SAĞLIK HİZMET ETKİNLİĞİ AÇISINDAN KAMU HASTANE BİRLİKLERİ PERFORMANS ANALİZİ

Transkript

1 SAĞLIK HİZMET ETKİNLİĞİ AÇISINDAN KAMU HASTANE BİRLİKLERİ PERFORMANS ANALİZİ Umut BEYLİK*, İbrahim Halil KAYRAL**, Ümit NALDÖKEN*** Özet: Bu çalışma, Türkiye de sağlık hizmeti sunumunda yeni rol alan Kamu Hastane Birlikleri nin () faaliyet temelli etkinliklerinin ölçümü, gerekli iyileştirmelerin tespiti ve öneriler getirilmesi amacıyla yapılmıştır. Çalışmada etkinlik ölçüm yöntemi olarak Veri Zarflama Analizi kullanılmıştır. Veri seti lerin 2013 verilerini içermektedir. 9 değişken kullanılarak 88 nin etkinlik ölçümü yapılmıştır. Ölçeğe göre sabit getiri varsayımı altında 30, değişken getiri varsayımı altında 40 ve ölçek etkinliği bakımından 46 etkin çıkmıştır. Anahtar Kelimeler: Sağlık Hizmetleri, Performans, Kamu Hastane Birlikleri. Public Hospital Unions Performance Analysis in Terms of Health Care Services Efficiency Abstract: This study is made for measurement of the activity-based activities of the Public Hospital Unions (PHU) that have a new role in the delivery of health services of Turkey, the identification of essential improvements and to make suggestions.in the study data envelopment analysis is used as the efficiency measurement method. Data sets consists of PHU s 2013 datas. 88 PHU activities was measured by using 9 variables. Under the assumption of constant returns to scale 30 PHU, under the assumption of variable returns of 40 PHU and in terms of scale efficiency 46 PHU has found effective. How much * Yrd. Doç. Dr., Kırıkkale Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Sağlık Yönetimi Böümü, Kırıkkale ** Dr., Sağlıkta Kalite ve Akreditasyon Daire Başkanlığı, Ankara. *** Yrd. Doç. Dr., Cumhuriyet Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Sağlık Yönetimi Bölümü, Sivas.

2 -204- CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık 2015, Cilt: 39, Sayı: 2, Ümit NALDÖKEN improvement needed in which resources has been identified for each inefficent PHU. Key Words: Health Services, Performance, Public Hospital Unions. Giriş Türkiye de, sağlık hizmet sunucularının bu hizmetleri sunmak için gerekli olan girdileri ne kadar etkin kullandıkları ve bu sayede sağlık hizmet sunumunun etkinliği, özellikle ülke ölçeğinde düşünüldüğünde, çalışılması ve geliştirilmesi çok önemli olan alanlardan bir tanesi olduğu düşünülmektedir. Performans ölçümünde kullanılan kavramlardan biri olan etkinlik; kullanılan girdilerle, mümkün olan en üst düzeydeki çıktıyı üretme başarısını ifade etmektedir. Farklı etkinlik kavramları söz konusudur. Bunlar: Teknik etkinlik, girdi bileşiminin en uygun biçimde kullanılmak suretiyle üretilebilecek en fazla sayıdaki çıktının üretilmesindeki başarıyı ifade etmektedir. Ölçek etkinliği, uygun ölçekte üretim yapmadaki başarıdır. Etkinlik, genel olarak çıktının girdiye oranlanması ile sayısal olarak formüle edilebilir. Bu formül, etkinliğin temel formülüdür ve formül sonucu ne kadar büyük çıkarsa karar birimi o kadar etkin çalışmakta olduğu söylenir. Fakat bu formülde sadece bir girdi ve bir çıktı yer almaktadır. Sağlık hizmetlerinde de birden fazla girdi ve çıktı yer aldığından kompleks bir yapı arz etmektedir. Bu kapsamda sağlık hizmetlerinde etkinlik ölçümü için çok sayıda girdi ve çıktı değişkeni kullanabilen yöntemler kullanılması gerekmektedir. Bu çalışmada birden fazla girdi ve çıktıyı kullanarak etkinlik ölçümü yapabilen Veri Zarflama Analizi (VZA) yöntemiyle Kamu Hastane Birlikleri () nin performans analizi yapılmıştır. Türkiye de Sağlık Hizmetleri Türkiye de sağlık hizmetlerinin temel yapısının oluşturulması ve merkezi örgütlenmesi Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı tarafından yürütülmektedir. Sağlık Bakanlığı, sağlık ile ilgili kararların alınması, politikaların belirlenmesi ve uygulanmasında sorumlu ve yetkili kuruluştur. Türkiye de sağlık hizmetleri sunumunda Sağlık Bakanlığı, Üniversiteler, Özel sağlık kurum ve kuruluşları, Milli Savunma Bakanlığı na bağlı sağlık kurumlarının çok önemli rol üstlendikleri bilinmektedir. Aşağıdaki Yıllara ve Sektörlere Göre Hastane Sayısını gösteren şekil incelendiğinde bu durum daha rahat görülebilecektir. Hastanelerin kurum türlerine göre dağılımlarına bakıldığında Türkiye de sağlık hizmet sunumu açısından önemli bir yükün kamu hastanelerinde olduğu görülmektedir. Hastane sayıları açısından bu sırayı özel hastaneler takip etmektedir. Ancak, hizmet sunumu açısından hastane sayıları tek başına yeterli

3 Sağlık Hizmet Etkinliği Açısından Kamu Hastane Birlikleri olmamaktadır. Bu kapsamda hastane yatak sayıları da önemli bir fikir vermektedir. Şekil 1. Yıllara ve Sektörlere Göre Hastane Sayısı, Türkiye Kaynak: Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2013 Şekil 2. Yıllara ve Sektörlere Göre Hastane Yatağı Sayısı, Türkiye Kaynak: Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2013 Hastane yatak sayıları açısından da yine Sağlık Bakanlığı na bağlı kamu hastanelerinin ilk sırada yer aldığını görüyoruz. İkinci sırada ise; yıllara göre yatak sayıları incelendiğinde üniversite hastanelerinden özel hastanelere doğru bir eğilimin olduğu gözlemlenmektedir Yılına gelindiğinde özel hastanelerin yatak kapasitesi açısından ikinci sırada olduğu görülmektedir. Hizmet sunum kapasitesi açısından, son olarak, hekim sayılarının sektörlere göre dağılımları aşağıdaki şekil aracılığı ile incelendiğinde de yukarıda gördüğümüz yatak sayıları karşılaştırmasına yakın bir tablo ile

4 -206- CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık 2015, Cilt: 39, Sayı: 2, Ümit NALDÖKEN karşılaşmaktayız. Hekim dağılımında da ilk sırada Sağlık Bakanlığına bağlı kamu kurumları ilk sırada yer almaktadır. Şekil 3. Yıllara ve Sektörlere Göre Toplam Hekim Oranının Dağılımı, (%), Türkiye Kaynak: Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Yönetim Hizmetleri Genel Müdürlüğü Hizmet sunum kapasitesi ile hizmete talebin sektörlere göre dağılımları aşağıdaki çizelge aracılığı ile değerlendirilebilecektir Yılında sektörlere göre hastanelere kişi başı müracaat sayısı incelendiğinden yaklaşık her 5 başvurudan 3,6 sının Sağlık Bakanlığı na bağlı kamu hastanelerine yapıldığı görülmektedir. Çizelge 1.Yıllara ve Sektörlere Göre Hastanelere Kişi Başı Müracaat Sayısı Kaynak: Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2013 Hizmet sunum kapasitesi ve talep açısından kamu hastanelerinin Türkiye de önemli bir ağırlığı olduğu görülmektedir yılından itibaren Sağlık Bakanlığı nın rolünün yeniden tanımlanması, kamu hastanelerinin yapılandırılması ve bu kurumların personel politikalarına ilişkin birtakım düzenlemeler yapılmıştır. Sağlıkta Dönüşüm Programı ile ifade edilen bu düzenlemeler; sağlık sisteminin yeniden yapılandırılması, sağlık hizmetlerinin

5 Sağlık Hizmet Etkinliği Açısından Kamu Hastane Birlikleri etkili, verimli ve kaliteli bir biçimde sunulması, herkesin eşit bir biçimde sağlık hizmetinden yararlanması ve hizmetlerin finansmanının sağlanmasını amaçlamaktadır. Bu amaca yönelik olarak Sağlık Bakanlığının düzenleme, denetleme ve planlama rollerini kuvvetlendirmek amacıyla, 02/11/2011 tarihli ve 663 sayılı Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnameyle Sağlık Bakanlığının merkez ve taşra teşkilatı yeniden düzenlenmiştir. Söz konusu kararnameyle Sağlık Bakanlığının bağlı kuruluşları olarak, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu ve Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu oluşturulmuştur (DPT, 2012: 220). KAMU HASTANE BİRLİKLERİ Kuruluşu 2007 yılında kanun tasarısı şeklinde meclise sunulan Kamu Hastaneler Birliği uygulaması, 21 Kasım 2012 yılında tüm illerde hayata geçirilmiştir. Kuruluşu, 663 Sayılı KHK nın 30. Maddesi ile düzenlenen kamu hastane birlikleri: kaynakların etkili ve verimli kullanılması amacıyla kuruma bağlı ikinci ve üçüncü basamak sağlık kurumları ile il düzeyinde kamu hastane birlikleri kurularak işletilmektedir. Bu kapsamda 2 Kasım 2012 tarihinde Kamu Hastane Kurumu Başkanlığına bağlı hastanelerin daha etkili, kaliteli ve verimli bir şekilde işletilmesi için il düzeyinde 88 Kamu Hastane Birliği kurulmuştur. Amacı ve Önemi Kamu hastane birlikleri, kamuya sağlık hizmeti sunma amacını, insan odaklı, hasta ve çalışan memnuniyetini temel alan profesyonel bir anlayışta yönetim ile gerçekleştirmeyi hedeflemektedir. Bu sayede kaynakları israf etmeden, etkin, etkili, verimli ve kaliteli sağlık hizmeti sunumu ve sürekli iyileştirmeyi sağlamayı amaçlamaktadır. Yeni yapılanmada ortaya konulan yönetim biçimi ve sunulan hizmetlerin kapsamı ile altyapı ve insan kaynakları açısından değerlendirildiğinde; tüm hizmetleri tüm Türkiye yi kapsayan yaklaşık 30 milyar TL bütçeli 280 bin personeli ilgilendiren bir kurum ortaya çıkmaktadır. Kurumsal Yapısı Birliklerin kurumsal yapısı değerlendirildiğinde yine ilgili kanun maddesi fikir vermektedir. Buna göre: hizmetin büyüklüğü göz önünde bulundurulmak suretiyle aynı ilde birden fazla birlik kurulabilir ve bir ilde birlik kapsamı

6 -208- CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık 2015, Cilt: 39, Sayı: 2, Ümit NALDÖKEN dışında sağlık kurumu bırakılamaz. Birden fazla birlik kurulan illerdeki ve belli bölgedeki birliklerden biri koordinatör olarak görevlendirilebilir. denilmektedir. Bir diğer deyişle her ilde hizmet veren sağlık kurumları ve verilen hizmetler değerlendirildiğinde o ilde yer alan sağlık kurumları bir birlik halinde örgütlenmektedirler. Buna göre İstanbul, Ankara ve İzmir hariç olmak üzere il düzeyi esas alınarak ülke çapında 88 Kamu Hastane Birliği oluşturulmuştur (Çukurova vd.,2014). Kamu Hastane Birliklerinin örgüt yapısı incelendiğinde; birlikte genel sekreterlik ve hastane yöneticilerinin yer aldığı ve genel sekreterliklerin, birliğin en üst karar ve yürütme organı olduğu görülmektedir. Genel sekreterlikler ise tıbbı, idari ve mali hizmetler olarak örgütlenmektedir. Görevleri ve İşleyişi 663 Sayılı KHK da Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumunun görevleri açıkça ifade edilmektedir. Buna göre Türkiye Kamu Hastane Kurumu: Bakanlık politika ve hedeflerine uygun olarak, ikinci ve üçüncü basamak sağlık hizmetlerini vermek üzere hastanelerin, ağız ve diş sağlığı merkezlerinin ve benzeri sağlık kuruluşlarının açılması, işletilmesi, faaliyetlerinin izlenmesi, değerlendirilmesi ve denetlenmesi, bu hastanelerde her türlü koruyucu, teşhis, tedavi ve rehabilite edici sağlık hizmetlerinin verilmesini sağlamak ile görevlidir. Bu görevler Kuruma bağlı ikinci ve üçüncü basamak sağlık kurumları, il düzeyinde Kamu Hastaneleri Birlikleri kurularak işletilmekte ve yerine getirilmektedir. Bu kapsamda il düzeyinde 88 Kamu Hastane Birliği hizmet vermektedir. Bu kapsamda Kamu Hastane Birliklerinin görevi de; halkın ihtiyaç ve beklentilerine uygun bir şekilde sağlık hizmetlerinin etkin, kolay ulaşılabilir, kaliteli ve verimli bir şekilde yürütülmesini sağlamaktır. Birliğe dönüştürülen kurumlar performans değerlendirmesine tabi tutulmakta, Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu tarafından hizmet altyapısı, kalite, verimlilik ve hasta memnuniyeti gibi konularda puan verilmektedir. Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu, başarısızlıkları halinde hastane yönetim kurulu üyelerinin görevlerine son verebilmektedir (Çukurova vd.,2014). Faydalı Yönleri 2012 Yılı sonu itibariyle ortaya konulan bu yeni yapılanma ile il düzeyinde oluşturulan birlik çatısı altında yönetilen sağlık kurumlarının daha etkin, etkili ve verimli hizmet sunmaları hedeflenmektedir. Aynı çatı altında faaliyet gösteren hizmet sunan hastanelerin sahip oldukları kaynakları ortak bir havuzdan kullanıyor olmaları, sunulan hizmetlerin bir bütün olarak planlanması

7 Sağlık Hizmet Etkinliği Açısından Kamu Hastane Birlikleri gibi faktörler bir arada düşünüldüğünde kuruluş amacında ifade edilen faydaların ülke çapında sağlanması beklenmektedir. Karşılaşılan Güçlükler Yapılanma 2013 Yılının başından itibaren hayata geçmiş ve yaklaşık 2 yılı aşkın süredir uygulanmaktadır. Diğer yandan bu denli büyük bir değişim, aynı zamanda çeşitli güçlükler ile mücadele etmeyi de gerektirmektedir. Hem yönetim yapılanması, hem personel planlaması ve politikaları açısından değerlendirildiğinde iş tanımlarının yeniden düzenlenmesi, görev dağılımları gibi pek çok unsur aynı zamanda değişim yönetimi ile birlikte ele alınarak değerlendirilmelidir. Kamu Hastane Birlikleri Sağlık Hizmeti Performans Araştırması Araştırmanın Amacı Çalışmanın amacı; kamu hastane birliklerinin sağlık hizmeti sunum kaynakları ile sundukları hizmet miktarlarının karşılaştırmalı olarak ölçülerek süper etkin, etkin ve etkin olmayan birimlerin belirlenmesi, etkin olmayan birimlerin etkin olabilmesi için hangi kaynak ya da kaynaklarında ne kadar iyileştirme yapacağının tespit edilmesidir. Araştırmanın Yöntemi İlk olarak Charnes vd. (CCR-1978) tarafından geliştirilen VZA; birden fazla girdi-çıktının olduğu ve girdi-çıktıların farklı ölçü birimlerine sahip olduğu durumlarda, Karar Verme Birimlerinin (KVB) göreceli etkinliklerini ölçmeyi amaçlayan, doğrusal programlama tabanlı bir tekniktir (Yalçıner vd., 2004: 530). VZA da temel varsayım, tüm KVB lerin benzer stratejik hedeflere sahip olması ve aynı çeşit girdi kullanıp aynı çeşit çıktı üretmesidir (Golany ve Yu, 1997: 28). VZA da KVB lerin girdi ve çıktıları incelenerek, en iyi etkinliğe sahip olanlar seçilir ve bu KVB ler kullanılarak etkin üretim sınırı oluşturulur. Oluşturulan bu etkin sınır üzerinde yer almayan KVB lerin etkinlik değerleri yine bu etkin sınıra göre belirlenir (Bayazıtlı ve Çelik, 2004: 8). Analiz sonucunda, elde edilen etkin üretim sınırının tüm KVB leri çevrelemesi nedeniyle yöntemin adı VZA olarak belirlenmiştir (Allen ve Thanassoulis, 2004:364). Etkin KVB lerin oluşturduğu kümeye referans kümesi denilmektedir (Matthews ve İsmail, 2006: 8). Etkin olmayan KVB lerin etkin duruma gelmesi için yapılması gerekenin belirlenmesinde referans kümesindeki etkin birimler kullanılmaktadır. VZA nın uygulanmasında izlenecek adımlar şunlardır (Oruç vd., 2009: 281):

8 -210- CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık 2015, Cilt: 39, Sayı: 2, Ümit NALDÖKEN 1. Karar Verme Birimlerinin belirlenmesi 2. Girdi ve çıktıların belirlenmesi 3. Göreceli etkinliğin ölçülmesi 4. Referans kümelerin belirlenmesi 5. Etkin olmayan Karar Birimleri için hedef belirlenmesi 6. Sonuçların analizi VZA da KVB lerin zarflama şekli ile ilgili olarak; ölçeğe göre sabit getiri (CCR), ölçeğe göre değişken getiri (BCC) varsayımları altında modeller tanımlanmıştır. Etkin olmayan birimlerin etkin üretim sınırına olan uzaklıklarına göre de; girdiye ve çıktıya yönelik modeller tanımlanmıştır (Paradi ve Schafnit, 2004:721). CCR yöntemine göre eğer j. karar biriminin etkinliği ise amaç, bu değerin maksimizasyonu olmalıdır. Bu durumda amaç fonksiyonu girdi odaklılık varsayımı altında şu formül ile ifade edilebilir (Charnes vd., 1978): h j Enbh j n r r 1 r Kısıtlar: m i 1 u v x i y i n r 1 m i 1 u i r u r v x i y 0 v 0 i r 1 BCC modelinin CCR modelinden tek farkı, ölçeğe göre değişken getiri varsayımı altında her bir karar birimi için çözülecek doğrusal program sonucu elde edilecek (etkin olmayan bir karar noktası için etkin olası girdi çıktı bileşimi oluşturmak için gereken bilgiyi sağlayan değer) değerlerinin toplamının 1 e eşit olmasıdır. BCC yönteminin formülü şöyledir (Charnes vd., 1978): Amaç fonksiyonu, Enk k Kısıtlar, N j 1 y rj y jk rk k x ik N j 1 x ij jk 0

9 Sağlık Hizmet Etkinliği Açısından Kamu Hastane Birlikleri N j 1 1 j Veri Zarflama Analizinde temel etkinlik ölçütü, çıktıların ağırlıklı toplamlarının girdilerin ağırlıklı toplamlarına bölümüdür. Diğer bir deyişle herhangi bir karar noktasının etkinlik ölçütü (j. Karar noktası), formüldeki gibi tanımlanır (Charnes vd., 1978):: Etkinlik Skoru, j (n,m )= u1 y1 u2 y2... un yn v x v x... v x 1 Formülde j. karar noktası için n adet çıktı ve m adet girdi vardır. Burada, un, n. çıktının ağırlığını, yn n. çıktının miktarını, vm m. girdinin ağırlığını ve xm m. girdinin miktarını göstermektedir. VZA, etkinlik değerleri elde etmenin tek yolu olan girdi ve çıktıları kullanır. Bu nedenle anlamlı bir analiz için girdi ve çıktı değişkenlerinin seçimi hayati önem taşı-maktadır. Bazen önemli değişkenlerin analizden çıkarılması bu değişkenlerle yapılan bir analizden çok farklı sonuçlar üretir. Analizde mümkün olduğunca çok karar birimi kullanılması daha doğru sonuçlar elde edilmesini sağlamaktadır (Donthu vd., 2005: ). Genel olarak VZA modelleri şunlardır: - CCR modelinde ölçeğe göre sabit getiri varsayımı söz konusudur. 1 - BCC modelinde ölçeğe göre değişken getiri varsayımı söz konusudur. - Süper Etkinlik skorları, CCR ve BCC modellerinde etkin olduğu ortaya çıkan birimlerin birbirlerine göre etkinlik derecelerinin hesaplanmasında kullanılır. - Malmquist Verimlilik Endeksi, farklı karar verme birimlerinin zaman içinde verimliliklerindeki değişme ölçülmektedir. Çalışma, T.C. Sağlık Bakanlığı Kamu Hastane Birliği tarafından yayımlanan Kamu Hastane Birlikleri 2014 Raporu temelinde gerçekleştirilmiştir. Çalışma, ilgili raporda kamuoyu ile paylaşılan 2013 yılına ait verileri içermekte olup, Türkiye de yer alan 88 kamu hastane birliğinin tamamı çalışma kapsamındadır. Vaka sayısı ve/veya çeşitliliği önceden tahmin edilebilmekle birlikte çeşitli durumlarda değişkenlik de arz edebileceğinden hareketle hem ölçeğe göre sabit hem de değişken getiriye göre süper etkinlik modeli kullanılarak VZA yapılmıştır. VZA, Girdi Yönelimli olarak çalıştırılmıştır. Girdi Yönelimli VZA Modeli, Ölçeğe Göre Sabit Getiri (CCR) ve Değişken Getiri (BCC) metodolojilerine göre çalıştırılarak süper etkinlik ve etkinlik skorları bulunmuş, her iki sonucun birbirine oranlaması (CCR/BCC) ile de lerin birbirlerine göre Ölçek Etkinlik Skorları tespit edilmiştir. Ayrıca modelden elde edilen veriler 2 2 m m

10 -212- CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık 2015, Cilt: 39, Sayı: 2, Ümit NALDÖKEN paralelinde etkin olmayan birimlerin etkin olabilmesi hangi kaynakta ne kadar iyileştirme yapmaları gerektiği formüle edilmiştir. Çalışmada kullanılan veriler T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu tarafından yayımlanan rapordan alınmış olup doğru olduğu kabul edilmiştir. Aynı şekilde çalışmada kullanılan değişkenler Raporda yayınlanan veriler ile kısıtlıdır. Bunun yanı sıra Raporda T.C. Sağlık Bakanlığı açısından en önemli değişkenlere yer verildiği varsayılmaktadır İlgili veriler kamu hastane birliklerine bağlı sağlık tesislerinin birleştirilmiş verilerini içermektedir. Veri seti; 3 adet girdi ve 6 adet çıktı olmak üzere 9 adet değişkenden oluşmaktadır. Girdi Değişkenleri Çıktı Değişkenleri 1. Uzman Hekim Sayısı 1. Acil Poliklinik Sayısı 2. Pratisyen Hekim Sayısı 2. Poliklinik Sayısı 3. Yatak Sayısı 3. Yatan Hasta Sayısı 4. Ameliyat Sayısı 5. Yatak İşgal Oranı (%) 6. Ortalama Kalış Süresi (Gün) ( Bu çıktının düşük olması istenildiği için analize 1/ortalama kalış süresi olarak konulmuştur) Veri Zarflama Analizi uygulaması için EMS (Efficiency Measurement System) paket programı kullanılmıştır. Bu etkinlik ölçüm programı Microsoft Excel ile çalışan bir programdır. Bu nedenle öncelikle veri setleri Ms Excel ortamında hazırlanmış, daha sonra EMS paket programına aktarılıp program çalıştırılmıştır. Ayrıca bu çalışmada diğer VZA çalışmalarından farklı olarak paket programdaki süper etkinlik modeli çalıştırılarak etkin birimler de sıralamaya tabi tutulmuştur. Araştırma Bulguları 88 Karar verme birimi için CCR (ölçeğe göre sabit getiri), BCC (ölçeğe göre değişken getiri) ve süper etkinlik modellerinde VZA yapılmış ve ortaya çıkan sonuçlar Çizelge 2. de gösterilmiştir. CCR, BCC ve Ölçek Etkinliği skorlarına göre etkin olan iller (etkinlik skor değeri 1,00 ve üzeri olanlar) mavi işaretli olarak belirtilmiştir.

11 Sağlık Hizmet Etkinliği Açısından Kamu Hastane Birlikleri Çizelge 2. VZA Modellerine göre Kamu Hastane Birliklerinin Etkinlik Skorları Karar Birimleri Süper Etkinlik Skoru Etkinlik Skoru CCR BCC CCR BCC Ölçek Etkinliği CCR / BCC ADANA 84,25% 93,85% 0,84 0,94 0,90 ADIYAMAN 94,14% 96,03% 0,94 0,96 0,98 AFYONKARAHİSAR 85,73% 85,77% 0,86 0,86 1,00 AĞRI 113,71% 119,25% 1,00 1,00 1,00 AKSARAY 82,59% 82,82% 0,83 0,83 1,00 AMASYA 96,29% 96,69% 0,96 0,97 1,00 ANKARA 1.BÖLGE 105,40% big 1,00 1,00 1,00 ANKARA 2.BÖLGE 81,26% big 0,81 1,00 0,81 ANTALYA 93,83% big 0,94 1,00 0,94 ARDAHAN 135,71% 137,67% 1,00 1,00 1,00 ARTVİN 97,07% 97,11% 0,97 0,97 1,00 AYDIN 79,53% 85,48% 0,80 0,85 0,93 BALIKESİR 90,65% 96,15% 0,91 0,96 0,94 BARTIN 110,88% 174,00% 1,00 1,00 1,00 BATMAN 127,55% 196,76% 1,00 1,00 1,00 BAYBURT 174,63% 221,25% 1,00 1,00 1,00 BİLECİK 108,89% 108,98% 1,00 1,00 1,00 BİNGÖL 110,43% 112,56% 1,00 1,00 1,00 BİTLİS 103,92% 104,12% 1,00 1,00 1,00 BOLU 92,71% 92,80% 0,93 0,93 1,00 BURDUR 93,28% 93,46% 0,94 0,94 1,00 BURSA 86,81% big 0,87 1,00 0,87 ÇANAKKALE 90,46% 93,03% 0,90 0,93 0,97 ÇANKIRI 82,99% 83,63% 0,83 0,84 0,99 ÇORUM 77,10% 77,15% 0,77 0,77 1,00 DENİZLİ 91,53% 98,72% 0,92 0,99 0,93 DİYARBAKIR 69,08% 82,06% 0,69 0,82 0,84 DÜZCE 100,80% 102,40% 1,00 1,00 1,00 EDİRNE 85,71% 86,16% 0,86 0,86 0,99 ELAZIĞ 69,60% 70,20% 0,70 0,70 0,99 ERZİNCAN 77,97% 80,96% 0,78 0,81 0,96 ERZURUM 83,60% 86,65% 0,84 0,87 0,96 ESKİŞEHİR 80,32% 87,75% 0,80 0,88 0,92 GAZİANTEP 103,90% big 1,00 1,00 1,00 GİRESUN 84,99% 85,39% 0,85 0,85 1,00 GÜMÜŞHANE 83,03% 86,67% 0,83 0,87 0,96 HAKKÂRİ 142,41% big 1,00 1,00 1,00

12 -214- CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık 2015, Cilt: 39, Sayı: 2, Ümit NALDÖKEN HATAY 96,23% 117,32% 0,96 1,00 0,96 IĞDIR 119,85% 122,29% 1,00 1,00 1,00 ISPARTA 95,98% 97,83% 0,96 0,98 0,98 CCR BCC CCR BCC CCR / BCC İSTANBUL ANADOLU GÜNEY 90,07% 102,92% 0,90 1,00 0,90 İSTANBUL ANADOLU KUZEY 118,59% 165,89% 1,00 1,00 1,00 İSTANBUL BAKIRKÖY 99,57% 179,81% 1,00 1,00 1,00 İSTANBUL BEYOĞLU 101,22% 119,50% 1,00 1,00 1,00 İSTANBUL ÇEKMECE BÖLGESİ 111,65% 114,63% 1,00 1,00 1,00 İSTANBUL FATİH 128,15% 164,55% 1,00 1,00 1,00 İZMİR GÜNEY 68,48% 71,68% 0,68 0,72 0,96 İZMİR KUZEY 78,73% 108,53% 0,79 1,00 0,79 KAHRAMANMARAŞ 94,29% 95,08% 0,94 0,95 0,99 KARABÜK 86,84% 88,05% 0,87 0,88 0,99 KARAMAN 92,74% 93,68% 0,93 0,94 0,99 KARS 92,46% 92,99% 0,92 0,93 0,99 KASTAMONU 99,14% 99,15% 0,99 0,99 1,00 KAYSERİ 89,84% 92,58% 0,90 0,93 0,97 KIRIKKALE 137,92% 138,43% 1,00 1,00 1,00 KIRKLARELİ 87,25% 87,27% 0,87 0,87 1,00 KIRŞEHİR 97,31% 97,32% 0,97 0,97 1,00 KİLİS 98,02% big 0,98 1,00 0,98 KOCAELİ 95,68% 99,45% 0,96 0,99 0,96 KONYA 78,05% 98,26% 0,78 0,98 0,79 KÜTAHYA 89,23% 91,52% 0,89 0,92 0,97 MALATYA 76,09% 76,16% 0,76 0,76 1,00 MANİSA 76,00% 89,08% 0,76 0,89 0,85 MARDİN 108,74% 112,01% 1,00 1,00 1,00 MERSİN 87,26% 106,50% 0,87 1,00 0,87 MUĞLA 70,85% 76,24% 0,71 0,76 0,93 MUŞ 110,37% 114,10% 1,00 1,00 1,00 NEVŞEHİR 101,02% 103,44% 1,00 1,00 1,00 NİĞDE 87,81% 88,68% 0,88 0,89 0,99 ORDU 88,27% 91,40% 0,88 0,91 0,97 OSMANİYE 98,03% 190,29% 0,98 1,00 0,98 RİZE 89,32% 89,35% 0,89 0,89 1,00 SAKARYA 100,68% 104,27% 1,00 1,00 1,00 SAMSUN 83,21% 89,08% 0,83 0,89 0,93 SİİRT 101,81% 102,28% 1,00 1,00 1,00 SİNOP 80,75% 81,75% 0,81 0,82 0,99 SİVAS 91,57% 91,86% 0,92 0,92 1,00

13 Sağlık Hizmet Etkinliği Açısından Kamu Hastane Birlikleri ŞANLIURFA 108,38% big 1,00 1,00 1,00 ŞIRNAK 98,86% 99,09% 0,99 0,99 1,00 TEKİRDAĞ 92,42% 93,05% 0,92 0,93 0,99 TOKAT 104,90% 104,90% 1,00 1,00 1,00 TRABZON 77,50% 79,32% 0,78 0,79 0,98 TUNCELİ 138,01% 153,28% 1,00 1,00 1,00 UŞAK 88,63% 89,22% 0,89 0,89 0,99 CCR BCC CCR BCC CCR / BCC VAN 101,59% 102,97% 1,00 1,00 1,00 YALOVA 140,02% 197,57% 1,00 1,00 1,00 YOZGAT 108,51% 108,77% 1,00 1,00 1,00 ZONGULDAK 110,26% 112,70% 1,00 1,00 1,00 Çizelge 2 de ölçeğe göre sabit getiri varsayımı altında (CCR) çalıştırılan VZA sonucu 30 kamu hastane birliği (Ağrı, Ankara 1. Bölge, Ardahan, Bartın, Batman, Bayburt, Bilecik, Bingöl, Bitlis, Düzce, Gaziantep, Hakkâri, Iğdır, İstanbul Anadolo Kuzey, İstanbul Beyoğlu, İstanbul Çekmece, İstanbul Fatih, Kırıkkale, Mardin, Muş, Nevşehir, Sakarya, Siirt, Şanlıurfa, Tokat, Tunceli, Van, Yalova, Yozgat, Zonguldak) etkin çıkmıştır. Diğer 58 il ise etkin çıkmamıştır. Sonuç olarak ölçeğe göre sabit getiri varsayımı altında lerin %34 ü etkin çıkmıştır. CCR modeline göre Bayburt ili süper etkin kamu hastane birliği çıkmıştır. Bayburt ilini Hakkâri, Yalova ve Tunceli Kamu Hastane Birlikleri takip etmektedir. Ölçeğe göre değişken getiri varsayımı altında çalıştırılan BCC modeline göre ise, CCR modeli sonucu etkin çıkan 30 kamu hastane birliği () dışında 10 (Ankara 2. Bölge, Antalya, Bursa, Hatay, İstanbul Anadolu Güney, İstanbul Bakırköy, İzmir Kuzey, Kilis, Mersin, Osmaniye) daha etkin çıkmıştır. BCC modeline göre 48 etkin çıkmamıştır. Sonuç olarak ölçeğe göre değişken getiri varsayımı altında lerin %45 i etkin çıkmıştır. BCC modeline göre 8 (Ankara 1. ve 2. Bölge, Antalya, Bursa, Gaziantep, Hakkâri, Kilis, Şanlıurfa) süper etkin çıkmış olup, etkinlik skorları aşırı yüksek çıktıkları için big şeklinde gösterilmiştir. Ankara 2. Bölge, Antalya, Bursa ve Kilis CCR ye göre etkin çıkmadıkları halde BCC ye göre süper etkin çıkmışlardır. Ölçek etkinliği bakımından ise lerin 46 sı etkin (Afyonkarahisar, Ağrı, Aksaray, Amasya, Ankara 1. Bölge, Ardahan, Artvin, Bartın, Batman, Bayburt, Bilecik, Bingöl, Bitlis, Bolu, Burdur, Çorum, Düzce, Gaziantep, Giresun, Hakkari, Iğdır, İstanbul Kuzey, Beyoğlu, Fatih, Bakırköy ve Çekmece, Kastamonu, Kırıkkale, Kırklareli, Kırşehir, Malatya, Mardin, Muş, Nevşehir, Rize, Sakarya, Siirt, Sivas, Şanlıurfa, Şırnak, Tokat, Tunceli, Van, Yalova,

14 -216- CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık 2015, Cilt: 39, Sayı: 2, Ümit NALDÖKEN Yozgat, Zonguldak) çıkmış, diğer yarısı ise etkin çıkmamıştır. Afyonkarahisar, Aksaray, Amasya, Artvin, Bolu, Burdur, Çorum, Giresun, Kastamonu, Kırşehir, Malatya, Rize, Sivas, Şırnak hem CCR hem de BCC modellerine göre etkin çıkmamış olmasına rağmen ölçek etkinliği bakımından etkin çıkmışlardır. Sonuç olarak ölçek etkinliği bakımından lerin %48 i etkin çıkmıştır. Ölçek etkinliği hesaplaması CCR etkinlik skorunun BCC etkinlik skoruna oranlaması sonucu bulunmaktadır. Hesaplamada süper etkin tüm birimlerin skorları 1,00 kabul edilmektedir. Yani ölçek etkinliği hesaplamaları süper etkinlik skorlarına göre değil, etkinlik skorlarına göre yapılmaktadır. CCR skoru BCC ye eşit ya da BCC den büyük olan karar birimleri () ölçek etkin çıkmışlardır. Ölçeğe göre sabit (CCR) ve değişken (BCC) varsayımları altında etkin olmayan lerin etkin olabilmeleri için hangi girdilerinde ne kadar iyileştirme yapmaları gerektiğini gösteren formüller Çizelge 3 de gösterilmiştir. Çizelge 3 te CCR ve BCC modellerine göre etkin olmayan ler için girdilerinde ne kadar iyileştirme (azaltma) yapması gerektiği hakkında formüller belirtilmiştir. Formüllerde parantez dışındaki rakam referans alınan nin hangisi olduğunu, parantez içindeki rakamlar ise referans alınan nin verisinin çarpılacağı katsayıyı göstermektedir. KB No Karar Birimleri BCC Modeli CCR Modeli 1 ADANA 9 (0,30) 22 (0,16) 34 (0,54) 2 3 ADIYAMAN AFYONKARAH İSAR 4 AĞRI 5 AKSARAY 6 AMASYA ANKARA 7 1.BÖLGE (0,19) 16 (0,13) 58 (0,07) 78 (0,36) 86 (0,25) 15 (0,13) 37 (0,14) 64 (0,10) 78 (0,03) 81 (0,36) 88 (0,24) 4 (0,02) 14 (0,26) 37 (0,21) 39 (0,35) 46 (0,00) 78 (0,09) 86 (0,06) 88 (0,01) 4 (0,06) 16 (0,05) 39 (0,40) 64 (0,11) 87 (0,10) 88 (0,28) 14 (3,05) 16 (2,11) 17 (0,88) 34 (0,17) 46 (0,12) 88 (0,33) 4 (0,49) 15 (0,26) 64 (0,04) 78 (0,12) 86 (0,50) 15 (0,10) 16 (0,11) 64 (0,04) 78 (0,09) 81 (0,42) 88 (0,17) 14 (0,27) 37 (0,20) 39 (0,42) 78 (0,10) 86 (0,03) 39 (0,56) 64 (0,08) 78 (0,02) 87 (0,12) 88 (0,27) ANKARA 2.BÖLGE 16 (5,11) 45 (0,42) 46 (0,97) ANTALYA ARDAHAN 15 (1,29) 45 (0,58) 46 (0,18) 86 (0,98) 11 ARTVİN 4 (0,16) 39 (0,77) 86 (0,06) 4 (0,17) 39 (0,77) 86 (0,06) 12 AYDIN 15 (0,18) 38 (0,34) 78 (0,48) 15 (0,48) 64 (0,71) 78 (0,23) 86

15 Sağlık Hizmet Etkinliği Açısından Kamu Hastane Birlikleri BALIKESİR 22 (0,04) 34 (0,01) 78 (0,96) 14 BARTIN 15 BATMAN 16 BAYBURT 17 BİLECİK 18 BİNGÖL 19 BİTLİS 20 BOLU 14 (0,31) 39 (0,31) 46 (0,07) 55 (0,24) 88 (0,07) (0,81) 17 (0,65) 64 (0,12) 78 (0,19) 86 (1,47) 88 (0,77) 14 (0,40) 46 (0,05) 55 (0,35) 88 (0,12) Karar Birimleri BCC Modeli CCR Modeli 21 BURDUR 22 BURSA ÇANAKKALE (0,22) 16 (0,38) 64 (0,27) 78 (0,01) 88 (0,11) 15 (0,24) 17 (0,24) 34 (0,08) 64 (0,14) 88 (0,30) 24 ÇANKIRI 16 (0,57) 39 (0,31) 64 (0,13) 14 (0,20) 16 (0,36) 18 (0,05) 64 (0,28) 88 (0,12) 15 (0,07) 16 (0,99) 34 (0,54) 46 (0,45) 55 (1,04) 88 (0,66) 15 (0,17) 17 (0,91) 64 (0,04) 88 (0,33) 16 (0,46) 39 (0,50) 64 (0,09) 86 (0,02) 25 ÇORUM 39 (0,21) 64 (0,48) 88 (0,31) 39 (0,19) 64 (0,50) 88 (0,30) 26 DENİZLİ (0,05) 16 (0,27) 34 (0,12) 58 (0,02) 78 (0,53) DİYARBAKIR 15 (0,24) 34 (0,53) 38 (0,24) 28 DÜZCE 16 (1,07) 34 (0,15) 37 (1,45) 78 (0,09) 86 (0,36) 15 (0,71) 37 (0,47) 78 (0,40) 81 (0,19) 29 EDİRNE 45 (0,04) 64 (0,18) 86 (0,53) 88 (0,25) 17 (0,70) 86 (0,53) 88 (0,24) 30 ELAZIĞ ERZİNCAN (0,31) 15 (0,01) 16 (0,07) 64 (0,15) 78 (0,07) 88 (0,39) 4 (0,00) 16 (0,48) 39 (0,41) 64 (0,03) 78 (0,08) 88 (0,01) ERZURUM 15 (0,08) 78 (0,23) 81 (0,37) 88 (0,32) ESKİŞEHİR 7 (0,04) 15 (0,47) 34 (0,33) 55 (0,16) GAZİANTEP 35 GİRESUN 15 (0,27) 39 (0,25) 64 (0,43) 81 (0,04) GÜMÜŞHANE (0,43) 18 (0,16) 39 (0,42) 37 HAKKÂRİ 14 (0,05) 16 (0,19) 18 (0,04) 37 (0,15) 64 (0,10) 88 (0,58) 4 (0,07) 16 (0,03) 39 (1,01) 45 (0,01) 78 (0,00) 86 (0,13) 15 (0,18) 64 (0,41) 81 (0,03) 88 (0,65) 14 (1,55) 16 (3,59) 34 (0,05) 46 (0,00) 55 (0,13) 15 (0,28) 39 (0,01) 64 (0,51) 81 (0,02) 16 (0,24) 18 (0,08) 37 (0,10) 39 (0,50) 38 HATAY 15 (0,86) 64 (0,41) 86 (2,97) 39 IĞDIR 40 ISPARTA İSTANBUL AND. GÜNEY İSTANBUL AND. KUZEY 15 (0,29) 34 (0,11) 55 (0,22) 68 (0,32) 88 (0,06) 14 (1,07) 15 (0,31) 16 (0,60) 88 (0,09) 4 (0,68) 42 (0,22) 45 (0,48) 46 (0,35)

16 -218- CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık 2015, Cilt: 39, Sayı: 2, Ümit NALDÖKEN İSTANBUL BAKIRKÖY İSTANBUL BEYOĞLU 16 (0,45) 42 (0,31) 46 (0,05) 55 (1,85) Karar Birimleri BCC Modeli CCR Modeli İSTANBUL ÇEKMECE İSTANBUL FATİH İZMİR GÜNEY İZMİR KUZEY KAHRAMANM ARAŞ KARABÜK KARAMAN 52 KARS KASTAMONU KAYSERİ KIRIKKALE (0,01) 9 (0,33) 22 (0,01) 34 (0,26) 46 (0,40) 15 (0,06) 16 (0,05) 34 (0,19) 64 (0,08) 78 (0,20) 88 (0,42) 15 (0,14) 16 (0,44) 17 (0,25) 34 (0,03) 64 (0,10) 88 (0,05) 4 (0,14) 15 (0,04) 16 (0,54) 39 (0,21) 78 (0,01) 88 (0,05) 15 (0,07) 16 (0,65) 18 (0,04) 19 (0,07) 37 (0,11) 78 (0,08) 15 (0,09) 16 (0,22) 17 (0,32) 39 (0,06) 64 (0,31) 7 (0,01) 15 (0,23) 34 (0,25) 42 (0,02) 46 (0,21) 55 (0,28) KIRKLARELİ 39 (0,50) 64 (0,32) 86 (0,09) 88 (0,09) 57 KIRŞEHİR 17 (0,00) 39 (0,24) 45 (0,00) 46 (0,02) 86 (0,61) 88 (0,13) 16 (2,29) 34 (0,28) 45 (0,24) 46 (0,39) 86 (0,22) 15 (0,90) 17 (0,09) 45 (0,56) 86 (4,44) 15 (0,03) 17 (0,35) 34 (0,14) 78 (0,23) 88 (0,43) 15 (0,13) 16 (0,33) 17 (0,45) 64 (0,04) 78 (0,02) 88 (0,05) 4 (0,06) 15 (0,09) 16 (0,18) 37 (0,05) 39 (0,33) 55 (0,06) 88 (0,08) 4 (0,07) 15 (0,06) 16 (0,57) 19 (0,12) 37 (0,23) 78 (0,03) 15 (0,09) 16 (0,23) 17 (0,32) 39 (0,03) 64 (0,32) 15 (0,31) 16 (0,02) 34 (0,11) 46 (0,27) 55 (0,65) 88 (0,10) 39 (0,29) 64 (0,30) 86 (0,19) 88 (0,12) 39 (0,18) 45 (0,00) 46 (0,01) 86 (0,62) 88 (0,14) 58 KİLİS 16 (0,87) 86 (0,26) 59 KOCAELİ 9 (0,01) 15 (0,04) 34 (0,75) 42 (0,11) 44 (0,03) 45 (0,06) 60 KONYA 9 (0,46) 22 (0,20) 34 (0,34) KÜTAHYA MALATYA 15 (0,28) 34 (0,16) 46 (0,06) 55 (0,09) 68 (0,41) 15 (0,12) 17 (0,58) 34 (0,03) 45 (0,08) 78 (0,19) 86 (0,00) 4 (0,30) 15 (0,13) 17 (0,78) 45 (0,56) 55 (1,24) 14 (0,04) 16 (0,38) 17 (2,86) 34 (0,42) 88 (0,63) 16 (2,34) 55 (0,53) 68 (0,09) 88 (0,27) 15 (0,12) 17 (0,59) 34 (0,05) 45 (0,07) 78 (0,17) 86 (0,03) 63 MANİSA 34 (0,73) 38 (0,15) 78 (0,12) 15 (0,36) 64 (1,77) 88 (0,25) 64 MARDİN 65 MERSİN 66 MUĞLA 67 MUŞ 15 (0,13) 38 (0,04) 45 (0,20) 64 (0,62) 86 (0,01) 4 (1,02) 15 (0,79) 64 (0,00) 86 (3,11) 15 (0,06) 17 (1,09) 64 (0,08) 78 (0,06) 86 (1,36) Karar Birimleri BCC Modeli CCR Modeli 68 NEVŞEHİR

17 Sağlık Hizmet Etkinliği Açısından Kamu Hastane Birlikleri NİĞDE 70 ORDU 71 OSMANİYE 72 RİZE SAKARYA (0,61) 16 (0,16) 18 (0,06) 37 (0,03) 64 (0,05) 78 (0,10) 15 (0,21) 64 (0,16) 78 (0,30) 81 (0,32) 88 (0,01) 15 (0,36) 16 (0,19) 17 (0,01) 64 (0,12) 78 (0,09) 88 (0,23) 74 SAMSUN 22 (0,00) 34 (0,56) 78 (0,44) 75 SİİRT 76 SİNOP 77 SİVAS ŞANLIURFA ŞIRNAK 80 TEKİRDAĞ 81 TOKAT 4 (0,00) 15 (0,13) 34 (0,02) 37 (0,06) 39 (0,68) 55 (0,07) 88 (0,04) 15 (0,04) 34 (0,01) 64 (0,58) 78 (0,07) 88 (0,31) 4 (0,51) 16 (0,06) 37 (0,15) 39 (0,07) 64 (0,13) 86 (0,09) 14 (0,05) 45 (0,21) 64 (0,44) 78 (0,05) 86 (0,15) 88 (0,11) 82 TRABZON 78 (0,41) 88 (0,59) 83 TUNCELİ 84 UŞAK 85 VAN 86 YALOVA 87 YOZGAT 88 ZONGULDAK 14 (0,22) 37 (0,18) 39 (0,35) 46 (0,01) 78 (0,09) 88 (0,14) 14 (0,23) 16 (0,24) 18 (0,18) 37 (0,25) 64 (0,25) 15 (0,30) 64 (0,53) 78 (0,07) 81 (0,02) 88 (0,35) 14 (0,02) 15 (0,24) 16 (0,13) 34 (0,08) 37 (0,69) 78 (0,03) 15 (0,37) 16 (0,13) 17 (0,02) 64 (0,12) 78 (0,09) 88 (0,23) 39 (1,33) 45 (0,11) 78 (0,06) 86 (1,80) 88 (0,74) 15 (0,13) 16 (0,01) 34 (0,02) 39 (0,78) 55 (0,06) 78 (0,00) 88 (0,04) 17 (0,07) 39 (0,42) 64 (0,57) 85 (0,08) 88 (0,26) 4 (0,49) 16 (0,14) 37 (0,11) 64 (0,15) 78 (0,01) 86 (0,05) 45 (0,11) 46 (0,03) 78 (0,01) 86 (1,43) 88 (0,28) 17 (0,25) 64 (0,02) 86 (0,95) 88 (0,94) 14 (0,57) 37 (0,03) 39 (0,36) 78 (0,12) 88 (0,06) Her iki VZA modeli için de etkin çıkmayan (alfabetik olarak ilk sırada yer alan) Adana örnek seçilmiş ve ilgili formülasyon ile yapılan hesaplamalar sonucunda etkin olması için gereken girdi miktarları Çizelge 4 te gösterilmiştir. Çizelge 4. Adana ili iyileştirme tablosu Kamu Hastane Birliği Adana Kamu Hastaneleri Birliği Uzman Hekim Sayısı Pratisyen Hekim Sayısı Yatak Sayısı Mevcut Girdi Miktarı

18 -220- CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık 2015, Cilt: 39, Sayı: 2, Ümit NALDÖKEN VZA Modeli CCR BCC CCR BCC CCR BCC Mevcut Girdide Azaltma Oranı (%) 15,4% 6% 15,5% 7,9% 15,6% 25,5% Etkin Girdi Miktarı Çizelge 4 te iyileştirme formülleri her üç girdi için iki VZA modeli ile hesaplanmış ve elde edilen sonuçlar çizelgeye işlenmiştir. CCR modelinde Adana için referans ler Bartın, Bayburt, Bilecik, Gaziantep, İstanbul Fatih ve Zonguldak leri olup, bu lerin verileri iyileştirme çizelgesinde parantez içinde gösterilen rakamlarla çarpılmış ve hangi girdide ne kadar iyileştirme yapılması gerektiği tespit edilmiştir. Bu kapsamda CCR modeline göre Adana ; Uzman Hekim sayısında 15,4% azaltma yapması, Pratisyen Hekim sayısında 15,5% azaltma yapması ve Yatak sayılarında ise 15,6% oranında azaltma yapması halinde etkin hale gelecektir. BCC modelinde ise Adana için referans Antalya, Bursa ve Gaziantep leri olup, bu lerin verileri iyileştirme çizelgesinde parantez içinde gösterilen rakamlarla çarpılmış ve hangi girdide ne kadar iyileştirme yapması gerektiği tespit edilmiştir. Bu çerçevede BCC modeline göre Adana ; Uzman Hekim sayısında 6% azaltma yapması, Pratisyen Hekim sayısında 7,9% azaltma yapması ve yatak sayılarında ise 25,5% oranında azaltma yapması halinde etkin hale gelecektir. Tartışma Kamu Hastane Birlikleri () 2012 yılında kurulmuş olup, henüz ler arasında sağlık hizmeti faaliyetlerinin etkinliğinin ölçüldüğü bir çalışma yapılmamıştır. Bu kapsamda bir çalışma yapılmasının katkısı olabileceğinden hareketle mal ve/veya hizmet sektöründe etkinlik ölçümü için sıkça kullanılan ve kullanılmaya devam eden VZA yöntemiyle bu çalışma yapılmıştır. Yapılan çalışma ile etkin ler belirlenmiş, etkin olmayan ler için ise etkin sağlık hizmeti faaliyetleri gerçekleştirmesi için kullandığı kaynaklarında ne kadar iyileştirme yapmaları gerektiği ortaya konulmuştur. Öncelikle lerde sunulan sağlık hizmetlerinin benzer olduğu varsayılarak bu çalışma gerçekleştirilmiştir. Bununla birlikte, aynı vaka olsa bile hastanın kişisel özellikleri, sağlık çalışanının vakaya yaklaşımı, sağlık tesisi tanı ve tedavi kaynaklarının farklılığı

19 Sağlık Hizmet Etkinliği Açısından Kamu Hastane Birlikleri gibi birçok faktör, ameliyat kararı, hastanede kalış süresi, komplikasyon sayısı gibi tahmin edilen ve edilemeyen pek çok sağlık hizmeti faaliyetinin çeşidini ve miktarını etkilemektedir. Sayılan nedenlerle vaka sayısının ve/veya çeşitliliğinin farklı durumlarda değişkenlik gösterebileceğinden hareketle her iki modelde de VZA kullanılmıştır. VZA girdi yönelimli olarak yapılmış ve analiz sonucu etkin olmayan ler için önerilen iyileştirmeler girdilerde azaltma yapılması yönünde olmuştur. Girdi yönelimli VZA tercih edilmesinin sebebi, sağlık hizmeti sunan kurumlar için poliklinik sayısı, ameliyat sayısı, yatan hasta sayısı gibi çıktı faaliyetlerinde artış önerilmesinin etik olmamasıdır. Sağlık tesisleri için sunulan hizmet çeşit ve miktarının az olması, sağlıklı bir toplum düşünüldüğünde doğal karşılanmalı ve her düzeyde yönetimin hedefi bu amaca erişmek olmalıdır. Salt matematiksel bir model (doğrusal programlama) olan VZA, elde edilen bulgulardan hareketle hangi problem ya da problemlerin var olduğunun tespiti açısından önemli fikirler verebilmektedir. Aslında girdileri kendi başına değerlendirerek çalışma bulgularını ele almak daha doğru sonuç verecektir. Bu kapsamda etkin olmayan birimler için insan kaynakları (Uzman ve Pratisyen Hekim Sayıları) üzerine verilen azaltma miktarları değerlendirildiğinde, Türkiye de insan kaynakları dağılımının önemli oranda dengesiz olduğu söylenebilecektir. Bununla birlikte etkin olan iller için ise insan kaynaklarının yetersizliği nedeniyle yoğun faaliyetler gerçekleştirmek zorunda kaldıkları da söylenebilir. Aslında bu iki farklı durum sağlık hizmetlerinin niceliksel olarak değerlendirilmesi dışında hizmet kalitesi ve finansal performans açısından da değerlendirme yapılması gerekliliğini ortaya koymuştur. İnsan kaynakları ve teknoloji ile yoğun donanımlı pek çok etkin çıkmamış, ancak genellikle bu kaynakların yetersiz olduğu pek çok ise etkin çıkmıştır. Etkin çıkan lerin büyük bir bölümünden etkin olmayan illere hasta sevkinin olduğu gerçeği dikkate alındığında sunulan vakaların komplikeliğinin de hizmetin niteliği kadar önemli bir gösterge olduğu mutlaka değerlendirilmelidir. Sonuç Karar birimlerinin etkinliğinin değerlendirilmesinde en çok kullanılan yöntemlerden biri veri zarflama analizidir. Birden çok girdi ve çıktıyı işleyecek yetenekte olan VZA,.doğrusal form dışında, girdi ve çıktıları ilişkilendiren bir fonksiyonel forma ihtiyaç duymaz. VZA ile etkinlikleri hesaplanan karar birimleri göreli olarak tam etkinliğe sahip olanlarla kıyaslanır. Bu olumlu özellikleri nedeniyle VZA yardımıyla yapılan bu çalışmanın sonuçları incelenen lerin çeşitli değişkenler kullanılarak göreli etkinliğinin belirlenmesini mümkün kılmıştır.

20 -222- CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık 2015, Cilt: 39, Sayı: 2, Ümit NALDÖKEN VZA nın sonuçları yönetsel açıdan son derece önemli bilgiler içerir. VZA analizi incelenen veri setindeki her karar biriminin diğerlerine göre etkinliğini verir. Böylece, etkinliği düşük olan karar birimleri belirlenir ve bunların etkinliklerinin ne ölçüde artabileceğine ilişkin veriler elde edilir. Eğer bir karar birimi etkin değilse, VZA bu birimin etkinliğini artırabilmek için gerekli olan stratejileri etkin karar birimlerine referans vererek önerir. Hesaplanan referans değerleri kullanılarak tüm birimlerin etkin olabilme özelliğini sağlayabilmeleri mümkündür. Bu çalışma ile Türkiye de yeni kurulan lerin performansı (etkinlik düzeyleri) ölçülmüş, etkin olmayan birimlerin etkin duruma geçebilmeleri için hangi girdilerinde ne kadar iyileştirme yapmaları gerektiği ortaya konulmuştur. Yapılan çalışma ile VZA modellerine göre karar birimlerinin etkin, etkin olmama durumlarını gösterir sonuçlar Çizelge 5 de özetlenmiştir. Çizelge 5. Karar Birimleri () Etkinlik Sonuçları Karar Birimleri Etkin Etkin Olmayan CCR BCC Ölçek CCR BCC Ölçek Sayısı Yüzdesi 34% 45% 52% 66% 55% 48% Çalışma bulguları ve tartışma bölümünde bahsedilen hususlar birlikte değerlendirildiğinde: leri arasındaki nicel olarak insan kaynakları dengesizliği söz konusudur ve dengeli insan kaynakları dağılımı yapılmalıdır. Ayrıca sağlık tesisi yataklarının önemli bir bölümünün atıl kaldığı görülmüştür. Yatak planlamalarının da dengeli dağılımı yapılmalı, yatak işgal oranları paralelinde gerekli lerdeki ilgili sağlık tesislerinde yatak sayıları da bu sonuçlar paralelinde gözden geçirilmelidir. Kamu Hastane Kurumu tarafından değerlendirmeye alınan ve raporlanan değişkenler temelinde bu çalışmada yapılan analiz sonucunda bir iyileştirme çizelgesine ulaşılmıştır. Çalışmanın kapsamının uygulamaya yönelik olarak değerlendirilmesi için bu çizelge ile ilgili analizlerin derinleştirilmesi, böylece ülke çapında etkin kaynak dağılımının ne olması gerektiğine yönelik bulguların araştırılması ileriki çalışmalar için önerilmektedir. İyileştirme çizelgesi, girdi ve çıktı ilişkisine göre etkin olmayan birliklerin kaynaklarını hangi oranlarda hangi referans birliğe dağıtabileceği konusunda da uygulayıcılara ipucu verdiği düşünülmektedir. Çizelgenin ileriki çalışmalarda bu gözle de incelenmesi uygun olacaktır.

21 Sağlık Hizmet Etkinliği Açısından Kamu Hastane Birlikleri Çalışma sonuçları sadece sağlık planlayıcıları ve politikacıları açısından değil yerel sağlık yöneticileri için de yol gösterici niteliktedir. Bir nin diğerlerine göre etkinlik düzeyinin belirlenmesi, ilin atıl sağlık hizmet sunum kaynaklarını kullanması ve yönlendirmesi, ihtiyaçlarının belirlenerek ilgili tedbirlerin alınması açısından önemlidir. Bununla birlikte, etkinlik ölçüm çalışmalarının sağlık tesisleri arasında yapılarak mikro düzeye inilmesi ile daha ayrıntılı ve doğru planlamalara ışık tutabileceği de düşünülmektedir. Etkin olmayan lerin, çalışmada hesaplanan sonuçlarına göre girdilerini azaltıcı önlemler alması gerektiği görülmektedir. Ancak bu durum son derece teknik bilgi ve beceri de isteyen yönetsel bir süreçtir. Bu amaçla talep tahminleri, insan gücü planlaması, kapasite planlaması, stok yönetimi ve finansal planlama konularında bilimsel ilke ve teknikler kullanılarak modern işletmecilik kuralları çalıştırılmalıdır. Sonuç olarak sağlık hizmet sunucularının temel amacı etkili, verimli ve kaliteli sağlık hizmetini sunmak olmalıdır. Bu kapsamda sağlık hizmet sunucularının kalite ve finansal etkinlik düzeylerini ortaya koyarak, etkin olmayan illerin hedeflenen etkinlik düzeyine ulaşmasını sağlayacak ve teşvik edecek rekabet ortamı yaratılması gerekmektedir. Bu amaçla yapılacak performans ölçümlerinde sadece faaliyet göstergeleri üzerine değil hizmet kalitesi ve finansal performansını da yansıtan göstergeler de kullanılması, performans değerlendirmede daha doğru olacaktır. Ayrıca sağlık hizmet sunucularının belirlenmiş standart oranlara göre değil de birbirleri ile kıyaslanması sonucu elde edilecek sonuçlara göre performanslarının ölçümlerinin değerlendirilmesi, ulaşılabilir hedefler açısından daha faydalı olacağı düşünülmektedir. KAYNAKÇA 02/11/2011 tarihli ve (Mükerrer) sayısı ile Resmi Gazetede yayımlanan 663 sayılı Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ALLEN, R. ve E. THANASSOULİS (2004), Improving Envelopment in Data Envelopment Analysis. European Journal of Operational Research, 154, BAYAZITLI, E. ve O. ÇELİK (2004), Muhasebe Eğitiminin Kalitesinin Artırılmasında İlk Adım: Yükseköğretim Kurumlarında Muhasebe Eğitiminin Etkinliğinin Analizi, /bildiri4.doc ( ). CHARNES, A., W.W. COOPER and E. RHODES (1978), "Measuring the Effıciency o f Decision Making Units," European Journal of Operational Research, Vol. 2,

22 -224- CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık 2015, Cilt: 39, Sayı: 2, Ümit NALDÖKEN ÇUKUROVA, Z.; M. AKIN, İ. KARTAL, E. ÖZGÜL, F. KANTARCI (Edit.) (2014), Kamu Hastane Birlikleri 2014, Sağlık Bakanlığı, Ankara. Devlet Planlama Teşkilatı (4 Ekim 2012), 2013 Yılı Programının Uygulanması, Koordinasyonu ve İzlenmesine Dair Bakanlar Kurulu Kararı Eki DONTHU, N.; E. K. HERSHBERGER and T. OSMONBEKOV (2005), Benchmarking Marketing Productivity Using Data Envelopment Analysis, Journal of Business Research, 58-11, p GOLANY, B. and G. YU (1997), Theory and Methodology Estimating Returns to Scale in DEA, European Journal of Operational Research, 103, MATTHEWS, K. and M. İSMAİL (2006), Efficiency and Productivity Growth of Domestic and Foreign Commercial Banks in Malaysia. Cardiff Economics Working Papers, U.K., 8. PARADİ, J.C. and C. SCHAFFNİT (2004), Commercial Branch Performance Evaluation and Results Communication in a Canadian Bank - a DEA Application. European Journal of Operational Research, 156, ORUÇ, K.O.; İ. GÜNGÖR ve M. F. DEMİRAL (2009), Üniversitelerin Etkinlik Ölçümünde Bulanık Veri Zarflama Analizi Uygulaması, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22/2009, YALÇINER, K.; M. ATAN, M. KAYACAN ve D. BOZTOSUN (23-24 Eylül 2004), İMKB 30 Endeksinde Etkinlik Analizi (Veri Zarflama Analizi-VZA) ile Hisse Senedi Seçimi. 1. Uluslararası Manas Üniversitesi Ekonomi Konferansı, Bişkek, Kazakistan, s T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2013, Sağlık Bakanlığı Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü, Ankara, 2014.