Müdürlüğü Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Şehit Cem Ersever Cad. No: 9-11 Yenimahalle / ANKARA ÖZET

Transkript

1 TÜRKİYE DE TARIMSAL ARAŞTIRMALARDA GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI NIN YERİ VE ÖNEMİ Muhammet DEMİRTAŞ 1 Reyhan DEMİRTAŞ 1 Celal CEVHER 2 mdemirtas@tagem.gov.tr reyhan.demirtas@gthb.gov.tr celal.ceher@gthb.gov.tr 1 Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü Tarım Kampüsü İstanbul Yolu Üzeri, No: 38, Yenimahalle / ANKARA 2 Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Şehit Cem Ersever Cad. No: 9-11 Yenimahalle / ANKARA ÖZET Dünya ekonomisindeki gelişmelere ve gittikçe artan rekabet hızına bağlı olarak son yıllarda tarımsal teknoloji ve yenilikler konusuna ilgi daha da artmaktadır. Türkiye ekonomisinde önemli bir yer tutan tarım sektöründe de verimliliğin artırılmasında araştırma kurumlarının rolü büyüktür. Tarımsal verimliliğin artırılmasında en önemli unsurlar insan ve kullandığı teknoloji düzeyidir. Tarımsal gelişmenin birinci koşulu olan yeni teknoloji ise tarımsal araştırma kurumları ve üniversiteler tarafından üretilmekte ve geliştirilmektedir. Bu kapsamda Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı(GTHB), Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü(TAGEM) tarafından; tarımsal araştırma çalışmaları gerçekleştirilmektedir. Konunun önemi gereği, bu araştırmada Türkiye de yılları arasında bu konuda yapılan son 14 yıllık çalışmalar ele alınmıştır. Türkiye deki tarımsal araştırma sistemi, TAGEM tarafından gerçekleştirilen uygulamalı araştırmalar, proje değerlendirme ve kabul süreçleri, bu araştırmaları gerçekleştiren araştırma enstitülerinin durumu, personel, bütçe ve Ar-Ge programları, önemli bazı araştırma çıktıları ve son dönemde dünyadaki gelişmeler kapsamında kurulan ve kurulması düşünülen İleri Ar-Ge Merkezleri Türkiye genelinde verilmeye çalışılmıştır. Yapılan çalışma sonucunda; araştırmaları sahada yapan 49 araştırma enstitüsü olduğu, 8 araştırma alanında toplam 2124 araştırmacı personelle bu araştırmaların gerçekleştirildiği ve son 14 yılda araştırma yatırım bütçesinde 27 kat artış sağlandığı anlaşılmıştır. Bazı önemli araştırıma çıktıları olarak ise; yumurta tavukçuluğunda 3 adet damızlık hat, çekirdeksiz limon, insan gıdası olarak diyet amaçlı kavuzsuz arpanın geliştirildiği ve yerli F1 hibrit sebze tohumluğu üretim ve kullanım oranlarının % 10 dan % 60 a kadar artırıldığı belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Tarımsal araştırma-geliştirme, inovasyon, tarımsal yenilikler, tarımsal teknoloji THE PLACE AND IMPORTANCE OF THE MINISTRY OF FOOD AGRICULTURE AND LIVESTOCK IN AGRICULTURAL RESEARCHES IN TURKEY ABSTRACT Depending on the developments in world s economy and the increasing competition environment, the interest to the technologies and innovations in agriculture has increased 849

2 rapidly. The research organizations in the agriculture sector, which takes an important place in Turkish economy, play an important role in enhancing the productivity of agricultural sector. In increasing the agricultural productivity, the most important factors are human and the technology used. New technology, which is the first and foremost necessity of agricultural development, is being produced and developed by the agricultural research organizations and universities. In this context, agricultural research studies are being carried out by the General Directorate of Agricultural Researches and Policies (GDAR) of the Ministry of Food Agriculture and Livestock (MFAL). Due to the importance of the subject, the research studies that have been implemented during 10 years between were examined in this study. In this study, the agricultural research system in Turkey, applied research studies implemented by GDAR, project evaluation and acceptance process, the status of the research institutes implementing research studies, staff, finance and research and development programs, some important research outputs and Advanced Research and Development Centers established or thought to be established in line with developments in the World in the near past, were given in Turkey s general. As a result of the study, it has been determined that; there are 49 research institutes implementing research studies on the field; 2124 researchers are implementing these studies on 8 different research sites and the research investment budget has increased 12,55 times in the last 10 years. Some important research outputs can be defined as; 3 brood line in egg poultry, seedless lemon, husked barley production for human diet and % increase in the production and the use of domestic F1 hybrid vegetable seedlings. Keywords: Agricultural research-development, innovation, agricultural innovations, agricultural technology 1. GİRİŞ Dünya da ülkeler ürettikleri bilgiler, geliştirdikleri teknolojiler ve uygulamaya koydukları yenilikler sayesinde bilimsel ve ekonomik anlamda etkili olabilmektedirler. Tarımsal araştırma ve geliştirme(ar-ge) çalışmaları sonucunda geliştirilen yeni teknolojiler, tarımsal verimlilik ve üretimde önemli artışlar sağlamaktadır. Bu nedenle ülkeler toplumun sağlıklı beslenmesi için gıda güvenliğini karşılamak, gıda üretiminde verimliliği ve kaliteyi artırmak, diğer ülkeler ile rekabet edebilmek, yüksek katma değerli ürünler üretebilmek ve dostu-sürdürülebilir tarım tekniklerinin geliştirilmesi amacıyla tarımsal araştırmalar yapmaktadır. Ayrıca gelişmiş ülkelere bağımlı kalmamak, tarımsal üretimde ekonomik ve ekolojik sürdürülebilirliği sağlamak ve ithal etmek yerine kendi teknolojilerini geliştirmek için de kesintisiz Ar-Ge yapmak zorundadırlar. Tarımda gelişmiş ülkeler incelendiğinde, bunu tarımsal konulardaki bilimsel araştırmalardan elde ettikleri teknolojilerin üretimde kullanılması sonucu gerçekleştirdikleri görülmektedir. Ar-Ge çalışmalarında geliştirilen yeni teknolojiler üretimde artışa, ekonomide büyümeye ve sosyal yapıda değişmelere yol açmaktadır. Bu durum yeni toplumsal ihtiyaçların ve yeni araştırma konularının ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu nedenle tarımsal araştırmaların sürdürülebilir şekilde planlanması bir zorunluluktur. 2. MATERYAL VE METOD Bu çalışmada, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı(GTHB), Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü(TAGEM) tarafından; tarımsal araştırma çalışmaları gerçekleştirilmektedir. Konunun önemi gereği, bu araştırmada Türkiye de yılları 850

3 arasında bu konuda yapılan son 14 yıllık çalışmalar ele alınmıştır. Araştırmada, GTHB-TAGEM in kayıtlarından, diğere kurum ve kuruluşların konu ile ilgili raporları ile bu konuda daha önce yapılmış benzer araştırma sonuçlarından yararlanılmıştır. Ayrıca uygulamada karşılaşılan sorunlar, çözüm önerileri ve önümüzdeki süreçte araştırma öncelikleri belirlenirken ise 49 araştırma enstitüsü müdürü ile yapılan anket çalışması sonucunda elde edilen verilerden yararlanılmıştır. Elde edilen veriler uygun analiz yöntemleri ile değerlendirilmiştir. 3. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA 3.1 Ar-Ge harcamaları Çizelge 1. Ülkelerin Ar-Ge harcamalarının GSYH ya oranları ( % ) Ülke Oran(%) Ülke Oran(%) İsrail 4,21 Norveç 1,65 Güney Kore 4,15 İngiltere 1,63 Japonya 3,47 Kanada 1,62 Finlandiya 3,31 Macaristan 1,41 Amerika Birleşik Devletleri(ABD) 2.73 İtalya 1,26 Almanya 2,85 Rusya 1,12 Fransa 2,23 İspanya 1,24 Çin 2,08 Türkiye(2014) 1,01 Hollanda 1,98 Yunanistan 0,80 AB28 Ortalaması 1,91 OECD Ortalama 2,36 Kaynak: OECD, Main Science and Technology Indicators 2013 Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı, Organization for Economic Cooperation and Development(OECD) 2013 verilerine göre; Gayri Safi Yurtiçi Hasıla(GSYH) dan Ar-Ge için en yüksek payı % 4,15 ile Güney Kore ayırmaktadır. En düşük payı ise % 0,80 ile Yunanistan ayırmaktadır. Türkiye nin ayırdığı pay ise 2014 verilerine göre %1.01 olup, 2023 hedefi ise 23. Bilim Teknoloji Yükdsekm Kurulunda (BTYK) % 3 olarak belilenmiştir. Çizelge 2. Türkiye de yıllara göre Ar-Ge harcamalarını GSYH ya oranları ( % ) Kaynak: TÜİK Verileri, 2015 TÜİK 2015 verilerine göre, önemli bir kriter olan GSYH içinde Ar-Ge ye harcama oranı ilk defa kritik değer olan % 1 in ilk defa üzerine çıkmıştır. 851

4 Türkiye son 10 yılda, Ar-Ge harcaması artış oranı sıralamasına Çin, Mısır ve Endonezya dan sonra göre 4. sırada yer almaktadır. Çizelge 3.Türkiye de yıllara sabit fiyatlarla Ar-Ge harcamaları ( Milyar TL ) Kaynak TÜİK Verileri, 2015 Türkiye de Ar-Ge Harcamaları 2004 yılandan bu yana 3,4 kat artış göstermiş ve 18,654 Milyar TL na ulaşmıştır. Türkiye son 11 yılda Ar-Ge harcaması sıralamasında İsviçre, İsrail, Belçika, Avusturya, Finlandiya, İran, Meksika, Singapur ve Danimarka yı geride bırakarak 9 basamak ilerlemiştir. Çizelge 4. Türkiye de Ar-Ge harcamalarının sektörler göre dağılım oranları ( % ) Kaynak: TÜİK Verileri, 2015 Türkiye son 11 yılda Ar-Ge harcamalarındaki özel sektörün payı yaklaşık olarak % 24 den % 50 yükselmiştir. Yükseköğretimin payı ise % 68 den % 41 düşmüştür. Kamu araştırıma kurumlarını payı ise % 8 den % 10 yükselmiştir. 3.2 Türkiye de tarımsal araştırma sistemi Türkiye de tarımsal araştırmalar üniversiteler, kamu ve yetkilendirilmiş özel sektör ve Sivil Toplum Kuruluşları(STK) tarafından gerçekleştirilmektedir. Tarımla ilgili araştırma yapan yükseköğretim kurumlarını kısaca Ziraat Fakülteleri, Veteriner Fakülteleri, Gıda Mühendisliği Bölümleri, Su Ürünleri Fakülteleri, Deniz Bilimleri Fakülteleri şeklinde sıralamak mümkündür. Ayrıca tarımsal araştırıma yetkisi verilen özel sektör ve STK larda tarımsal alanda araştırıma yapmaktadırlar. Tarımsal Araştırıma yetkisi olan Kamu kurum ve kuruluşları ise; Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırmalar Kurumu (TÜBİTAK) ve Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü (TAGEM) olarak belirtilebilir. Bu bölümünde daha çok GTHB tarafından gerçekleştirilen tarımsal araştırmalar üzerinde durulacaktır. 3.3 Türkiye de tarımsal araştırmaların tarihçesi Tarımsal araştırma faaliyetleri Cumhuriyet döneminde başlamakla birlikte önceki dönemlerde de araştırmaların temelini teşkil edecek önemli faaliyetlerde bulunulmuştur. 852

5 Hayvancılıkta alanında ilk defa Orhan Gazi zamanında Devlete (hazine-i hassa) ait çiftlik Karacabey de kurulmuştur. Hayvan sağlığı konusunda ilk Bakteriyoloji Laboratuvarı 1894 yılında Bakteriyoloji hane-ı Osmanî adıyla açılmıştır yılında Bakteriyoloji hane-ı Osmanî den ayrılan Enstitü 1913 yılında Pendik Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsünün şimdiki yerine taşınmış ve bugünkü enstitünün temelini oluşturmuştur yılında kurulan Ankara Serum Üretim Kurumu, daha sonra Etlik Veteriner Merkez Kontrol ve Araştırma Enstitüsüne dönüştürülmüştür. Bağcılıkta, filokseraya dayanıklı aşılı-aşısız asma fidanı üretmek amacıyla 1889 yılında Göztepe Bağcılık İstasyonu kurulmuştur. Cumhuriyet dönemiyle birlikte Bakanlığı bağlı olarak tarımın çeşitli dallarında; 1924 yılında Rize de Çay Araştırma Enstitüsü, Adana ve Nazilli de Pamuk Araştırma İstasyonları, Edirne de Fidanlık (Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsü), 1925 te Islah-ı Buzr (Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü), 1926 da Ankara da Umumi Ziraat Laboratuvarı (Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü), Bilecik Amerikan Asma Fidanlığı ve Yeşilköy Zirai Araştırma Enstitüsü (Marmara-Trakya Bölge Zirai Araştırma Enstitüsü), 1930 yılında Manisa ve Tekirdağ Bağcılık İstasyonları, Ankara da Merkez Tavukçuluk Enstitüsü, 1931 yılında Adana ve İzmir de Zirai Mücadele Araştırma Enstitüleri, 1933 yılında Antalya Çeltik Deneme Tarlası (Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü) ve İzmir de Tahaffuzhane Bölge Laboratuvarı kurulmuştur yılında Ankara da Ziraat, Orman ve Veteriner Eğitiminin beraber yürütüldüğü Yüksek Ziraat Enstitüsü, 1934 te Ankara Bölge Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü ve Kastamonu Bahçe Kültürleri İstasyonu, 1936 da Antalya Turunçgiller İstasyonu, Giresun Fındık Araştırma İstasyonu, 1937 de Gaziantep Bölge Bağ-Bahçe Araştırma Enstitüsü, Bornova Zeytincilik Araştırma Enstitüsü, Malatya Bahçe Kültürleri İstasyonu, 1938 yılında Erbeyli/Aydın İncir Islah İstasyonu, 1939 yılında Arifiye/Adapazarı Bahçe Kültürleri İstasyonu, Niğde Fidanlığı ve Çanakkale Bahçe Kültürleri İstasyonu, 1944 yılında Tokat Bahçe Kültürleri İstasyonu, Samsun Bölge Tohum Islah İstasyonu, 1947 de İskenderun Bahçe Kültürleri İstasyonu, 1948 yılında Samsun Veteriner Bölge Laboratuvarı, Samsun ve İstanbul/ Erenköy Bölge Zirai Mücadele Araştırma Enstitüleri, 1950 yılında Konya da Orta Anadolu Bölgesi Aşı ve Serum Enstitüsü, 1952 de Elazığ Bakteriyoloji ve Seroloji Enstitüsü ile Kilis Bağcılık İstasyonu, 1954 te Eğirdir Bahçe Kültürleri İstasyonu, 1957 de Ankara Zirai Mücadele İlaç ve Aletleri Araştırma Enstitüsü, 1958 de Diyarbakır Bölge Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü, 1959 yılında Edremit Zeytincilik İstasyonu ile Nevşehir Bağcılık İstasyonu, 1961 yılında Yalova Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü ve aynı yıl içerisinde konserve sanayinin geliştirilmesi amacıyla Bursa da Konservecilik Araştırma Enstitüsü, 1962 de Ankara Şap Enstitüsü ve Güneydoğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü, 1963 yılında İzmir/Menemen de Zirai Araştırma Enstitüsü ile Bitki Araştırma ve İntrodüksiyon Merkezi, 1964 yılında Adana da Veteriner Subtropikal Hastalıklar ve Gıda Kontrol Laboratuvarı, 853

6 1966 yılında Erzurum da Veteriner Bölge Laboratuvarı, Kırıkhan Bahçe Kültürleri İstasyonu, Antalya Sebzecilik İstasyonu, Balıkesir Sebze Tohumu Üretme Merkezi, 1968 yılında İçel / Erdemli de Bölge Bağ-Bahçe Araştırma Enstitüsü ve Antalya Biyolojik Mücadele Araştırma İstasyonu, 1977 yılında Erzincan Bölge Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü, 1982 yılında Manisa da Tavuk Hastalıkları Aşı Üretim ve Araştırma Enstitüsü kurulmuştur yılında Bakanlığımız teşkilatlarındaki yeniden yapılanma kapsamında; mevcut meslek liseleri ve üretme istasyonlarından bazıları Araştırma Enstitüsüne dönüştürülmüş, bazı araştırma enstitüleri birleştirilmiş ve ihtiyaçlar dikkate alınarak yeni araştırma enstitüleri de kurulmuştur yılında Trabzon, Eğirdir ve Bodrum Su Ürünleri Araştırma Enstitüleri, Konya Bahri Dağdaş Milletlerarası Kışlık Hububat Araştırma Merkezi ve Hayvancılık Araştırma Enstitüsü, 1994 yılında Ordu Arıcılık Araştırma Enstitüsü, 1998 yılında Eğirdir Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü, 1999 yılında Elazığ Su ürünleri Araştırma Enstitüsü ve Islahiye Tarımsal Araştırma Enstitüsü, 2000 yılında da Güneydoğu Anadolu Projesi, Eğitim, Yayım ve Araştırma Merkezi Müdürlüğü kurulmuştur(gthb, TAGEM Kayıtları,2015) tarih ve 639 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Bakanlığın yeniden yapılandırılması sürecinde Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü, 11 merkez, 10 bölge ve 28 konu araştırma istasyonu olmak üzere 49 araştırma enstitüsü ile tarımsal araştırma faaliyetlerini yürütmektedir. 3.4 TAGEM organizasyon yapısı TAGEM aşağıdaki şemada görüldüğü gibi 1 Genel Müdür, 3 Genel Müdür Yardımcısı ve 8 Daire Başkanlığı ile bunlara bağlı olarak Türkiye genelinde araştırıma faaliyeti yürüten 49 tarımsal araştırma enstitüsünden oluşmaktadır. 639 Sayılı Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname nin I Sayılı Listesine göre TAGEM bağlı 49 Araştırma Enstitüsü şu şekilde verilebilir. Merkez Araştırma Enstitüleri 1. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Ankara 2. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Yalova 3. Zirai Mücadele Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Ankara 4. Toprak, Gübre ve Su Kaynakları Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Ankara 5. Hayvancılık Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Lalahan /Ankara 6. Gıda ve Yem Kontrol Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Bursa 7.Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Trabzon 8.Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü Müdürlüğü -Ankara 9.Uluslararası Tarımsal Araştırma ve Eğitim Merkezi Müdürlüğü -Menemen /İzmir 10. Veteriner Kontrol Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Etlik /Ankara 11. GAP Uluslararası Tarımsal Araştırma ve Eğitim Merkezi Müdürlüğü Diyarbakır Bölgesel Araştırma Enstitüleri 1. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Menemen /İzmir 2. Bahri Dağdaş Uluslararası Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü-Konya 3.Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Eskişehir 4.Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Antalya 854

7 5.Doğu Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü-Adana 6. Doğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Erzurum 7. Karadeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Samsun 8.Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Edirne 9. GAP Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Şanlıurfa 10.Akdeniz Su Ürünleri Araştırma, Üretme ve Eğitim Enstitüsü Müd.-Beymelek /Antalya Konu Araştırma Enstitüleri 1. Antepfıstığı Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Gaziantep 2. Kayısı Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Malatya 3.Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Tekirdağ 4. Arıcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Ordu 5.Pamuk Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Nazilli/Aydın 6. Koyunculuk Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Bandırma/Balıkesir 7.Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Ankara 8.Meyvecilik Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Eğirdir/Isparta 9.Patates Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Niğde 10.Fındık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Giresun 11.İncir Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Erbeyli/Aydın 12.Mısır Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Sakarya 13.Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Elazığ 14.Zeytincilik Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Bornova/İzmir 15.Orta Karadeniz Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Tokat 16.Doğu Akdeniz Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Kahramanmaraş 17.Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Erzincan 18.Yağlı Tohumlar Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Osmaniye 19.Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Manisa 20.Biyolojik Mücadele Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Adana 21.Konya Toprak Su ve Çölleşme ile Mücadele Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Konya 22.Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Bornova/İzmir 23.Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Alata/Mersin 24.Atatürk Toprak Su ve Tarımsal Meteoroloji Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü-Kırklareli 25.Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü-Diyarbakır 26.Zeytincilik Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Hatay 27.Bitkisel Biyoçeşitlilik, Geofit Araştırma ve Eğitim Merkezi Müdürlüğü Beykoz/İstanbul 28.Türkiye Milli Botanik Bahçesi Müdürlüğü Ankara 3.5 TAGEM Personel, bütçe ve Ar-Ge programları TAGEM ve bağlı Araştırma Enstitülerinde toplam araştırmacı sayısı 541 Lisans, 1155 Yüksek Lisans, 416 Doktor ve 12 adet Doçent olama üzere kişidir. Yardımcı personel sayısı ise 285 Tekniker, 125 Teknisyen ve 96 Laborant olmak üzere toplam 506 kişidir. Toplam memur sayısı 54 VHKİ, 60 Şef, 30 Sivil Savunma Uzmanı, 147 memur ve 30 Bilgisayar İşletmeni olmak üzere 321 kişidir. Toplam işçi ise adet daimi ve geçici işçi olmak üzere kişidir(gthb, TAGEM Kayıtları,2015). MEB Tarafından 1416 sayılı Kanun uyarınca lisansüstü öğrenim görmek üzere yurtdışında resmi-burslu statüde 2013 yılından bu yana öğrenci gönderilmektedir. Bu kapsamda toplam 247 kişi yurtdışına gönderildiği ve bunlardan 12 kişinin dönerek enstitülerde göreve başladığı belirlenmiştir. İŞKUR Toplum Yararına Çalışma Programı 855

8 kapsamında 1454 işçinin de enstitüler de çalıştığı belirlenmiştir. TAGEM genel toplam olarak personel çalışmaktadır (GTHB, TAGEM Kayıtları,2015). GTHB tarımsal araştırma bütçesi 2002 yılında 11 milyon TL iken, 27 kat artış ile 2015 yılında 298 milyon TL ye yükselmiştir döneminde Bakanlığımızca Ar-Ge faaliyetlerine toplam 1,4 Milyar TL kaynak sağlanmış ve önemli Ar-Ge programları uygulamaya konulmuştur. Bunlardan bazıları şu şekilde özetlenebilir. Yatırım Bütçesi Programı kapsamında 17 ana proje altında yaklaşık 1200 proje yürütülmektedir yılı tahmini bütçesi 181,5 milyon TL dir(gthb, TAGEM Kayıtları,2015). Ar-Ge Destek Programı (Transfer Bütçesi) 2007 yılında Tarım Kanunu kapsamında (19/g maddesi) Özel Sektör, STK ve Üniversite Ar-Ge projelerine hibe şeklinde destek programı oluşturulmuştur. Bu kapsamda yılları arasında toplam bütçesi yaklaşık 50 milyon TL olan 290 projeye şu ana kadar 37,5 milyon TL destekleme ödemesi yapılmıştır(gthb, TAGEM Kayıtları,2015). Enstitü - Özel Sektör İşbirliği Programı kapsamında Enstitülerimizin altyapıları Özel Sektörün Ar-Ge faaliyetlerine açılmıştır. Bu kapsamda 30 Araştırma Enstitüsünde 138 firma ve STK ile 15,4 milyon TL bütçeli 195 proje yürütülmektedir (GTHB, TAGEM Kayıtları,2015). TÜBİTAK Destekleme Programları kapsamında; 1001 Araştırma Projelerini Destekleme Programı ve 1002 Hızlı Destek Programlarından toplam 10,5 milyon TL bütçeli 93 proje, 1003 Öncelikli Alanlar Destek Programından toplam 11 milyon TL bütçeli 27 proje ve 1007 Kamu Kurumları Araştırma ve Geliştirme Programından toplam 89,5 milyon TL bütçeli 40 proje desteklenmektedir. Bakanlığımız, 1007 Programında bütün Kamu Kurumları arasında desteklenen toplam 172 projenin % 23 i ile proje sayısı açısından 1. Sırada ve proje bütçesi açısından ise toplam 594 milyon TL bütçenin %15 ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ndan sonra 2. sıradadır Doğa Eğitimi ve Bilim Okulları Programında toplam 180 bin TL bütçeye sahip 3 proje desteklenmektedir(gthb, TAGEM Kayıtları,2015). TÜBİTAK ın tarihinde yayınlamış olduğu AB 7. Çerçeve Programı Ara Değerlendirme Raporuna göre Programdan en fazla yararlanan ilk 50 Kuruluş (Üniversite, Kamu, Özel Sektör) arasında Bakanlığımız 14. sırada yer alırken tüm Kamu Kurumları arasında ise 1. Sırada yer aldığı belirlenmiştir (TÜBİTAK,2012). TAGEM dış kaynaklı proje sayısı her yıl artmaktadır. Bu kapsamda AB 6. Çerçeve Programında (ÇP) toplam 394 bin bütçe ile 14 projede, AB 7. ÇP da toplam 1,2 milyon bütçe ile 19 projede yer almadığı tespit edilmiştir döneminde başlayan AB Horizon (Ufuk) 2020 Programında 5 projede, Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı Programından (IPA) toplam 18,7 milyon bütçe ile 5 projede, BM Gıda ve Tarım Teşkilatı (FAO) destekli toplam 1,7 milyon $ bütçe ile 14 projede ve Küresel Çevre Fonu (GEF) hibe desteği kapsamında toplam 1,6 milyon $ bütçe ile 2 projede olduğu belirlenmiştir (GTHB, TAGEM Kayıtları,2015). 3.6 İleri Ar-Ge ve eğitim merkezleri TAGEM bağlı olarak faaliyet gösteren Araştırma Enstitüleri bünyesinde bu güne kadar faaliyete geçen İleri Ar-Ge ve Eğitim Merkezleri şu şekilde verilebilir(gthb, TAGEM Kayıtları,2015). 1. Uluslararası Tarımsal Araştırma ve Eğitim Merkezi (İzmir-2009) 2. Türkiye Tohum Gen Bankası (Ankara-2010) 3. Tıbbi Aromatik Bitkiler Merkezi (Antalya-2010) 4. Kuraklık Test Merkezi (Konya-2010) 5. Boğa Test Merkezi ve Gen Bankası (Ankara-2011) 856

9 6. Yumurta Tavuğu Geliştirme Merkezi (Ankara-2011) 7. Enerji Tarımı Araştırma Merkezi (Samsun-2011) 8. GAP Uluslararası Tarımsal Araştırma ve Eğitim Merkezi (Diyarbakır-2011) 9. Çiftçi Eğitim Merkezi (Şanlıurfa-2014) 10. Tarımsal Biyoteknoloji Merkezi (Mersin-2014) 11. Bitkisel Biyoçeşitlilik, Geofit Araştırma ve Eğitim Merkezi (İstanbul-2014) 12. Bitkisel Biyoteknoloji Merkezi (Ankara-2014) 13. Geofit Araştırma Merkezi (Yalova-2014) 14. Kerevit Araştırma Merkezi (Isparta-2015) 15. Bitki Islahı ve Generasyon Atlatma Merkezi (Adana-2015) Kurulma aşamasında olan İleri Ar-Ge ve Eğitim Merkezleri ise aşağıda verilmiştir (GTHB, TAGEM Kayıtları,2015). 1. Türkiye Milli Botanik Bahçesi (Ankara) (2016) 2. Bitkisel Doku Kültürü Merkezi (İzmir)(2017) 3. Biyolojik Mücadele Araştırma Merkezi (Adana)(2016) 4. Soğuğa Dayanıklılık Test Merkezi (Erzurum)(2016) 5. Damızlık Etçi Tavuk Geliştirme Merkezi (Eskişehir)(2016) 6. Hayvancılık Biyoteknoloji Merkezi (Balıkesir)(2016) 7. Su Ürünleri Gen Bankası ve Biyoteknoloji Merkezi (Trabzon)(2016) 8. Dünya Zeytin 3. Koleksiyon Bahçesi (İzmir)(2016) 9. Ulusal Gıda Starter Kültür Gen Bankası (Bursa)(2016) 10. Uluslararası Pas Hastalıkları Merkezi (İzmir)(2016) 11. Biyoteknik Mücadele ve Pestisit Uygulama Teknikleri Merkezi (İzmir) (2017) 12. Meyvecilik Araştırma Eğitim Merkezi (Isparta) (2017) 13. Anadolu Esmeri Geliştirme Merkezi (Konya)(2017) 14. Ülkesel Mısır Islah Teknolojileri Araştırma Merkezi (Sakarya)(2017) 15. Limnolojik Araştırmalar Merkezi (Isparta)(2017) 16. Üzüm Teknolojileri Araştırma Merkezi (Tekirdağ)(2017) 17. Uluslararası Hayvancılık Araştırma ve Eğitim Merkezi (Ankara)(2017) 3.7 Önemli bazı Ar-Ge çıktıları Araştırmanın yapıldığı son 14 yılda öne çıkan bazı önemli araştırıma çıktıları olarak; 2004 de %10 olan yerli F1 hibrit sebze tohumu kullanım oranını % 60 a çıkarıldığı, Tarla bitkilerinde tescil edilen çeşitlerin yaklaşık yarısının geliştirildiği, Çeltik tohumluğunda ithalattan ihracata geçildiği, İlk defa 6 adet yerli patates çeşidi geliştirildiği ve 3 adedinin tescil edildiği, Yeni geliştirilen çeşitlerle son 14 yılda buğday ve arpada % 25, çeltikte % 50, mısırda % 70 verimlilik artışı sağlandığı, Çekirdeksiz limon çeşitleri geliştirildiği, İnsan gıdası (diyet) amaçlı kavuzsuz arpa üretimini başarıldığı ve tescil ettirildiği, Laboratuvar altyapılarını geliştirilerek akreditasyonlarını sağlandığı, İleri teknoloji merkezlerini ülkemize kazandırıldığı, Özel sektörü Ar-Ge çalışmalarına katılımının sağlandığı, Yumurta tavukçuluğunda 3 adet damızlık hat geliştirildiği ve tescil ettirildiği, Su ürünlerinde yetiştiricilik sektörüne Kalkan, Karadeniz alası vb. yeni türler kazandırıldığı, Şap, Brucella, Koyun-Keçi Vebası ve Çiçek aşılarının üretim teknolojilerinin geliştirildiği, Ulusal gıda kompozisyonunun belirlenerek yaygın ve sürekli paylaşım ağını oluşturulduğu, 857

10 Yem katkı maddesi olarak 3 adet yerli enzim üretimini gerçekleştirildiği ve patente sunulduğu, Mobil Güneş Pilli Sulama Makinesi geliştirildiği ve patentinin alındığı, Rulo balya silaj makinası getirttirildiği ve faydalı model belgesini alındığı belirlenmiştir (GTHB, TAGEM Kayıtları,2015). 4. SONUÇLAR Yapılan araştırma sonucunda Türkiye de yılları arasında bu konuda yapılan son 14 yıllık çalışmaların sonuçları özetle şu şekilde verilebilir(gthb, TAGEM Kayıtları,2015). GTHB ne bağlı TAGEM araştırma kuruluşlarında tarımın farklı disiplinlerinde faaliyet gösteren 11 Merkez, 10 Bölge ve 28 Konu Araştırma olmak üzere toplam 49 Araştırma Enstitüsü bulunduğu, Ayrıca araştırma yetkisi verilen 8 Veteriner Kontrol Enstitüsü ve 13 Gıda Kontrol Laboratuvarı mevcut olduğu, Araştırma Enstitülerinde araştırmacı görev yaptığı ve araştırmacıların % 20 sinin doktoralı, % 54 nün Yüksek Lisanslı olduğu, Başlıca araştırma alanlarının; Bitki - Hayvan Islahı ve Yetiştirme Teknikleri, Bitki-Hayvan Sağlığı, Su Ürünleri, Gıda ve Yem, Toprak-Su Kaynakları, Biyoçeşitlilik ve Tarım Ekonomisi konuları olduğu, Çalışmalar yaklaşık 900 üniversite öğretim üyesi, 150 ye yakın firma ve 100 e yakın STK temsilcisi ile işbirliği yapıldığı, Ayrıca dünyadaki gelişmeleri de yakından takip ederek küresel gelişmeler (biyoteknoloji), sorunlar (kuraklık ve iklim değişikliği) ve ihtiyaçlar (tıbbi ve aromatik bitkiler veya biyoyakıtlar) doğrultusunda İleri Ar-Ge Merkezleri kurularak araştırmaların yürütüldüğü, Türkiye de tarla bitkilerinde toplam tescil edilen çeşit sayısı 2267 olup, bunların % 44 ü (929) TAGEM e bağlı araştırma kurtuluşları tarafından geliştirildi, Meyvecilikte ise tescil edilen çeşit sayısı ise 40 bitki türünde toplam 1035 olup, bunun % 96 sı TAGEM araştırma enstitülerince geliştirildiği, Buğday, arpa, nohut, mercimek gibi kendine tozlanan tarla bitkilerinin hemen hemen tüm üretim alanları TAGEM geliştirdiği çeşitlerin kullanıldığı, Yerli hibrit sebze tohum geliştirme ve kullanımı oranının % 10 dan % 60 a çıkarıldığı, Bu çeşitler geliştirilmesi ile ekonomiye yıllık katkısının yaklaşık 1 milyar TL olarak hesaplandığı, Türkiye'nin öncülüğünde CIMMYT ve ICARDA ile Uluslararası kışlık buğday ıslah programı yapıldığı, Her yıl IWWIP tarafından geliştirilen ıslah materyalleri 55 ülkedeki yaklaşık 150 kuruma gönderildiği ve bu bağlamda 50 den fazla çeşit geliştirilerek tescil edildiği ve bu çeşitlerin Dünyada yaklaşık 2 Milyon ha alanda ekildiği, KAYNAKLAR OECD, Main Science and Technology Indicators ] ] GTHB-TAGEM Kayıtları 858