan yazıcı, baskının hiçbir değişiklik yapılmadığında hangi yazıcıya gönderileceğinin belirlenmesi işlemidir. Varsayılan yazıcıyı değiştirmek için Başlat menüsünden Aygıtlar ve Yazıcılar seçeneği seçilir (Resim 2.40). Resim 2.40: Aygıtlar ve yazıcılar penceresi Aygıtlar ve yazıcılar penceresinde varsayılan yazıcı ve diğer yazıcılar görülür. Varsayılan yazıcının üzerinde işareti bulunur. Varsayılan yazıcıyı değiştirmek için, varsayılan yazıcı olacak yazıcıya sağ tıklayıp Varsayılan yazıcı olarak ata seçeneği seçilir. Değerlendirme Soruları Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 1. Sayfalar belirtilirken farklı sayfa numaraları. işareti ile ayrılır. 2. Yazıcıdan çıktı almak için klavyeden kısayolu kullanılır. Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 3. Bilgisayara yeni bir yazıcı yüklemek için Başlat menüsünden hangi komut seçilir? A) Tüm Programlar B) Varsayılan Programlar C) Yazıcılar ve Fakslar D) Yardım ve Destek E) Belgelerim 4. Aşağıdaki belgelerin hangisinin çıktısı yazıcıdan alınamaz? A) Resim Belgesi B) Metin Belgesi C) Veri tabanı Tablosu D) Web Belgesi E) Ses Belgesi 5. Bilgisayarda yüklü olan yazıcıyı varsayılan yazıcı olarak atamak için hangi işlem adımları izlenir? 69

70 Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. II. ÜNİTE ÖLÇME DEĞERLENDİRME SORULARI 1. Aşağıdaki simgelerden hangisi WordPad de hazırlanmış olan belgeyi kaydetmeye yarar? A) B) C) D) E) 2. Bilgisayarın Sistem Özelliklerini görebilmek, aşağıdaki işlem adımlarından hangisiyle gerçekleştirilir? A) Bilgisayarım simgesine sağ tıklayıp Özellikler seçeneği seçilir. B) Başlat menüsünden Özellikler seçeneği seçilir. C) Masaüstüne sağ tıklayıp Özellikler seçeneği seçilir. D) Başlat Menüsünden Tüm Programlar seçilir. E) Başlat menüsünden Yardım ve Destek seçilir. 3. Klavye kısayol tuşlarını kullanarak Kopyala-Yapıştır işlemleri, aşağıdaki seçeneklerin hangisinde doğru sıralanmıştır? A) Ctrl+X,, Ctrl+C B) Ctrl+C, Ctrl+V C) Ctrl+P, Ctrl+X D) Ctrl+X, Ctrl+B E) Ctrl+X, Ctrl+Y 4. Aşağıdakilerden hangisi temel masa üstü simgelerinden biri değildir? A) Bilgisayar B) Kullanıcı Dosyaları C) Donatılar D) Denetim Masası E) Ağ 5. Dosya hakkında aşağıdakilerden hangisi belirlenemez? A) Değitirme tarihi B) Boyut C) Dosya adı D) Aranacak dizin E) Simge durumu 6. Bilgisayarda bazı dosya çeşitlerinin isimleri nelerdir? 7. Bilgisayarda bulunan bir dosyayı silmek için hangi işlem adımları kullanılır? 8. Bilgisayarın özelliklerini görebilmek için hangi işlem adımları izlenir. Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 9. Üzerinde Başlat menüsü, Hızlı Başlat vb. ögeler bulunan masaüstü ögesi Program ve dosyalara doğrudan ulaşmak için. kullanılır. Aşağıdaki tümcelerde verilen bilgi doğru ise tümcenin başına D, yanlış ise Y yazınız. 11. ( ) Görev çubuğunun masaüstündeki konumu değiştirilebilir. 12. ( ) Alt + F5 kısa yolu bilgisayarı kapatmak için kullanılmaktadır. 13. ( ) Bilgisayar simgesi Windows 7 ilk kurulduğunda masaüstünde varsayılan olarak yer almaktadır. 14. ( ) Windowsta açık pencereler arasında geçiş yapmak için klavyeden Alt + Tab kısa yolu kullanılır. 15. ( ) Dosya ve dizin ismini değiştirmek için klavyeden F3 tuşu kullanılmaktadır. 70

71 III. KELİME İŞLEM PROGRAMI Ünite A. BAŞLANGIÇ B. TEMEL İŞLEMLER C. BİÇİMLEME D. SAYFA BİÇİMLEME E. YAZDIRMA F. İLERİ ÖZELLİKLER 71

72 A BAŞLANGIÇ Konuya Hazırlık 1. Bildiğiniz kelime işlemci programlarını söyleyiniz. Yazının icadından itibaren insanlar, yaptıklarını kayıt altına almışlardır. Günümüze kadar gelen bu kayıtlar, devletlerin resmî belgeleri olabileceği gibi kişilerin mektupları veya günlükleri de olabilir. Teknolojik gelişmelerden metin yazımı da nasibini almıştır. Günümüzde metin düzenlemede kalem, yerini bilgisayar programlarına terk etmiştir. Metin yazmak ve üzerinde işlem yapmak için kullanılan programlar kelime işlemci programlardır. Kelime işlemci program olarak piyasada pek çok program bulmak mümkündür. Yaygın olarak kullanılan kelime işlemci programlardan bir tanesi de Microsoft Office paketi içinde yer alan Word programıdır. MS Word ün günümüzde 2003, 2007 ve 2010 sürümleri kullanılmaktadır. Bu sürümlerin kullanım açısından farklılıkları olmasına rağmen birinin kullanım mantığını öğrenen kullanıcı diğerlerini de kullanabilir. 1. KELİME İŞLEMCİYLE İLK ADIMLAR Metin düzenlemeye geçmeden önce kelime işlemci uygulaması ile ilgili bilinmesi gereken birtakım işlemler vardır. Bunlar; kelime işlemci uygulamasını açma, kayıtlı bir dosyayı açma, birden çok belgeyle çalışma, yardım fonksiyonlarını kullanma, yeni belge açma, belgeyi kaydetme ve farklı dosya biçiminde kaydetme, belgeyi ve kelime işlemci uygulamasını kapatmadır. a. Kelime işlemci uygulaması açma: Başlat menüsü/ Tüm Programlar/ Microsoft Office/Microsoft Office Word 2007 adımları takip edildiğinde kelime işlemci uygulaması açılır (Resim 3.1). Word 2007 kelime işlemci uygulamasında eski sürümlerde yer alan açılır menülerin yerine sekmeli yapı kullanılmaktadır. Eski sürümlerde Dosya menüsünde yer alan işlemler simgesi altından yapılmaktadır (Resim 3.2). Resim 3.1: Kelime işlemi uygulamasını açma Ofis düğmesi Cetveller Şerit Başlık çubuğu Çalışma sayfası Resim 3.2: Word 2007 arayüzü Durum çubuğu 72

73 ek bilgi Başlat menüsü üzerinden kelime işlemci uygulaması başlatma birkaç adım gerektirdiği için masaüstüne kısayol oluşturarak işlem adımı kısaltılabilir. b. Kayıtlı bir dosyayı açma: Word 2007 de kayıtlı dosyayı açmak için ofis düğmesine tıklanarak aç seçeneği seçilir veya hızlı erişim araç çubuğunda yer alan simgesi seçilir (Resim 3.3). Resim 3.3: Dosya açma Word 2007 de belgeler varsayılan olarak Kullanıcı dosyaları/kitaplıklar/belgeler dizinine kayıt edilir. Aç komutu verildiğinde yine bu dizin açılmaktadır (Resim 3.4). Resim 3.4: Dosya aç menüsü ek bilgi Word sürümlerinde kayıtlı belgeyi açmak için klavyeden Ctrl + O kısayolu kullanılabilir. c. Birden çok belgeyle çalışmak: Word de aynı anda birden çok belgeyle çalışılabilir. Çalışılan belgeler yeni açılan belge olabileceği gibi kayıtlı belgelerde olabilir. Word de yeni açılan belgeler Belge1, Belge2, Belge3 şeklinde devam eder (Resim 3.5). Resim 3.5: Birden çok dosyayla çalışmak ek bilgi Açık Word belgeleri arasında geçiş görev çubuğu üzerinden yapılabileceği gibi Alt + Tab tuş birleşimiyle de sağlanabilir. 73

74 ç. Yardım fonksiyonlarını kullanma: Word de şerit üzerinde bulunan simgesine tıklandığında Word yardım penceresi açılır. Pencere üzerinde bulunan arama çubuğuna konu yazılarak istenilen konu hakkında yardım alınır. Word yardım penceresin alt kısmından istenirse yardım çevrim içi (online) olarak alınır (Resim 3.6). Resim 3.6: Yardım penceresi ek bilgi Word açık olduğu süre boyunca F1 tuşuyla da yardım penceresi açılabilir. d. Yeni belge açma: Word 2007 de Ofis düğmesinden yeni seçeneği seçildiğinde yeni belge penceresi açılır. Pencere üzerinde Boş ve yeni Word belgesi, Yüklü Şablonlardan belge ve Microsoft Office Online üzerinden şablonlar seçenekleri bulunmaktadır. Eğer boş Word belgesi açılacaksa Hızlı Erişim Araç Çubuğu üzerinden simgesi kullanılarak kısayoldan boş belge açılır (Resim 3.7). Resim 3.7: Yeni belge penceresi ek bilgi Boş word belgesi açmak için klavyeden Ctrl +N kısayolu kullanılabilir. e. Belgeyi kaydetme: Word 2007 de belgeyi kaydetmek için Ofis düğmesinden Kaydet seçeneği seçilir. Belge ilk defa kaydedilecekse Farklı Kaydet penceresi açılır ve burada dosya adı belirlenerek kaydet düğmesine basılarak kaydetme işlemi tamamlanır. Belge kaydetme işlemi hızlı erişim araç çubuğu üzerinden simgesiyle de gerçekleştirilir. ek bilgi Belgeyi kaydetmek için klavyeden Ctrl + S kısayolu kullanılabilir. etkinlik Boş bir Word belgesini uygulama yapmak için etkinlikler ismiyle Kitaplıklar, Belgeler dizinine kaydediniz. 74

75 f. Belgeyi farklı kaydetme: Önceden kaydedilmiş bir belge farklı isimle, farklı konuma veya farklı kayıt ortamına kaydedilebilir. Bunun için Ofis düğmesine tıklayarak Farklı Kaydet seçeneği seçilir. Açılan farklı kaydet penceresi üzerinden istenilen işlem gerçekleştirilir (Resim 3.8). Resim 3.8: Farklı kaydet g. Belgeyi farklı dosya biçiminde kaydetme: Word de farklı dosya türlerinde kayıt yapılabilir. Farklı dosya biçiminde kayıt edilecek belge, yeni bir belge olabileceği gibi daha önceden kaydedilmiş belge de olabilir. Bu işlem için farklı kaydet penceresinde bulunan kayıt türü bölümü kullanılır (Resim 3.9). Resim 3:9: Farklı dosya biçiminde kaydetme etkinlik Daha önceden Belgeler dizinine kaydetmiş olduğunuz etkinlikler belgesini farklı dosya türlerinde kaydediniz. ğ. Belgeyi kapatma: Word 2007 de üzerinde işlem yapılan belgeyi kapatmak için ofis düğmesinden Kapat seçeneği seçilir (Resim 3.10). Resim 3.10: Belge kapatma h. Kelime işlemci uygulamasını kapatma: Kelime işlemci uygulamasını kapatmak için ofis düğmesine tıklanarak Word den Çık seçeneği seçilir. Başlık çubuğu üzerinde yer alan simgesiyle program kısayoldan kapatılır. 2. TEMEL AYARLARI YAPMA Word 2007 sayfa görüntüsü değiştirilebilir, araç çubuğu özellikleri değiştirilebilir ve sayfa görüntüsü büyütüp küçültülebilir. a. Sayfa görünümlerinin değiştirilmesi: MS Word de çalışılan belgenin niteliğine göre farklı görünüm türleri seçilebilir. Bunun için Görünüm sekmesi içinde Belge Görünümleri grubu kullanılır. Sayfa görünümleri durum çubuğu üzerinde bulunan kısayol simgeleri ile de değiştirilir (Resim 3.11). 75 Resim 3.11:Belge görünümleri

76 b. Sayfa görüntüsünü büyütme: Word de sayfa görünümünü büyütmek için Görünüm sekmesinde yer alan Yakınlaştır grubu kullanılır. Yakınlaştırma simgesine tıkladığında yakınlaştırma penceresi açılır. Yakınlaştırma işlemi durum çubuğu üzerinde bulunan simgesiyle gerçekleştirilebilir (Resim 3.12). Resim 3.12: Yakınlaştırma penceresi c. Araç çubuğu özelliklerini değiştirme: Word 2007, önceki Ofis Word sürümlerinin aksine sekmeli yapıdan oluşmaktadır. İşlemlere ait komutlar sekmeler içinde yer almaktadır. Bunun haricinde sık kullanılan işlemler için başlık çubuğu üzerinde Hızlı Erişim Araç Çubuğu nu Özelleştir düğmesi bulunmaktadır. Hızlı erişim araç çubuğunun yanında bulunan açılır kutuda var olan komutlar eklenip çıkartılabilir. Bu listede yer almayan komutlar için Diğer Komutlar seçeneği kullanılmaktadır (Resim 3.13). 3. BELGE ALIŞVERİŞİ Resim 3.13: Hızlı erişim araç çubuğu Word de hazırlanmış belgeler ya da faks yoluyla başka ortamlara gönderilebilir. Belge alışverişi için ofis düğmesine tıklayıp Gönder seçeneği seçilir. Gönder seçeneği ile belge E-posta, PDF Eki, XPS Eki ve İnternet Faksı olarak gönderilebilir (Resim 3.14). Resim 3.14: Belge alışverişi 76

77 Değerlendirme Soruları Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 1. Metin düzenlemek için kullanılan programlar programlardır. 2. Bir belgeyi kaydetmek için. düğmesinden. seçeneği seçilir. Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 3. Önceden kaydedilmiş Word belgelerinin açılma yöntemleri nelerdir? Bir Word belgesini flash diske kaydetmek için gerekli adımları yazınız Aşağıdakilerden hangisi MS Word de bir görünüm çeşidi değildir? A) Web düzeni B) Sayfa düzeni C) Okuma düzeni D) Anahat E) Grafik düzeni 6. MS Word de belgeyi yakınlaştırmak için hangi sekme kullanılır? A) Dosya B) Düzen C) Görünüm D) Biçim E) Ekle 77

78 B TEMEL İŞLEMLER Konuya Hazırlık 1. Kelime işlemci programda metin yerleştirme hakkında bildiklerinizi söyleyiniz. 2. Kelime işlemci programda metin seçme hakkında bildiklerinizi söyleyiniz. Word de metin düzenlerken imlecin olduğu yere dikkat etmek gerekir. Yapılan işlemin sonucu ekranda görünen yere göre değil imlecin olduğu yere göre uygulanır. 1. METNİ YERLEŞTİRME Word de metni sayfaya yerleştirmek için bir çaba harcamaya gerek yoktur. Sayfa yapısı varsayılan olarak ayarlanmış şekilde gelmektedir. Bu ayarlar olduğu gibi kullanılabileceği gibi sonradan değiştirilebilir. a. Metni araya ekleme: Word de metne yapılacak ekleme işleminde imlecin konumu önemlidir. İmleç nerde ise ekleme işlemi oraya yapılacaktır. İmleci konumlandırmak için klavyeden yön tuşları ve fare kullanılır (Resim 3.15). Resim 3.15: Yön tuşları etkinlik Daha önce belgeler klasörüne kaydettiğiniz etkinlikler belgesini açarak isim, soy isim, sınıf numara ile birlikte ders isimlerininizi belgeye kaydediniz. b. Yapılan işlemi geri alma: Word 2007 de yapılan işlemi geri almak için hızlı erişim araç çubuğu üzerinde bulunan geri al simgesi kullanılır. Geri alma işlemini iptal etmek için yinele simgesi kullanılır. ek bilgi Yapılan işlemi geri almak için klavyeden Ctrl + Z, yineleme işlemi için ise Ctrl + Y kısayolu kullanılabilir. c. Araya özel harf ya da sembol ekleme: Klavye üzerinde bir takım özel karakter ve semboller yer almaktadır. Metin düzenlerken bazen ihtiyaç duyulan semboller klavye üzerinde bulunmaz. Bu durumda Word de Ekle sekmesi Simgeler grubunda yer alan Simge seçeneği kullanılır. Simge düğmesine tıklandığında sık kullanılan simgelerle beraber tüm simgeler seçeneği görülür. Tüm simgeler seçeneği seçildiğinde simge penceresi açılır. Pencere içinden uygun simge seçilerek ekle düğmesine tıklanarak simge belgeye eklenir (Resim 3.16). Resim 3.16: Simge penceresi 78

79 etkinlik Etkinlikler belgesini açarak 4 x -1, α=30, β=40 formüllerini yazmaya çalışınız. ç. Belge arasına sayfa sonu ekleme: Word 2007 de belge arasına sayfa sonu eklemek için Ekle sekmesinde Sayfalar grubundan Sayfa Sonu seçeneği seçilir. Sayfa sonu bir sayfayı tamamlamadan yeni sayfaya geçmeyi sağlar (Resim 3.17). Resim 3.17: Sayfa sonu ek bilgi Sayfa sonu eklemek için klavyeden Ctrl + enter kısayolu da kullanılabilir. 2. METİN SEÇME Metin üzerinde biçimlendirme yapmak için önce metnin seçili hâle getirilmesi gerekir. Metin seçme işlemleri fare ve klavye yardımıyla yapılmaktadır. Fare ile seçim yapma Sürükle bırak yöntemi: Seçilmek istenilen bölge seçili hâle getirilir. Çift tıklama: Kelime üzerine çift tıklanarak seçili hâle getirilir. Üç kez tıklama: Bir paragraf içersindeki herhangi bir kelimeye üç kez tıklayarak paragraf seçili hâle getirilir. Shift tuşu ile seçim: İmlecin bulunduğu yerden itibaren Shift tuşuna basılarak blok hâlinde seçim yapılmış olur. Ctrl tuşu ile seçim: Ctrl tuşuna basılarak metnin farklı bölümlerinden seçimler yapılabilir. Alt tuşu ile seçim: Alt tuşuna basılarak metinden bağımsız olarak blok hâlinde seçimler yapılabilir. Fare ile seçim yapma Shift + : Karakter karakter seçim yapmak için kullanılır. Shift + : Satır satır seçim yapmak için kullanılır. Ctrl + Shift + Ctrl +Shift + : Kelime kelime seçim yapmak için kullanılır. : Paragraf paragraf seçim yapmak için kullanılır. ek bilgi Belgenin tümünü seçmek için klavyeden Ctrl + A kısayolu kullanılır. etkinlik Etkinlikler belgenizi açarak klavye ve fare ile seçim yöntemlerini deneyiniz. 79

80 3. METİN DÜZENLEME Bilgisayarın sağladığı önemli kolaylıklardan biri de kopyalama ve taşıma işlemleridir. MS Word de de metin yazımında kopyalama, taşıma ve silme işlemleri etkin bir şekilde kullanılabilir. a. Kopyala ve yapıştır komutlarını kullanma: Kopyalama ve yapıştırma işlemleri çeşitli şekillerde yapılabilir. Kopyalama işleminde dikkat edilmesi gereken nokta kaynak metin seçiminden sonra yapıştırılacak hedefin belirlenmesidir. Kaynak metin seçimi Giriş, pano, Sağ tık, Hedef bölgeye git Giriş, pano, Sağ tık, Ctrl + C Ctrl + V b. Kes ve yapıştır araçlarını kullanma: Kes-yapıştır işlemi yöntem olarak kopyala-yapıştır işlemine benzerdir. Kopyalama işleminde çoğaltma işlemi yapılırken kesme işleminde yer değiştirme işlemi yapılır. Kaynak metin seçimi Giriş, pano, Sağ tık, Hedef bölgeye git Giriş, pano, Sağ tık, Ctrl + C Ctrl + V c. Metni aktif belgeler arasında kopyalama ve taşıma: Kes, kopyala ve yapıştır işlemiyle yöntem olarak aynıdır. Kesme veya kopyalama işleminden sonra hedef seçimi aynı belge üzerinde değil farklı belge üzerinde olmalıdır. Hedef belge bir Word belgesi olabileceği gibi farklı dosya türleri de olabilir. ç. Metni silme: Metin silmek için Klavye üzerinde Delete ve Backspace tuşları kullanılır. Delete tuşu imlecin sağındaki karakterleri, Backspace ise imlecin solundaki karakterleri silmek için kullanılır. 4. ARAMA VE DEĞİŞTİRME Metin üzerinde bazen aranılacak kelimeyi bulmak dakikalar alabilir. MS Word de kelime bulma ve değiştirme için giriş sekmesinde yer alan Bul ve Değiştir komutları bu işlemi çok kısa sürede gerçekleştirir. a. Kelime ya da kalıp arama: Word 2007 de kelime ya da kalıp bulmak için Giriş sekmesinde Düzenleme grubunda yer alan Bul seçeneği seçilir. Bul penceresinde aranan kısma kelime ya da kalıp yazılıp sonrakini bul seçeneği tıklanarak aranan kelime ya da kalıp bulunur (Resim 3. 18). Resim 3.18: Bul penceresi ek bilgi Kelime ya da kalıp bulmak için klavyeden Ctrl + F kısayolu da kullanılabilir. 80

81 b. Kelime ya da kalıp değiştirme: Kelime ya da kalıp değiştirmek için Giriş sekmesi Düzenleme grubunda yer alan Değiştir seçeneği seçilir. Bul-değiştir penceresinde Aranan kısma eski kelime ya da kalıp, Yeni değer kısmına ise eskisinin yerini alacak kelime ya da kalıp yazılır. Sonrakini Bul seçeneği ile tek tek, Tümünü Değiştir seçeneği ile ise uygun şartı sağlayan tüm kelime ya da kalıp değiştirilir (Resim 3.19). Resim 3.19: Bul değiştir penceresi ek bilgi Kelime ya da kalıp değiştirmek için klavyeden Ctrl + H kısayolu da kullanılabilir. etkinlik Çalışma belgeniz içersinde yer alan Bilişim Teknolojisi dersini buldurarak ders ismimi Bil. Tek. olarak değiştiriniz. Değerlendirme Soruları Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 1. Word de belgeye sayfa sonu eklemek için klavyeden tuşlarına basılır. 2. Word de paragraf seçim yapmak için klavyeden. tuşlarına basılır. Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 3. Word de yapılan işlemi geri almak için kullanılacak yöntemler nelerdir? 4. Word de, klavyede bulunmayan harf veya sembolleri eklemek için izlenecek yol nedir? Yazınız Aşağıdakilerden hangisi kesme işlemini yapar? A) Ctrl + X B) Ctrl + C C) D) E) Ctrl + V 6. Aşağıdakilerden hangisi Word de kelime ya da kalıp değiştirmek için kullanılan klavye kısayoludur? A) Ctrl + H B) Ctrl + S C) Ctrl + O D) Ctrl + A E) Ctrl + P 81

82 C BİÇİMLEME 1. METİN BİÇİMLEME Konuya Hazırlık 1. Kelime işlemci programda metin biçimlendirirken yapabileceğiniz değişiklikler neler olabilir? Word 2007 de metin biçimleme işlemleri Giriş sekmesi altında yapılmaktadır. Giriş sekmesi Yazı Tipi grubunun sağ alt köşesinde yer alan iletişim penceresi açma düğmesine tıklandığında yazı tipi penceresi açılmaktadır. Yazı tipi penceresi ile metin biçimleme işlemleri yapılmaktadır (Resim 3.20). Resim 3.20: Yazı tipi penceresi ek bilgi düğmeler bölümle ilgili diğer özellik- Sekme içindeki bölümlerin sağ alt köşesinde bulunan leri uygulamak için iletişim pencerelerini açmaktadır. a. Yazı tipini, biçimini ve boyutunu değiştirme: Word 2007 de yazı tipi ve boyutu ile ilgili düzenlemeler Giriş sekmesinde yer alan Yazı Tipi grubundan yapılmaktadır. Yazı tipi grubunda yazı biçimi ile ilgili düzenlemeler yapılmaktadır (Resim 3.21). Resim 3.21: Yazı tipi ve boyutu b. Eğik, kalın ve altı çizili yazma: Giriş sekmesi Yazı Tipi grubunda yer alan simgeleri sırasıyla metni kalın, eğik ve altı çizili yapmak için kullanılır. Metin seçili hâle getirilip ilgili düğmelere tıklanarak eğik, kalın ve altı çizili biçimleri metne uygulanır. c. Metne farklı renkler uygulama: Metin rengini değiştirmek için Giriş sekmesi Yazı Tipi grubunda yer alan düğmesi kullanılır. Rengi değiştirilecek olan metin seçili hâle getirilip yazı tipi rengi değiştirme düğmesine tıklanırsa düğme altında yer alan renk, metne uygulanır. Metne, farklı renkler uygulanmak istenirse düğmenin yanında yer alan aşağı ok düğmesiyle renk paleti açılır, istenen renk seçilerek metne uygulanır (Resim 3.22). Resim 3.22: Renk paleti 82

83 ç. Hizalam ve sayfa düzeni seçeneklerini kullanma: Hizalama ve sayfa düzeni için Giriş sekmesinde yer alan paragraf grubunda (sola hizala, ortala, sağa hizala, iki yana yasla) hizalama düğmeleri kullanılır. Boş bir Word belgesi açıldığında sayfa düzeni olarak hizalama düğmelerinden biri seçilerek sayfa düzeni olarak kullanılır. Metin içerisinde herhangi bir paragraf seçilerek farklı hizalama seçenekleri de kullanılabilir. etkinlik Etkinlikler belgenizi açarak girmiş olduğunuz ders isimlerini, kalın/ italik/ kırmızı renk/ 14 punto/ Comic Sans yazı tipinde ve iki yana yasla biçiminde yapınız. d. Girinti oluşturma: Girinti oluşturmak için Giriş sekmesinde Paragraf grubunda, Paragraf İletişim Kutusu başlatıcısına tıklanır. Paragraf iletişim penceresinde, girinti bölümünden girinti miktarı düzenlenerek Tamam düğmesine tıklanır. Girinti artırma ve azaltma işlemi için girinti düğmeleri kullanılır (Resim 3.23). Girinti elle cetvel üzerinde girinti düğmeleri yardımıyla istenilen miktarda ayarlanır. (Resim 3.24). Resim 3.23: Girinti menüsü Resim 3.24: Cetvel e. Satır aralığını değiştirme: Satır aralığı giriş sekmesinde paragraf grubunda düğmesiyle düzenlenir. Metin seçilerek satır aralığı düğmesine tıklandığında etkin olan satır aralığı metne uygulanır. Satır aralığını değiştirmek için satır aralığı düğmesindeki aşağı ok tuşuna basıldığında değiştirilebilecek farklı satır aralıkları ve satır aralığı seçenekleri seçeneği görülür. Satır aralığı seçeneklerine tıkladığında paragraf penceresi açılır. Paragraf penceresinde satırdan önce, satırdan sonra ve satır aralığı ayarlamaları yapılarak tamam düğmesi tıklanır (Resim3.25). Resim 3.25: Satır aralığı düzenleme etkinlik Etkinlikler belgesinde yer alan ders isimleri için satırdan önce ve sonra değerlerin 6 birim ve satır aralığını 1.5 yapınız. f. Seçilmiş metnin biçimini kopyalama: Bir metnin biçimini başka bir metne uygulamanın en pratik yolu biçim boyacısını kullanmaktır. Biçim boyacısı Giriş sekmesinde Pano grubundadır. Biçim boyacısının kullanımı iki adımda gerçekleştirilir: Biçimi örnek alınacak bir metinden bir kesit seçilip biçim boyacısı simgesine tıklanır (Resim 3.26). Biçimi örnek alınacak kesitin uygulanacağı bölüm seçili hâle getirilir (Resim 3.27). Resim 3.26: Biçim boyacısıyla örnek kesit alma Resim 3.27: Örnek biçimi uygulama ek bilgi Bir metnin biçimlendirmesini temizlemek için metin seçilir daha sonra Giriş sekmesi içinde Yazı Tipi grubunda biçimlendirmeyi temizle düğmesi kullanılır. 83

84 g. Sekme tuşlarını kullanma ve ayarlama: Sekme tuşlarını ayarlamak için cetvel üzerinde ilgili yerlere bir kez tıklanır. Bu şekilde istenilen sekme bölgeleri ayarlanmış olur. Tab tuşu ile sekmeler arasında geçiş yapılır (Resim 3.28). Resim 3.28: Sekme tuşları ğ. Sıralı liste kullanma: Word 2007 de madde işareti kullanmak için Giriş sekmesi paragraf grubunda madde işaretleri düğmesi, numaralandırma kullanmak için numaralandırma düğmesi kullanılır. Sıralı liste kullanmak için madde işaretine, numaralandırma kullanmak için ise numaralandırma ile ilgili düğmeye bir kez tıklamak yeterlidir. Sıralı liste ile ilgili özelleştirme, düğmeler üzerinde bulunan aşağı ok tuşları ile yapılır. Değerlendirme Soruları Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 1. Word de metnin girintisini artırmak için.. sekmesi. bölümünde girintiyi artır düğmesi seçilir. 2. Seçilmiş metnin biçimini başka bir metne uygulamak için kullanılır. Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 3. Word de sekme tuşları arasında geçiş yapmak için klavyeden hangi tuş kullanılır? 4. Şekildeki hizalama tuşlarının görevlerini sırasıyla yazınız? 5. Word 2007 de sıralı liste düğmesi hangi sekme altında yer almaktadır? A) Giriş B) Ekle C) Sayfa düzeni D) Başvurular E) Görünüm 6. Aşağıdaki düğme ve görev eşleştirmelerinden hangisi doğru değildir? A) : Numaralandırma B) : Madde işareti C) : Dolgu rengi D) : Biçimlendirmeyi temizle E) : Satır aralığı 84

85 D SAYFA BİÇİMLEME Konuya Hazırlık 1. Kelime işlemci programda sayfa biçimlendirirken yapılabilecek değişiklikler neler olabilir? Word de; sayfa stili düzenlemesi, sayfa numarası, altbilgi ve üstbilgi ekleme, yazım ve dilbilgisi kontrolü, sayfa yapısı ve kenar boşlukları düzenlenebilir. 1. BİÇİMLER a. Mevcut biçimleri sayfaya uygulama: Metin düzeleme işleminden önce yapılması gereken işlemlerden biri de sayfa biçimini düzenleme işlemidir. Sayfanın biçimi, Giriş sekmesi/ Stiller grubundan düzenlenmektedir. Word 2007 de fare ile mevcut biçimlerin üzerine gelince ekrana önizlemesi gelir. Uygun biçim bulununca bir kez tıklama işlemi ile biçim sayfaya uygulanmış olur (Resim 3.29). Resim 3.29: Sayfa stilleri b. Sayfa numaraları yerleştirme: Belgeye sayfa numarası, Ekle sekmesi Üstbilgi Altbilgi grubunda Sayfa Numarası düğmesiyle eklenir. Sayfa numarası düğmesine tıklandığında sayfa numarası ekleme ilgili seçenekler gelir. Bu seçeneklerden uygun olan seçilerek sayfa numarası eklenir. Sayfa numarası ile ilgili biçimleme sayfa numarasına tıklandıktan sonra Sayfa Numaralarını Biçimlendir seçeneği ile yapılır (Resim 3.30). Resim 3.30: Sayfa numarası biçimleme Bayfa numarası biçimleme penceresi üzerinden sayı biçimi, bölüm numaraları ve sayfa numarası başlangıç değeri belirlenir. etkinlik Etkinlikler belgenizi açarak sayfa numarası ekleyiniz. 2. BAŞLIKLAR VE SAYFA ALTLIKLARI Metne başlık ve altbilgi eklemenin gerektiği durumlar olabilir. Bunlar yazarın adı, kitabın adı, bölüm isimleri olabilir. Sayfanın üst ve alt kısmına bu bilgiler üstbilgi altbilgi ile girilir. 85

86 a. Başlık ve sayfa altlığı ekleme: Metne başlık ve alt bilgi eklemek gerekebilir. Başlık ve altbilgi Ekle sekmesi Üstbilgi ve Altbilgi grubundan düzenlenir. Üstbilgi ve altbilgi düğmelerine bir kez tıklandığında üstbilgi ve altbilgi biçimleri ekrana gelir, bu biçimlerden biri seçilerek altbilgi, üstbilgi eklenir (Resim 3.31). Resim 3.31: Üstbilgi ve Altbilgi b. Başlık ve sayfa altlığını düzenleme: Başlık ve sayfa altlığı düzenlemek için Giriş sekmesi Üstbilgi Altbilgi düğmelerine tıklayıp üstbilgi düzenle seçeneği seçildiğinde tasarım sekmesi içinde üstbilgi altbilgi araçları açılmaktadır (Resim 3.32). etkinlik Resim 3.32: Üstbilgi Altbilgi araçları Üstbilgi-altbilgi araçları sekmesinde; Ekle bölümünden tarih saat, kişisel bilgiler ve resim eklenir. Gezinti bölümü ile üstbilgi altbilgi arası geçiş yapılır. Seçenekler bölümünde ilk sayfa, tek ve çift sayfada yer alacak bilgiler düzenlenir. Konum bölümü ile üstbilgi ve altbilgi kenar boşlukları ve hizalaması yapılır. Etkinlikler belgenizi açarak belgenize başlık, tarih ve saat ekleyiniz. 3. YAZIM VE DİLBİLGİSİ KONTROLÜ Metin yazımında önemli konulardan biri de yazım ve imla hatalarıdır. Word yazım ve imla denetimiyle kullanıcıya bu konuda da kolaylıklar sunmaktadır. a. Yazım kontrolü araçlarını kullanarak değişiklik yapma: Word metin yazımı sırasında yazım kontrolü yapmaktadır. Yazım hatalı kelimeler altı kırmızı çizgili olarak görünür. Gözden Geçir sekmesinde Yazım grubunda Yazım ve Dilbilgisi düğmesi seçildiğinde yazım ve dilbilgisi penceresi açılır. Yazım denetimi penceresinde yazım hatalı kelime kırmızı renkte görünür. Pencerenin alt kısmında kelimenin doğrusu olabilecek öneriler gösterilir (Resim 3.33). Resim 3.33: Yazım denetimi 86

87 Pencere üzerindeki düğmelerden; Bir Kez Yoksay : Kelimeyi değiştirmeden bir sonraki hatalı kelimeye geçer. Tümünü Yoksay : Hatalı kelimelerin hiçbirini değiştirmez. Sözlüğe Ekle : Kelimeyi yazım-denetim sözlüğüne ekler. Değiştir : Kırmızı renkte görünen hatalı kelimeyi değiştirir. Tümünü Değiştir : Kırmızı renkte görünen aynı hatalı kelimelerin tümünü değiştirir. Otomatik Düzelt : Yazım ile ilgili yapılacak hatanın doğrusunun yazılıp kaydedilerek otomatik olarak değiştirildiği seçenektir. ek bilgi Yazım ve dilbilgisi kontrolü için klavyeden F7 kısayolu da kullanılabilir. b. Dilbilgisi araçlarını kullanarak değişiklikler yapma: Metin yazımı esnasında dilin kuralları ile ilgili hatalar yapmak mümkündür; aynı menü kullanılarak dilbilgisi hataları giderilebilir. Dilbilgisi hatası olan kelime ya da bölüm, Yazım Denetimi ve Dilbilgisi penceresinde yeşil renkte görünür. Hatalar elle düzeltilebileceği gibi Öneriler listesi kullanılarak da düzeltme yapılabilir (Resim 3.34). Resim 3.34: Dilbilgisi denetimi 4. BELGE YAPISI Metin yazımında önemli noktalardan biri de belge yapısıdır. Word de; sayfa yapısı, kenar boşlukları ve sayfa kenarlıkları düzenlenmektedir. a. Sayfanın Yapısı: Word 2007 de belge yapısı ile ilgili düzenlemeler Sayfa Düzeni sekmesinden düzenlenmektedir. Sayfa düzeni sekmesinde kenar boşlukları, kâğıt yönü, kâğıt boyutu, sütun sayısı, kesmeler, filigran, sayfa rengi ve sayfa kenarlıkları düzenlenmektedir (Resim 3.35). Resim 3.35: Sayfa yapısı b. Kenar boşlukları: Belgenin kenar boşluklarını ayarlamak için Sayfa Düzeni sekmesi Sayfa Yapısı grubunda Kenar Boşlukları düğmesi kullanılır. Kenar boşlukları düğmesine bir kez tıklandığında tanımlanmış kenar boşlukları gösterilir. Bu kenar boşluklarından herhangi biri seçilerek uygulanabilir. Farklı bir kenar boşluğu tanımlamak için ise özel kenar boşlukları seçeneği tıklanır (Resim 3.36). 87

88 Resim 3.36: Kenar boşlukları Sayfa yapısı penceresinde kenar boşlukları ve cilt payı elle ayarlandıktan sonra Tamam tuşuna basılarak kenar boşlukları sayfaya uyarlanır. ek bilgi Belgenin kenar boşlukları cetvel üzerinden elle de düzenlenebilir. c. Sayfaya kenarlık ekleme: Sayfaya kenarlık Sayfa Düzeni sekmesi Sayfa Arka Planı grubunda Sayfa Kenarlıkları düğmesinden eklenir (Resim 3.37). Kenarlık ekleme penceresinin; Ayar bölümünde kenarlığın yapısı, Stil bölümünde çizgi stili, Renk bölümünde kenarlık çizgi rengi, Genişlik bölümünde çizgi genişliği, Resim bölümünde ise kenarlık olarak resim belirlenir. Resim 3.37: Sayfa kenarlığı etkinlik Etkinlikler belgenizi açarak belgenizin kenar boşluklarını özel kenar boşlukları olarak düzenleyiniz. Belgenize sayfa kenarlığı ekleyiniz. 88

89 Değerlendirme Soruları Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 1. Word de yazım kontrolü için sekmesinden.seçilir. 2. Word de sayfa yapısını düzenlemek için.sekmesi kullanılır. Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 3. Word de belgeye sayfa numarası eklemek için gerekli adımlar nelerdir? Yazınız Word de belgeye üstbilgi eklemek için gerekli adımlar nelerdir? Yazınız Word de Sayfa Düzeni sekmesinde aşağıdakilerden hangisi düzenlenemez? A) Kenar Boşlukları B) Belge Yönü C) Sayfa düzeni D) Kenarlık E) Belge Görünümü 6. Word de aşağıdaki sekmelerden hangisi belgeye başlık eklemek için kullanılır? A) Giriş B) Ekle C) Sayfa düzeni D) Başvurular E) Görünüm 89

90 E YAZDIRMA Konuya Hazırlık 1. BELGEYİ ÖNİZLEME 1. Belgeyi yazdırma işleminde yazdırma seçenekleri hakkında bildiklerinizi söyleyiniz. 2. Belgeyi önizleme işleminin ne tür faydaları olabilir? Metin düzenleme aşamasının son aşaması baskı almaktır. Baskı almadan önce önizleme işleminin yapılması kâğıt israfı açısından önemlidir. Belgenin önizlemesinin yapılması metnin kâğıt üzerinde nasıl durduğunu görmek açısından önemlidir. Baskı önizleme işlemi için ofis düğmesi/yazdır/baskı Önizleme seçeneği seçildiğinde şeride Baskı Önizleme seçenekleri gelir (Resim 3.38). 2. TEMEL YAZDIRMA SEÇENEKLERİ Resim 3.38: Baskı önizleme sekmesi Baskı önizleme sekmesinin; Yazdır bölümünde yazdırma işlemi ve Word seçenekleri, Sayfa yapısı bölümünde kenar boşlukları, yönlendirme, boyut seçenekleri, Yakınlaştır bölümünde yakınlaştır, bir sayfa, iki sayfa, sayfa genişliği seçenekleri, Önizleme bölümünde ise cetveli göster, büyüteç, önceki ve sonraki sayfa seçenekleri yer almaktadır. Metinle ilgili son kontroller yapıldıktan sonra baskı alma işlemi yapılır. Yazdırma işlemi için Ofis düğmesi/ Yazdır/ Hızlı Yazdır seçeneği seçilir. Yazdırma seçeneklerini görmek için Ofis düğmesi/yazdır/yazdır seçeneği seçilir (Resim 3.39). Hızlı yazdırma işlemi için hızlı erişim menüsünde yer alan düğmesi kullanılır. Resim 3.39: Yazdırma seçenekleri ek bilgi Yazdırma seçeneklerini görmek için klavyeden Ctrl + P kısayolu da kullanılabilir. 90

91 3. BELGEYİ YAZDIRMA Yazdırma seçenekleri penceresinde gerekli düzenlemeler yapıp Tamam düğmesine tıklanarak baskı alma işlemi tamamlanır. Değerlendirme Soruları Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 1. Word de yazdırılacak sayfalar yazdır penceresinde. bölümünden düzenlenir. 2. Word de belgenin çıktısının hangi yazıcıya gönderileceği yazdır penceresinde.. bölümünden düzenlenir. Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 3. Word de baskı almak için gerekli adımlar nelerdir? Yazınız. 4. Word de simgesinin görevi nedir? 5. Word de metni yazdırmak için kullanılan klavye kısayolu aşağıdakilerden hangisidir? A) Ctrl + A B) Ctrl + X C) Crtl + P D) Ctrl + Z E) Ctrl + V 6. Word de yazdırma iletişim penceresinden aşağıdakilerden hangisi yapılamaz? A) Yazıcı tercihi B) Kopya sayısı C) Sayfa aralığı D) Animasyon ayarı E) Her kâğıt için kullanılacak sayfa 91

92 F İLERİ ÖZELLİKLER 1. TABLOLAR Konuya Hazırlık 1. Metin belgelerinde yer alan tabloların metne kattığı önem hakkında bilgilerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Metin belgelerinde yer alan resim ve şekillerin metne kattığı önem hakkında bilgilerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 3. Metin belgelerinde yer alan grafiklerin metne katkısı için ne söyleyebilirsiniz? Listeler oluşturulurken en uygun kullanım tablolardır. Tablolar satır ve sütunlardan oluşmaktadır. Bu yapısı sayesinde karışıklığı önlemektedir. Word de tablolar ekle sekmesinden oluşturulmaktadır. a. Standart tablolar oluşturma: Word de tablo eklemek için Ekle sekmesinden Tablolar grubunda Tablo düğmesi kullanılmaktadır. Standart tablolar oluşturmak için simgesine tıklanır (Resim 3.40). Resim 3.40: Tablo ekle Tablo Ekle ekranında fare ile sürükle bırak yöntemi ile istenilen sayıda satır ve sütun seçilerek tablo eklenebileceği gibi Tablo Ekle seçeneği seçilerek sayısal olarak satır ve sütun sayıları girilerek de tablo oluşturulur. etkinlik Etkinlikler belgenizi açarak belgenize üç sütun ve on satırdan oluşan bir tablo ekleyiniz. b. Hücre özelliklerini değiştirme: Tablo eklenip seçili hâle getirildikten sonra şerit üzerine Tasarım ve Düzen sekmeleri eklenmektedir. Hücre özelliklerini düzenlemek için Düzen sekmesi kullanılır (Resim 3.41). Düzen sekmesinde hücre yüksekliği, genişliği, hücre içindeki metin yönü ve kenar boşlukları düzenlenmektedir. Resim 3.41: Hücre özellikleri Resim 3.42: Satır ve sütun ekleme, silme c. Satır ve sütunlar ekleme ya da silme: Tablo üzerinde satır ve sütun eklemek veya silmek için Düzen sekmesinden Satırlar ve Sütunlar grubu kullanılmaktadır (Resim 3.42). Satırlar ve sütunlar grubunda tablonun üstüne ve altına, satır; sağına ve soluna, sütun eklenir. Aynı grupta yer alan Sil düğmesi ile hücre, satır, sütun ve tablo silinebilir. etkinlik Etkinlik belgenizde yer alan tablonun sağına bir sütun ve tablonun altına iki satır ekleyiniz. 92

93 ç. Tabloya kenar çizgileri ekleme: Tablo kenar çizgileri ile ilgili düzenlemeler Tasarım sekmesinden yapılır. Tabloya kenar çizgileri eklemek ve düzenlemek için tasarım sekmesi tablo stilleri grubunda Kenarlıklar düğmesi kullanılır. Kenarlıklar düğmesi içinde yer alan tablo kenarlıkları seçenekleri kullanılarak tabloya kenarlık eklenebilir veya tablo kenarlıkları kaldırılabilir (Resim 3.43). Kenar çizgisinin stil ve rengi ile ilgili düzenlemeler ise Tasarım sekmesi/kenarlıkları Çiz grubundan düzenlenir. etkinlik Resim 3.43: Kenar çizgileri ekleme Etkinlikler belgenizde yer alan tablonuzun dış çizgilerini mavi, iç çizgilerini kesik çizgi ve kırmızı renkte düzenleyiniz. d. Otomatik tablo biçimleme: Belgenize tablo eklerken otomatik tablo biçimlerini kullanmak için Ekle/ Tablo/Hızlı tablolar seçeneği kullanılır. Hızlı tablolar bölümünde, biçimleri düzenlenmiş hazır tablolar bulunmaktadır. Hazır tablolardan herhangi biri seçilerek belgeye eklenir (Resim 3.44). Otomatik tabloların stilleri, Tasarım sekmesinden farklı şekillerde düzenlenebilmektedir. Resim 3.44: Otomatik tablo 2. RESİMLER VE ŞEKİLLER Resim ve şekiller, anlatımı güçlendirmenin önemli ögeleridir. Birkaç satırla anlatılacak bir konu bazen tek bir resimle anlatılabilir. Word de resim ve şekiller, Ekle sekmesinden eklenmektedir. a. Şekil ve grafik dosyası ekleme: Word 2007 de şekil ve grafik dosyası Ekle sekmesi Çizimler grubundan eklenir. Şekil veya grafik dosyası eklenmek için ilgili düğme seçilerek gelen pencerede şekil ve grafik dosyası seçilerek belgeye eklenir (Resim 3.45). Resim 3.45: Şekil ve grafik dosyası 93

94 b. Otomatik şekiller ekleme: Word 2007 de bütün şekiller Ekle sekmesi çizimler grubunda şekiller düğmesi altında toplanmıştır (Resim 3.46). Şekiller penceresinde farklı türde otomatik şekiller vardır. Bunlar; Çizgiler, Temel Şekiller, Oklar, Akış Çizelgesi, Belirtme Çizgisi, Yıldız ve Başlık sayfasıdır. etkinlik Resim 3.46: Otomatik şekiller Etkinlikler belgenize otomatik şekiller ve grafik dosyası ekleyiniz, eklediğiniz şekil ve grafik dosyalarını yeniden boyutlandırın. c. Belge içinde nesneleri taşıma: Belge üzerine eklenen nesnelerin yerini değiştirmek için ilgili nesneyi seçili hâle getirmek gerekir. Seçili hâle getirilmiş nesne klavye veya fare yardımıyla taşınır. ç. Grafiği yeniden boyutlandırma: Grafiği yeniden boyutlandırmak için grafik seçili hâle getirilir. Seçili hâle gelen grafiğin çevresinde noktacıklar oluşur. Bu noktacıklar farenin sol tuşu ile tutularak grafik yeniden boyutlandırılır (Resim 3.47). Resim 3.47: Grafiği yeniden boyutlandırma 3. NESNELERİ AKTARMA Farklı programlarda hazırlanmış dosyalar Word ekranına aktarılabilir. Bunun için Ekle sekmesinde Metin grubundan Nesne düğmesi kullanılır. a. Elektronik tabloyu belgeye aktarma: Elektronik tabloyu Word çalışma sayfasına eklemek için Ekle sekmesi Metin grubunda Nesne düğmesi seçilir. Açılan pencereden yeni Excel tablosu oluşturulacağı gibi daha önceden oluşturulmuş Excel tablosu da çalışılan belgeye eklenebilir (Resim 3.48). Elektronik Tablo seçildiğinde ekrana Excel tablosu gelir ve şeritte Excel sekmeleri yer alır. Tablo üzerinde düzenlemeler yapılarak Word ekranına tıkladığında tablo sayfaya eklenir ve şerit üzerindeki sekmeler eski hâline döner. Resim 3.48: Nesne ekleme 94

95 b. Görüntü, grafik dosyasını belgeye aktarma: Word belgesine görüntü nesnesi eklemek için Ekle sekmesinde Metin grubunda Nesne düğmesi seçilir. Açılan pencerede Bitmap Image seçeneği seçilir. Bu işlemden sonra görüntü işleme programı açılır. Burada görüntü dosyası oluşturulur, oluşturma işlemi bitince görüntü işleme programı kapatıldığında görüntü Word belgesine eklenmiş olur. Word belgesine grafik dosyası eklemek için Ekle sekmesinde Metin grubundan Nesne düğmesi seçilir. Açılan pencereden Microsoft Excel Grafiği seçeneği seçilir. Ekrana Grafik Araçları sekmeleri gelir. Grafik Araçları Tasarım, Düzen ve Biçim sekmelerinden oluşmaktadır. Sekmelerde bulunan araçlar yardımıyla grafik üzerinde düzenlemeler yapılabilir. Grafik düzenleme işlemi tamamlanıp ekrana tıklandığında Grafik Araçları sekmesi kapanarak grafik dosyası belgeye eklenir (Resim 3.49). Resim 3.49: Grafik araçları 4. ADRES, MEKTUP BİRLEŞTİRME Word 2007 Postalar sekmesinde Adres Mektup Birleştirmeyi Başlat grubu tıklanarak adres mektup birleştirme işlemi gerçekleştirilir. Adres Mektup Birleştirme sihirbazı seçeneği seçildiğinde; 1. aşama: Mektup, e posta, zarf veya etiket belirlenir. 2. aşama: Geçerli belge, yeni belge veya şablon seçilir. 3. aşama: Alıcı listesi yoksa oluşturulur, varsa listeden seçilir. 4. aşama: Alıcı listesinden gerekli bilgiler belgeye aktarılır. 5. aşama: Mektuplar oluşturulur ve önizlemesi yapılır. 6. aşama: Adres mektup birleştirme işlemi tamamlanır ve yazdırılır (Resim 3.50). Resim 3.50: Adres mektup birleştirme adımları 95

96 Değerlendirme Soruları Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 1. Word de belgeye nesne eklemek için.. sekmesi metin grubunda.. düğmesi seçilir. 2. Word de bir belgenin birden fazla kişiye gönderilmesi için.. sekmesinden.. işlemi yapılır. Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 3. Word de belgeye tablo eklemek için gerekli adımlar nelerdir? 4. Word de belgeye resimler klasöründe yer alan bir resmi eklemek için gerekli adımlar nelerdir?.. 5. Word de tabloya yeni satır eklemek için hangi sekme kullanılır? A) Giriş B) Ekle C) Düzen D) Tasarım E) Görünüm 6. Aşağıdakilerden hangisi şekiller düğmesi altında değildir? A) Çizgiler B) Oklar C) Akış çizelgesi D) Belirtme çizgleri E) Grafikler 96

97 Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. III. ÜNİTE ÖLÇME DEĞERLENDİRME SORULARI 1. Aşağıdakilerden hangisi üzerinde çalışılan Word belgesini kapatmak için izlenen bir yoldur? A) Giriş- Kapat B) Ofis düğmesi-kapat C) Görünüm-Kapat D) Başvurular - Kapat E) Ekle-Kapat 2. Aşağıdaki simgelerden hangisi pencereyi yakınlaştırmak için kullanılan kısayol simgesidir? A) B) C) D) E) 3. Aşağıdakilerden hangisi fare ile paragraf paragraf seçim yöntemidir? A) Sol tuşa bir kez tıklama B) Sol tuşa iki kez tıklama C) Sol tuşa üç kez tıklama D) Sağ tuşa bir kez tıklama E) Sağ tuşa iki kez tıklama 4. Aşağıdakilerden hangisi metin rengini değiştirmek için kullanılan düğme simgesidir? A) B) C) D) E) 5. Aşağıdakilerden hangisi Word de yazım ve dil bilgisi kontrolü için kullanılan fonksiyon tuşudur? A) F3 B) F4 C) F5 D) F7 E) F9 6. Word de üstbilgi altbilgi penceresiyle aşağıdakilerden hangisi yapılamaz? A) Resim ekleme B) Yazar ekleme C) Sarih ekleme D) Saat ekleme E) Baskı sayısı ekleme 7. Aşağıdakilerden hangisi ile Word belgesinin çıktısı alınamaz? A) Ofis düğmesi- yazdır B) Ofis düğmesi- Hızlı yazdır C) Ctrl + H D) Ctrl + P E) 8. Aşağıdakilerden hangisi Word de tabloya ekleme yapma yöntemi değildir? A) Sağa sütun B) Öne satır C) Alta satır D) Üste satır E) Sola sütun 9. Adres mektup birleştirme adımlarıyla ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğru değildir? A) 1. aşama: Belgenin türü seçilir. B) 2. aşama: Belgenin nasıl oluşturulacağı belirlenir. C) 3. aşama: Alıcılar seçilir. D) 4. aşama: Belge yazılır. E) 5. aşama: İşlem tamamlanır. 10. Aşağıdakilerden hangisi Word de tabloya ekleme yapma yöntemi değildir? A) Tablo B) Resim C) Şekiller D) Küçük resim E) Grafik 11. Word 2007 de hızlı erişim araç çubuğuna düğme ekleme işlemi nasıl yapılır? 12. Word 2007 de sayfa görünümü değiştirmek için kullanılan yöntemler hangileridir? 13. Word de klavyeyle seçim yolları nelerdir? 97

98 14. Word de klavye üzerinde silme işlemi yapan tuşlar nelerdir? 15. Word de sekme tuşları oluşturmak için gerekli adımlar nelerdir? 16. Word 2007 de satır aralığını değiştirmek için kullanılan yöntemler nelerdir? 17. Word 2007 de mevcut biçimleri belgeye uygulamak için gerekli adımlar nelerdir? 18. Word de sayfaya kenarlık eklemek için gerekli adımlar nelerdir? 19. Word 2007 de baskı önizleme işlemi için kullanılan yöntemler nelerdir? 20. Word de belgeye eklenen şekil ve grafik dosyalarının yeniden boyutlandırılması için gerekli adımlar nelerdir? Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 21. Word 2007 de yeni bir belge açmak için..., komutu verilir. 22. Word de farklı programlarında oluşturulmuş belgelerle çalışmak için.. sekmesi seçeneği kullanılır. 23. Word 2007 de yapılan işlemi geri almak için araç çubuğundan.. simgesi kullanılır. 24. Word de klavyeden imlecin solunda yer alan karakterleri silmek için. tuşu, imlecin sağındaki karakterleri silmek için ise.. tuşu kullanılır. 25. Word 2007 de sıralı liste oluşturmak için sekmesi. grubu kullanılır. 26. Word de belgeye geometrik şekiller eklemek için... sekmesi çizimler grubunda... düğmesi kullanılır. 27. Word de tabloya kenar çizgileri eklemek için.. sekmesi tablo stilleri grubunda.. düğmesi seçilir. 28. Word de kağıt yönünü düzenlemek için.... sekmesi sayfa yapısı grubunda... düğmesi seçilir. 29. Word de metin üzerinde bulunan mevcut biçimlendirmeleri temizlemek için sekmesi yazı tipi grubunda. düğmesi seçilir. 30. Word de belgeye özel karakter veya sembolleri eklemek için... sekmesi simgeler grubunda.... düğmesi kullanılır. 98

99 IV. ELEKTRONİK TABLOLAMA Ünite A. BAŞLANGIÇ B. TEMEL İŞLEMLER C. FORMÜLLER VE FONKSİYONLAR D. BİÇİMLEME E. İLERİ ÖZELLİKLER 99

100 A BAŞLANGIÇ Konuya Hazırlık 1. Excel le Word ün farklılıkları neler olabilir? Aritmetiksel işlemler ve mantıksal karşılaştırmaların yapıldığı programlar elektronik tablolama programlarıdır. Günümüzde yaygın olarak kullanılan elektronik tablolama programlarından biri Microsoft Office paketi içinde yer alan Excel programıdır. MS Excel in 2003, 2007 ve 2010 sürümleri kullanılmaktadır. Bu sürümlerin kullanım açısından farklılıkları olmasına rağmen birinin kullanım mantığını öğrenen için diğerlerini kullanmak sorun oluşturmamaktadır. Ticarethaneler, bürolar, muhasebeciler, okul idareleri excel in kullanılıdığı yerlere örnek olarak verilebilir. 1. ELEKTRONİK TABLOLAMA UYGULAMASIYLA İLK ADIMLAR Excel in çalışma alanı satır ve sütünlardan oluşmaktadır. Bunların kesişmesiyle oluşan kutulara hücre adı verilir. Hücreleri oluşturan satırlar 1, 2, 3 gibi sayılarla, sütunlar ise A,B,C gibi harflerle isimlendirilir. Bir hücreyi oluşturan sütunun harfi ile satırın numarası, o hücrenin adresini belirler. Örneğin D7 hücresi, 4. sütun 7. satırı göstermektedir. Bu hücrelerin oluşturduğu alana ise çalışma sayfası adı verilir. a. Elektronik tablolama uygulanmasını açma: Başlat menüsü, tüm programlar, Microsoft Office, Microsoft Office Excel 2007 adımları takip edildiğinde Excel programı açılır (Resim 4.1). Başlık çubuğu Şerit Sütun başlıkları Formül çubuğu Satır başlıkları Kaydırma çubukları Çalışma sayfaları Resim 4.1: Excel çalışma sayfası Durum çubuğu Excel programı birçok bölümden oluşmaktadır. Bu bölümler: Başlık Çubuğu : Çalışmakta olduğumuz Excel kitabının adını içerir. Şerit : Sekmeler ve sekmeler içinde yer alan gruplarda bulunan komutların bulunduğu bölümdür. Ofisin eski sürümlerinde yer alan menü ve araç çubukları, 2007 sürümü ile yerini şerite terk etmiştir. Adres Çubuğu : Etkin hücrenin adresini belirtir. Formül Çubuğu : Varsa hücre içindeki formülü, yoksa hücre içindeki veriyi gösterir. Kaydırma Çubuğu : Sayfayı yukarı- aşağı, sağa-sola kaydırmak için kullanılır. Kılavuz Çizgileri : Hücreleri birbirinden ayıran çizgilerdir. Durum Çubuğu : Çalışma sayfası hakkında çeşitli bilgiler içerir. ek bilgi Başlat menüsü üzerinden Excel i başlatma birkaç adım gerektirdiği için masaüstüne kısayol oluşturarak işlem adımı kısaltılabilir. 100

101 b. Kayıtlı bir dosyayı açma: Excel de kayıtlı dosyayı açmak için Ofis düğmesine tıklanarak Aç seçeneği seçilir veya Hızlı Erişim Araç Çubuğunda yer alan simgesi seçilir (Resim 4.2). Resim 4.2: Dosya açma Excel de dosyalar varsayılan olarak Kullanıcı dosyaları, Kitaplıklar, Belgeler dizinine kayıt edilir. Aç komutu verildiğinde yine bu dizin açılmaktadır (Resim 4.3). Resim 4.3: Dosya aç menüsü c. Birden çok elektronik tablolama dosyasını aynı anda kullanma: Excel de aynı anda birden çok dosyayla çalışılabilir. Çalışılan dosyalar, yeni açılan dosya olabileceği gibi kayıtlı dosyalar da olabilir. Excel de yeni açılan dosyalar Kitap1, Kitap2, Kitap3 şeklinde varsayılan olarak isimlendirilir, bu isimle kayıt edilebileceği gibi farklı isimle de kayıt yapılabilir (Resim 4.4). Resim 4.4: Birden çok dosyayla çalışmak) ek bilgi Açık Excel dosyaları arasında geçiş için görev çubuğu kullanılabileceği gibi Alt + Tab kısa yolu da kullanılabilir. ç. Elektronik tablolama dosyasını kaydetme: Excel de dosyayı kaydetmek için Ofis düğmesinden Kaydet seçeneği seçilir. Dosya ilk defa kaydedilecekse Farklı Kaydet penceresi açılır ve burada dosya adı belirlenerek kaydet düğmesine tıklanarak kaydetme işlemi tamamlanır. Dosya kaydetme işlemi hızlı erişim araç çubuğu üzerinden simgesiyle de gerçekleştirilir. Excel 2007 de kaydedilen dosyalar, xlsx uzantısı ile kaydedilir, daha önceki sürümlerde kullanılan xls uzantılı Excel kitaplarının açılmasında da bir sıkıntı yaşanmamaktadır. ek bilgi Excel dosyasını kaydetmek için klavyeden Ctrl + S kısa yolu da kullanılabilir. etkinlik Boş bir Excel dosyasını uygulama yapmak için etkinlikler ismiyle Kitaplıklar/Belgeler dizinine kaydediniz. 101

102 d. Elektronik tablolama dosyasını farklı kaydetme: Önceden kaydedilmiş bir dosya farklı isimle, farklı konuma veya farklı kayıt ortamına kaydedilebilir. Bunun için Ofis düğmesine tıklanarak farklı kaydet seçeneği seçilir. Açılan Farklı Kaydet penceresi üzerinden istenilen işlem gerçekleştirilir (Resim 4.5). Resim 4.5: Farklı kaydet e. Elektronik tablolama dosyasını farklı dosya biçiminde kaydetme: Excel de farklı dosya türlerinde kayıt yapılabilir. Farklı dosya biçiminde kayıt edilecek dosya, yeni bir dosya olabileceği gibi daha önceden kayıt edilmiş dosya da olabilir. Bu işlem için farklı kaydet penceresinde bulunan Kayıt türü bölümü kullanılır (Resim 4.6). Resim 4:6: Farklı dosya biçiminde kaydetme f. Elektronik tablolama dosyasını kapatma: Excel de üzerinde işlem yapılan dosyayı kapatmak için Ofis düğmesinden Kapat seçeneği seçilir. Dosya kapatmak için başlık çubuğu üzerinde yer alan kapatma simgesi de kullanılır (Resim 4.7). Resim 4.7: Dosya kapatma ek bilgi Dosya kapatma işlemi, elektronik tablolama uygulamasını kapatma işlemi değildir. 102

103 g. Yardım fonksiyonlarını kullanma: Excel de şerit üzerinde bulunan simgesine tıklandığında Excel yardım penceresi açılır. Pencere üzerinde bulunan arama çubuğuna konu yazılarak istenilen konu hakkında yardım alınır. Excel yardım penceresinin alt kısmından istenirse yardım çevrimiçi (online) olarak alınır (Resim 4.8). Resim 4.8: Excel yardımı h. Elektronik tablolama uygulamasını kapatma: Elektronik tablolama uygulamasını kapatmak için Ofis düğmesine tıklanarak Excel den Çık seçeneği seçilir. Başlık çubuğu üzerinde yer alan simgesiyle program kısa yoldan kapatılır. ek bilgi Excel i kapatmak için Alt + F4 kısayolu da kullanılabilir. 2. TEMEL AYARLARI YAPMA Excel de çalışırken kullanım kolaylığı sağlamak için birtakım düzenlemeler yapılabilir. Bunlar, sayfa görünümü değiştirme, sayfa görünümünü büyütüp küçültme ve araç çubuğu özelliklerini değiştirmedir. a. Elektronik tablolama uygulamasının sayfa görünümünü değiştirme: Excel de sayfa görünümünü değiştirmek için Görünüm sekmesinde yer alan Belge Görünümleri bölümü kullanılmaktadır (Resim 4.9). Resim 4.9: Belge görünümleri Normal görünüm, çalışma sayfası görünümüdür. Sayfa düzeni, üstbilgi ve altbilgi alanlarının da göründüğü sayfa görünümüdür. Sayfa ön izleme, sadece sayfa da yer alan bilgilerin göründüğü görünümdür. Özel görünümler, yazıcı ayarları, satır ve sütun filtrelerinin kaydedildiği özel görünümlerdir. Tam ekran, başlık çubuğu haricindeki öğelerin kapatıldığı tam ekran görünümdür. ek bilgi Sayfa görünümleri arasındaki geçiş için durum çubuğu üzerinde yer alan sayfa görünümleri düğmeleri de kullanılabilir. 103

104 b. Sayfa görüntüsünü büyütme: Excel de sayfa görünümünü büyütmek için Görünüm sekmesinde yer alan Yakınlaştır bölümü kullanılır. Yakınlaştırma işlemi durum çubuğu üzerinde bulunan simgesiyle gerçekleştirilebilir (Resim 4.10). Resim 4.10: Yakınlaştırma penceresi c. Araç çubuğu özelliklerini değiştirme: Excel 2007, önceki Ofis Excel sürümlerinin aksine sekmeli yapıdan oluşmaktadır. İşlemlere ait komutlar sekmeler içinde yer almaktadır. Bunun haricinde sık kullanılan işlemler için başlık çubuğu üzerinde Hızlı Erişim Araç Çubuğu bulunmaktadır. Hızlı erişim araç çubuğunun yanında bulunan açılır kutuda var olan komutlar eklenip çıkartılabilir. Bu listede yer almayan komutlar için Diğer Komutlar sekmesi kullanılmaktadır (Resim 4.11). Resim 4.11: Hızlı erişim araç çubuğu özelleştirme 3. BELGE ALIŞVERİŞİ Excel de hazırlanmış belgeler E-posta ya da İnternet Faksı yoluyla başka ortamlara gönderilebilir. Belge alışverişi için Ofis düğmesine tıklayıp Gönder seçeneği seçilir. Gönder seçeneği ile belge; E-posta, PDF eki, XPS eki ve İnternet Faksı olarak gönderilebilir (Resim 4.12). Resim 4.12: Belge alışverişi 104

105 Değerlendirme Soruları Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 1. Excel de kayıtlı dosyayı açmak için klavyeden. kısa yolu kullanılır. 2. Excel de hazırlanmış bir belgeyi, PDF eki olarak göndermek için,.. komutu seçilir. Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 3. Aşağıdakilerden hangisi Excel in yeni açılan belgelere varsayılan olarak verdiği isimdir? A) Belge1 B) Dosya1 C) Kitap1 D) Tablo1 E) Sekme1 4. Aşağıdakilerden hangisi Excel de sayfa görünümlerinden biri değildir? A) Normal B) Sayfa önizleme C) Özel görünümler D) Sayfa düzeni E) Formüller 5. Excel de sayfa görünümünü büyütme yöntemlerini yazınız? 6. Kitap1 isimli bir Excel dosyasını PDF dosyası olarak kaydetmek için gerekli adımları yazınız

106 B TEMEL İŞLEMLER Konuya Hazırlık 1. Excel de formül yazılabilir mi? Sınıf ortamında tartışınız. 1. VERİ YERLEŞTİRME Excel de nerdeyse tüm işlemler veriler üzerinden gerçekleşir. Bu nedenle verileri doğru ve anlaşılır biçimde hücreye girmek gerekir. a. Hücreye veri girme: Excel de bir hücre seçildikten sonra klavyeden veri girişi yapılır. Daha sonra Enter tuşuna basılarak giriş işlemi tamamlanır. Hücreye veri girişi yapıldıktan sonra Enter tuşuna basıldığında bir alt hücre aktif hâle gelir. Tab tuşuna basılırsa hücrenin sağında yer alan hücre etkinleşir. Klavyedeki ok tuşları kullanılarak da hücreler aktif hâle getirilebilir. Hücreye veri girildiğinde, girilen veriler hem hücrenin içinde hem de formül çubuğunda görülür. Kullanıcı isterse formül çubuğunu tıklayarak verileri değiştirebilir. ek bilgi Excel de F2 tuşu ile hücreye veri girilebilir veya girilen bilgi düzeltilebilir. b. Hücreye formül girme: Excel de bir hücreye formül girmek için formülün başına eşittir (=) işareti konmalıdır. Excel, hücreye girilen formülü eşittir işareti ile algılamaktadır. Eşittir işareti olmadan girilen bir formülü Excel formül olarak değerlendirmez. Excel de aritmetiksel ve mantıksal birçok türde formül kullanılabilmektedir (Resim 4.13). Resim 4.13: Hücreye formül girme Yukarıdaki örnekte C2 hücresine =A2+B2 formülü yazılarak A2 ve B2 hücresindeki değerlere toplama işlemi yapılır. etkinlik A1, A2, A3 hücrelerine sırasıyla 50, 70 ve 80 değerlerini girerek toplamlarını A4 hücresinde hesaplatınız. c. Geri al komutu kullanma: Excel de yapılan işlemi geri almak için Hızlı Erişim Araç Çubuğu üzerinde bulunan Geri Al simgesi kullanılır. Geri alma işlemini iptal etmek için Yinele simgesi kullanılır. ek bilgi Yapılan işlemi geri almak için klavyeden Ctrl + Z, yineleme işlemi için ise Ctrl + Y kısayolu kullanılabilir. 2. VERİ SEÇİMİ Excel de bütün işlemler hücreler üzerinden yapıldığı için veri seçimi işlemlerini etkili bir şekilde kullanmak gerekir. Veri seçimi klavye ya da fare ile yapılabilir. 106

107 a. Bir ya da daha fazla hücreyi seçme: Excel de bir hücre seçmek için o hücrenin üzerine gitmek yeterlidir (Resim 4.14). Birden fazla hücre seçiminde ise ya klavye ile shift tuşu basılı tutularak yön tuşları ile istenilen alan seçilir ya da fareyle sürükle bırak yöntemi ile birden fazla hücrenin seçimi yapılır (Resim 4.15). Resim 4.14: Bir hücre seçme Resim 4.15: Birden fazla hücre seçme b. Satır ya da sütun seçme: Excel de satır veya sütun seçimi için satır veya sütuna ait başlığa fare ile bir kez tıklamak yeterlidir. Satır başlıkları 1, 2, 3 gibi sayısal ifadelerle isimlendirilirken, sütun başlıkları A, B, C gibi alfabetik ifadelerle isimlendirilir (Resim 4.16). Resim 4.16: Satır ya da sütun seçme ek bilgi Bir hücre seçiliyken klavyeden Shift+Boşluk tuşuna basıldığında satır, Ctrl+Boşluk tuşuna basıldığında ise sütun seçilebilir. 107

108 c. Bitişik ya da ayrı satır sütun seçme: Bitişik satır veya sütun seçmek için klavyeden Shift tuşu basılı iken fare ile satır ve sütun başlıklarına tıklamak yeterlidir (Resim 4.17). Resim 4.17: Bitişik sütun seçimi Bitişik olmayan ayrı satır ve sütun seçimi için klavyeden Ctrl tuşu basılı iken satır ve sütun başlıklarına fare ile tıklamak yeterlidir (Resim 4.18). Resim 4.18: Ayrı satır veya sütun seçme 3. KOPYALAMA, TAŞIMA VE SILME Kopyalama ve taşıma işlemleri, aynı verinin tekrar tekrar yazılmadan başka hücrelere girilmesini sağlar. Kopyalama ve taşıma işlemleri yapılan işlemlerin daha kısa süre içinde yapılması açısından önemlidir. a. Kopyala ve yapıştır araçlarını kullanma: Kopyalanacak hücre veya hücreler seçili hâle getirildikten sonra giriş sekmesi pano grubunda kopyala düğmesine tıklanır. Daha sonra hedef hücre seçili hâle getirildikten sonra giriş sekmesi pano grubunda yapıştır düğmesi seçilerek işlem tamamlanır (Resim 4.19). Resim 4.19: Kopyala ve yapıştır araçlarını kullanma 108

109 b. Kes ve yapıştır araçlarını kullanma: Kesme işlemi, işlem adımları bakımından kopyala-yapıştır işlemi ile aynı şekildedir. Kesme işleminde, seçimden sonra Giriş sekmesi Pano bölümünden Kes düğmesi seçilir. Kopyalama işleminde çoğaltma işlemi yapılırken kesme işleminde yer değiştirme işlemi yapılır. etkinlik Excel de bir ders programı çizelgesi oluşturunuz. Oluşturduğunuz bu çizelgede, farklı günlerde olan aynı dersleri kopyala- yapıştır araçlarını kullanarak tamamlayınız. c. Hücre içeriklerini aktif çalışma sayfaları arasında taşıma: Hücre içerikleri, aynı çalışma sayfası içinde faklı hücrelere taşındığı gibi aktif çalışma sayfaları içinde de taşınabilir. Kes, kopyala ve yapıştır işlemlerini yaparken hedef seçimi aynı çalışma sayfası içinde değil, farklı çalışma sayfalarından biri de olabilir (Resim 4.20). Resim 4.20: Hücre içeriklerini aktif çalışma sayfaları arasında taşıma ç. Hücre içeriklerini aktif hesap çizelgeleri arasında taşıma : Bu işlem için birden fazla hesap çizelgesinin aktif olması gerekir. Taşınacak bilgi seçilip kes veya kopyala komutu verildikten sonra görev çubuğundan farklı hesap çizelgesi seçilerek yapıştır işlemi uygulanır. d. Hücre içeriğini silme: Çalışma sayfası üzerinde bulunan hücre ve hücrelerin içeriklerini silmek için silinecek verinin bulunduğu hücre ve hücreler seçildikten sonra klavyeden Delete tuşu kullanılır. 4. ARAMA VE DEĞIŞTIRME Excel de önemli konulardan biri de hücre içeriği bulma ve değiştirmedir. Elektronik tabloların yapısı gereği hücre içeriklerine sık sık ihtiyaç duyulabilir. Hücre içeriği bulmanın en etkili yolu ise Bul ve Değiştir işlemlerini kullanmaktır. a. Hücre içeriğini arama: Excel de kelime ya da kalıp bulmak için Giriş sekmesinde Düzenle grubunda yer alan Bul ve Seç düğmesinden Bul seçeneği seçilir. Bul ve Değiştir penceresinde Aranan kısmına aranacak kelime yazılarak eşleşen kelimeler bulunur (Resim 4.21). Resim 4.21: Hücre içeriği arama ek bilgi Kelime ya da kalıp bulmak için klavyeden Ctrl + F kısayolu da kullanılabilir. 109

110 b. Hücre içeriğini değiştirme: Hücre içeriğini değiştirmek için Giriş sekmesinde Düzenle grubunda yer alan Bul ve Seç düğmesinde Değiştir seçeneği seçilir (Resim 4.22). Resim 4.22: Hücre içeriği değiştirme Değiştir penceresinde Aranan bölümüne mevcut içerik, Yeni değer bölümüne ise yeni içerik yazılarak değiştirme işlemi gerçekleştirilir. ek bilgi Kelime ya da kalıp değiştirmek için klavyeden Ctrl + H kısayolu da kullanılabilir. 5. SATIR VE SÜTUNLAR Excel elektronik tablo olması sebebiyle bütün işlemler satır ve sütunlar üzerinden gerçekleşmektedir. Yapılan işlemler gereği satır ve sütun ekleme veya silme ihtiyaçları doğabilir. a. Araya satır ve sütun ekleme: Excel de araya satır ve sütun eklemek için Giriş sekmesi Hücreler grubunda Ekle düğmesi kullanılır. Ekle düğmesine tıkladığında açılan kutudan satır sütun veya çalışma sayfası eklenebilir. Satır veya sütun eklerken ekleme yapılacak bölgedeki hücrenin seçili hâlde olmasına dikkat edilmelidir. Excel hangi hücre seçili ise onun konumuna ve tercihe göre satır veya sütun eklemektedir (Resim 4.23). Resim 4.23:Araya satır ve sütun ekleme 110

111 b. Sütun genişliği ve satır yüksekliğini değiştirme: Sütun genişliği veya satır yüksekliği düzenlemek için Giriş sekmesi Hücreler grubunda Biçim düğmesi kullanılır. Sütun genişliği veya satır yüksekliği değiştirilecek hücre veya hücrelerin seçili olması gerekir. Satır yüksekliği veya sütun genişliği seçeneklerinden herhangi biri seçildiğinde ekrana pencere gelir, bu pencerede sayısal değer girilerek satır yüksekliği ve sütun genişliği ayarlanır (Resim 4.24). Resim 4.24: Sütun genişliği ve satır yüksekliği değiştirme c. Sütun ve satır silme: Excel satır ve sütun silmek için Giriş sekmesi Hücreler grubunda Sil düğmesi kullanılır. Sil düğmesine tıklandığında hücre, satır, sütun ve sayfa silme işlemleri gerçekleştirilir. Satır ve sütun silerken silinecek bölgedeki hücrenin seçili olmasına dikkat edilmelidir (Resim 4.25). Resim 4.25: Satır ve sütun silme 6. VERI SIRALAMA Excel de bir sütunda yer alan verileri belli bir düzene göre sıralamak mümkündür. Bunun için Giriş sekmesi Düzenle grubunda Sırala ve Filtre Uygula komutu kullanılmaktadır. Sıralama düğmesi ile büyükten küçüğe, küçükten büyüğe sıralama işlemleri yapılabileceği gibi özel sıralama seçeneği ile belirlenecek özel ölçütlere göre de veriler sıralanabilir (Resim 4.26). Resim 4.26: Veri sıralama 111

112 Değerlendirme Soruları Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 1. Bitişik olmayan hücreler seçilirken klavyeden... tuşuna basılı tutulmalıdır. 2. Excel de hücreye formül girmek için bilgi girişine işareti ile başlanmalıdır. Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 3. Aşağıdakilerden hangisi veri sıralamak için kullanılan komut düğmesidir? A) B) C) D) E) 4. Excel de hücre seçimi ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru değildir? A) Fare ile serbest seçim yapılabilir. B) Bitişik hücre seçmek için klavyeden shift tuşuna basılı tutulur. C) Ayrı hücreyi seçmek için klavyeden Ctrl tuşu basılı tutulur. D) Bir hücre seçimi için o hücreye tıklamak yeterlidir. E) Fare ile farklı hücrelere tıklanarak bitişik olmayan birden fazla hücre seçilebilir. 5. Excel de sütun genişliğini değiştirmek için hangi adımlar izlenmelidir? 6. Excel de araya satır ve sütun eklemek için giriş sekmesi hücreler grubunda ekle düğmesine tıklandığında kullanılabilecek seçenekler hangileridir? 112

113 C FORMÜLLER VE FONKSİYONLAR Konuya Hazırlık 1. Excel de formül kullanmanın faydalarını açıklayınız. Formüller, bir sayfadaki verileri kullanarak işlem yapan denklemlerdir. Bir formülde, aynı sayfadaki diğer hücreler, aynı kitabın diğer sayfalarındaki hücreler veya diğer kitapların sayfalarındaki hücrelerde kayıtlı değerler ya da metinler kullanılabilir. Formül yazarken dikkat edilmesi gereken hususlar: Her formül = eşittir işareti ile başlar. Formülde karakter dizileri ve boşluklar tırnak içinde yazılır. Formülde matematiksel ifadeler doğru ve eksiksiz yazılmalıdır. Fonksiyon, bağımsız değişken olarak adlandırılan özel değerleri belli bir sırada veya yapıda kullanarak hesaplamaları gerçekleştiren önceden tanınmış formüllerdir. 1. ARITMETIK VE MANTIK FORMÜLLERI a. Temel aritmetik ve mantık formüllerini kullanma: Excel çalışma sayfasında formüller oluşturulurken işlemlerin öncelik sırasının bilinmesi doğru sonuca varılması bakımından çok önemlidir. Aksi taktirde bulunacak sonuçlar yanlış olacaktır. Formüllerdeki başlıca işlemlerin öncelik sırası aşağıda belirtildiği şekildedir: 1. öncelik : Parantez içleri 2. öncelik : Üs alma 3. öncelik : Bölme (/) ve çarpma (*) işlemleri 4.öncelik : Toplama (+) ve çıkarma (-) işlemleri Eğer bir eşitlikte aynı öncelik sırasına sahip birden fazla işlem varsa soldan itibaren işlemler yapılmaya başlanır. Formülde, iç içe birden fazla parantez kullanıldığı zaman ise öncelik sırası en içteki parantezden başlar. Excel çalışma sayfasına girilmiş bilgiler kullanılarak sadece matematiksel işlemler değil mantıksal karşılaştırmalar da yaptırılabilir. Temel matematiksel işlemler yapmak, sayıları birleştirmek ve sayısal sonuçlar üretmek için aşağıdaki aritmetik operatörler kullanır. OPERATÖR + (artı işareti) Toplama - (eksi işareti) Çıkarma * (yıldız işareti) Çarpma / (ileri eğri işareti) Bölme % (yüzde işareti) Yüzde ^ (şapka işareti) Üs AÇIKLAMA İki değerin karşılaştırılarak sonuçta doğru ya da yanlış sonuç üretilmesi için aşağıdaki mantık operatörleri kullanılır. OPERATÖR AÇIKLAMA = (eşit işareti) Eşittir > (büyüktür işareti) Büyüktür < (küçüktür işareti) Küçüktür >= (büyüktür veya eşittir işareti) Büyüktür veya eşittir <= (küçüktür veya eşitti işareti) Küçüktür veya eşittir <> (eşit değildir işareti) Eşit değildir 113

114 b. Standart hata iletileri: Çalışma sayfamızda hücrelere girilen formüllerde hata varsa aşağıdaki iletiler gelir: #SAYI/0! #AD! #DEĞER! #REF! #YOK! #SAYI! #BOŞ! #BAŞV! : Herhangi bir sayının sıfıra böldürülmesi durumunda ekranda görüntülenir. : Excel, formülde kullanılan bir adı tanımadığı zaman görüntülenir. : Genellikle matematiksel bir formül oluşturulurken sayısal olmayan bilgilerin bulunduğu hücrelerin adresleri kullanılmışsa görüntülenir. : Formülde kullanılan bir adresteki bilginin silinmiş olduğunu gösterir. : Yapılmak istenen bir işlem ile ilgili bilgilerin olmadığını gösterir. : Uygulanmak istenen bir işlev için kullanılacak değerin uygun olmadığını gösterir. : Tanımlanan diziler arasında boşluk olduğunu gösterir. : Bir hücre başvurusunun geçerli olmadığı durumlarda ortaya çıkar. c. Otomatik doldur-kopyala araçlarını kullanma: Excel de dizi oluşturmanın en kısa yolu otomatik doldurma yöntemidir. Otomatik doldurma yöntemiyle, aylar, yıllar, haftanın günleri vb. çok kısa bir şekilde istenilen sayıda yazdırılabilir. Otomatik doldurma seçenekleri ile hafanın günlerini yazdırmak için hücreye haftanın herhangi bir günü yazılır (Resim 4.27). Resim 4.27:Otomatik doldurma ile veri girme Hücrenin sağ alt köşesine gelindiğinde hücrenin işaretçisi siyah artı halini aldığında farenin sol tuşu ile aşağıya doğru istenilen miktarda sürüklenir (Resim 4.28). Resim 4.28: Otomatik veri doldurma işlemi Otomatik doldurma işlemi bitince en son hücrenin sağ alt köşesine Otomatik Doldurma Seçenekleri düğmesi gelmektedir (Resim 4.29). 114

115 Resim 4.29: Otomatik doldurma seçenekleri Otomatik doldurma seçenekleri düğmesi ile doldurma seçenekleri değiştirilebilir. Bu düğme yardımıyla haftanın bütün günleri, iş günleri doldurulabileceği gibi hücre kopyalama işlemi de yapılabilir. Otomatik doldurma işlemi Giriş sekmesi Düzenle grubunda Dolgu düğmesiyle de yapılabilmektedir. Otomatik doldurma ile ilgili birtakım listeler Excel de varsayılan olarak tanımlanmıştır. Bu listelere yeni listeler eklenebilir. Yeni liste eklemek için Ofis düğmesinden Excel seçenekleri seçildiğinde Popüler seçeneği altında Özel Listeleri Düzenle seçeneği ile yeni listeler eklenebilir (Resim 4.30). Resim 4.30: Otomatik doldurma listeleri ekleme ç. Hücre referanslı formülleri ve fonksiyonları kullanma: Excel de formül ve fonksiyon oluşturulurken yazılan formüllere hücre içindeki değerler değil hücrelerin adresleri yazılmalıdır. Hücre içi değerler yazılarak formül oluşturulduğunda doğru sonuç elde edilebilir fakat hücre içerikleri değiştirildiğinde formüldeki değerler değişmeyeceğinden sonuç yanlış olur. Bu bakımdan formül veya fonksiyon yazılırken hücre içeriğindeki değer değişikliğinde formülün sonucunun da değişmesi için hücre referanslı formül kullanmak önemlidir. d. Mutlak hücre referanslarını kullanma: Hücre referanslı kullanılan formüller çok kolay kopyalanabilir. Bir sütun içinde bir dizi toplam alınırken formülü bir kez yazmak yeterlidir. Alt kısımdaki hücrelere otomatik doldurma ile formüller kopyalanır ve alt satıra doğru inildikçe hücre adresleri güncellenir. Bazı durumlarda formül kopyalanırken hücre adreslerinin değişmemesi gerekebilir. Bu durumda mutlak hücre referanslı formül yazmak gerekir. A1+A2 şeklinde olan bir hücre referanslı formülün mutlak hücre referanslı hâli $A$1+$A$1 şeklindedir. Mutlak hücre referanslı formüller kopyalandığında hücre adresleri değişmez. 115

116 2. FONKSIYONLARLA ÇALIŞMA Excel de birçok alanda fonksiyonlar yazılabilir. Bu fonksiyonlar; finansal, tarih ve saat, matematik ve trigonometri, istatistiksel, arama ve başvuru, veritabanı, metin, mantıksal, bilgi, mühendislik ve küp alanında olabilir. Formül ve fonksiyonlar formül çubuğuna yazılmaktadır. Formül ve fonksiyonlar doğrudan yazılabileceği gibi Giriş sekmesi Düzenleme grubu içinde Otomatik Toplam düğmesi kullanılarak da yazılabilir (Resim 4.31). Resim 4.31: Fonksiyonlarla çalışma Excel de fonksiyonların farklı kullanım biçimleri vardır. Fonksiyon ismi yazıldığında, fonksiyon yazımı ile ilgili formül çubuğundan yardım alınabilir (Resim 4.32). Resim 4.32: Formül çubuğu Excel de kullanılan yüzlerce formül ve fonksiyon vardır. Bunlardan bazıları ve kullanımları şöyledir: TOPLA MİN MAK ORTALAMA EĞER BUGÜN YUVARLA : Verilen hücre veya hücre aralıklarındaki sayıları toplar. Örnek: =Topla(A1+A2), =Topla(A1;A2), =Topla(A1:A10) Hücreler tek tek belirtirken ; işareti, aralık belirtirken : işareti kullanılır. : Belirtilen aralıktaki en küçük değeri bulur. Örnek: =MİN(A1:A5) : Belirtilen aralıktaki en büyük değeri bulur. Örnek: =MAK(A1:A5) : Belirtilen aralıktaki sayıların ortalamasını alır. Örnek: =ORTALAMA(A1:A10) : Verilen şart veya şartları değerlendirerek sonucun doğru ya da yanlış olması durumuna göre istenilen işlemin yapılmasını sağlar. Formül kalıbı: EĞER(şart; eğer_doğruysa_değer; eğer_yanlışsa_değer) Örnek: =EĞER(A1<45; KALDI ; GEÇTİ ) : Günün tarihini gün, ay ve yıl olarak verir. Örnek: =BUGÜN( ) : Ondalık sayıları tam sayıya çevirmek için kullanılır. Formül kalıbı: =YUVARLA(Sayı; Sayı_rakamlar) ilk kısım sayıyı ikinci kısım virgülden sonraki basamak sayısını ifade etmektedir. Örnek: =Yuvarla(14,45;0) etkinlik Etkinlikler Excel dosyasını açarak formülleri uygulayınız. 116

117 ... Değerlendirme Soruları Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 1. Mutlak hücre referanslı formül yazarken hücre adı girerken. işareti kullanılır. 2. Excel in girilen bilgiyi formül olarak değerlendirmesi için işareti ile başlanmalıdır. Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 3. Aşağıdakilerden hangisi formül ve fonksiyon yazımında kullanılan karşılaştırma operatörlerinden biri değildir? A) >< B) < C) > D) <> E) = 4. Aşağıdakilerden hangisi A1 ve A5 hücreleri arasındaki değerlerden en büyüğünü bulmak için kullanılan fonksiyonunun doğru yazımıdır? A) =MİN(A1:A5) B) =MAK(A1:A5) C) =MİN(A1;A5) D) =MAK(A1;A5) E) =MAKS(A1;A5) 5. Excel de otomatik doldurma işlemi için yeni liste nasıl düzenlenir? kişilik bir sınıfta bütün öğrencilerin yabancı dili İngilizcedir. İlk hücreye İngilizce yazıldıktan sonra diğer hücrelere hücre kopyala yöntemi ile İngilizce yazmak için gerekli adımlar nelerdir? 117

118 D BİÇİMLEME Konuya Hazırlık 1. Excel de hücre biçimlendirmeyle neler yapılabilir? Excel de çalışma sayfası, hücreler biçimlenebilir. Kenarlık ve efektler verilebilir, her türlü hizalama yapılabilir. 1. HÜCREDEKI SAYILARI BIÇIMLEME Excel de hücrelere girilen sayıları biçimleme işlemi Giriş sekmesi Sayı grubu içinde yer alan açılır kutu içersindeki seçenekler kullanılarak yapılır (Resim 4.33). Resim 4.33: Sayı Biçimleri Sayı açılır penceresinde yer alan seçeneklerden daha fazlası gerektiğinde Tüm Sayı Biçimleri seçeneği seçilir (Resim 4.34). Resim 4.34: Hücreleri biçimlendir Hücreleri Biçimlendir penceresi Sayı sekmesi Kategori bölümünde sayı türleri ve diğer türlerle ilgili daha fazla düzenleme yapılabilir. 118

119 2. HÜCREDEKI METINLERI BIÇIMLEME Hücredeki metinleri biçimlemek için ilk önce metin seçili hâle getirilir. Daha sonra Giriş sekmesi Yazı tipi grubu içinde metinle ilgili düzenlemeler yapılabilir (Resim 4.35). Resim 4.35: Metin biçimleme Yazı tipi grubundan, metnin yazı tipi, boyutu, rengi, dolgu rengi düzenlenir ve metin kalın italik, altı çizili yapılabilir. Daha fazla düzenleme için yazı tipi grubunda bulunan iletişim kutusu başlatıcısı düğmesi ile hücreleri biçimlendir penceresi açılabilir. etkinlik Etkinlikler çalışma sayfasında metin biçimle işlemlerini uygulayınız. 3. HÜCRELERI BIÇIMLEME a. İçeriklerin hizalanması: Excel de içeriklerin düzgün olması açısından hücre içeriklerinin hizalanması önemlidir. Hücre hizalaması Giriş sekmesi Hizalama grubundan hızlı biçimde yapılabilir. Kullanıcı isterse hücreleri biçimlendir penceresini de kullanabilir (Resim 4.36). Resim 4.36: İçerik Hizalama Hizalama grubunda metnin hücre içinde dikey ve yatay hizalanmasının yanı sıra Metni Kaydır düğmesi ile hücre içine birden fazla satır yazılabileceği gibi Birleştir ve Ortala seçeneği ile hücreler birleştirilebilir. b. Kenar efektleri ekleme: Hücrelerin kenar efektleri Giriş sekmesi Yazı Tipi grubunda Tüm Kenarlıklar düğmesi ile yapılabilir. Tüm kenarlıklar açılır kutusunda Tüm Kenarlıklar seçeneği seçilerek hücre biçimlendirme penceresi kenarlık sekmesinden kenar efektleri ilgili daha fazla düzenleme yapılabilir (Resim 4.37). Resim 4.37: Hücreleri Biçimlendir/Kenarlık etkinlik Etkinlikler dosyasında sınıfınıza ait sınıf nöbet listesi hazırlayınız. Listede öğrendiğiniz hizalama ve kenar efektleri seçeneklerini kullanınız. 119

120 4. YAZIM KONTROLÜ Excel de yazım kontrolü Gözden Geçir sekmesinde yazım grubunda Yazım ve Dilbilgisi düğmesi kullanılarak yapılır. Yazım ve dilbilgisi kontrolü klavyeden F7 tuşu kullanılarak da yapılır. 5. BELGE YAPISI a. Sayfa yapısının düzenlenmesi: Excel de sayfa yapısı ile ilgili düzenlemeler Sayfa Düzeni sekmesinde Sayfa Yapısı grubundan yapılır. Sayfa yapısı grubunda Kenar Boşlukları, Yönlendirme, Yazdırma Alanı, Kesme, Arka Plan ve Başlıkları Yazdır la ilgili düzenlemeler yapılır (Resim 4.38). Resim 4.38: Sayfa yapısı b. Sayfa başlığı ve altlığı ekleme: Excel de sayfa başlığı ve altlığı eklemek için Ekle sekmesi metin grubunda Üstbilgi ve Altbilgi düğmesi kullanılır. Üstbilgi, altbilgi düğmesi tıklandığında tasarım sekmesi açılır ve sayfa başlığı ve altlığı ile ilgili düzenlemeler bu sekme içersinde bulunan düğmelerle yapılır (Resim 4.39). Resim 4.39: Sayfa başlığı ve altlığı 6. YAZDIRMA Excel de yazdırmanın yanı sıra yazdırma alanı belirleme işlemi de yapılabilmektedir. Yazdırma alanı belirleme işlemi ile sayfanın istenilen bölümü yazdırılabilmektedir. a. Temel yazdırma seçenekleri: Excel de yazdırma seçeneklerini görmek için Ofis düğmesinden Yazdır seçeneği seçilir. Yazdır penceresi ofis programlarında birbirine benzerdir. Excel Yazdır penceresinde Excel e has seçenekler olarak yazdırılacak alan bölümü bulunmaktadır. Yazdırılacak alan bölümü seçilen alan, geçerli sayfalar ve tüm çalışma kitabı yazdırılabilir (Resim 4.40). Resim 4.40:Yazdırma seçenekleri ek bilgi Yazdırma seçenekleri penceresini açmak için Ctrl+P kısayolu da kullanılabilir. 120

121 b. Önizleme: Excel de önizleme işlemi için Ofis düğmesinden Yazdır, Baskı Önizleme seçeneği kullanılabileceği gibi Hızlı Erişim araç çubuğu üzerinden de baskı önizleme işlemi yapılabilir. c. Elektronik tablolama sayfasını yazdırma: Excel de çalışma sayfası yazdırma penceresi üzerinde işlemler yapıldıktan sonra tamam düğmesine tıklanarak yazdırılır. Hızlı Erişim araç çubuğu üzerinde bulunan yazıcı simgesi ile de yazdırılabilir. Resim 4.41: Yazdırma alanı belirleme ç. Yazdırma alanını belirleme: Excel de bazen elektronik tablonun tamamının değil de sadece yazdırılacak alanın görünmesi ya da yazdırılacak alan üzerinde çalışmak istenilebilir. Bu işlem yazdırma alanı belirleme ile mümkün olmaktadır. Yazdırma alanı belirlenecek alan seçili hâle getirildikten sonra Sayfa Düzeni sekmesinde Sayfa Yapısı grubundan Yazdırma Alanı düğmesi kullanılır. Yazdırma alanı düğmesinde iki seçenek vardır. Yazdırma alanı belirle seçeneği ile yazdırma alanı belirlenir. Yazdırma alanını iptal etmek için Yazdırma Alanı Temizle seçeneği kullanılır (Resim 4.41). Değerlendirme Soruları Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 1. Hücreye kenarlık eklemek için.. sekmesi paragraf grubunda düğmesi kullanılır. 2. Yazdırma alanı belirlemek için sekmesi sayfa yapısı grubunda düğmesi kullanılır. Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 3. Aşağıdakilerden hangisi hücre biçimlendir penceresinde bulunan sekmelerden biri değildir? A) Sayı B) Hizalama C) Yazı tipi D) Kenarlık E) Desen 4. Excel de yazdırma alanı belirleme işlemi hangi sekme içerisindedir? A) Giriş B) Ekle C) Sayfa Düzeni D) Gözgen Geçir E) Görünüm 5. Excel de metni kaydır işleminin görevi nedir? 6. Excel de hücreye kenar çizgisi eklemek için gerekli adımlar nelerdir? 121

122 E İLERİ ÖZELLİKLER Konuya Hazırlık 1. Tablodaki verilerin grafik şeklinde görülmesi ne gibi kolaylıklar sağlar? Excel de üzerinde çalışılan dosyaya nesne eklenebileceği gibi gerektiğinde tablolara bağlı olarak grafik de oluşturulabilir. 1. NESNE AKTARMA a. Nesne ekleme: Excel de nesne eklemek için Ekle sekmesi Metin bölümünde Nesne düğmesi seçilir. Nesne olarak PDF doküman, resim belgesi, Word belgesi, Powerpoint slayt ve sunusu vb. eklenebilir. b. Nesneleri taşıma: Excel de eklenen nesneler elektronik tablo üzerinde bir çerçeve içersinde yer almaktadır. Eklenen nesne farenin sol tuşu ile sürükle bırak yöntemi ile istenilen yere taşınır. c. Nesneleri yeniden boyutlandırma: Nesne eklendiğinde bir çerçeve içerisindedir ve çerçevenin üzerinde ve kenar noktalarında boyutlandırma noktacıkları bulunmaktadır. Noktacıkların üzerine gelindiğinde fare işaretçisi iki yana ok şeklini almaktadır. İşaretçi bu şekildeyken nesne sürükle bırak yöntemiyle istenilen büyüklükte boyutlandırılabilmektedir. 2. GRAFIKLER a. Grafik oluşturma: Elektronik tablolama programında birbiri ile ilişkili verileri grafik ile gösterebilir. Grafik eklemek için Ekle sekmesinde yer alan Grafikler grubu kullanılır. Örneğin elimizde aylık giderlerle alakalı aşağıdaki gibi bir tablo olsun ve bu tabloya bağlı bir grafik oluşturalım (Resim 4.42). Resim 4.42: Veri tablosu Veri tablosunu seçtikten sonra Ekle sekmesi grafikler grubunda yer alan grafik türlerinden biri seçilerek grafik oluşturulur (Resim 4.43). Fatura Mutfak Diğer Resim 4.43: Grafik oluşturma 122

123 b. Grafik üzerinde değişiklik yapma: Grafik oluşturulduktan sonra şerit üzerine Tasarım, Düzen ve Biçim bağıl sekmeleri gelmektedir. Bu sekmeler kullanılarak grafik üzerinde istenilen şekilde değişiklik yapılabilir (Resim 4.44). Resim 4.44: Tasarım, Düzen, Biçim sekmeleri Tasarım sekmesiyle; grafik türü, grafik düzeni ve grafik stilleri değiştirilebilir. Düzen sekmesiyle grafik etiketleri, arka plan, eksenler düzenlenebilir, nesne eklenip üç boyut döndürme ayarları yapılabilir. Biçim sekmesiyle şekil stilleri ve Word art stilleri düzenlenebilir. c. Grafik tipini değiştirme: Grafik tipini değiştirmek için Tasarım sekmesi Tür grubunda yer alan Grafik Türünü Değiştir düğmesi kullanılır. Grafik türü penceresinde; Sütun, Çizgi, Pasta, Çubuk, Alan, X Y, Hisse Senedi, Yüzey, Halka, Kabarcık ve Radar grafik türleri bulunur. Bu türler kendi içinde de yine çeşitli seçenekleri barındırmaktadır (Resim 4.45). Resim 4.45: Grafik tipini değiştirme ç. Grafikleri taşıma ya da silme: Elektronik tabloya eklenen grafik, bir çerçeve içerisinde yer almaktadır. Farenin sol tuşu ile grafik çerçevesinden tutarak sürükle-bırak yöntemi ile grafik istenilen bölgeye taşınır. Grafiği silmek için yine grafik çerçevesine bir kez tıkladıktan sonra klavyeden Delete tuşu kullanılarak grafik silinir. etkinlik Etkinlikler çalışma sayfasına geçen dönem almış olduğunuz ders isimlerini ve notlarınızı yazarak buna ait grafik oluşturunuz. Farklı grafik türü seçenekleri ve grafik değişiklik işlemlerini deneyiniz. 123

124 Değerlendirme Soruları Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 1. Grafik eklemek için Excel de.. sekmesinden grubu kullanılır. 2. Çalışma sayfasına nesne eklemek için sekmesinden. kullanılır. Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 3. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi Excel de grafik düzenlemek için kullanılan simgelerden biridir? A) Ekle B) Tasarım C) Düzenle D) Sayfa düzeni E) Giriş 4. Excel de bir grafiği silmek için gerekli işlemler nelerdir? 5. Excel de eklenen bir nesnenin yer değiştirme işlemi için gerekli işlemler nelerdir? 124

125 Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. IV. ÜNİTE ÖLÇME DEĞERLENDİRME SORULARI 1. Excel de formül ve fonksiyonların yazımı için aşağıdakilerden hangisi kullanılmaktadır? A) Durum çubuğu B) Adres çubuğu C) Formül Çubuğu D) Hızlı erişim araç çubuğu E) Şerit 2. Excel 2007 ile kayıt edilen elektronik tablonun uzantısı aşağıdakilerden hangisidir? A) xls B) xlsm C) xltm D) xlsx E) xlt 3. Excel de bitişik bir şekilde hücre seçmek için kullanılan tuş aşağıdakilerden hangisidir? A) Shitf B) Ctrl C) Alt D) Home E) Tab 4. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi hücreye girilen bilgilerin düzeltilmesi için kullanılır? A) F2 B) F3 C) F5 D) F9 E) F11 5. Excel de mutlak hücre referanslı formül kullanmak için hücre adresleri yazılırken hangi işaret kullanılır? A) % B) $ C) & D) # E) 6. Excel de mantıksal karşılaştırmalar için kullanılan formül aşağıdakilerden hangisidir? A) Topla B) Yuvarla C) Mak D) Eğer E) Sin 7. Excel de kenar boşluklarını düzenlemek için aşağıdakilerden hangisi kullanılır? A) Giriş / Kenar boşlukları B) Görünüm / Kenar boşlukları C) Veri / Kenar boşlukları D) Gözden Geçir / Kenar boşlukları E) Sayfa Düzeni / Kenar boşlukları 8. Excel de hücre içeriklerinin hizalanması için aşağıdakilerden hangisi kullanılır? A) Veri / Hizalama B) Sayfa Düzeni / Hizalama C) Giriş / Hizalama D) Gözden Geçir / Hizalama E) Görünüm / Hizalama 9. Aşağıdakilerden hangisi Excel çalışma sayfasında bulunmaz? A) Formül çubuğu B) Slayt sıralayıcısı C) Sütun başlıkları D) Şerit E) Çalışma sayfaları 10. Excel de nesne eklemek için aşağıdaki sekmelerden hangisi kullanılır? A) Ekle B) Veri C) Giriş D) Gözden Geçir E) Görünüm 11. Excel de grafik türünü değiştirmek için gerekli adımlar nelerdir? 125

126 12. Excel de çalışma sayfasına sayfa altlığı belirlemek için gerekli adımlar nelerdir? 13. Excel de o güne ait tarihi hücreye yazdıran formül nedir? Excel de bir sütunda yer alan bilgileri büyükten küçüğe doğru sıralamak için gerekli adımlar nelerdir? 15. Daha önceden kayıt edilmiş bir Excel çalışma kitabını Excel şablonu olarak kaydetmek için gerekli adımlar nelerdir? Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 16. Excel de sayfa görünümleri. çubuğu üzerinden değiştirilebilir. 17. Excel de bir sütunun tamamını seçmek için.. tıklamak yeterlidir. 18. Excel de yeni bir çalışma sayfası eklemek için sekmesi hücreler grubunda. düğmesi kullanılır. 19. Excel de formül kullanırken hücre içindeki değer değiştiğinde sonucun da değişebilmesi için... formül kullanılmalıdır. 20. Excel de hücrede yer alan metin biçimlerini düzenlemek için. sekmesi grubu kullanılır. 126

127 V. Ünite VERİ TABANI UYGULAMALARI A. BAŞLANGIÇ B. BİR VERİ TABANI YARATMA C. FORMLARIN KULLANIMI D. BİLGİYE ERİŞİM E. RAPORLAMA 127

128 A BAŞLANGIÇ Konuya Hazırlık 1. Veri tabanı programları hangi amaç için kullanılmaktadır? Veri tabanı, bir konuyla ilgili pek çok kaydın tutulduğu bir bilgi havuzudur. Veri tabanı programları, bilgi havuzunu oluşturmak ve veri tabanından istenilen bilgiyi istenildiği şekilde alıp kullanmayı sağlar. Günümüzde kullanılan birçok veri tabanı programı vardır. Bunlardan bir tanesi ise Microsoft Office 2007 paketinde yer alan Access 2007 veri tabanı programıdır. Access bilgileri birbiriyle ilişkili birden fazla tabloda depolayarak ilişkisel veri tabanı olarak bilinen veri tabanları oluşturur. Bilgiler doğru düzenlenmişse bir ilişkisel veri tabanındaki birden fazla tabloyu tek bir depolama alanı gibi kullanarak bilgileri gereksinimlerinizi karşılayan herhangi bir düzende elektronik olarak süzebilirsiniz. Tablo, Access içinde kullanabileceğiniz nesnelerden yalnızca biridir. Diğer nesne türleri arasında sorgular, formlar, raporlar, makrolar ve modüller yer almaktadır. Tablolar, temel veri tabanı nesnesidir. Tabloların amacı bilgileri depolamaktır. Diğer bütün veri tabanı nesnelerinin amacı bir veya birden fazla tabloyla etkileşimde bulunmaktır. Bir Access ver itabanı bileşeni binlerce tablo içerebilir ve her tablonun içerdiği kayıtların sayısı öncelikle sabit diskinizdeki boş alanla sınırlıdır. Sorgular, bilgileri bulmak için kullanılır ve böylece bilgileri çeşitli yollarla görüntüleyebilir, değiştirebilir ve çözümleyebilir. Formlar, tablolarda depolanan bilgilerin girilmesini, alınmasını, görüntülenmesini ve yazdırılmasını kullanıcılar için kolay hâle getirir. Form aslında kullanıcılara bilgiler veren ve onların girdiği bilgileri kabul eden denetimlerin olduğu bir penceredir. Raporlar, tablolardaki bilgileri bilgisayar ekranında veya kâğıt üzerinden güzelce biçimlendirilmiş ve kolay erişebilecek şekilde gösterir. Raporda çok sayıda tablo ve sorgudan gelen bilgiler, veri tabanındaki bilgilerden hesaplanan değerlerler, üstbilgi, altbilgi başlık gibi biçimlendirme öğeleri bulunur. Makrolar, standart veri tabanı işlemlerinin daha az deneyimli kullanıcıların veri tabanında çalışmasına yardım edecek komut düğmeleri şeklinde olmalarını sağlamak için kullanılır. Modüller, VBA programlarıdır. Makrolar birçok işlemi otomatik hâle getirseler bile VBA makroların yerine getiremeyeceği kadar zor görevleri yapar. 1. VERI TABANIYLA İLK ADIMLAR Access 2007 Microsof Office 2007 sisteminin bir parçası olduğu için Ofis menüsü, Hızlı Erişim Araç Çubuğu, Şerit ve Iletişim kutuları gibi temel arabirim nesneleri, diğer Office 2007 ürünlerindekilere benzemektedir. Ancak bu ürün ve programlardan daha ileri boyutları olması dolayısıyla Access, ona alışıncaya kadar size karmaşık gelebilir. a. Veri tabanı uygulamasını açma: Access veri tabanı uygulamasını açmak için Başlat menüsü/tüm programlar/microsoft Office menüsünden Microsoft Office Access 2007 seçeneği seçilir. Yeni Access veri tabanı penceresi arabirimi kullanıcıların genel olarak bir veri tabanıyla veya veri tabanı nesnesiyle çalışma şeklini yansıtacak şekilde tasarlanmıştır (Resim 5.1). Resim 5.1: Veri tabanı uygulamasını açma 128

129 Access penceresi diğer ofis uygulamalarına benzerdir, onlardan farklı olarak Gezinti Bölmesi bulunmaktadır. Gezinti Bölmesi veri tabanı nesnelerinin süzülmüş listelerini görüntüler. Listede yer alan nesneleri liste başlığını sonra da görüntülemek istediğiniz nesne kategorisini veya grubunu tıklayarak değiştirebilirsiniz. b. Mevcut veri tabanını açma: Access i veri tabanı açmadan başlatıldığında Microsoft Office Access ile Başlarken penceresi görürsünüz. Bu pencerede en son açılan veri tabanları bölümünden veri tabanı açılabilir. Eğer açılacak veri tabanı bu listede yoksa bu bölümde yer alan Tümü seçeneği ile veri tabanı açma penceresi gelir ve buradan veri tabanı seçilerek açılır. Açılacak veri tabanı daha önce çalışılan bir veri tabanı olabileceği gibi herhangi bir veri tabanı da olabilir (Resim 5.2). Resim 5.2: Mevcut veri tabanını açma ek bilgi Mevcut veri tabanını açmak için diğer ofis programlarında olduğu gibi ofis düğmesinden aç seçeneği kullanılabileceği gibi Ctrl + O kısayolu da kullanılabilir. c. Veri tabanı içindeki kaydı değiştirme: Veri tabanı içindeki kayıtlar tablolarda tutulmaktadır. Access açıldığında veri tabanı bileşenlerine gezinti bölmesinden ulaşılmaktadır. Gezinti bölmesi içinde yer alan tabloya çitf tıklandığında tablo içinde var olan kayıtlar görüntülenir. Değiştirilecek kayda tıklayıp kayıt değiştirme işlemi klavye ile gerçekleştirilir. Değişiklik yapıldıktan sonra tablo doğrudan kapatılabilir (Resim 5.3). Resim 5.3: Veri tabanı içindeki kaydı değiştirme 129

130 ç. Kaydetme: Veri tabanı içinde yapılan değişikliklerden sonra kayıt işlemi diğer ofis uygulamalarıyla aynıdır. Kayıt işlemi Ofis düğmesinden kaydet, Hızlı Erişim araç çubuğu üzerinden Kaydet veya klavyeden Ctrl+ S kısa yoluyla yapılabilir. Eğer veri tabanı türü değişikliği veya isim değiştirme işlemleri gerekiyorsa Ofis düğmesinden Farklı Kaydet seçeneği kullanılır. d. Veri tabanını kapatma: Veri tabanını kapatmak için Ofis düğmesinden Access ten Çık seçeneği kullanılabilir. Başlık çubuğu üzerinde bulunan kapat düğmesi de kullanılabilir. e. Yardım fonksiyonlarını kullanma: Access te şeridin en sağında bulunan simgesine tıklandığında Access Yardım penceresi açılır. Pencere üzerinde bulunan arama çubuğuna konu yazılarak istenilen konu hakkında yardım alınır. Access yardım penceresin alt kısmından istenirse yardım çevrim içi (online) olarak alınır (Resim 5.4). Resim 5.4: Access yardım penceresi 2. TEMEL AYARLARI YAPMA Access 2007 diğer ofis ürünlerinde olduğu gibi sekmeli yapıdan oluşmaktadır. Komut düğmeleri sekmeler altında derli toplu bir şekildedir. Her şeyin daha derli toplu olması yapılacak işleme ait komutlara daha kolay erişilmesini sağlamaktadır. a. Veri tabanı uygulamasının sayfa görünümünü değiştirme: Sayfa görünümleri Giriş sekmesi Görünümler grubunda Görünüm düğmesinden değiştirilmektedir. Access te standart bir sayfa görünümü yoktur. Farklı veri tabanı bileşenlerinin kendine has görünümleri vardır. Access te veri tabanları ve görünüm türleri şöyledir: Tablolarda; Veri Sayfası, Özet Tablo, Özet Grafik ve Tasarım görünümleri yer alır. Formlarda; Form, Düzen ve Tasarım görünümleri yer alır. Sorgularda; Veri Sayfası, Özet Tablo, Özet Grafik, SQL Göster, Tasarım Görünümleri yer alır. Raporlarda; Rapor Görünümü, Baskı önizleme, Düzen Görünümü, Tasarım Görümleri yer alır (Resim 5.5). Resim 5.5: Tablo görünümleri 130