DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI YAYINLARI / 1043 İLMİ ESERLER: 166

Transkript

1

2 DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI YAYINLARI / 1043 İLMİ ESERLER: 166 Tashih: Sedat MEMİŞ Hacı Duran NAMLI Grafik & Tasarım: Abdullah PAÇACI Baskı: Kalkan Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti. (0312) Baskı Ankara 2014 ISBN Y Sertifika No: Eser İnceleme Komisyonu Kararı /33 Diyanet İşleri Başkanlığı İletişim: Dini Yayınlar Genel Müdürlüğü Basılı Yayınlar Daire Başkanlığı Tel: (0 312) Faks: (0 312) e-posta: diniyayinlar@diyanet.gov.tr

3 KUTLU DOĞUM HAFTASI HZ. PEYGAMBER VE MERHAMET EĞİTİMİ SEMPOZYUMU (15-17 NİSAN 2011) ANKARA

4 Eserde yer alan tebliğ ve müzakere metinlerinde ileri sürülen görüşlerin dinî ve hukukî sorumluluğu sahiplerine aittir.

5 İÇİNDEKİLER TAKDIM... 9 AÇILIŞ DR. YAŞAR YİĞİT PROF. DR. MEHMET GÖRMEZ AÇILIŞ KONFERANSI PROF. DR. KEMAL SAYAR MERHAMET KAVRAMI ÜZERINE OTURUM BAŞKANI PROF. DR. MUHAMMET ŞEVKI AYDIN 1- MERHAMET KAVRAMI DOÇ. DR. İSMAIL KARAGÖZ 2- BIR DUYGU OLARAK MERHAMETTEN BIR EYLEM OLARAK MERHAMETE PROF. DR. M. MÜFIT UĞUR 3- MERHAMET EĞITIMI (NELIĞI) ÜZERINE BAZI DÜŞÜNCELER PROF. DR. RECAI DOĞAN İSLAM DA KARDEŞLIK VE HUKUKU OTURUM BAŞKANI PROF. DR. İ. HAKKI ÜNAL 1- TASAVVUFÎ DÜŞÜNCEYE GÖRE ALLAH IN RAHMETI: RAHMAN İSMININ SIR VE HIKMETLERI DOÇ. DR. ABDULLAH KARTAL 2- MERHAMETIN KAYNAĞI: VEHBÎ MI KESBÎ MI? DOÇ. DR. MUHIDDIN OKUMUŞLAR 2- ILAHÎ RAHMETIN BEŞERE YANSIMASI OLARAK DIN PROF. DR. RECEP ŞENTÜRK 3- ILAHÎ ADALET VE RAHMET-I İLAHIYE BURHANLARI DOÇ. DR. İBRAHIM MARAŞ

6 MERHAMET ELÇILERI VE RAHMET ELÇISI OTURUM BAŞKANI YRD. DOÇ. DR. NECDET SUBAŞI 1- PEYGAMBERLER GELENEĞINDE RAHMET VE MERHAMET DOÇ. DR. ERDINÇ AHATLI 2- CAHILIYEYI ASR-I SAADET E DÖNÜŞTÜRMEDE HZ. MUHAMMED IN MERHAMETININ ROLÜ PROF. DR. RIZA SAVAŞ 3- RAHMET PEYGAMBERI NIN DILINDE MERHAMET YRD. DOÇ. DR. ÖMER ÖZPINAR DIĞER DIN VE GELENEKLERDE MERHAMET EĞITIMI OTURUM BAŞKANI PROF. DR. M. SAIM YEPREM 1- DIĞER DIN VE KÜLTÜRLERDE ORTAK BIR AHLAKI KAVRAM OLARAK MERHAMET PROF. DR. ÖMER FARUK HARMAN 1- VAKFIYELERIN DILINDEN MERHAMET EĞITIMI PROF. DR. ZIYA KAZICI 3- ALLAH IN EMIRLERINE SAYGI VE MAHLÛKÂTINA ŞEFKAT BAKIŞ AÇISIYLA MERHAMET DOÇ. DR. NECDET TOSUN 4- İSLAM KÜLTÜR VE EDEBIYATINDA RAHMET VE MERHAMET PROF. DR. MEHMET AKKUŞ EĞITIMDE MERHAMETIN ROLÜ OTURUM BAŞKANI DOÇ. DR. İSMAIL KARAGÖZ 1- EĞITIMDE BIR MOTIVASYON ARACI OLARAK MERHAMET PROF. DR. MUHAMMET ŞEVKI AYDIN 2- ADIL MERHAMET PROF. DR. NEVZAT TARHAN

7 3- MERHAMET İBADET İLIŞKISI (NAMAZ, ORUÇ, ZEKÂT, KURBAN) PROF. DR. HÜSEYIN PEKER 4- SEVGI EĞITIMINDE MERHAMETIN YERI VE ÖNEMI PROF. DR. RAŞIT KÜÇÜK MODERN HAYAT VE MERHAMET EĞITIMI OTURUM BAŞKANI PROF. DR. HAMZA AKTAN 1- MODERN BIREY VE MERHAMETIN İFLASI DR. İSHAK EMIN AKTEPE 2- GÜNÜMÜZDE AILE İÇI İLIŞKILERDE MERHAMET EĞITIMI BELGIN AYDIN 3- VAROLUŞSAL-ASLÎ BIR KAYNAK: MERHAMET PROF. DR. YURDAGÜL MEHMEDOĞLU TOPLUMSAL HAYATTA MERHAMET EĞITIMI OTURUM BAŞKANI PROF. DR. RAŞIT KÜÇÜK 1- ŞIDDET SARMALINDAN RAHMET TOPLUMUNA AHMET TAŞGETİREN 2- SEKÜLER ÇAĞDA MERHAMETIN DILI NAZIFE ŞİŞMAN DEĞERLENDIRME OTURUMU OTURUM BAŞKANI PROF. DR. HAMZA AKTAN

8

9 TAKDIM Başkanlığımız tarafından 2011 yılı Kutlu Doğum Haftası etkinliklerinin ana başlığı Hz. Peygamber ve Merhamet Eğitimi olarak belirlenmiştir. Çünkü tarih boyunca ortak insanî bir değer olarak kabul edilen merhametin, günümüzde şaşırtıcı bir ivme ile hayatın her alanından hatta dünyamızdan çekilmeye başladığını, insanla en derin anlamına kavuşan bu kıymetli duygudan boşalan yeri, şiddet, öfke ve zorbalık gibi insanoğlunun ortak aklı tarafından asla tasvip edilmeyen olumsuz duyguların doldurduğunu görmek, üzücü olduğu kadar düşündürücü bir durumdur. Kültür, inanç, ırk ve coğrafya tanımaksızın bütün dünya halklarını kasıp kavuran şiddet olgusu, bireyin bizzat kendisine uyguladığı fiziksel ve duygusal şiddetten başlayarak ikili ilişkilere sıçramakta, aile ve yakın çevre diyaloglarına uzanmakta, kurumların ve şehirlerin dokusuna işlemekte ve nihayet uluslararası ölçekte önemli bir sorun oluşturmaktadır. Bütün boyutlarıyla şiddete dur deme kararlılığı ancak bilinçli ve kapsamlı politikalarla hayata yansıyacak; atılacak adımların çıkış noktası ise merhamet olacaktır. Bu bağlamda âlemlere rahmet olarak gönderildiği bizzat Yüce Allah tarafından bildirilen bir Peygamber in tebliğinde yer alan merhamet vurgusu yeniden okunmayı, üzerinde düşünülmeyi ve şiddetin açtığı yaralara merhem olarak sunulmayı beklemektedir. Bu itibarla, hafta boyunca gerçekleştirilecek etkinliklerle merhameti bütün kurumlarıyla toplumumuzun gündemine taşımak, şefkati duygu dünyasından eylem boyutuna geçirebilmenin yollarını konuşmak, kısacası Hz. Peygamber in izinde fiilî bir merhamet seferberliğinin başlatılması hedeflenmiştir. Böylelikle televizyon ekranlarından bilgisayar oyunlarına, anne-baba-evlât üçgeninden eşler arası iletişime, siyasetten sanata, spordan eğitime hayatın her alanında şiddetin en acı örnekleriyle yüzleşmek durumunda kalan insanımız için nübüvvetin merhamet pınarına başvurulacak; kirlenen gönüller arınacak; merhameti okulda, evde, işte, çarşıda, sokakta kısacası hayat her nerede devam ediyorsa orada hakim kılacak şekilde eğitim sürecine dahil etmenin gereği ve imkanı tartışılmış ve bu çerçevede yapılabileceklere zemin hazırlanmaya çalışılmıştır. 9

10 Bu maksatla yapılan faaliyetlerin en önemlilerinden birisi olarak Nisan 2011 tarihlerinde Ankara da Hz. Peygamber ve Merhamet Eğitimi Sempozyumu, gerçekleştirilmiştir. Üç gün devam edensempozyum boyunca yedi oturum yapılmış ve toplam yirmi üç tebliğ sunulmuştur. Her biri birbirinden değerli bu tebliğ ve müzakereler, Hz. Peygamber ve Merhamet Eğitimi alanında yeni ufukların açılmasına önemli katkılar sağlamıştır. Bu duygu ve düşüncelerle sempozyum kitabının hayırlara vesile olmasını Yüce Mevla dan niyaz ediyoruz. Çok değerli görüşleriyle zihin ve gönül dünyamıza önemli katkılar sunan değerli hocalarımız başta olmak üzere, organizasyonda emeği geçen herkese şükranlarımızı sunuyoruz. Din Hizmetleri Genel Müdürlüğü Ankara

11 AÇILIŞ 15 Nisan 2011 TAKDİM- O, Kur an ın hitabıyla âlemlere rahmet olarak gönderilen kutlu nebi; Ashabının, fedake ebî ve ümmî yâ Resulullah dediği dost; İmam-ı Rabbani nin deyişiyle, aleyhi ekmelü't-tehâyâ tehâyâ; Şeyh Galip in şiiriyle, Hak tan bize sultan-ı müeyyed; Ahmet Naim in ifadesiyle, zaman-ı saadet, nişan-ı risalet penahı; Mevlana Celaleddin-i Rumi nin niyazıyla, Ey Mustafa! Ey yeryüzünü nurlandıran, gökleri aydınlatan çerağ! Sen bu safa denizinin kaptanı, ikinci bir Nuh usun, sen zamanın sahibi ve vaktin Hızır ısın, bütün gemilerin kurtuluşu sana bağlı, selam olsun sana ey nebi! Muhterem Diyanet İşleri Başkanımız, kıymetli misafirler Diyanet İşleri Başkanlığımızca 2011 yılı Kutlu Doğum Haftası münasebetiyle gerçekleştirmekte olduğumuz Hz. Peygamber ve Merhamet Eğitimi konulu sempozyumumuza hoş geldiniz, şeref verdiniz. (Alkışlar) Açılış programımızı arz ediyoruz efendim. Saygı duruşu ve İstiklal Marşı, Kur an-ı Kerim tilaveti, sinevizyon gösterimi, açılış konuşmaları, gül gününün başlatılması, Prof. Dr. Kemal Sayar Beyefendi nin açılış konferansları. Şimdi, sizleri Cumhuriyetimizin kurucuları ve aziz şehitlerimizin hatırasına saygı duruşuna davet ediyorum. Saygı duruşu ve İstiklal Marşı için lütfen dikkat. (Saygı duruşunda bulunuldu, İstiklal Marşı okundu) Kıymetli haziruna teşekkürlerimizi sunuyoruz. 11

12 Programımıza sözlerin en güzeli Kur an-ı Kerim ile başlıyoruz. Kur an-ı Kerim tilaveti için Hacı Bayram Veli Camii imam hatibi Yunus Koçan Hoca Efendiyi sahneye davet ediyorum. Buyurun Hocam. Tilavetlerinden dolayı Hacı Bayram Veli Camii imam hatibi Yunus Koçan Hocamıza şükranlarımızı sunuyoruz. Şimdi, sizleri Kutlu Doğum Haftamızın tanıtım filmiyle baş başa bırakıyoruz. Tanıtım filmimiz burada nihayete erdi. Tanıtım filminde emeği geçen arkadaşlarımıza teşekkürlerimizi sunuyoruz. Şimdi de açılış konuşmalarını yapmak üzere Din Hizmetleri Genel Müdürümüz Yaşar Yiğit Beyefendi yi kürsüye davet ediyorum. Buyurun Hocam. (Alkışlar) 12

13 Dr. Yaşar YİĞİT Din Hizmetleri Genel Müdürü Saygıdeğer Başkanım, Vali yardımcılarım, Diyanet İşleri Başkan Yardımcılarım, bizleri kırmayarak sempozyumumuza teşrif buyuran çok değerli ilim adamları, basınımızın değerli mensupları ve Peygamber aşığı hanımefendiler, beyefendiler; hepinizi saygı ve sevgi ile selamlayarak sözlerime başlamak istiyorum. Diyanet İşleri Başkanlığı ve Türkiye Diyanet Vakfı tarafından 1989 yılından beri Peygamber Efendimizin doğum yıldönümü Kutlu Doğum olarak kutlanmakta ve bu çerçevede öteden beri ilmî, kültürel ve sosyal etkinlikler tertip edilmektedir. Bu vesile ile Kutlu doğum haftalarını aziz milletimizin seviyesine ve seciyesine uygun olarak ihdas eden, bunu güzel bir gelenek hâline getiren büyüklerimize, hocalarımıza şükran borçlu olduğumu ifade etmek isterim. Değerli misafirler; 1989 yılıyla birlikte mevlit geleneğinde gerçekten bir kırılma noktası yaşanmıştır yılından 2003 yılına kadar Ankara da bir sempozyum, il ve ilçelerde konferans ve paneller düzenlenerek sadece Peygamberimizi anma şeklinde tertip edilen Kutlu Doğum etkinlikleri bu yıldan sonra bütün yönleriyle Peygamber Efendimizi tanıma, tanıtma ve örnek ahlakını özümseme tarzında yurtiçi ve yurtdışında kutlanmış ve yeni bir boyut kazanmıştır. Bir hafta boyunca Diyanet İşleri Başkanlığı merkez, taşra ve yurtdışı teşkilatıyla Hz. Peygamber i konu edinen yüzlerce konferans, panel ve sempozyum tertip etmektedir. Öyle ki Kutlu Doğum etkinlikleri her yıl daha da artan bir ilgi ve katılımla artık stadyum ve spor salonlarında kutlanır hale gelmiştir. Peygamber Efendimizin bir hafta boyunca ülkemizin hemen her köşesinde ilim ve gönül adamlarımız tarafından halkımıza anlatılacak olması gerçekten anlamlı, bir o kadar da heyecan vericidir. Dileğimiz bu heyecanın bizlerin ve ülke insanımızın gönlünden hiçbir zaman eksik olmamasıdır. Bu hafta vesilesiyle ülkemiz en ücra köşelerine değin adeta bir irşat havzasına dönüşmekte Allah Resulünü dillendiren nice konferanslar, vaazlar, panel ve sempozyumlar yapılmaktadır. 13

14 Böylece o klasik alışılagelmiş mevlit geleneği ilmî, kültürel ve sosyal etkinliklerle kapsamını daha da genişletmiştir. Şüphesiz Kutlu Doğumun oturduğu ana eksen olan Hz. Peygamber i anlamanın amaç ve gayesinden uzaklaşarak anlık şölenlere mağlup olmaması, dikkat edilmesi gereken en önemli hususların başında gelmektedir. Bu haftada verilen mesajların bireysel ve toplumsal hayatlarımızda etkin ve sürekli oluşu temel hedeflerimiz arasında yer almalıdır. Zira toplumsal bağlamda varlığımız ve etkinliğimiz bu mesajların sosyal hayattaki varlığı ve diriliği ile yakından ilintilidir. Değerli misafirler; Başkanlığımız tarafından 2011 yılı Kutlu Doğum Haftası etkinliklerinin ana başlığı Hz. Peygamber ve Merhamet Eğitimi olarak belirlenmiştir. Böyle bir konunun seçiminde tarih boyunca ortak insani bir değer olarak kabul edilen merhametin hayatın her alanından her geçen gün artan oranda çekilmeye başladığına, bu boşalan yeri şiddet ve öfkenin doldurduğuna dair kanaat etkin olmuştur. Şüphesiz bu temanın seçilmesinden maksat, sıradan bir acıma duygusunu öne çıkarmak değil, kitle iletişim araçları üzerinden toplumun özellikle genç nesillerin eğitim ve eğlence ile maruz kaldığı şiddete dikkat çekmek ve insanın bütün varlıklara ilgisini, şefkatini ve sorumluluğunu ifade eden merhamet kavramının bütün ilişkiler ağını kuşatan bir düşünce olduğuna vurgu yapmaktır. Keza Başkanlığımız merhamete muhtaç kesimlere yönelik bir farkındalık ve duyarlılık oluşması için topluma Kutlu Doğum Haftası vesilesi ile çağrıda bulunmayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda alemlere rahmet olarak gönderilen Peygamberimizin tebliğinde yer alan merhamet vurgusu yeniden okunmayı, üzerinde düşünülmeyi ve şiddetin açtığı yaralara merhem olarak sunulmayı beklemektedir. Değerli misafirler; bu çerçeveden dün akşam İstanbul da binlerce Peygamber sevdalısı insanımızın katılımı ile Sinan Erdem Spor Salonu nda 2011 Kutlu Doğum Açılış Programı gerçekleştirilmiştir. Etnik kökeni, siyasal anlayışı, sosyal statüsü her ne olursa olsun hemen herkes Rahmet Peygamberi nin manevi ikliminde sevgi, saygı, muhabbet ve samimiyetle bir araya gelmişlerdir. Hz. Peygamber ve merhamet eğitimini ilmî açıdan ele alacak olan sempozyum da bugün Ankara mızda şu an başlamıştır. Üç gün sürecek olan sempozyuma 29 ilim adamımız tebliğ sunmak üzere, yaklaşık 80 civarında ilim adamımız da katılımcı ve müzakereci olarak davet edilmişlerdir. Ben şimdiden sempozyumun hayırlara vesile olmasını temenni ediyor, tebliğ ve müzakereleri ile bu sempozyumu renklendirecek olan hocalarımıza müteşekkir olduğumuzu belirtiyor, tüm misafirlerimize saygılarımı sunuyorum. (Alkışlar) 14

15 TAKDİM- Din Hizmetleri Genel Müdürümüz Dr. Yaşar Yiğit Beyefendi ye konuşmalarından dolayı şükranlarımızı sunuyoruz. Şimdi de konuşmalarını yapmak üzere muhterem Diyanet İşleri Başkanımız Prof. Dr. Mehmet Görmez Beyefendi yi, izin ve müsaadeleriyle kürsüye teşriflerini, arz ediyorum. (Alkışlar) 15

16 Prof. Dr. Mehmet GÖRMEZ Diyanet İşleri Başkanı Bismillahirrahmanirrahim. Elhamdülillahi Rabbil âlemin vesselâtü vesselamu âlâ resulina Muhammedin ve âlâ alihi ve ashabihi ecmain. Bizleri yoktan var eden rahmetin ve merhametin en büyük kaynağı yüce Rabbimize sonsuz hamd ve senalar olsun. Bize yolumuzu göstermek üzere gönderilen bütün rahmet elçilerine salât ve selam olsun. Çok saygıdeğer vali yardımcılarımız, Diyanet İşleri Başkanlığımızın çok değerli mensupları, yöneticileri, hanımefendiler, beyefendiler; sözlerime başlarken hepinizi saygıyla selamlıyorum. Doğumunu kutladığımız ve kâinattaki rahmetin ve merhametin yaygınlaşmasında kendisine medyun-u şükran olduğumuz sevgili Peygamberimizi saygı ve tazim ile yâd ediyorum. Kutlu Doğumunuz mübarek olsun. Hoş geldiniz. (Alkışlar) Salonumuzu büyük oranda hanımefendilerin doldurduğunu görüyorum. Bütün insanlığı merhamet kucağında büyüten ve yetiştiren hanımefendilere merhameti anlatmak kolay olsa gerek. Asıl merhametsizliği anlatmak çok daha zor. Ben özellikle bu toplantımıza ilgi gösteren bütün hanımefendi kardeşlerime huzurunuzda teşekkür etmeyi bir vazife addediyorum. Hoş geldiniz. (Alkışlar) Yaratıcımız rahmetin ve merhametin kaynağı, merhameti engin ve sonsuz. Yüce Peygamber bize onun merhametini zihinlerimize yakınlaştırmak için şöyle anlatıyor: Rabbimiz rahmeti yüz parçaya ayırdı. Bu yüz parçadan doksan dokuzunu kendine aldı, bir tanesini bütün kâinata, bütün varlığa gönderdi. Yeryüzünde vahşi bir hayvan kendi pençesini yavrusuna basmamak üzere eğer yukarıda tutuyorsa Yaratıcı nın bütün kâinata, bütün varlığa, bütün insanlara verdiği o rahmet sayesindedir. O rahmetle 16

17 biz birbirimizi seviyoruz. O rahmetle tohumlar fidan veriyor, o rahmetle dallar çiçek veriyor, o rahmetle ağaçlar meyve veriyor, o rahmetle, o merhametle hayvanlar dahi birbirine şefkat ediyor, birbirine merhamet ediyor. Dolayısıyla rahmet ve merhamet sıradan bir acıma duygusu değil aslında varlığın, kâinatın, insanın üzerine yaratıldığı, mayasına Yaratıcı nın yerleştirdiği, insanın kalbine, gönlüne, mayasına yerleştirdiği çok yüce, çok yüksek bir duygu merhamet. Bu sebeple bütün peygamberler de rahmet olarak gönderilmiştir. Az önce okunan Kur an-ı Kerim de doğrudan Ve mâ erselnâke illâ rahmeten lil âlemin hepimiz biliyoruz bu ayeti, biz seni başka bir şey için değil seni ancak âlemlere rahmet olarak gönderdik. Geldiler Resul-i Ekrem e, birilerine lanet etmesini istediler, birilerine beddua etmesini istediler, o, Ben rahmet olarak gönderildim, ben lanetçi olarak gönderilmedim. buyurdu. Bir savaş esnasında bir hanımefendi henüz süt emen yavrusunu kaybetmişti. Herkes aramaya koyuldu, Efendiler Efendisi de aramaya koyuldu. Çocuk bulundu. Çocuğun anneyle buluşma sahnesi var. Uzun süre anneden ayrı düşmüş yavrunun anneyle buluşma sahnesini Efendiler Efendisi değerlendiriyor. Etrafındakilere soruyor, Hiç bu hanımefendi kucağındaki yavrusunu ateşe atar mı? diye sorar. Atmaz diyor. Allahü erhamü biibâdihi min hazihi biveledihâ. Andolsun ki Allah ın kullarına olan rahmeti bu kadının yavrusuna olan rahmetinden çok çok çok daha fazladır. Dolayısıyla Allah ın rahmeti ve merhameti engin ve sonsuz. Böyle olduğu içindir ki Rahmet Peygamberi bize, sözlerimize ve işlerimize başlarken Rahman ve Rahîm olan Allah ın adıyla başlamamızı emrediyor. Her kim Rahman ve Rahîm olan Allah ın adıyla sözüne ve işine başlamazsa o söz ve iş bereketsiz olur buyuruyor. Sadece gayesi bir tane değil. En büyük gaye sözlerimizde ve işlerimizde rahmeti ve merhameti kendimize prensip edindiğimizi ilan etmek için bize emrediliyor bu. Allah ın 99 esması var. Biz besmelede neden sadece Rahman ve Rahîm olan sıfatlarını zikrediyoruz? Çünkü emrin zımnında bizden istenen, ey insanlar siz sözlerinizde ve işlerinizde sadece rahmeti, sadece merhameti kendinize prensip olarak kabul edeceksiniz buyrulmuştur. Çok kıymetli hanımefendiler, beyefendiler neden merhamet eğitimi? Bu sene Diyanet İşleri Başkanlığı olarak biz neden merhamet eğitimi başlığını seçtik? Öncelikle kadirşinaslık yapmış olmam, burada aramızda bulunuyor, biraz sonra kendisini zevkle dinleyeceğiz, Prof. Kemal Sayar hocamız literatürümüze bunu bir ucundan ilk defa sokmaya çalışan bir hocamız oldu, kendisine teşekkür ediyorum. 17

18 İki sene önce İstanbul da bir toplantıdaydım, hayatını kilisede rahibelikle geçirmiş, Katolik kilisesinde rahibelikle geçirmiş, sonra Budist olmuş, sonra Efendiler Efendisi Muhammed Mustafa nın hayatıyla tanışmış, Kur an la tanışmış, İslam la şerefyap olmuş bir hanımefendi benimle görüşmek istediğini ifade etti. O zaman Diyanet İşleri Başkan Yardımcısıydım. Birilerine sormuş Türkiye de en yüksek, en yüce dinî kurum hangisidir, benim bir derdim var, ben bu kurumla bu derdimi paylaşmak istiyorum diye. Bu vesileyle benimle görüştü ve bana şöyle dedi: Ben bir dinin mabedi içerisinde dinin merhametinin nasıl şiddete dönüştüğüne şahit oldum, ben bir mabede Hz. İsa nın rahmetinin nasıl bir katılığa dönüştüğüne şahit oldum, sonra başka bir dine geçtim, sonra İslam la şerefyap oldum. Bir tehlike seziyorum. Bütün dünyada bir merhametsizlik egemen, bütün dünyada bir merhametsizlik kol geziyor ama en büyük korkum dünyadaki merhametsizlik değil, en büyük korkum merhametsizlerin merhametsizliği değil, en büyük korkum, en büyük endişem rahmetin ve merhametin kaynağı olan dinlerin merhamet boyutlarını kaybetmesidir. Benim en büyük endişem rahmetin ve merhametin bütün kâinatı kucaklayacak ve kuşatacak olan, rahmetin ve merhametin son menbaı, son kaynağı olan dini mübini İslam ın başına da bunun gelmesi. Sizden bunu istirham ediyorum, bütün din adamlarından, bütün bilim adamlarından istirham ediyorum lütfen İslam ın merhametini öne çıkaracak çalışmalar yapın. Sadece Müslümanların buna ihtiyacı yok bütün kâinatın, bütün insanlığın Hz. Muhammed in (s.a.s.) rahmetine ve merhametine ihtiyacı var. Bu rahmeti, bu merhameti yeryüzünde yaygınlaştırın, egemen kılın. Hakikaten çok isabetli bir teklifti. Daha sonra bu konuya şahsen ilgi göstermeye başladım. Baktım ki merhamet kavramının dilimizdeki anlamı zayıflamış. Merhamet maraz doğurur diye uydurma bir atasözü yaygınlaşmış. Merhamet dendiğinde sadece sıradan bir acıma duygusu anlaşılır olmuş. Oysa merhamet bir yaratılış felsefesi, oysa merhamet ahlakın kaynağı, oysa merhamet adaletin de kaynağı. Merhamet hem ahlakın hem de adaletin kaynağı. Merhameti kaybettiğimiz zaman ahlakı da kaybediyoruz, adaleti de kaybediyoruz. Bu kadar geniş, bu kadar büyük bir mefhumu, bu kadar büyük bir kavramı... Mademki rahmet elçisi olarak gönderilmiş Allah Resulü öyleyse Kutlu Doğum da merhamet üzerine duralım. Onun merhametini yaygınlaştırmaya çalışalım, diye düşündük. Onun için bu seneki konumuz merhamet eğitimi oldu. Ancak sadece merhamet değil bir de merhamet eğitimi dedik. Neden eğitim? Çünkü gördük ki, merhametsizlik sadece sokakta bulaşmıyor insanlara. Merhametsizlik yaygın eğitim süreçleri içerisinden çocuklarımıza bulaşıyor. Aslında her insan dünyaya daha gelmeden annelerinin rahminde merhamet eğitimi alır. 18

19 Hadis-i kutsi vardır, yüce Rabbimizin rahimle diyalogları vardır. Rahman isminden müştak olan ve insanoğlunun içinde yetiştiği rahimle rahmanın diyalogları vardır Allah Resulü nün dilinden. Şöyle buyuruyor Rahman: Ben Rahman ım o da rahimdir. İsmimden ona isim verdim. El esma tenzilü minessema, isimler gökten iniyor. Boşuna konmamış o isim. Ben Rahman ım o da rahimdir. İsmimden ona isim verdim, onunla ilişkilerini sürdürenle ben de ilişkilerimi sürdürürüm, onunla ilişkilerini kesenle ben de ilişkilerimi keserim. Bu sebeple insan ilişkileri için yüce Kur an ın kullandığı kavram yine rahim üzerinden olacaktır; sıla-i rahim. Sıla-i rahim sadece akraba ilişkileri demek değil aslında. Vellezine yesilune mâ emarallahü bihi enyusale. Allah ın güzel ilişkiler kurulmasını istediği bütün varlıklarla ilişkilerini rahmet üzerine bina etmek sıla-i rahim olmuş. Yine aynı şekilde baktık ki merhametsizlik çocuklarımıza eğitim yoluyla bulaştırılıyor. Anneler, anneler özellikle size hitap ediyorum. Biz babalar bu konuda daha fazla ihmalkârız bunu kabul ediyorum. Buradaki babalar da herhalde bunu, bu itirafı kabul eder. Çocuklarımızın oynadıkları oyunlara bakın, sanal ortamlarda bilgisayarlarda oynadıkları oyunlara bakın. Oyunların içerisinde öldürdüğü adam sayısınca puanlar kazandığını görün. Döktüğü kan miktarınca zafer kazandıran oyunların üzerinde saatler geçiren çocuklar düşünün. Bütün bunlar bir oyun değil aslında. Görünüşte bir oyun ancak çocuklara bu yolla şiddet bulaşıyor. Sokakta, televizyonlarda, sinemalarda, her yerde çocuklara yaygın eğitim kanallarından hareketle bir merhametsizlik bulaşıyor. Bu sebeple neden merhamet eğitimi dedik? Çünkü merhamet eğitimi aslında sonradan öğretilecek bir merhamet değil, Yaratıcımızın genlerimize, ruhumuza, kalbimize yerleştirdiği merhameti sadece ortaya çıkaracak bir eğitime ihtiyaç var. Merhameti eğitim süreçlerine katmak durumundayız. Anne karnında nasıl rahimde Yüce Rabbimiz rahmetle onu yetiştirip büyütüyorsa onlar annelerin merhamet kucağına nasıl doğup, merhamet kucağında nasıl merhamet eğitimi alıyorlarsa, anne kucağından, merhamet kucağından ayrıldıktan sonra merhamet eğitimini almaya devam etmelidir çocuklarımız. Bu sebeple merhamet eğitimi başlığını kullandık. Biz Millî Eğitim Bakanımızı ziyaret ettik, bütün okullarımızda bu konuya önem verilmesini istedik. Aileden Sorumlu Bakanımızı ziyaret ettik. Türkiye deki bütün gazetecilere bizzat kendi imzamla mektuplar göndererek bu konuya önem vermelerini istedik. Belki mektupta yazmadım ama sizin huzurunuzda 19

20 ifade edeyim, burada da basın mensupları var; bu hafta boyunca bütün gazetecilerden, gazetelerden, gazetelerin genel yayın yönetmenlerinden, patronlarından bir istirhamım var, üçüncü sayfalarınızı bir haftalığına merhamet sayfalarına dönüştürelim lütfen. Gazetelerin üçüncü sayfaları hep birinci sayfaya aktarılmaya başlandı. Üçüncü sayfalar iç karartan sayfalar. Kayseri de şeker toplayan çocukların başına gelen o cinayetleri düşünün, İstanbul da kendi yavrusunu öldüren anne cinayetini düşünün. Bunun örnekleri aslında sıradanlaştı. Şunu da ifade edeyim, dünyada en az yaşanan yer bu topraklar yine. Dünyanın her tarafında bütün bunlar sıradanlaştı, yaygınlaştı. Gazetelerden diyorum ki üçüncü sayfanızı Kutlu Doğum Haftası süresince merhamet haberlerine ayıralım. Sadece insan merhameti aramaz merhamet de kalbi arar, merhamet de girebilecek bir yürek arar. Çok kıymetli kardeşlerim hanımefendiler, beyefendiler Diyanet İşleri Başkanlığının her sene düzenlediği bu toplantılar iki kısma ayrılıyor. Anadolu nun her tarafında, Asya da, Balkanlarda, Türk cumhuriyetlerinde, Avrupa da vatandaşlarımızın yaşadığı her yerde bütün vatandaşlarımız için bir manevi ziyafete dönüşen, bir bilgi şölenine dönüşen, bir kardeşlik şölenine dönüşen çok güzel programlar yapılıyor. Ancak bunlardan her sene bir tanesi de bilimsel çalışma şeklinde yapılıyor. Aynı konuda Anadolu nun ve dünyanın her tarafında salonlarda büyük kitlelere hitaben konuşmalar yapılırken, etkinlikler düzenlenirken Ankara da yahut başka bir yerde 1989 yılından beri bilim adamları bir araya geliyorlar ve o konunun bir de bilimsel yönünü ele alıyorlar. Aslında en kalıcı olan faaliyetlerden bir tanesi de bu. Ben buna destek veren bütün bilim adamlarımıza teşekkür etmeyi bir vazife addediyorum Diyanet İşleri Başkanlığımız adına. Muhteşem bir Kutlu Doğum Kütüphanesi oluştu. Biz henüz belki onu şöyle bir set içerisinde toplumumuza takdim edemedik ama öyle bir arzumuz var yılından bu yana her yıl yapılan sempozyumları bir araya getirdiğimizde çok muhteşem bir Kutlu Doğum kütüphanemiz oluşacak nitelikte eserler çıktı ortaya. İşte, bugün burada da aslında bu faaliyetin açılışı için toplandık. Dün İstanbul da Sinan Erdem salonunda yirmi bin kişiyi aşkın vatandaşımızın katılımıyla birinci başlangıcı yaptık. Halkımıza yönelik olan programın bir veçhesini yaşadık ama bugün burada bir bilgi şölenini başlatacağız. Biraz sonra Kemal Sayar hocamızın açılış konferansını dinleyeceğiz ve üç gün boyunca otuz civarında bilim adamı hocamız ve elli yi aşkın müzakereci hocamız, merhamet ve merhamet eğitiminin bilimsel boyutlarını ele alacaklar. 20

21 Ben öncelikle bütün hocalarıma teşekkür ediyorum. Ayrıca sizden de Ankaralılardan da bu salonu üç gün boyunca boş bırakmamalarını istirham ediyorum. Bu konuştuklarımız belki uçup gider ama bilim adamı hocalarımızın biraz sonra sunacakları tebliğler, üzerinde göz nuru emek vererek, saatlerce, günlerce, aylarca çalışarak hazırladıkları o tebliğler, sadece bize değil kütüphanelerimize girerek ileride çocuklarımıza merhamet eğitimi konusunda bir kaynak teşkil edecektir. Onun için ellerinizde not defterlerinizle burada hazır bulunmanızı istiyorum. Hocalarımızın konuşmalarını en ince teferruatına kadar dinleyerek, not alarak onlardan istifade edelim. Şimdi izin verirseniz biraz da bu bilimsel yönüyle ilgili birkaç hususa işaret ederek ben sözlerimi bitiriyorum. Sözü çok fazla uzattığımın farkındayım. Öncelikle bu konunun bir ahlak, felsefe ve adalet boyutu var. Batı dünyasında da bu ciddi bir tartışma. Batının en büyük ahlakçı olarak kabul ettiği Kant, merhameti ahlaki bir zaaf olarak tanımlamıştır. Sorunların nereden kaynaklandığının önemli işaretlerinden bir tanesidir. Merhameti, az önce söylediğim marazla merhamet arasında kurulan ilişkide olduğu gibi, o da merhameti ahlaki bir güç olarak değil, ahlakın bir kaynağı olarak değil, ahlaki bir zaaf olarak nitelendirmiştir. Onun izahını yapmak için de sayfalarca yazılar yazmıştır. Ona Schopenhauer diye başka bir filozof karşı çıkacaktır, Merhamet diye bir kitap yazacaktır. Türkçeye çevrilmiştir o kitap. Adeta ona isyan edecektir. Bilakis ahlakın membaı ve kaynağıdır der merhamet, bencilliği ortadan kaldıracak, ahlaksızlığı ortadan kaldıracak merhamettir der ve ona karşı çıkar. Ahlaki erdemler ikiye ayrılır: Bir kendisi ahlaki erdem bir de başka ahlaki erdemlere kaynak olan erdemler. Trafikte bir insana yol göstermek, bir insana sırasını vermek elbette ahlaki bir erdemdir ancak iyilik, sabır, affetme, bağışlama, ahde vefa gösterme bütün bunların kaynağıdır merhamet. Merhamet kendisi tikel bir ahlaki erdem değil, bütün ahlaki erdemlerin kaynağı olabilecek bir kavram. Ayrıca merhamet ve adalet ilişkisi. Adalet rahmetle yüklü olmak zorundadır. Merhameti adaletten, adaleti merhametten ayıramazsınız. Bir de bu boyutu vardır. Yine bilimsel olarak tartışılmış. İnanıyorum ki hocalarımız da bunu bütün yönleriyle ele alacaklardır. Çağdaş dünyadaki rekabet anlayışı merhametsizlik üzerine bina edilmiş bir rekabet. 21

22 Başarı. Başarı diye bir kavram var ve biz çocuklarımızın başarılı olmasını istiyoruz. Ama başarılı olmalarını isterken bir merhametsizlik aşılıyoruz. Başkalarına merhametsizlik üzerine bir başarı elde edilemez. Salt bir zafere ulaşmak, her şeyi yok sayarak kendini merkeze alıp bir noktaya tırmanmak, çıkmak merhametsizlikler üzerine saadetler kurmak mümkün müdür? Bütün bunların genişçe konuşulması lazım. Dün akşam da konuşmamda ifade ettim, sosyal devlet elbette huzur evleri yapacaktır, yetimhaneler yapacaktır, hastalar için hastaneler yapacaktır, yolda kalmış birisini, hasta birisini taşıyacak ambulanslar seferber edecektir. Elbette bunlar da merhametin birer parçası ancak bizim medeniyetimizde bireyler kalplerindeki, yüreklerindeki merhameti kurumlara ve devlete devredemezler. Devlet adil ve merhametli olmak zorundadır ancak bireyler yüreklerindeki merhameti devlete devrederek yaşayamazlar. Böyle bir şey yoktur bizim medeniyetimizde. Dün de ifade ettim, devlet yetimhane açar ve yetimleri orada koruyabilir ama yetimin başını okşayamaz devlet. Devlette yürek yoktur ama insanda yürek vardır. Devlette adalet vardır, onun yüreği, onun merhameti adaletli olmak durumundadır ama merhamet adaletin de fevkinde bir kavramdır. Bu sebeple bireyler yüreklerindeki merhameti devlete devredemezler bizim medeniyetimizde. Ne diyor Allah resulü? Ben ve yetimin başını okşayan cennette böyle beraberiz. Nasıl olacak bu? Bunu devlete devrettiğiniz zaman Resulü Ekrem le cennette nasıl birlikte olacağız? Şefkat ve merhametin kaynağı insan yüreğidir, insandır kurumlar değildir. Elbette biz kuşlara yuva yapmak için vakıflar kurmuş bir medeniyetin çocuklarıyız. Biz göçmen kuşlarına yuva yapmak için vakıflar kurmuş bir medeniyetin çocuklarıyız. Bizim merhametimizden kurumlar fışkırmıştır, binlerce çeşit vakıf çıkmıştır. Bunlar olacaktır ama bunlar oldu öyleyse ben yüreğimdeki merhameti bir köşeye bırakayım diyemez bizim medeniyetimizde hiç kimse. Çok kıymetli kardeşlerim; ağlamak, ağlamak aslında çok soylu bir davranış. Neden? Çünkü ağlamak hâlâ yürekte merhametin varlığını gösteriyor. Resulü Ekrem (s.a.s.) torununu öptüğünde benim on çocuğum var hiç böyle kucağıma alıp sevmedim diyen bedeviye öyleyse Allah senin yüreğinden merhameti söküp almıştır der. Öyleyse yüreğinde merhamet yok. Bizim Usfuri diye bir yazarımız var. Kim olduğunu bilmiyoruz, lakaptır bu. Kırk tane hadis yazmış... Ve çoğu merhametle ilgili. Her hadisle birlikte bir de hikâye an- 22