BELÇİKA DA DEVLET YAPISI VE SİYASİ SİSTEM

Transkript

1 Serdar KILIÇ Politologue Chargé de formation Licencié en Sciences Politiques U.L.B Siyasal Bilimler Mezunu (Relations Internationales) Master D.E.C 2 en Sociologie Politique U.L.B D.E.S en Etudes Européennes U.C.L ( en cours à horaire décalé) BELÇİKA DA DEVLET YAPISI VE SİYASİ SİSTEM Bureau : rue de la Tombe, Mont-sur-Marchienne 071/ ( Tél. & Fax) 0477/ (GSM) kilic_serdar@hotmail.com 1

2 ÖNSÖZ : Bu dosyayı hazırlamaktaki amacım yaşamış olduğumuz Belçika devletinin idari ve siyasi yapısını tanıtmaktır. Bildiğiniz gibi yerel seçimler 8 ekim 2006 gibi çok yakın bir tarihte gerçekleşecek. Bu yıl ilk defa Avrupa Birliği dışından gelen yabancı uyruklu kişiler yabancılara verilen oy hakkından doğan şartlara uygun olarak Belçika da oy kullanabilecekler. Bu önemli bir gelişmedir. Çünkü, yıllardır burada yaşayan vatandaşlarımız ilk defa bu seçimlerde söz sahibi olacaklar. Bu nedenle, Belçika devletinin yapısını, siyasi sistemini ve siyasi partileri tanımanın gerekliliğine inanıyorum. Bu kitapçık çeşitli kurum, dernek ve gruplara yönelik düzenlenen bilgilendirme kurslarında aktardığım bilgilerden özetlenerek gerçekleştirilmiştir. Burada önemli gördüğüm bir kaç konuya değinmeden geçemeyeceğim. Son zamanlarda FN (Front National) gibi ırkçı partiler giderek güçleniyor. Her geçen gün işsizlik artmakta ve güvenlik, eğitim gibi alanlarda çeşitli sorunlar yaşanmaktadır. Bu durum karşısında oy kullanan bütün vatandaşlar gibi seçme hakkını yeni elde etmiş vatandaşlarımızın da oy verecekleri siyasi partiler aracılığıyla bu sorunların aşılması için üretilecek politikalara katkıda bulunmaları gerekmektedir. Demokrasilerin mükemmel olabilmesi ve işlerliği her yurttaşın ülke idaresinde söz sahibi olmasından geçer. Hazırlamış olduğum bu kitapçıktaki bilgiler yaşadığımız ülkenin siyasi ve kurumsal yapısını anlamamıza ve gelecek 8 ekim 2006 seçimlerinde oylarımızı daha bilinçli kullanmamıza yardımcı olacağına inanıyorum. Yapmış olduğum bu çalışmaya katkılarından dolayı Namur belediyesi Nüfus İdaresi Yabancılar Birimi sorumlusu sayın Erol AKTAŞ a (Hukukçu), Charleroi belediyesi Kültürlerarası Sosyal Ilişkiler Servisi sorumlusu sayın Nihat DURSUN a (Sosyal hizmet uzmanı ) ve La Louvière bölgesi Yabancılar Uyum Merkezi koordinatörü sayın Ertuğrul TAŞ a (Psikolog) sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum. Serdar KILIÇ 2

3 A) Belçika nın kuruluşu arası Belçika toprakları Hollanda krallığına bağlıydı. Devletin başında yoğun eleştirilere maruz kalan Kral 1. Guillaume bulunuyordu. Katolikler kralın dine müdahalesine karşıydılar. Bu din görevlilerinin tayininde daha bariz görülüyordu. Çoğunluğunun anadili Fransızca olan liberaller ise Hollandaca nın idari işlerde ve okullarda mecburi dil olarak kullanılmasına karşı çıkıyorlardı. İlk olaylar Brüksel de bir opera «La Muette de Portici» gösterisinden hemen sonra meydana geldi. Opera, napolitenlerin İspanyollara karşı vermiş oldukları kurtuluş mücadelesini konu alıyordu. Bu olaylar kısa sürede gerçek bir bağımsızlık mücadelesine dönüştü : «Belçika nın bağımsızlık mücadelesi». Devrimciler iktidarı ele geçirmeyi başardılar ve geçici hükümeti tayin ettiler. Geçici hükümet Belçika devletinin bağımsızlığını 4 ekim 1830 tarihinde ilan etti. Aynı zamanda anayasayı hazırlamak için parlamentoyu oluşturma kararı aldı. Bu parlamento diğer adıyla Ulusal kongre 10 kasım 1830 da kuruldu. Anayasa ise 7 şubat tarihinde hazırlandı. Belçika tarihi süreç içerisinde merkeziyetçi bir yapı yerine her zaman karma bir topluma sahip oldu. Belçika nın üniter (birleştirici) yapısı zamanla tartışmaya açıldı. 40 seneye yakın bir süredir «toplulukların sorunu» Belçika nın siyasi gündeminde belirleyici oldu. Bir dönemin siyasetçileri ve siyaseti bu soruna endekslendi ve bu sürecin sonunda Belçika devleti federal bir sisteme geçti. Bu süreç 1970 te başladı ve kademe kademe reformlarla birlikte devam etti (önemli reform ve karar tarihleri: 1980, 1988, 1993). B) Belçika devletinin özellikleri 1. Güçlerin ayrımı 1748 senesinde, Fransız felsefeci Montesquieu «De l esprit des lois yasaların ruhu» adlı makalesinde şöyle yazmıştı : her kim eline güç geçirirse kötüye kullanmak niyetinde olabilir. Montesquieu devlette güçlerin tek bir otoritenin elinde toplanmasından ziyade dağıtılmasının gerekliliğini belirtiyordu. Buna göre güçler Yasama gücü, Yürütme gücü ve Yargı gücü olarak üçe ayrılmalı ve her bir güç sınırlandırılıp diğerleri tarafından kontrol edilebilmeliydi. Belçika da Ulusal kongre güçlerin ayrımı ilkesini kabul etti. Yasama: yasaları hazırlamak ve yürütme organını yani hükümeti kontrol etmek. Yasama gücü Parlamento ve Kral a bağlandı. Parlamento iki kurum olarak belirlendi : Senato ve meclis. Yürütme : yasaları uygulamaya koymak, yasalar çerçevesinde ülkeyi idare etmek. Yürütme gücü Kral ve bakanlardan oluşan hükümete bağlandı. Yargı : mahkemelerin başlıca yetkisi anlaşmazlıklarda karar almaktır. Yargı gücü değişik mahkemelerden oluşuyor ve zamanla yürütme gücünün almış olduğu kararların yasallılığını kontrol etme görevi üslenmektedir. 3

4 Güçler ayrımı sadece federal devlete ait bir kural değil ; toplulukları ve bölgeleri kapsamaktadır (Communautés et Régions). Bu bölgeler ve toplumlar federal devletten farklı ve belli oranda özerk olan yasama ve yürütme gücüne sahiptirler. 2. Belçika devleti krallıktır Ulusal kongre devlet yapısı olarak krallığı tercih etmiştir. Devletin başında olmasına rağmen kral sınırlı ve kişisel bir güce sahiptir. Belçika kralı hukukî anlamda yükümlülüklerinden sorumlu olmayıp tek başına karar alabilme yetkisine sahip değildir. Siyaseti belirleyen ve ülkeyi idare eden aslında hükümettir. Dolayısıyla yasalarda geçen «Kral» kelimesi aslında hükümetin veya bakanların almış olduğu kararları işaret etmektedir. 3. Belçika devleti temsilî ve parlamenter bir demokrasidir Halk doğrudan yasama gücünü kullanamıyor; seçtiği parlamenterler tarafından temsil ediliyor. Bu nedenle temsili demokrasiden bahsediliyor. Halk kendi seçtiği vekillere belli bir dönem için temsil hakkı veriyor. Halk seçtiği parlamenterlerden memnun kalmazsa bir sonraki seçimlerde diğer dönem için başka temsilciler tercih etme hakkına sahiptir. Buda halkın parlamenterler üzerindeki kontrol gücünü belirtmektedir. Belçika siyasi sistemi temsilî bir demokrasi olmasının yanısıra aynı zamanda da parlamenter bir sistemdir. Parlamenter sistemde sadece parlamentonun üyeleri halk tarafından seçilir. Bu kural bakanlar ve Kral için geçerli değildir. Bakanları atama hakkı Kral a aittir. Dolayısıyla hükümet doğrudan halk tarafından seçilmediği için parlamentoya siyasi kararlarıyla ilgili hesap vermek zorundadır. 4. Belçika bir hukuk devletidir Bir hukuk devletinde kamu kurumları (parlamento, hükümet, ) hiç bir zaman sınırsız güce sahip değildir. Bu kurumlar, tüm vatandaşlarda olduğu gibi, faaliyetlerinde demokratik hukuk kurallarını daima gözetme mecburiyetindedirler. Hukuki kural (parlamentoda) karar alma yetkisi olan kişilerin çoğunluğu tarafından kabul edilirse demokratik bir şekilde hayata geçmiş olur. Ama bu «çoğunluk kuralı» bütün yasalar için geçerli değildir. Bir hukuk devletinde, anayasada ve uluslararası antlaşmalarda yazılı olduğu gibi çoğunluk her zaman herkesin haklarını korumak mecburiyetindedir. Hukuki çerçevesi olmayan bir hukuk devleti kesinlikle düşünülemez : bağımsız bir yargı sistemi vatandaşlar arasında ve vatandaş/devlet ilişkilerinde doğabilecek anlaşmazlıkları gidermek amacıyla karara bağlar. 4

5 5. Belçika federal bir devlettir Belçika nın kuruluş yılı olan 1830 dan beri süre gelen en büyük değişiklik devletin birleştirici (üniter yapısını ) yapısını kademeli olarak federatif bir yapıya bırakması oldu. Üniter bir devletin başlıca özelliği tek bir merkezden ülkenin yönetilmesidir. Merkezi otoritenin almış olduğu kararlar tüm ülke için geçerlilik kazanır (yani hem Flamand hem Wallonne bölgesini kapsar). Belçika üniter yapısını 1831 ve 1970 arası korumuştur. Federal sisteme geçiş daha sonra başlayan yeni bir süreçtir. Bazı önemli siyasi olayların etkisiyle 2 inci dünya savaşından sonraki yıllarda devletin yapısının değiştirilmesi gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bugün itibariyle Anayasanın 1 inci maddesinde şöyle yazmaktadır : «Belçika topluluklar ve bölgelerden oluşan federal bir devlettir». Topluluklar ve bölgelerin kendi iradelerinin yanı sıra, federal bir otorite bulunmaktadır. Federal otorite ulusal düzeyde karar alma yetkisine sahiptir. Toplulukların ve bölgelerin yetkileri bazı bölgeler ve kurumlarla sınırlandırılmıştır. Toplulukların kurulmasının altında Fransızca, Flamanca ve Almanca dillerini konuşan yurttaşların kültürel kimliklerinin koruması yatar. Başlangıçta toplulukların yetkileri sadece kültürel haklarla sınırlandırılmış olsa da daha sonraki yıllarda sağlık, aile, gençliğin korunması, anadilde eğitim hakkı gibi diğer konularla ilgili olarak genişletilmiştir. Belçika da 3 dil topluluğu bulunmaktadır : Fransız Topluluğu (Communauté Française), Flaman Topluluğu (Communauté Flamande) ve almanca konuşan topluluk (Commuanuté Germanophone). Belçika da kültürel farklılıklar olduğu gibi ekonomik alanda yaşanan önemli farklılıklarda vardır ve bu iki alan birbiriyle de bağlantılıdır. Bundan dolayı toplulukların yanı sıra bölgelerde kurulmuştur. Belçika da 3 bölge bulunmaktadır : Valon bölgesi (Région wallonne), Flaman bölgesi (Région flamande) ve Brüksel-Başkent bölgesi (Bruxelles-Capitale). Buradaki temel amaç bazı bölgelerdeki ekonomik özellikleri daha iyi bir şekilde ele alabilmektir. Buna bağlı olarakta bölgelerin yetkileri daha çok ekonomik ve ekonomiyle ilgili alanları kapsar. Şehir plânlaması, çevre, enerji, konut, istihdam, kamu hizmetleri, ulaştırma gibi alanlarda bölgelerin diğer yetki alanlarını oluşturur. Yetki kullanmak ve karar almak için topluluklar ve bölgelerin kendi özerk parlamento ve hükümetleri bulunmaktadır. 5

6 C) Belçika Valon bölgesindeki önemli siyasi partiler (demokratik partiler) 1. Liberal Parti / Reformcu Hareket (MR) : Reformculara göre teşebbüsü, çalışmayı ve yatırımı teşvik etmek için devlete daha az ihtiyaç vardır!. Siyasi liberalizm daha çok toplum yerine bireye önem vermektedir. Bu siyasi hareket için ülke düzeni toplumsal yaklaşımdan ziyade bireysel yaklaşımla ele alınır. Başlangıçta liberal hareket dine karşı belli bir tavır almış olup, bu tavrını uzun bir süre değiştirmemiştir. Reformcu hareketi (liberal hareket) seçmen bazında ele almak gerekirse çoğunlukla işveren kesimine hitap ettiğini ve bu çevreler tarafından destek gördüğünü söyleyebiliriz. 2. Katolikler / Hümanist Demokrat Merkez (CDH): Bu hareketin oluşumunda başlıca neden Katolik geleneklerin seküler 1 değerlerin yükseldiği bir toplumda muhafaza edilebilmesiydi. Belçika devletinin kurulmasından hemen sonra Katolikler bu siyasi hareketi oluşturdular. Amaç kilisenin devlet üzerindeki etkisini sürdürebilmekti ten sonra Katolik Partisi değişen topluma ayak uydurabilmek için kendini yenilemeyi tercih etti. Örneğin kiliseyle olan ilişkilerine belli bir mesafe koydu ve sosyal sorunlara yöneldi yılında, bu siyasi parti yeni bir değişim sürecine girdi ve tüzüğünden dini referansları sildi. Ama bugün itibariyle halen Katolik dini değerlerin bu parti içerisindeki etkisi devam etmektedir. 3. Sosyal Demokratlar / Sosyalist Parti (PS): Sosyal demokrat hareket kuruluşundan itibaren, tüm yurttaşların siyasi haklardan yararlanabilmesi için mücadele vermiştir. Her bireyin seçme ve seçilme hakkına sahip olması için büyük çabalar sarf etmiştir. Devletin sosyal yapısı ve dolayısıyla işçi kesimin güçlenmesi için çalışmıştır. Örneğin maaş artırımı, çalışma süresinin kısaltılması, sosyal güvenlik sisteminin güçlenmesi, çocuk parası verilmesi, işçilere tatil harcırahı verilmesi gibi bir çok sosyal gelişmelerin altına imza atmıştır. Kuruluşundan günümüze kadar Sosyalist Partisinin temel hedefi toplum değerlerinin kişisel çıkarlardan üstün olduğu bir devlet yapısı için çalışmak olmuştur. 4. Çevreciler / Yeşiller (ECOLO): 1980 yılında kurulmuş olan bu partinin amacı devleti ve toplumu çevre konusunda daha duyarlı olmaya teşvik etmek ve bu doğrultuda politikalar üretmektir. Diğer siyasi partilere bakarak daha genç bir oluşum olduğunu söyleyebiliriz. Günümüzde Avrupa ülkelerinde politik hayatta görev alan bir siyasi parti konumundadır. 1 Dinden bağımsızlaştırmak 6

7 7