Yapı Bilgi Modellemesi Yardımıyla Metraj ve Maliyet Hesabı

Transkript

1 4. Proje ve Yapım Yönetimi Kongresi, 3 5 Kasım 2016 Anadolu Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Eskişehir Yapı Bilgi Modellemesi Yardımıyla Metraj ve Maliyet Hesabı B. Gerçek, M. E. İlal İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Mimarlık Bölümü, İzmir bilgegercek@iyte.edu.tr, emreilal@iyte.edu.tr O. B. Tokdemir Rönesans Holding tokdemir@gmail.com H. M. Günaydın İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Bölümü, İstanbul gunaydinh@itu.edu.tr Özet Metraj çıkarma ve maliyet hesabı inşaat projelerinde zahmetli bir süreçtir ve pek çok durumda kapsamlı tecrübe gerektirir. Son yıllarda yapı bilgi modelleme (YBM) teknolojilerinin kullanımı ile birlikte bu süreçlerin otomatize edilmesine çalışılmakta ve ölçülebilir sonuçlar, YBM teknolojilerinin kullanımının önemli zaman kazanımları sağlayabildiğini göstermektedir. Bu çalışmada YBM tabanlı metraj çıkarma ve maliyet hesabı süreci tanımlanmış ve açıklanmıştır. Sözü edilen süreçlere özgü zorluklar anlatılmış ve sonuçlar sunulmuştur. Bu çalışmanın amacı Türk yüklenicilerin kullanabileceği, uygulanabilir YBM tabanlı metraj çıkarma ve maliyet hesabı sistemi oluşturmaktır. Anahtar Kelimeler: Yapı Bilgi Modellemesi, BIM, Maliyet Tahmini, Metraj. Giriş Maliyet hesabı, finansal kısıtlar nedeniyle yapı projelerinin gerçekleştirilmesinde önemli role sahiptir. Bu hesaplarda meydana gelebilecek olası hatalar finansal kayıplara ya da projelerde gecikmelere neden olabilir. Maliyet hesabının doğruluğundaki en önemli başarı etkeni metrajın doğruluk derecesidir. Pek çok durumda metraj çıkarma yöntemleri kapsamlı deneyim ve bilgi gerektirir. Günümüzde metraj çıkarma işlemi çoğunlukla otomatize edilmemiş, iki boyutlu (2B) çizimler üzerinden hesaplama yapmayı gerektiren yöntemler ile gerçekleştirilmektedir. Bu yöntemler kesin sonuçlar verebilse de gerektirdikleri zaman ve işgücü nedeniyle yapı sektöründeki rekabet ortamı içinde hatalı sonuçlara yol açabilirler. Yapı bilgi modelleme (YBM) metraj ve maliyet hesabı alanında yeni yöntemler önerebilen bir kavramdır. Parametrik nesneler YBM tabanlı yöntemlerde 786

2 kullanılabildiğinden veri üretimi kolaylaşır ve güvenilebilir sonuçlar daha düşük risklerle elde edilebilir. YBM araçlarıyla otomatize edilmiş maliyet hesabı yapmak henüz mümkün olmamasına rağmen YBM tabanlı yöntemlerin hesaplama maliyetini zaman ve emek kazanımı sağlayarak düşürdüğü ve 2B tabanlı yöntemlere göre daha doğru sonuçlar sağladığı tespit edilmiştir (Hartmann, Gao ve Fischer, 2008; Nassar, 2012; Sattineni ve Bradford, 2011). Bu çalışmada Türk yapı sektöründe yüklenicilerin inşaat aşaması ve bu aşamanın planlanması süreçlerinde kullanabileceği YBM tabanlı metraj ve maliyet hesabı yöntemi tanımlanmış ve açıklanmıştır. Bu yöntemlerin uygulanmasına ilişkin Türkiye ye özgü zorluklar anlatılmış ve sonuçlar sunulmuştur. Yöntem Türkiye de yapımı tamamlanmış altı büyük yapı projesinde test edilmiştir ve halen kullanılmaktadır. Test sürecinde kullanılan projelerin detay bilgileri uygulayıcı şirketle yapılan anlaşma gereği gizli tutulmuştur. YBM ye Genel Bakış, Metraj ve Maliyet Hesabı Uygulamaları Nesne tabanlı parametrik modelleme araçlarının yapı sektöründe kullanılmaya başlamasıyla yapı bileşenlerine atanabilen yapı bilgisinin projelerin tüm alanlarında, farklı disiplinler tarafından kullanımına olanak sağlanmıştır (Eastman ve diğerleri 2011; Smith ve Tardif, 2009). YBM adı verilen bu teknoloji ve buna bağlı uygulama süreçlerinin son 20 yılda kullanım alanları hızla genişlemiş ve geleneksel 2B proje sunum tekniklerinin yerini almaya başlamıştır (Deutsch, 2011; Race, 2012). Proje paydaşları arasındaki işbirliğinin öneminin arttığı YBM projelerinin yönetiminde birlikte işlerlik, bilginin standartlaştırılması, modelin detay seviyesi konuları özellikle metraj ve maliyet hesabı alanında çalışırken dikkatle ele alınmalıdır. Birlikte işlerlik kavramı farklı disiplinlerden ve/veya ekiplerden paydaşların farklı YBM araçlarında ürettiği bilgileri sorunsuz olarak paylaşabilmeleri için gereklidir. Industry Foundation Classes (IFC) dosya formatı geometrik ve semantik veri taşıyabilen, disiplinler ve paydaşlar arası veri paylaşımını sağlamak için geliştirilmiş ("Basic Informations - IFC," 2011) ve yapı sektöründe en yaygın olarak kullanılan dosya formatlarından biridir (Eastman ve diğerleri 2011). Pek çok YBM aracı veri transferi için IFC formatını desteklemektedir. Bilginin standartlaştırılması üretilen yapı bilgisinin proje paydaşları arasında sürekli kullanımının sağlanabilmesi için önemlidir. MasterFormat ve UniFormat gibi inşaat bilgisini hiyerarşik biçimde sınıflayan standartlar yapı projelerinin uygulanmasında yurtdışında etkin olarak kullanılmaktadır (Weygant, 2011). Türkiye de de farklı kurumlar tarafından yaratılmış pek çok birim fiyat veritabanı bulunmaktadır. Bunlardan en yaygın olarak kullanılanı T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yıllık olarak güncellenen İnşaat, Tesisat, Analiz ve Birim Fiyatları dır. Altmış binden fazla maliyet kalemini içeren bu veritabanını taramak için kullanılan internet tabanlı bir arama sistemi bulunmaktadır, ancak bu sistemden verimli sonuç alabilmek için kapsamlı maliyet hesabı bilgisi ve deneyimi gerekmektedir. Ayrıca bu veritabanı önerdiği gerçekçi olmayan birim fiyatlar nedeniyle kamu projeleri dışında tercih edilmemektedir (Öcal, Tat ve Erdiş, 2004). Bu nedenle pek çok yüklenici geçmiş projelerine dayanan kişiselleşmiş birim fiyat veritabanını yaratmaktadır. 787

3 YBM araçlarının metraj ve maliyet hesabı süreçlerinde kullanımı gerektirdiği yoğun yapı verisi yaratımı ve geleneksel yöntemlerin yenileriyle değiştirilmesi ihtiyacını doğurduğu için zorlayıcıdır (Issa ve Svetlana, 2015; Kraus ve diğerleri 2007). Yapı sektöründe bu süreçlerin yönetimi için standartların olmayışı nedeniyle şirketler kendi süreçlerini tasarlamak zorunda kalmaktadır (P. Smith, 2014). YBM tabanlı metraj ve maliyet hesabı yöntemleri geleneksel yöntemlere kıyasla daha doğru ve etkili sonuçlar üretmektedir (Firat ve diğerleri 2010; Shen ve Issa, 2010). Eastman ve diğerleri (2011) bu yöntemleri üç grupta özetlemiştir: (1) YBM modelinden yaratılan metraj çizelgelerinin maliyet hesabında kullanımı, (2) YBM modelinin maliyet hesabı yazılımıyla ilişkilendirilmesi, (3) YBM modelinin maliyet hesabı yapılacak yazılıma aktarılması. Sözü edilen yöntemlerde kullanılabilecek Vico Software, DProfiler, Tocoman ilink gibi çok sayıda ticari yazılım piyasada bulunmaktadır. Bu yazılımların lisanslama ücretleri küçük ve orta ölçek şirketlerde finansal kısıtlar nedeniyle sorun olabilir (Cheung ve diğerleri 2012). Proje ihtiyaçlarına ve şirket politikalarına uygun YBM yazılımlarının en uygun kombinasyonunu oluşturmak da bu yazılımların kullanımına ilişkin başka bir zorluktur Ticari yazılımların dışında metraj ve maliyet tahmini süreçlerinin kolaylaştırılması ya da otomatize edilebilmesi için pek çok akademik çalışma da bulunmaktadır. Lee ve diğerleri (2014) maliyet tahminini yapan profesyonellerin öznelliğini ortadan kaldırmayı hedefleyerek IFCXML dosyalarından YBM verisi üreten ontoloji temelli iş kalemleri çıkarsama sistemi geliştirmiştir. Ma ve diğerleri IFC verilerinden metraj kalemlerini otomatik olarak çıkarabilen bir sistem (2011) ve IFC verilerini kullanan yarı otomatik ve inşaat şartları ile uyumlu model geliştirmek için bir süreç haritası tanımlamıştır (2013). Fırat ve diğerleri (2010) ise YBM modelinden metraj çıkarabilmek için gereken özellikleri incelemiştir. Bu çalışmalar metraj ve maliyet hesabı için gereken teorik altyapıyı sağlamaları açısından önemlidir. Ancak şirketlerin pratikte kullanabilecekleri yöntemler sunamamaktadır. Türkiye de Uygulanabilir Metraj ve Maliyet Hesabı Süreci YBM uygulamalarının gerçekleştirilebilmesi için kullanılacak amaca uygun süreçlerin tasarlanması gerekmektedir. Tasarım analizleri, görselleştirme, bina performansı analizleri, çakışma testleri, model koordinasyonu, iş planı oluşturulması ve kontrolü, bina işletim benzetimi gibi pek çok alanda YBM kullanımı mümkündür. Yükleniciler için ise tasarımın beşinci boyutu (5D) olan finansal bileşenler büyük öneme sahiptir. Ayrıca 5D analizlerin yapılabilmesini sağlayacak bir modelin oluşturulması için yapının gerçeğe uygun şekilde oluşturulması gerekmektedir ve bu da tesis yönetim ve işletim süreçlerinde de kullanılabilecek veriyi hazır hale getirmektedir. Bu çalışmada da yüklenicilerin 5D YBM uygulamalarına olanak sağlayacak bir süreç önerisi sunulmuştur. Metraj ve maliyet hesabının YBM modeli üzerinden alınabilmesi için uygulama kurallarının belirlenmesi önemlidir. Bu çalışmada tanımlanan kurallar aşağıdaki gibidir: Yapı bileşenlerini temsil eden geometriler gerçeğe uygun olmalıdır. Hesaplamaların yapılabilmesi için gereken modelleme sürecine ve metraj çıkarılmasına ilişkin kurallar ve kısıtlar tanımlanmalıdır. Geometrik olmayan veriler yapı bileşenlerine atanmış olmalıdır. 788

4 Sözü edilen geometrik olmayan veriler de 3 e ayrılmıştır. Bunlar (1) Adlandırma, her yapı bileşeni için özel tanımlanmış adı, (2) Maliyet kodu, yapı bileşenine maliyet veritabanından atanacak kodu, (3) İş tarifi, hesaplama modu, iş türü, malzeme gibi bilgilerdir. Doğru maliyet kodlarının tanımlanabilmesi için şirketin kullanacağı maliyet veritabanının şirket sistemlerinde YBM süreçlerinde kullanılabilecek şekilde oluşturulmuş olması gerekmektedir. Bu çalışmada da şirket içinde geçmiş proje verilerine ve alt yüklenicilerine göre oluşturulmuş, yapı işlerini 16 bölümde tanımlayan 8 haneli rakamlarla tanımlanmış, MasterFormat la benzerlikler gösteren bir maliyet veritabanı (MVT) kullanılmıştır. Bu veritabanı çizelgeler halinde YBM araçlarına eklenmiştir. Maliyet kalemleri atanacakları yapı bileşenlerine uygun hesaplama modu, katman özellikleri, tarama türü, vb. bilgileri içermektedir. Şekil 1. Maliyet Veritabanından Örnek Görsel Modelleme Süreci Yüklenici şirketler tasarım projelerinin YBM modellerini inşaat aşaması öncesinde teslim alabilirler. Ancak yapı sektöründe YBM standartlarının olmayışı/yetersizliği nedeniyle bu modeller genellikle metraj ve maliyet hesabı yapılmasına uygun verileri içermemektedir (Sattineni ve Bradford, 2011). Bu nedenle yüklenici firmalar tanımladıkları YBM kullanım amaçlarına uygun modelleri kendileri baştan oluşturmak zorunda kalabilirler (Andre Monteiro ve Martins, 2013). Bu çalışmada da bu gibi durumlar için yüklenicilerin kullanabileceği modelleme aşamaları tanımlanmıştır. Piyasada bulunan Revit, ArchiCAD, Allplan gibi YBM yazarlık araçlarından Allplan mimari ve statik projelerinin oluşturulması için ürün sağlayıcılarının şirkete sağladığı ekonomik avantajlar nedeniyle seçilmiştir. Mekanik, elektrik ve borulama (MEP) projelerinin oluşturulması için ise Revit MEP yazılımı kullanılmıştır. Proje paydaşları arasında sürekli işbirliğinin devamı için her projede tutarlı dosya adlandırma ve model koordinatlarını, kat sayılarını, yüksekliklerini, vb. düzenleyecek dosya oluşturma yapıları konularında ortak kararlar alınmalı ve uygulanmalıdır. Yapı bileşenlerine atanacak geometrik olmayan yapı bilgisinin her bileşene atanabilir özellikte olması atama işleminin öğrenilmesi ve uygulanmasında kullanıcılara kolaylık sağlaması açısından önemlidir. Bu çalışmada mimari ve statik projelerdeki yapı 789

5 bileşenlerine atanabilen geometrik olmayan yapı bilgileri Nitelikler bölümünden erişilebilen isim, mimari malzeme, malzeme, işçilik, hesaplama modu ve hakimiyet olarak belirlenmiştir (Şekil 2). Buna göre: İsim özelliği üzerinden her yapı bileşenine türünü gösteren özgün bir ad verilir. Eğer bileşen statik projeye aitse statik projede kullanılan ad YBM modelinde de kullanılır. Mimari malzeme özelliği ile yapı bileşenlerinin akslar üzerindeki yerleri tanımlanır. Allplan de taşıyıcı bileşenleri akslardaki yerlerine göre arama olanağı bulunmadığından bu özellik kullanılmıştır ve inşaat aşamasında saha kontrolünün sağlanmasına da yardımcı olur. Malzeme, MVT den uygun kodun yapı bileşenine atandığı özelliktir. İşçilik beton işi gibi yapı bileşeninin imalatında kullanılacak iş türünü gösteren özelliktir. Hesaplama modu metraj hesaplamalarında hangi ölçü birimi ile hesaplanacağının belirtildiği özelliktir. Hakimiyet bileşenlerin kesişim durumlarındaki davranışlarının belirlendiği özelliktir. Farklı hakimiyet seviyelerine sahip iki bileşen kesiştiğinde düşük hakimiyet seviyesine sahip bileşenin kesişimde kalan bölümü hesaplamaya katılmaz. Bu özellikler ile metraj çizelgeleri otomatik olarak Allplan den üretilebilmektedir. Ayrıca bunlar bileşenleri özelliklerine göre filtreleyebilme olanağı sunduğundan inşaat aşamasında saha takibinin yapılabilmesini de sağlamaktadır. Şekil 2. Yapı Bileşeni Özellikleri Atama Ekranı Modelleme sürecinde önce statik proje modellenir, ardından sırasıyla mimari elemanlar ve ince işler YBM modeline eklenir. Statik projenin modellenmesinde işlem sırası da imalat sırasına benzer olarak temeller, taşıyıcı duvarlar, kolonlar, kirişler ve döşemeler şeklindedir. Donatıların modellenmesi gerektirdiği zaman nedeniyle bu çalışmada önerilmemiştir. İlgili metraj için geçmiş projelerden bilinen beton/kalıp oranı, kat sayısı, kat yükseklikleri gibi veriler ile oranlama yapılarak kabul edilebilir tahminler yapılabilmektedir. Doğru metraj sonuçlarına ulaşabilmek için modelleme aşamasında 790

6 dikkat edilmesi gereken kesişen, hatalı kopyalanmış geometrilerin modelde bulunmamasıdır. Yapı bileşenlerinin pek çoğu varsayılan araçlarla modellenmektedir. Ancak YBM yazarlık araçlarının varsayılan yapı bileşeni yaratma yollarına dikkat edilmelidir. Örneğin Allplan de varsayılan merdiven aracı ile modelleme yapıldığında kalıp metrajı Alman standartlarına göre oluşturulmaktadır. Bu nedenle bu çalışmada merdiven modellemesinde varsayılan merdiven aracı yerine 3D nesne olarak oluşturulmuş ve döşemeye dönüştürülmüştür. Bu sayede Raporlar bölümünde açıklanacak olan kalıp metrajları da Türk yapı sektörüne uygun şekilde oluşturulabilmektedir. MEP projeleri varsayılan modelleme araçları ile oluşturulmaktadır. Mimari ve statik projelerde yapı bileşenlerine atanan geometrik olmayan özellikler MEP projelerinde kullanılmamaktadır. Disiplinlerarası koordinasyon modelleri Navisworks yazılımı ile oluşturulmaktadır. Özellikle MEP projelerinde üretici firmalar tarafından dağıtılan hazır modellerin kendi kütüphaneleri ile birlikte kullanılması dosya boyutunu büyüttüğünden ve bilgisayarlarda performans sorunlarına yol açabildiğinden MEP modellerinin koordinasyon modellerine eklenmesi öncesinde bu kütüphanelerden kullanılan nesneler tekil olarak dışa aktarılmaktadır. Oluşturulan bu koordinasyon dosyaları üzerinden çakışma kontrolleri yapılabilmekte ve gerektiğinde tasarım hataları düzeltilebilmektedir. Yukarıda sözü edilen modelleme aşamaları inşaat aşaması ile sınırlandırılmayıp uygulama sırasında tasarımda yapılan tüm değişiklikler model üzerinde güncellendiği takdirde tesis işletmesi dönemi için de uygulanmış proje modelleri de hazırlanabilir. Metraj Çıkarma YBM araçları ile beton, duvar, ince işler, kapı ve pencere metrajı gibi kalemler görece kolay süreçlerle hesaplanabilmektedir. Modelleme sürecinde anlatılan yapı bileşenlerine atanmış geometrik olmayan veriler sayesinde saha ekibi hangi kalemin sahada nerede uygulanacağını takip edebilir. YBM araçları ile kalıp metrajı çıkarma konusu ise diğer metraj kalemlerine göre özelleşmiş süreçler gerektirmektedir. Bu alanda YBM araçları doğru sonuçlar üretmekte başarılı olamamakta ya da bu sürecin otomatize edilmesi modelleme aşamasında getirdiği zorluklar nedeniyle sorunlar yaratmaktadır (Barak, Jeong, Sacks ve Eastman, 2009; André Monteiro ve Poças Martins, 2013). Bu çalışmada kalıp metrajının YBM tabanlı metraj ve maliyet hesaplama yazılımları ile çıkarılması denenmiş, kat başına 0,4 m 2 gibi sapmalar tespit edilmiştir. Önemsiz görülebilecek bu gibi sapmalar çok katlı projelerde sorun yaratma potansiyeline sahiptir. Ayrıca bu yazılımların kullanımı şirkete ek lisanslama maliyeti getirecektir. Bu nedenle kalıp metrajını YBM yazarlık aracı ile üretmek için bir yöntem tasarlanmıştır. Modelleme sürecinde anlatılan hatalı kopyalamaların ya da kesişmelerin olmaması sözü edilen yöntemin kalıp metrajında kullanılabilmesini sağlamaktadır. Visual Web Developer da Allplan üzerinden kalıp metrajının alınabilmesi için gerekli kısıtlar tanımlanmıştır. Buna göre kalıp metrajında yalnızca betonarme yüzeyler dikkate alınmaktadır. Betonarme bileşenlerin birbirine değen yüzleri oluşturulan formüle göre 791

7 hesaplamadan çıkarılmaktadır. Yapı bileşenlerinin modellenme şekli bu nedenle sonuçlarda direkt rol oynamaktadır. Görsel olarak aynı sonucu veren geometriler ile farklı kalıp metrajı sonuçlarına ulaşılabilir. Örneğin Şekil 3 te döşeme üst kotları aynıdır, aradaki fark döşemenin kirişler arasına ya da kirişlerin üzerine çizilmesidir. Şekil 3. Modelleme Sürecinin Metraj Sonuçlarına Etkisini Göstermek için Örnekler Şekil 3 teki iki gösterimden alınan toplam kalıp ve beton metrajları aynıdır. Ancak kiriş ve döşeme uygulamaları için gerekecek kalıp ve beton metrajları birbirinden farklıdır. Bu gibi farklar saha organizasyonu sırasında hatalı planlamaya neden olabileceğinden hassas sonuçlara ulaşabilmek için modelleme sürecinde dikkatle ve yapılacak uygulamaya uygun model oluşturulması önemlidir. Maliyet Hesabı Maliyet hesabında kullanılan YBM araçları modeli içeride çalıştırıp hesaplamada doğrudan kullanımına olanak sağlayarak otomatize edilmiş süreçler tasarlanmasına olanak sağlayabilirler. Ancak bu süreçlerin tasarlanması, kullanıcıların mevcut yöntemlerin yerine bu süreçleri uygulayabilir hale gelmeleri için verilecek eğitim ve deneyim kazanma süresi yapı sektöründeki yüksek rekabet nedeniyle yüklenicilerin YBM tabanlı maliyet hesabı adaptasyonlarının maliyetini arttırmaktadır. Metraj süreçlerinin YBM araçlarıyla tümüyle otomatize edildiği durumda maliyet hesabında bu metraj çizelgelerinin kullanımı yüklenicilerin hızlı ve kolay şekilde sonuca ulaşmasını sağlayabilmektedir. YBM araçlarından üretilen ve her kalemin ilgili maliyet kodunu içerdiği metraj tabloları ile projede gerçekleştirilecek aktivitelerin listelendiği iş programı çizelge formatında eşleştirilir. Her maliyet kodu için belirlenmiş birim maliyetlere göre direkt maliyetler hesaplanır. Öngörülen personel giderleri, alınacak hizmet bedelleri, vb. endirekt maliyetlerin de hesaplanıp direkt maliyetlerle birleştirilmesi ile inşaat maliyeti çıkarılabilir. Bütçenin Değerlendirilmesi Çıkarılan maliyet hesabının onaylanmadan önce yönetim kademesince onaylanmış hedeflenen bütçeye göre değerlendirilmesi gerekmektedir. Çıkan hesabın hedeflenen bütçeyle uyumsuz olması durumunda seçilmiş malzemelerin değiştirilmesi gibi yöntemlerle yapı bileşenlerine YBM yazarlık araçlarında atanan özelliklerin 792

8 güncellenmesi ile yeni metraj tabloları oluşturulabilir. Otomatize edilmiş metraj süreçleri sayesinde maliyet hesaplarının da hızla yeniden oluşturulması mümkündür. Çıkarılan Dersler Önerilen YBM araçları yardımıyla metraj ve maliyet hesabı yönteminin uygulama sürecinde Türk yapı sektöründe kullanılmasına ilişkin çıkarılan dersler bu bölümde açıklanmıştır. YBM uygulamalarında büyük öneme sahip birlikte işlerlik ve veri paylaşımı konusunda sorunsuz işlem yapmak mümkün olmayabilir. Henüz veri standartlarının pratikte yeterli olgunluğa erişmediği görülmektedir. Aynı şirkete ait yazılımlar arasındaki veri geçişlerinin daha sorunsuz olduğu gözlemlenmektedir. Fakat yüklenicilerin sahip oldukları yazılımları bırakıp sadece bir yazılım firmasının paketlerine yönelmesi hem yüksek maliyet hem de yeni yazılımları kullanacak eğitimli bir ekip ihtiyacı doğurmaktadır. Bu nedenle çeşitli firmaların yazılımları ile çalışmaya devam edilmekte ve birlikte işlerlik konusunda özgün süreçler tasarlanması gerekmektedir. Türkiye de yüklenicilerin YBM uygulamaları yapabilmeleri için yapı sektörünün işleyişine uygun özgün gereklilikleri bulunmaktadır. Tasarım ve inşaat aşamalarının farklı şirketler tarafından yönetilmesi, projelerin inşaat ruhsatlarının alınır alınmaz ruhsat projeleriyle yapıma başlanması etkin YBM uygulamalarının önündeki engellerden bazılarıdır. Ruhsat projeleri için istenen 2B sunum şekli projelerin incelenmesini, tasarım hatalarının belirlenip düzeltilmesini zorlaştırmaktadır. 2B çizimler YBM araçlarıyla oluşturulmuş dahi olsa yüklenici ve tasarımcı projenin erken dönemlerinde bir araya gelemediği, modelin ileriki aşamalardaki kullanımı belirlenemediği, buna uygun yol haritası oluşturulamadığı için modeller genellikle görselleştirme amaçları için hazırlanmaktadır. Bu durum ruhsat projeleri için oluşturulmuş YBM modelinin, yüklenici tarafından güncellenmesine ya da güncellemenin gerektirdiği süre nedeniyle modeli kendi süreçlerine uygun olarak yeniden oluşturmasına neden olmaktadır. Bu durumun aşılması için ruhsat projelerinin tasarlanması aşamasıyla birlikte YBM sistematiğini 0 anından itibaren oluşturmak önerilmektedir. Buradaki en kritik itici güç üst yönetimin ve proje ekibinin bu YBM kullanımı konusundaki bilinci, kararlılığı ve azmidir. Proje tasarımının uygulama aşamasında da devam etmesine neden olan aceleyle üretime geçme eğilimi proje bütçelerinin de uygulama aşamasında güncellenmesi ihtiyacını doğurmaktadır. Ruhsat projelerine göre proje alanına göre hesaplanan bütçe, projenin güncel hali ile uyumsuzluk gösterebilmekte, bütçeye uygun uygulama kalemleriyle yeniden malzeme seçimi gibi işler yapım aşamasında gerçekleşebilmektedir. Bu durum ideal durumdaki gibi YBM modelinin yapım aşamasına yön vermesini engellemekte, dinamik YBM modeli geliştirilmesine, yeni metraj tablolarının ve buna uygun revize bütçelerinin oluşturulmasına neden olmaktadır. Bu sorunun aşılabilmesi ve YBM süreçlerinden yüksek yarar sağlanabilmesi için bir strateji yapı sahiplerinin proje teslim tarihleri konusunda yüklenicilere uyguladıkları baskının azaltılması olarak önerilebilir. Diğer bir strateji ise, mevcut gerçekliğin kabulü ile, YBM modelinin kurgulanmasında, en başından, uygulama sürecindeki değişiklikleri kolaylıkla uyarlayabilecek şekilde hareket edilmesidir. Burada geliştirilecek kurgu sistemsel yaklaşım çerçevesinde YBM 793

9 modelinin amacı, bütünleşmiş parçaları ve bu parçalar arasındaki etkileşim göz önüne alınarak yapılabilir. YBM süreçlerinin yapı sektöründeki rekabet ortamı içinde uygulanabilmesi için mümkün olan en düşük maliyetle en yüksek faydayı sağlayacak şekilde planlama yapmak önemlidir. Tasarım ofisi ve saha arasındaki etkin iletişim yöntemleri ile en az değişiklikle güncellenmesi adaptasyonu kolaylaştırabilecek yöntemlerden biridir. Ayrıca yazılım lisanslama maliyetlerini, kullanıcıların eğitim/adaptasyon süresini ve yazılımlar arasında veri geçişi sağlarken olası veri kayıplarını azaltmak için YBM tabanlı metraj çıkarma aracı kullanmak yerine YBM yazarlık aracı içinde bu işlemi yapabilecek süreçlerin tasarlanması gibi kararlar yüklenicilerin YBM ye geçişine katkıda bulunabilir. Dünyada kullanılan bilgi standartlaştırma yöntemlerinden MasterFormat gibi formatların Türkiye de yaygın bir kullanımı bulunmamaktadır. Kamu projelerinde T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın yayınladığı maliyet veritabanı kullanılıyor olsa da önerdiği gerçekçi olmayan birim fiyatlar nedeniyle özel sektöre ait projelerde çoğunlukla kullanılmamaktadır. Şirketler kendi deneyimlerine göre kişiselleşmiş maliyet veritabanlarını oluşturmaktır. Bu durum şirketler arası işbirliğinin sağlanmasının önündeki bir engeldir. Bu nedenle gerçekçi maliyet veritabanlarının sektörel paydaşların katkılarıyla oluşturulması ve güncellenmesi önemli bir katkı alanı olarak gözükmektedir. İnsan faktörü YBM uygulamalarının yaygınlaşması için yönetilmesi gereken önemli bir unsurdur. Şirkette YBM uygulamalarının yapılmasına karar veren yönetim kademesinin, YBM modelini oluşturan teknik ekibin ve modelden üretilen veriyi kullanan saha ekibinin açık fikirli profesyonellerden oluşması, bu ekibin etkin iletişim ve proje yönetim becerilerine sahip olması, YBM uygulamalarının tasarlanmasının zaman ve sistemli yaklaşım gerektiren işler olduğunun bilincinde olmaları önemlidir. Bu ekipler arasındaki iletişimin canlı ve sağlıklı olması da süreçlerin en az sürede tasarlanıp iyileştirilebilmesi için şirketlere fırsat tanıyacaktır. Sonuç Metraj ve maliyet hesabı yapı projelerinin başarı ile tamamlanabilmesinde önemli rol oynar. Metrajın hatasız çıkarılması maliyetin doğru hesaplanabilmesini etkiler. Geleneksel 2B yöntemlerle metraj çıkarılması işgücü ve zaman gerektirdiğinden hatalı sonuçlara neden olabilirler. YBM uygulamalarının bu alanlarda kullanılarak süreçlerin otomatize edilmesi ise olası hataları önleyebilir ve zaman kazanımları sağlayabilir. YBM teknolojilerinin metraj ve maliyet hesabı alanlarında kullanılabilmesi için uygulama süreçlerinin tasarlanması gerekmektedir. Bu çalışmada yapı projelerinin uygulama aşamasında kullanılmak için tasarlanmış YBM tabanlı metraj ve maliyet hesabı süreci açıklanmış, yüklenicilerin Türkiye deki projelerinde YBM uygulaması yapmalarına ilişkin zorluklar tartışılmıştır. Sözü edilen süreç ile metraj çıkarma işleminin YBM yazarlık aracı içinde tamamlanması, maliyet hesabında bu metraj çizelgelerinin kullanılması ve yerleşik olarak kullanılan geleneksel maliyet hesaplama yöntemlerinin hızla YBM kullanımına uyarlanması önerilmiştir. YBM teknolojilerinin uyarlanmasında sistemsel yaklaşım ve entegrasyon öncelikli konulardır. YBM 794

10 teknolojilerinin gelişen ihtiyaçların oluşturduğu motivasyon ve sektör paydaşlarının da katkısı ile yaygınlaşacağı beklenmektedir. Kaynaklar Barak, R., Jeong, Y.-S., Sacks, R. ve Eastman, C. (2009). "Unique Requirements of Building Information Modeling for Cast-in-Place Reinforced Concrete",. Journal of Computing in Civil Engineering, 23(2), Basic Informations - IFC. (2011). Cheung, F. K. T., Rihan, J., Tah, J., Duce, D., ve Kurul, E. (2012). "Early stage multilevel cost estimation for schematic BIM models", Automation in Construction, 27, Deutsch, R. (2011). BIM and Integrated Design: Strategies for Architectural Practice. Hoboken, New Jersey: John Wiley & Sons Inc.,. Eastman, C., Teicholz, P., Sacks, R., ve Liston, K. (2011). BIM Handbook: A Guide to Building Information Modeling for Owners, Managers, Designers, Engineers and Contractors, Wiley. com. Firat, C., Arditi, D., Hämäläinen, J., Stenstrand, J. ve Kiiras, J. (2010). "Quantity Take- Off in Model-Based Systems.". Paper presented at the Proceedings of CIB W : 27th International Conference. Hartmann, T., Gao, J. ve Fischer, M. (2008). "Areas of Application for 3D and 4D Models on Construction Projects", Journal of Construction Engineering and Management, 134(10), Issa, R. R. A., ve Svetlana, O. (2015). "Building Information Modeling: Applications and Practices", New York, NY, USA: American Society of Civil Engineers. Kraus, W. E., Watt, S. ve Larson, P. D. (2007). "Challenges in Estimating Costs Using Building Information Modeling", AACE International Transactions IT.01. Lee, S.-K., Kim, K.-R. ve Yu, J.-H. (2014). "BIM and Ontology-based Approach for Building Cost Estimation", Automation in Construction, 41. Ma, Z., Wei, Z. ve Zhang, X. (2013). "Semi-automatic and specification-compliant cost estimation for tendering of building projects based on IFC data of design model", Automation in Construction, 30, doi: /j.autcon Ma, Z., Wei, Z., Zhang, X., Shixun, Q. ve Wang, P. (2011). "Intelligent Generation of Bill of Quantities from IFC Subject to Chinese Standard", Paper presented at the Proceedings of the 28th ISARC. Monteiro, A. ve Martins, J. P. (2013). "A Survey on Modeling Guidelines for Quantity Takeoff-Oriented BIM-Based Design", Automation in Construction, 35,

11 Monteiro, A. ve Poças Martins, J. (2013). "A survey on modeling guidelines for quantity takeoff-oriented BIM-based design", Automation in Construction. Nassar, K. (2012)."Assessing Building Information Modeling Estimating Techniques Using Data from the Classroom", Journal of Professional Issues in Engineering Education and Practice, 138(3), Öcal, M., Tat, A. ve Erdiş, E. (2004). "Bayındırlık İşleri Birim Fiyat Analizlerindeki İşgücü Verimliliklerinin İrdelenmesi", C.U. J. Fac. Eng. Arch., 19(2), Race, S. (2012). BIM demystified: Riba Publishing. Sattineni, A. ve Bradford, R. (2011). Estimating with BIM: A survey of US construction companies. Paper presented at the Proceedings of the 28th International Symposium on Automation and Robotics in Construction, Seoul, Korea. Shen, Z. ve Issa, R. R. (2010). "Quantitative evaluation of the BIM-assisted construction detailed cost estimates". Smith, D. K. ve Tardif, M. (2009). Building Information Modeling: A Strategic Implementation Guide for Architects, Engineers, Constructors, and Real Estate Asset Managers: John Wiley & Sons Inc.,. Smith, P. (2014). "BIM & the 5D Project Cost Manager". Procedia - Social and Behavioral Sciences, 119, Tocoman ilink. Vico Software. Weygant, R. S. (2011). BIM Content Developtment: Standards, Strategies, and Best Practices. Hoboken, New Jersey: John Wiley & Sons Inc.,. 796