1- HOLLANDA ÜLKESİNDEKİ YARGI SİSTEMİNE GENEL BAKIŞ

Transkript

1 KADIN HAKLARININ KORUNMASINA İLİŞKİN AVRUPA'DAKİ İYİ ÖRNEKLERİN GÖZLEMLENMESİ VE BU KONUDAKİ FARKINDALIĞIN ARTTIRILMASI KONULU LEONARDO DA VİNCİ HAREKETLİLİK PROJESİ KAPSAMINDA HOLLANDA ÜLKESİNE EKİM 2013 TARİHLERİ ARASINDA YAPILAN ÇALIŞMA ZİYARETİ RAPORUDUR Leonardo Da Vinci Hareketlilik Projesi kapsamında 6-12 Ekim 2013 tarihleri arasında Hollanda ülkesine yaptığımız çalışma ziyareti sırasında yaptığım gözlemleri ve özellikle ülkemizdeki yazılı hukuk normları ile daha da önemlisi uygulama ile ziyaret edilen ülkenin hukuk normları ve uygulamasının karşılaştırması yapılarak ve sonuç olarak aynı hususlarda önerilerimin de yer aldığı bir sistematikle raporumu sunacağım. 1- HOLLANDA ÜLKESİNDEKİ YARGI SİSTEMİNE GENEL BAKIŞ Hollanda ülkesinde yargı sisteminde dikkati çeken temel kurumlardan ilki Yargı Konseyidir. Yargı sisteminin diğer unsurları ise İlk Derece Mahkemeleri, İstinaf Mahkemesi ve Temyiz Mahkemesi olarak Yargıtay ile savcılık teşkilatıdır. Bu arada savunma makamını teşkil eden avukatlık kurumunun da çok önemli bir yerinin olduğunu da ve avukatlık mesleğinin oldukça itibarlı bir meslek olduğunu avukatlık ünvanını almanın oldukça zor olduğunu da ayrıca belirtmek gerekmektedir. a- Yargı Konseyi : Hollanda ülkelesinde 2002 yılından bu yana temel yargı sistemi korunmakla birlikte daha hızlı ve adil, vatandaşın adalet duygusunu korumaya ve geliştirmeye yönelik kalite arayışına dönük bir reform, yapılanma değişikliği yoluna gidildiği bu kapsamda birtakım düzenlemelerin ve yasal değişikliklerin yapıldığı, ilgili ülkelerde görev yapan mahkeme başkanları, yargıçlar tarafından bizlere aktarılmıştır. Bu kapsamda Yargı Konseyi ne genel olarak bakacak olursak ulusal düzeyde görev ve yetkiye sahip Yargı Konseyi nin (COUNCİL FOR THE JUDİCİARY) kurulduğu, bu konseyin, adaletin idaresinden sorumlu olmadığı, Adalet Bakanından bazı görevleri yerine getirmek için belli yetkileri devraldığı, devraldığı bu yetkilerin işlevsel nitelikte ve bütçenin tahsisi, mali konuların idaresi, personel politikası ve yerleşim gibi konuları içerdiği bildirilmiştir. Konseye ayrıca yargı sisteminin kalitesini yükseltme ve yargının yönetimi konusunda çıkarılacak yeni mevzuat hakkında tavsiyede bulunmaya ilişkin yetkiler de verilmiştir. Konsey, yargıyla ilgili kamuya açık ve siyasi tartışmalarda sözcülük görevini de üstlenmiştir. Yargı sisteminin bütçesinin hazırlanması, uygulanması ve muhasebesi konusunda esas anlamda yetkilidir. Bütçe, konsey tarafından belirlenmiş olan iş yükü sistemine dayanmaktadır. Uygulama kısaca şöyledir; Konsey, ilk derce, İstinaf ve Yargıtay düzeyindeki yargı kuruluşlarına, örneğin 2013 yılı bütçesi için önceden bilgi vermekte tahmini bakılacak dava sayısını ve giderlerini bildirmelerini istemekte, buna göre yaklaşık olarak 2013 yılında bakılacak hukuk ya da ceza

2 davalarının sayısını ve diğer (personel ve kırtasiye giderleri gibi diğer giderler yönüyle) yargı giderlerini belirlemekte ve buna göre adalet bakanlığından bir bütçe istemektedir. Savcılık bütçesi konseyin bütçesinin tamamıyla dışındadır. Savcılığın bütçesi adalet bakanlığı bütçesi kapsamındadır. Türkiye deki uygulamaya bu yönüyle bakıldığında ne yazık ki, ülkemizde henüz Yüksek Kurulun dahi bütçesinin yeni yeni özerkleştiği bir dönemin yaşandığı, ülkemizde de sadece mahkemelerin yukarıdaki esaslar çerçevesinde Yüksek Kurulun bünyesinde sayılarak bütçeden pay ayrılması ve bu anlamda yüksek kurulun bütçe görüşmeleri sırasında mahkemelerde çalışan yargıçlar ve personel dahil olmak üzere personel giderleri, kırtasiye ve tanıklık ücretleri, bilirkişi ücreti gibi diğer yargılama giderleri dahil olmak üzere ve ilk derece mahkemelerinin yönetimini tamamen hakimler bünyesinde toplayıp teknik idari kadroyu da oluşturarak özerk bütçesini oluşturması gerektiği düşüncesindeyim. b- İlk Derece Mahkemelerinin Yapısı ve İşleyişi : Ceza yargılamasında ilk derece mahkemeleri, tek yargıçlı ceza mahkemeleri ve 3 yargıçtan oluşan heyet mahkemeleri olarak yapılandırılmıştır. Tek yargıçlı ceza mahkemeleri 1 yıl hapis cezasına kadar, (1 yıl dahil) talep edilen hapis cezalarına ilişkin davalara bakmaktadır. Ziyaret edilen ülkelerde hapis cezalarının üst sınırı belirlenmediğinden, talep edilen cezayı C.Savcısı iddianamesinde bildirmekte ve %99 oranında mahkemeler bu sınır ve altında cezalar belirlemektedir. Talep edilenin üstüne çıkmak durumunun mahkemenin yetkisinde olduğu ancak bu durumun son derece istisna olduğu tarafımıza bildirilmiştir. 3 yargıçtan oluşan heyet mahkemeleri ise, 1 yıldan fazla talep edilen hapis cezalarına ilişkin kamu davalarına bakmaktadır. Her mahkeme ya da yargıcın mutlak surette birer yargıç yardımcısı bulunmaktadır. Yargıç yardımcıları, duruşma öncesinde dosyayı yargıca rapor etmekte, davayı duruşmaya hazırlamakta (yani tensip işlemlerini yapmakta) duruşma sırasında duruşmada olup bitenle ilgili kısa kısa notlar almakta, duruşma öncesinde duruşmanın teknik hazırlığını tamamıyla bu kişiler yapmakta dosya ile ilgili raporu hazırlayarak duruşma öncesinde yargıca ya da yargıçlar heyetine dosyayı sunmaktadırlar. c- İstinaf Mahkemelerinin Yapısı ve İşleyişi : Hollanda da beş tane istinaf mahkemesi bulunmaktadır. Organizasyon daha küçük olmakla birlikte ilk derece mahkemelerinde olduğu gibidir. İstinaf mahkemesinde medeni hukuk bölümünde hakim sınıfından bir başkan, bu başkanın altında beş tane daire, her dairenin başında bir daire başkanı bulunmaktadır.dairenin içinde de altı tane hakim ve iki tane hakim yardımcısı görev yapmakta, ayrıca hukuk bölümü için bir kalem bulunmaktadır.

3 İstinaf mahkemesinde de hem adli hem de idari işlerden sorumlu bir başsavcı öncülüğünde çalışmalar yürütülmektedir. İstinaf mahkemeleri yanında beş tane savcılık bulunmaktadır. İstinaf mahkemelerinde incelenen dosyalar, ilk derece mahkemeleri dosyalarının sadece yüzde 11 idir. İstinaf mahkemesinde, istinaf mahkemesi savcısı kural olarak beraat kararların temyiz edemez. Ancak, sadece çok önemsiz olmak üzere hukuki sorunlar açısından temyize başvurabilmektedir. Ceza davalarına öncelikle ilk derece mahkemelerinde bakılmakta, ilk derece mahkemesinin kararlarına karşı istinaf yoluna başvurulabilmektedir. İstinaf mahkemesinde davanın tamamı yeniden görülmektedir. İstinaf mahkemesinde davanın tamamına yeniden mi bakılsın yoksa başvurulan noktalar açısından mı inceleme yapılsın tartışması gündemdedir. Bu süreçten sonra yargıtayda davanın sadece hukuka uygunluk açısından incelenmesi sözkonusudur. İstinaf mahkemesi Yargıtayın bozma kararına uymak zorundadır. Yargıtay tarafından istinaf mahkemesi kararı bozulduğunda dosya aynı veya farklı bir istinaf mahkemesine gönderilmektedir. Aynı mahkemeye gönderilmişse farklı hakimlerden oluşan heyetin incelemesi şartıyla dava tümüyle yeniden ele alınmaktadır. Eğer istinaf mahkemesinde beraat kararı verilmişse veya verilen ceza 250 euro para cezasından düşükse temyiz mümkün değildir. İstinaf mahkemesinde hukuk daireleri tarafından verilen bütün kararlara ve vergi davaları hakkında verilen her karara karşı temyiz yoluna başvurulabilmektedir. Savcının takipsizlik kararına karşı yapılan itiraz istinaf mahkemesinde incelenmektedir. Adalet Bakanlığı ilk derece mahkemesi kararını benimsemiyorsa bunun istinafa götürülmesi konusunda savcıya emir verebilmektedir. İstinaf mahkemesi ile Adalet Bakanlığı arasında özel bir bağ yoktur. O da bir mahkeme olması dolayısıyla Yargı Konseyi aracılığıyla bakanlıkla irtibat kurmaktadır. Hukuk davalarında 1750 Eurodan az olmamak kaydıyla tarafların bütün kararları istinafa götürme hakkı bulunmaktadır. Ara kararlar hakkında istinaf başvurusu mümkün değildir. Ancak son karara karşı istinafa gitme hakkı bulunmaktadır. Taraflar yine de bu ara kararlar hakkında istinaf başvurusu yapmak istiyorlarsa ancak hakim kararıyla istisnai olarak başvuru yapılabilmektedir. İstinaf hakimi de hemen hemen ilk derece hakimi gibi görev yapmaktadır. İstinaf hakimi ilk önce dilekçenin kabul edilebilirliğini araştırmak durumundadır. Önemli olan istinafta davanın bütünüyle yeniden görülmesidir. İstinafta taraflar yeni deliller, yeni maddi vakalar sunabilmektedir, böylece maddi gerçeğin ortaya çıkması istenmektedir. Başka bir anlamda taraflara hatalarını düzeltme imkanı sağlanmaktadır. Pratikte istinaf hakimi ilk derece hakiminin görevini bütünüyle üstlenmiş durumdadır. İstinafta hakim, sanıkları, tanıkları ve bilirkişileri bizzat kendisi dinlemektedir. İstinaf hakimi bu işleri asla ilk derece hakimine devredemez. İstinaf mahkemesinde medeni hukuk davalarında istinabe yöntemi bulunmamaktadır. Ceza davalarında istinabe imkanı olmakla birlikte pratikte uygulanmamaktadır. İstinaf başvurusunda, medeni hukukta sebep göstermek zorunludur. Aksi halde başvuru reddedilmektedir. Davanın tamamının yeniden incelenmesi gerekmesine rağmen başvuru sebeplerinin gösterilmesinin mecburi tutulmasının sebebi Hollanda hukukunun genel kuralıdır. Başvuruda hangi yönden kararın incelenmesinin istendiği belirtilince diğer konuların kabul edilmiş olduğu öngörülmektedir. Bu yönler incelenmemektedir. Kararın tamamını kabul etmiyorum

4 şeklinde bir başvuru yeterli görülmemektedir. Mutlaka kararın hangi yönlerine hangi sebeplerle itiraz ettiğini belirtmesi gerekir. Ortalama bir ceza dairesi üyesi dört haftada altı davaya bakmaktadır. Bir dava bir gün iş demektir. Duruşma, kararların kontrol edilmesi ve kararların sonuçlandırılması şeklinde bir plan doğrultusunda çalışmalar yapılmaktadır. Önce karar, sadece kararın önemli noktalarını içeren taslak olarak hazırlanmaktadır. Örneğin bir cezayı gerektiren eylemin gerçekleşip gerçekleşmediğinin ispatı, önemli olan savunmalar ve cezanın miktarı taslakta belirtilmektedir. Daha sonra öne sürülen deliller karar içinde tartışılarak nihai karara ulaşılmaktadır. Bir dava bu durumda üç gün sürer. Kararın sonuçlandırılması 14 gün içinde gerçekleştirilmektedir. Taslakların yazılmasından hukuk fakültesi mezunu olan hakim yardımcıları sorumludur. Hakimin gerçek görevi ise karar vermektir. Bu konuda bilgisayar sisteminde standart kalıplar vardır. Bu kalıplar kullanılarak taslaklar hazırlanmaktadır. Kalıplarda olmayan bir şeyin yazılması gerekiyorsa bunun hakim tarafından hakim yardımcısına aktarılması gerekmekte, çok özel durumlarda hakimler hakim yardımcısına yardımcı olmaktadır. Eskiden her hakim, her davayı incelerdi. Şimdi ise, önincelemeyi yapan hakim yardımcısı dosyayı hakime sunmaktadır. Sunulan bu bilgiler arasında uygulanacak usul, davanın içeriği, ilk derece mahkemesine sunulan savunma ve dilekçeler, ayrıca polis soruşturması evrakı yer almaktadır. Heyetin başkanı dosyayı tamamıyla incelemektedir. Ceza davasının istinaf başvurusunda sebep göstermek zorunlu değildir. Her davada mutlaka duruşma açılmakta bütün prosedür yeniden işlemektedir. Büyük davalarda ileriki sürecin daha iyi işlemesi için bazen reji (duruşma öncesi hazırlık işlemleri) duruşması yapılmaktadır. Bu reji duruşmasında savcı ve avukat, inceleme için bazı isteklerde bulunabilmektedir. Örneğin, tanıkların soruşturulması gibi. İlk derece mahkemesi tarafından verilen beraat kararına karşı savcı istinafa gidiyorsa savcı üç kişilik istinaf heyetine bunun gerekçelerini en iyi şekilde açıklamak zorundadır. İstinaf mahkemesi üç dört aylık bir dönem için bir gündem hazırlamakta ve hangi duruşmanın hangi gün yapılacağını belirlemektedir. Bu gündem savcılığa intikal ettirilerek ortak çalışma günleri tespit edilmektedir. Bir savcı haftada iki duruşmaya hazırlanmaktadır. Büyük davalar olduğunda, bir günde ancak sekiz duruşma yapılırken, küçük davalarda yaklaşık 30 duruşma bir günde bitirilebilmektedir. Ortalama bir duruşma süresi yaklaşık 20 dakikadadır. Savcı yardımcıları, duruşma hazırlığı evresinde savcıya çok büyük katkı sağlamaktadır. Dosyanın ve delillerin duruşma öncesi incelenmesinde çok önemli bir işlev görmektedirler. İlk derece mahkemesinde veya polis aşamasında dinlenmemiş olsa bile istinaf aşamasında getirilen tanığın dinlenmesi gerekmektedir. Mahkeme duruşmadan on gün önce tanık hakkında savcılığa bildirimde bulunmaktadır. Bu aşamada tanığın gelip gelmemesi konusunu savcılık kabul veya reddedebilmektedir. Savcılık tanığı reddetse bile savunma o tanığı duruşmaya getirebilmektedir. Bu durumda mahkeme savcılıktan görüşünü sormakta ve sonra tanığın dinlenip dinlenmeyeceği konusunda kararını açıklamaktadır. Bu durumda savunma, tanığı ya savcılığı ikna ederek ya da doğrudan duruşmaya getirebilmektedir.

5 Hollanda yargı sisteminde istinaf mahkemesi maddi vakaları inceleyen son mahkemedir. Bu durumda tanığın dinlenip dinlenmemesi konusunun çok iyi incelenmesi gerekmekte ve genelde dinlenmektedir. Mahkeme yurtdışında bulunan bir tanığın dinlenmesini gerekli görürse savcılık bunu getirmek zorundadır. Bu durumda savcılık adalet bakanlığının uluslar arası bölümüyle irtibata geçip o tanığı ülkeye getirmek durumundadır. Tanık başka bir ülkede hükümlü olarak bulunuyorsa o zaman dinlenmesi gerekli görüldüğünde gerekli izinler alınarak hükümlü olduğu ülkeye gidilerek ifadesi alınmaktadır. İstinaf başvurusu, ilk derece mahkemesine yapılmakta, ilk derece mahkemesi dosyayı istinafa göndermekte, istinaf mahkemesi de başsavcılığa iletmektedir. Temyiz başvurusu da ceza bakımından istinaf mahkemesine yapılmaktadır. Dosya istinafa gelince önce savcılığın memurları dosyayı incelemektedir. Zira savcılık ile mahkemenin personeli birlikte çalışmaktadır. Eğer sadece savcılık istinaf başvurusunu yapmışsa ve istinaf savcılığı da bunu yerinde görmezse bu başvuruyu istinaf savcılığı reddedebilmektedir. Sadece bu noktada ret yetkisi bulunmaktadır. Ancak genelde ilk derece yanındaki savcılıkla, istinaf yanındaki savcılık konuşup anlaşarak hareket etmektedirler. Dosya incelendiğinde yeterli deliller yoksa veya ilk derece mahkemesinde verilen cezadan daha yüksek ceza verilemeyecekse bu durumda istinaf başvurusunu istinaf savcılığı reddetmektedir. İlk derece mahkemesi savcılığı ile istinaf savcılığı arasında özellikle büyük davalar bakımından sıkı bir ilişki vardır. Hatta ilk derece aşamasında savcılık, istinaf savcılığından görüş sorarak da bilgi alabilmektedir. Öte yandan istinaf mahkemesi savcısı bir delilin araştırılmasını gerekli görüyorsa bunu polisten kendisi isteyebileceği gibi ilk derece mahkemesi yanındaki savcıdan da isteyebilmektedir. d- Yargıtay'ın Yapısı ve İşleyişi : Yargıtay, hukuk, ceza ve vergi davalarında en yüksek mahkemedir. Sosyal sigortalarla ve işle ilgili davalarda özel mahkemeler yer almakta, bunların istinaf incelemesi özel bir mahkemede yapılmakta ancak bunların temyiz incelemesi bulunmamaktadır. Yargıtay başkanı ve üyelerinin atamalarını Bakanlar Kurulu yapmaktadır. Ancak bu atamalarda Yargıtayın büyük etkisi olmaktadır. Eğer Yargıtay üyeliğinde bir boşalma olursa, yargıtay kendisi, yargıtaya seçilme yeterliliğine sahip 6 hakimin ismini meclise öneri olarak sunmaktadır. Yargıtayın meclise gönderdiği listede sıralamanın yanında hangi kişinin neden o sıraya yazıldığı konusunda ayrıntılı bilgi konulmaktadır. Yargıtay başkanı bu öneriyi sözlü olarak meclisteki bir komisyona açıklamaktadır. Daha sonra bu komisyon bakanlar kuruluna listeyi sunmakta, böylece altı kişilik listeden üç kişi seçilmektedir. Söz konusu komisyon adaylarla görüşerek listedeki sayıyı üç kişiye indirmektedir. Son olarak belirlenen üç kişi arasından Bakanlar kurulu atamayı gerçekleştirmektedir. Yargıtay Başkanlığına, teamül olarak en tecrübeli Yargıtay üyesi seçilmektedir. Yargıtay Başsavcısı ise Yargıtaydaki kurul tarafından Bakanlar Kuruluna önerilmekte ve Bakanlar Kurulu Yargıtay Başsavcısını atamaktadır.

6 Yargıtayın ceza dairesi on hakimden oluşmaktadır. Bu on kişi iki gruba ayrılarak ceza davalarına bakmaktadır. Aslında bir davayı üç kişilik bir heyet karara bağlamaktadır. Bazı hallerde, beş kişiden oluşan grupta karar taslakları beş kişi tarafından incelendikten sonra karara bağlanmakta, ancak kararın altında üç kişinin imzası bulunmaktadır. Üç kişi kararı almakta, ancak beş kişi kontrol etmektedir. Çok nitelikli davalarda dava herkesin katılımıyla yani on kişiyle incelenmekte, bu durumda kararın altında beş kişinin imzası bulunmaktadır. Dairenin yaklaşımı farklı olmaması için bütün üyeler bütün davalara bakmakta, kararda iştirakleri olmasa bile, davaların hepsini görmektedirler. Herkes bu kararları gördüğü için sonradan bunun çok zor dava olduğunu düşünerek on kişiye sunma yoluna da gidilebilmektedir. Hollanda da hukuk genel kurulu, ceza genel kurulu şeklinde bir çalışma biçimi bulunmamaktadır. Yargıtaydaki prosedür kural olarak yazılı işlemektedir. Ancak istisnai olarak suçlunun iadesi gibi konularda sözlü duruşma yapılabilmektedir. Temyiz dilekçesi yargıtaya sunulmalıdır. Yargıtay bakımından da sebep gösterilmelidir. Temyiz incelenmesi, hukuki sebeplerle sınırlıdır. Temyiz başvurusunun mutlaka bir avukat tarafından yapılması gerekir. Bu avukatın mutlaka Lahey deki bir avukat olması gerekir. Ancak Yargıtay prosedürü biraz karmaşık olduğu için bu işi her avukat pratikte yapmamakta sadece 40 kişilik bir avukat grubu yapmaktadır. Temyizde genellikle yazılı inceleme yapılmaktadır. Başvuru oranı ise yaklaşık % 1 dir. Yargıtayda, kanunun doğru yorumlanması, istinaf mahkemesi kararlarının anlaşılır olması kontrol edilmektedir. İddianamede sunulan deliller, istinaf mahkemesinde de ayrıca ele alındığı için, yeniden incelenmemekte ancak istinaf mahkemesi sunulan delillerle doğru sonuca ulaşılmış mı buna bakılmaktadır. Yargıtay bu delillerle bu sonuca varılamaz derse istinaf mahkemesi kararı geçersiz kılınmaktadır. Bu durumda dosya ya aynı istinaf mahkemesine ya da başka bir istinaf mahkemesine geri gönderilmektedir. İstinaf mahkemesi Yargıtayın bozma kararına uymak zorundadır. Bazı davalarda hukukî inceleme konuları çok basittir ve bunu her hukukçu ayırabilir. Maddi vaka incelemesine Yargıtay bakmamaktadır. Ancak bazen gri bölüm olabilmekte, hukuki nitelendirme ile maddi vaka incelemesinin birbirine karıştığı durumlar da söz konusu olabilmektedir. Yargıtay bunları mümkün olduğunca ayırmaya çalışmaktadır. Eğer istinaf mahkemesinde beraat kararı verilmişse veya 250 euro para cezasından daha düşük ceza verilmişse dosya temyiz edilememektedir. Yargıtayda temyiz incelemesi için bir ödeme yapılması öngörülmemekte, ancak mutlaka avukatla başvuru yapılması gerekmektedir. Yargıtaydaki savcının özelliği, Yargıtay a bağlı ancak başsavcılık kuruluna bağlı olmamasıdır. Başka bir ifadeyle yargıtaydaki savcı bağımsız konumdadır. Hollanda daki Yargıtay savcılığının görevi hukuk birliğini sağlamaktır. Ceza davalarında bütün avukatlar ilk derece aşamasından Yargıtaya kadar dava takip edebilmektedirler. Ama medeni hukuk davalarında sadece Lahey sınırı içinde bulunan avukatlar Yargıtaya dava açabilmektedir. Laheyde avukatlık yapabilmek için ayrı ve özel bir şart bulunmamaktadır.

7 Yargıtay tarafından verilen karar sadece o dava için bağlayıcıdır. Diğerleri için bağlayıcı değildir. Bu durum, Yargıtayın kararının otoritesiz olduğu anlamına gelmemektedir. Aksine, Yargıtayın kararları takip edilmektedir. Zira, Yargıtay tarafından istinaf mahkemesince verilen kararlar bozulabilmektedir. İçtihat birliğini sağlamaya yönelik olarak İstinaf Mahkemeleri bünyesinde kullanılan metodlar şunlardır: Bunlardan birincisi bilgi alışverişidir. Verilen kararlardan seçme yaparak internette ve hukuk dergilerinde yayınlanması sağlanmaktadır. Ancak bunlar seçme kararlar olup, toplam 1,7 milyon karar arasından %1 ine tekabül eden karar yayınlanmaktadır. Mahkeme içinde de ayrı bir bilgisayar sistemi bulunmaktadır. Bu sayede mahkeme içindeki bütün kararlar takip edilmekte ve hukuk birliğinin korunmasına katkıda bulunulabilmektedir. İkincisi, İstinaf mahkemesi dairesi içinde ve bölümler arasında çeşitli toplantılar yapılmasıdır. Mahkemeler arasında sürekli diyaloglar kurulmakta, istinaf mahkemesi başkanları ve bölüm başkanları arasında da ulusal bazda usulle ilgili toplantılar yapılmaktadır. Üçüncüsü, hakimler ve savcılıklar arasında, avukatlarla hakim-savcılar arasında usule ilişkin toplantılar düzenlenmektedir. Genel olarak istinaf mahkemeleri ve hukuk birliği ile ilgili konularda hakimler arasında toplantılar tertip edilmektedir. Yargı Konseyinin bunda herhangi bir yetkisi bulunmamaktadır. Hollanda daki tüm ceza bölüm başkanları yılda altı kez toplantı yapmaktadır. Ceza bölüm başkanlarının ülke çapındaki toplantısı son zamanlarda büyük davalardan kaynaklanmaktadır. Bu yüzden daha çok toplantı yapmak durumunda kalmaktadırlar. Diğer bölüm başkanları ise yılda dört kez toplantı yapmaktadır Bu toplantılar için herhangi bir yasal dayanak yoktur ancak geleneksel olarak bu toplantılar düzenlenmektedir. Böyle bir diyalog yargıtayla istinaf mahkemesi arasında da olmaktadır. 1,5-2 sene aralıklı olarak istinaf mahkemesi ile yargıtay arasında bu şekilde irtibat sağlanmaktadır. Bu diyaloglar genel sorunlarla ilgili olup belirli bir olayla ilgili değildir. Hollanda nın herhangi bir yerinde herhangi bir mahkemenin kararına (sulh mahkemelerinden Yargıtay a kadar) anında adresinden ulaşmak mümkündür. Bu açıklık yargı birliği açısından çok önemlidir. Daireler belirli konularda uzmanlaşmıştır. Her daire kendi uzmanlık konusuyla ilgili gelişmeleri takip etmektedir Doktrin ve içtihatlar takip edilerek toplanan bilgiler paylaşılmaktadır. Medeni hukuk bölümünün bütününü ilgilendiren gelişmeler için ise medeni hukuk bölümü hep birlikte toplanarak ilgili konuları tartışmaktadır. e- Savcılığının Yapısı ve İşleyişi : Ayrıntılı bilgi verilmeyecek olmakla birlikte genel olarak Hollanda Savcılık Teşkilatı akkında aşağıdaki hususlara temas etmek faydalı olacaktır:

8 Başsavcılık Kurulu (Genel Savcılık) Savcılık yapılanmasının en üstünde başsavcılar kurulu bulunmaktadır.başsavcılar ülke dahilinde uygulanan soruşturma politikasını tesbit etmektedir. Bu kurul ve yöneticileri hep birlikte Genel Savcılık diye adlandırılmakta ve savcılığın ülkesel merkez bürosunu teşkil etmektedir. İlk Derece Mahkemesi Yanındaki Savcılık Hollanda da mevcut 19 ilk derece mahkemesinin yanında 19 savcılık bulunmaktadır. Her ilk derece mahkemesi savcılığının başında bir başsavcı yer almaktadır. Başsavcı, savcılık işlemlerinin iyi bir şekilde yerine getirilmesinden sorumludur. İstinaf Mahkemesi Yanındaki Savcılık Dava ilk derece mahkemesinden istinafa gelmişse, ilk derece mahkemesi savcısı artık davayı istinaf savcısına devretmek durumundadır. İstinaf savcıları da genel savcılığa bağlı olarak görev yapmaktadırlar. Yüksek Mahkeme Yanındaki Savcılık Yüksek Mahkeme Savcılığının başında bir başsavcı bulunmaktadır. Yüksek Mahkemenin görevi verilen kararda hukuka aykırılık olup olmadığını incelemekle kesin olarak sınırlı olduğundan, savcılığın rolü de diğerlerinden farklı olarak ceza talebinde bulunmak değil, dava konusunda ne yapılması gerektiği konusunda tavsiyede bulunmaktır. Yüksek Mahkeme yanındaki savcılık Başsavcılık Kurulu ndan ve Adalet Bakanından bağımsız olarak görev yapmaktadır. İlk derece mahkemelerinde 19 savcılık bulunmakta, 600 savcı görev yapmaktadır. Ayrıca, savcılıklarda katipler ve idari personel bulunmaktadır. Savcıların daha önemli davalara yoğunlaşabilmeleri için savcı sınıfından olmayan uzman hukukçular, savcı vekili olarak basit davalara bakmaktadırlar. Başsavcının idari sorumluluğu yanında adli işlerden sorumluluğu da bulunmaktadır. Çok önemli davalarda başsavcı ile başsavcılık kurulu arasında sıkı bir irtibat kurulmaktadır. Bazı şikayetler başsavcılık kurulu tarafından ele alınabilmektedir. 100 bin eurodan fazla ceza taleplerinde savcının her zaman başsavcılık kurulunu bilgilendirmesi gerekmektedir. Bunun amacı hukuk birliğini sağlamaktır. Adalet Bakanı genel savcılık kuruluna bir davayı takip edeceksiniz veya etmeyeceksiniz diye yazılı emir verebilmektedir ve bu yazılı emir dosyada yer almaktadır.

9 Mahkemeler ve savcılıklar birbirinden tamamen farklı kurumlar olup, bunların mali ve idari yönetimleri de tümüyle farklıdır. Hollanda daki yargı sistemi savcılık ve adliye olmak üzere iki sütundan oluşmaktadır. Savcının görevi hukuk düzenini korumak, kovuşturmayı ve süreci yönlendirmektir. Soruşturmada görev yapan kişiler başsavcının emri altında çalışmaktadırlar. Bunlar hukukçular ve savcı yardımcılarıdır. Savcılar polisi ve özel araştırma timlerini soruşturma sırasında yönlendirmektedir. Ekonomik suçların takibini yapan ayrı bir kolluk bulunmaktadır. Bunlar Maliye Bakanlığına bağlı olarak görev yapmaktadır. Ama cezai bir soruşturma olursa o andan itibaren bu ekipten de savcı sorumludur. Yani savcının emrinde görev yaparlar. Kamu düzeniyle ilgili problemlerde polis valinin emrinde çalışmaktadır. Bunların dışında bir de devlet polisi olarak adlandırılan, devlet memurları hakkında soruşturma yapmakla görevli olan bir birim bulunmaktadır. Örneğin vali hakkındaki bir soruşturmayı devlet polisi takip etmektedir. Adli olaylar bir fezleke ile savcılığa gelmekte, savcılık bu fezlekeyi inceleyerek dava olarak takip edilip edilmemesi konusunda karar vermektedir. Bu aşamada savcı gerekirse kendisi de soruşturma kapsamında gerekli beyanları almaktadır. Eğer hazırlanan fezleke delil açısından yetersiz ise savcılık ya soruşturmaya devam etmeme kararı almakta ya da gerekirse kendisi bizzat eksiklikleri tamamlama yoluna gidebilmektedir. Örneğin bir kişi sarhoşken komşusunun evine zarar vermiş, ancak bu zararı tazmin etmişse bu durumda bu işi takip etmeye gerek bulunmamaktadır. Eğer kişinin şikayeti devam ediyorsa o zaman savcılık tekrar düşünmekte ancak savcılık yine dava açmayabilmektedir. Bu durumda şikayetçi savcının kararına karşı istinaf mahkemesine başvurabilmektedir. İstinaf mahkemesi böyle bir durumda hem müştekiyi hem de savcıyı dinleyerek takip edilmesi konusunda hangi tarafın haklı olduğuna karar vermektedir. Savcı takipsizlik kararı verdiğinde, buna itiraz istinaf mahkemesi tarafından, dava açmaya karar verdiğinde ise ilk derece mahkemesi tarafından denetlenmektedir. Savcı takip etmeme kararının yanında sanığa para cezasıyla kurtulma imkanı da sunabilmekte veya 120 saat savcılığın istediği yerde çalışma imkanı da tanınmaktadır. İddianameden sonra dava ya basit davalara bakmakla görevli bir polis hakimine iletilmekte, ya da daha önemli davalarda üç kişilik bir heyet önüne gelmektedir. Savcı ile hakimin kürsüsü aynı seviyede ancak birbirinden ayrıdır. Savcı toplumu temsil ettiği için, toplumun haklarını korumak üzere bütün ceza davalarında polis yargıcı da dahil olmak üzere duruşmada hazır bulunmaktadır. Savcı sanığın hem lehine hem de aleyhine olan delilleri toplamaktadır. Ceza davalarında savcılık gerçeğin ne olduğunu araştırmaktadır. Bu durum avukatın pozisyonuyla çok farklıdır. Zira avukat müvekkili lehine olan delilleri toplamaktadır.

10 Savcı duruşmanın sonunda suçun ciddiyeti, işlendiği şartlar, sanığın kişiliğini dikkate alarak miktarını da belirtmek suretiyle ceza talebinde bulunmaktadır. Hollanda ceza sisteminde cezaların özel bir alt sınırı yoktur. Ancak genel bir alt sınır vardır. Hakimin kararından sonra işin yüksek mahkemeye gidip gitmeyeceği konusunda tarafların iradesi önemlidir. Çünkü Hollanda da kendiliğinden (resen) istinaf veya temyiz incelemesine tabi olan kararlar bulunmamaktadır. Savcı yapılan yargılamanın sonucunda cezalandırma talebinde bulunabileceği gibi, ortaya çıkan deliller çerçevesinde beraat talebinde de bulunabilmektedir. Ancak, açılan davalarda tahmini olarak % 90 mahkumiyet kararı verilmektedir. Zira savcı toplanan delilleri yeterli görmediği takdirde dava açmayıp takipsizlik kararı vermektedir. Kamu davasının açılmasının ertelenmesi müessesesi Hollanda yargı sisteminde de mevcuttur. 1,5 milyon nüfuslu Utrechtte biri başsavcı olmak üzere toplam 30 savcı görev yapmaktadır. Yılda bin civarında iş gelmektedir. Adalet bakanı somut bir davayla ilgilenmez ancak genel yaklaşımı belirleyen adalet bakanıdır. Çok istisnai durumlarda adalet bakanının savcıya emir verme yetkisi bulunmaktadır. Ancak Adalet bakanı bunu hemen hemen hiç kullanmamıştır. Soruşturmayı yapan savcı duruşmaya çıkabileceği gibi başka bir savcı da duruşmaya çıkabilmektedir. Ancak ciddi suçlarda ise soruşturmayı yapan savcı duruşmaya çıkmaktadır. Ceza soruşturmalarında savcı mağdura duruşma öncesinde duruşmada hazır bulunmak isteyip istemediğini tazminat talep edip etmeyeceğini sormaktadır. Mağdurun bildirdiği bu tür talepleri savcı duruşmada takip etmektedir. Mağdur kendi isteğiyle duruşmada bulunmak isterse bazı durumlarda hakim mağdurdan birşey söylemek isteyip istemediğini sormaktadır. Normalde soruşturmalarda savcılık ve polis birlikte çalışmakta, mağdur sadece tazminat konusuyla ilgili olarak delil sunabilmektedir. Tazminatın niteliği çok değişikse hakim bu konuda karar vermeyip talep konusunu hukuk mahkemesine iletebilmektedir. Mağdur bu durumda sadece tazminat için istinaf yoluna gidebilmekte, bunun dışında savcı veya sanık istinaf yoluna giderse kendi düşüncesini de sunabilmektedir. İstinaf yoluna başvurabilmek için öngörülen süre 14 gündür. Sanık olmadığında da dava görülmeye devam edilebilmektedir. Sanık yokluğunda duruşmaya devam edileceği konusunda bilgilendirilmemişse karar verilememektedir. Ancak bazı suçlar bakımından hakim sanığa hazır bulunması konusunda emir verebilmekte buna göre sanık polis marifetiyle zorla getirilmektedir. Ayrıca çocuklar da iki kez yapılan davete rağmen duruşmada hazır bulunmazsa zorla getirtilebilmektedir. Sanık duruşmada hazır bulunmadıysa, kendisinin veya ailesinin adresi mahkemeye bildirilmekte, karar buraya tebliğ edilmektedir. Sadece ceza davalarına ilişkin olmak üzere, her yıl temmuz ayında savcılıkla birlikte mahkeme toplantı yapmakta, bu toplantıda bir sonraki yılda açılabilecek ve sonuçlandırılabilecek dava sayısı tahmin edilmektedir.

11 2-KADIN HAKLARININ KORUNMASINA İLİŞKİN HOLLANDA ÖRNEĞİNİN İNCELENMESİ Hollanda ülkesinde yapmış olduğumuz incelemer sırasında heyetimize sunum yapan görevliler, Hollanda'da kadın hakları meselesini güncel ve sürekli yeniliklere açık tartışılan bir konu olduğunu ifade etmişlerdir. Zaman zaman mahkeme kararlarında da bu tartışmanın yaşandığını iletmişlerdir. Kadın haklarının zaman zaman temel haklar bağlamında zaman zaman aile içi şiddet bağlamında bazen de çocuk hakları ile irtibatlı olarak gündeme geldiğini ifade etmişlerdir. Son dönemde Yargıtay'a da konu olmuş iki kritik davanın ülke gündemini kadın hakları bağlamında işgal ettiği bildirilmiştir. Bunlardan ilki kadın erkek eşitliği bağlamında Escape Partisi tüzüğüne ilişkin yargıtay kararıdır yılında kurulan Escape Partisi Hristiyanlık dininin protestan mezhebi endeksinde siyaset yapan gayet küçük bir siyasi partidir. Ortalama iki milletvekili ile parlamentoda temsil edilmektedir. Bu partinin tüzüğünde kadınların idareci olamayacağına dair düzenlemeye yer verilmiş ve bu düzenlemenin kaynağının da dinlerinin kutsal kitabı İncil olduğu belirtilmiştir. Parti tüzüğüne göre kadının seçme hakkı vardır ancak seçilme ve yönetici olma hakkı yoktur yılına kadar tüzükte bu düzenleme olmasına rağmen ilgili partiye yönelik herhangi bir tepki gösterilmemiştir yılında kadın hakları alanında faaliyet gösteren bir dernek Hollanda devletine karşı Escape Partisi'ne karşı tüzüğündeki bu düzenleme dolayısıyla herhangi bir yaptırım uygulamadığı gerekçesi ile Kadına Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi nin 7. Maddesine aykırı davranmış olduğu gerekçesi ile dava açmıştır. Söz konusu siyasi parti tüzüğündeki bu madde dolayısıyla o güne kadar yapılan hiçbir seçimde kadın aday göstermemiştir. Kadın hakları dernekleri açtıkları bu davada Devletin tüm siyasi partilere yardım yaptığını, Escape Partisi'ni de bu yardımlardan yararlandırdığını, ancak partinin kadına yönelik yaptığı ayrımcılığı kaldırmadığını, Hollanda Devleti'nin de söz konusu partiye ayrımcılığı kaldırması yönünde herhangi bir girişimde bulunmadığını bu tavrı ile Hollanda Devleti'nin sözleşmeye aykırı davrandığını belirmişlerdir. Yargısal aşamaların sonucunda dosya 9 Nisan 2010 tarihinde Hollanda Yargıtay'ının önüne gelmiştir. Yargıtay dosyayı Kadın hakları, Demokrasi ve Din ve düşünce özgürlüğü kavramları bağlamında ele almıştır. Yargıtay kararında demokrasinin üstünlüğüne ve partiler olmadan sağlıklı bir demokrasi olamayacağını vurguladıktan sonra kadın erkek herkese eşit seçilme hakkı verilmesi ve bunun partilerce uygulanmasının demokrasi açısından gerekliliğini belirtmiştir. Devletin kadın erkek eşitliğini sağlamak bakımından yükümlülüğünün olduğunu, bunu yerine getirmemesi halinde devletin kusurlu sayılacağını Hollanda Devleti'nin yöntemini kendi bulacağı bir kısım girişimlerle partiye demokratik kanallardan baskı yaparak parti tüzüğünden çıkarttırması gerektiğini belirtmiştir. Yargıtay yine bu kararında demokrasi ve kadın haklarının somut olay bakımından din ve düşünce özgürlüğünün önünde değerlendirilmesi gerektiğini ayrıca kadına seçilme hakkı verilmesinin din ve düşünce özgürlüğünü ihlal etmeyeceğini hüküm altına almıştır. Escape Partisi Yargıtay'ın bu kararı üzerine Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne müracaat ederek verilen kararın din ve vicdan özgürlüğü bağlamında ihlal oluşturduğunu belirtmiştir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Yargıtay kararının uygun olduğuna, verilen kararın din ve vicdan özgürlüğü ihlali anlamına gelmeyeceğini belirtmiştir. Bu karardan sonra parti tüzüğünden kadınların seçilemeyeceği ve yönetici olamayacağına dair maddeyi çıkartmış ve yapılan ilk seçimlerde de belediye başkanlığı için kadın aday göstermiştir. Kadın hakları bağlamında tartışılan önemli karar olması bakımından dikkate değer bulunan bu kararın bir başka yönü de siyasi temsil oranı çok düşük olmasına rağmen kadın hakkı ihlali doğuran en ufak bir düzenlemenin bir siyasal partinin tüzüğünde olmasının ülke çapında ele alınan bir soruna dönüşmüş olmasıdır. Ülkemizde kadınlar seçilme oranları ve siyasi partilerin

12 gösterdikleri kadın aday sayıları dikkate alındığında parti tüzüklerinden kaynaklanmayan ancak fiili uygulamadan kaynaklanan parti eylemlerinin aslında bir kadın hakkı ihlal bağlamında değerlendirilerek konunun üzerine gidilmesi gerektiği kanaatindeyim. Hollanda Yargıtayı'nın kadın hakları bağlamında tartıştığı diğer önemli bir karar da Angolalı bir kaçak göçmen anne ile çocuğunun hukuksal durumuna ilişkin davadır. Hollanda Yargıtay'ı bu davayı çocuk hakları ve kadın hakları bağlamında ele almıştır. Hollanda ülkesi BM Çocuk Hakları Sözleşmesi'nin tarafıdır ve 18 yıl önce bu sözleşmeyi imzalamıştır ancak çocukların sosyal güvenlik hakkını içeren 26. madde; ergin olmayanların tutuklanması konusunu içeren 37. madde ve çocukların hukuki yargılanmalarına ilişkin 40. maddesine Hollanda ülkesi çekince koymuştur. Angolalı anne bir çocuğu da yanındayken kaçak yollardan Hollanda ülkesine gelir, iki çocuğu da Hollanda ülkesinde iken doğar, toplamda üç çocuğu olan annenin bir süre sonra çocukları ile beraber sokakta kalma ihtimali belirir. Bunun üzerine Hollanda devleti kadın ve çocukların geldiği ülkeye geri çevrilmesine karar verir ancak kadın geri dönme teklifini reddeder. Bu arada kadının siyasi sığınma talebi de yetkili makamlarca reddedildiğinden kadının kanuna aykırı bir şekilde ülkede bulunduğu konusunda tereddüt bulunmamaktadır. Angolalı anne her şeye rağmen devletin kadın ve çocuklara asgari yaşam standardı sağlaması gerektiğinden bahisle tedbir nafakası istemiyle devlete karşı dava açar. İlk derece mahkemesi çocuklara bakma yükümlülüğünün ailede olduğunu, annenin kendisine bakma mükellefiyetine sahip bulunduğunu, ilgili kişilerin de ülkede kaçak olduklarını belirterek nafaka talebine ilişkin davayı reddeder. Ailenin başvurusu üzerine İstinaf mahkemesi Çocuk Hakları Sözleşmesi'nin 3. maddesine dayanarak ilk derece mahkemesinin kararını bozarak davayı kabul etti ve çocuklara yönelik asgari yaşam standardı sağlayacak tarzda devletin nafaka yükümlülüğünü yerine getirmesi gerektiğini belirtti. Dava yargıtaya taşındı, yargıtay istinaf mahkemesinin kararını kadın hakları, çocuk hakları ve devletin üstün menfaatleri bağlamında ele aldı. Yargıtay İstinaf mahkemesinin kararını yerinde bularak devletin kaçak göçmenlerin ülkede olmaması yönündeki menfaati ile çocuk ve kadının asgari yaşam standardına sahip olmaları yönündeki menfaatlerinin çelişmesi durumunda çocuk ve kadınların haklarının devletin menfaatlerinden önde tutulması gerektiğini hüküm altına aldı. Bu karar hukuk zemininde bulunmayan Angolalı anne ve çocuğuna dahi asgari bir yaşam standardının sağlanması bakımından önem arz eden bir karar mahiyetinde olmakla beraber devletin asıl yükümlülüğünün ve insan ile devlet arasındaki ilişkinin nasıl tesis edilmesi gerektiğine ve yargının karar verirken hangi hakkı gözeterek karar vermesi gerektiğine dair emsal bir karar niteliğindedir. Ülkemiz yargı uygulamalarını hakların önceliği bağlamında ele aldığımızda henüz Hollanda uygulamasına eş değer uygulamalara ulaşabildiğimizi söylemek oldukça güçtür. Özellikle adli yıl açılışlarında ve yüksek yargı başkanlarının adalet akademisindeki eğitim yılı açılışlarında Devlet, laiklik, rejim söz konusu olduğunda hakim ve savcılar taraftır şeklindeki sözlerle özetlenebilecek yaklaşımı ile Hollanda Yargıtayı'nın devletin menfaatleri ile bireyin menfaatleri çeliştiğinde birey menfaatlerinin üstün tutulması gerektiğine dair yaklaşımı aradaki farklılığı göstermek bakımından önemli bir örnek konumundadır. a) Kadına karşı şiddetin önlenmesinde Hollanda mahkemelerinin rolü Kadına karşı şiddetin önlenmesinde Hollanda uygulamasında mahkemelerin işlevsel bir rolü bulunmamaktadır. Bu konudaki en belirgin görev kolluk, belediye ve özel olarak bu konu için oluşturulmuş güvenli evler (Emniyet evi) ve kadın sığınma evleri (Kriz merkezleri ikamet grubu) uygulaması tarafından yerine getirilmektedir. Güvenli evler, belediye, kadın sığınma evi ve kolluk tarafından ortaya çıkarılan bilgiler mahkemeler tarafından eğer açılmış ise ana davada

13 kullanılabilmekle beraber mahkemelerin bu bilgileri kullanma mecburiyeti olmadığı gibi bu bilgiler ışığında kadına karşı şiddetin önlenmesi noktasında işlevsel bir rolü de bulunmamaktadır. Şiddete uğradığını düşünen kadın, kadın sığınma evlerine sığınabilmektedir, geliri yoksa devlet tarafından asgari geçimini sağlamak bakımından ödenek bağlanması imkanı mevcuttur. Ekonomik kriz öncesi ödenek bağlanması daha kolay iken kriz sonrası bunun şartları oldukça zorlaştırılmıştır. Şiddete uğradığını düşünen kadın, polise müracaat ettikten sonra bu konuda alınacak ilk tedbirlere evden uzaklaştırma da dahil olmak üzere idari makam (Belediye Başkanı veya Vali) tarafından karar verilmektedir. Bu karar 10 gün süre için geçerli olmakla beraber 10'ar günlük süreler için iki kez daha uzatma yapılabilmektedir. Polis yetkilisi, belediye yetkilisi ve diğer uzmanlardan oluşan emniyet evinde şiddete uğrayan kadına yardımcı olmak için özel ekipler bulunmaktadır. Evden uzaklaştırma tedbirine uymayan eş için tutuklama kararı verilebildiği gibi cezai kovuşturmaya da tabi tutulabilmektedir. Tedbire uymayan eş hakkında tutuklama talep edilip edilmeyeceği, cezai kovuşturma sürecinin başlatılıp başlatılmayacağına karar verme yetkisi emniyet evinde oluşturulan komisyona aittir. Eşe karşı fena muamelede bulunan eş hakkında doğrudan koşulsuz ve kesin bir soruşturma, kovuşturma süreci öngörülmemektedir. Öncelikle soruşturma-kovuşturma ve cezai müeyyide olmadan eğitici, yol gösterici rehabilite edici tedbirlerle olağan şartlara dönülmesi çalışılmakta bu başarıldığı takdirde ilgili hakkında soruşturma ve kovuşturma açılmamakta, ancak bu yöntemde başarı gösterilemez ise ya da ilgilisi öngörülen eğitim proğramına riayette isteksiz davranır ise bu kez eş hakkında soruşturma ve kovuşturma başlatılmaktadır. b) Emniyet Evi (Amsterdam Emniyet Evi) Emniyet evi uygulamasının ülkemizde karşılığı bulunmamaktadır. Bu kurumun fonksiyonu aile içi şiddete uğrayan kişilere cezai tedbirler dışında tedbir uygulamak ve bu tedbirleri uygularken kurumlar arası iş birliğini sağlamak, yaş grubu çocuklarailişkin suç işlenmesini önlemeye dönük çalışmalar yapmak, 18 yaş üstü suça bulaşmış kamuoyunu rahatsız eden gruplaşma şeklindeki oluşumlarla mücadele etmektir. Emniyet evi çatısı altında iş birliği yapan kurumlar ise şunlardır: Belediye, Savcılık Teşkilatı, Polis Teşkilatı, Çocuk Esirgeme Kurumu, Bağımlılık Yaşayanlarla İlgilenen Kurumlar, Evsiz Kalanlara Yardım Eden hayır kurumları, çocukları korumak amaçlı hayır kurumları, hükümlülerin tekrar kazanılmasına yönelik çalışma yapan resmi kurumlar ve hayır kurumları, sağlık hizmetleri alanında çalışma yapan resmi ve hayır kurumlarıdır. Emniyet evi kurumsal yapısının amacı toplumdaki suçtan kaynaklanan rahatsızlıkların engellenmesi, (Basit ya da ağır suç veya kabahat nevinden tüm eylemler için geçerli), tekrar suç işlenmesinin önlenmesi ve toplum güvenliğinin sağlanmasıdır. Emniyet evi kurumsal yapısının hedef kitlesinde yaş arası suça bulaşan çocuklar, 18 yaş üstü suça bulaşmış olan kişiler, kamuoyunu rahatsız eden ve takip gerektiren suç grupları ve aile içi şiddet mağdurları bulunmaktadır. Suç işleyen çocuklara ilişkin olarak tüm bilgiler ilk andan itibaren bu kurumda toplanmaktadır. Belediye, savcılık, emniyet teşkilatı ve çocuk esirgeme kurumu ilk andan itibaren işbirliği içerisinde

14 hareket etmektedirler. Örneğin; küçük kavga (Basit yaralama niteliğindeki bir kavga) vs gibi önemsiz olan olaylar karşısında çocuk hakkında cezai kovuşturma yapılmadan önce çocuğun çocuk esirgeme kurumuna zorunlu katılımı, eğitimi gibi tedbirler alınabilmekte eğer çocuk bu tedbirlere uygun davranır ise çocuk hakkında dava açılmamakta, çocuk tedbirlere uygun davranmaz ise hakkında ceza davası açılmasına karar verilerek dosyası savcılık teşkilatına gönderilmektedir, tüm bu kararlar ise komisyon tarafından alınmaktadır. Kurumun işlevsel yönlerinden biri de herhangi bir sorun ortaya çıkmadan önce çalışma yaparak sorunun büyümeden çözülmesini sağlayabilmesidir. Örneğin Hollanda ülkesinde 16 yaşına kadar çocukların okula devam zorunluluğu bulunmaktadır, eğer çocuk okula gitme hususunda problem yaşıyorsa ve devamsızlık yapıyorsa okul idaresi tarafından bu durum emniyet evine bildirilmekte, emniyet evi uzmanları da bu devamsızlığın sebebini araştırarak çocuğun suç teşkil eden bir eylem içerisinde olup olmadığını, devamsızlığın neden kaynaklandığına dair araştırma yaparak rapor haline getirmekte bu rapor doğrultusunda çocuğun toplum bakımından tehlikeli bir hüviyete bürünmesinden önce çocuğun ıslahı sağlanabilmektedir. Aile içi şiddet vakalarında da emniyet evindeki yer alan komisyon şiddet uygulayan eşin eyleminin ağırlığına bakarak tedbir uygulanıp uygulanmayacağına, ne tür tedbir uygulanacağına, cezai kovuşturma gerekip gerekmeyeceğine karar vermektedir. c) Kadına karşı şiddet kriz merkezi (İkamet grubu) Nüfusu 16 milyon olan Hollanda ülkesinde toplumun % 45'i aile şiddet vakalarıyla karşılaşmaktadır, bu vakaların % 80'inde failler erkektir. Aile içi şiddet vakalarının % 12'si polise intikal etmektedir, polise intikal eden vakaların yalnızca % 40'ında şiddet faili hakkında dava açılmaktadır. Hollanda ülkesinde toplumun zayıf kesimlerini korumak için birçok yasa bulunmaktadır yılında kedi ve köpekleri koruma yasası, 1886 yılında hayvanları koruma yasası, 1905 yılında çocuk koruma yasası çıkartılarak yürürlüğe konulmuştur. Kadına karşı şiddet bağlamında alınan ilk tedbir 1974 yılında ilk kadın sığınma evinin açılmasıyla gerçekleşmiştir. Kadın sığınma evi açıldığında kadına karşı şiddeti engelleyen bir yasal düzenleme bulunmamaktadır. Bu durum 2002 yılına kadar devam etmiştir yılında Hollanda hükümeti emniyet adlı bir nota yayınlayarak aile içi şiddeti gündemine aldığını belirtmiş ve bu tür vakalara müdahale edeceğini bildirmiştir. Hollanda genelinde şiddete uğrayan kadına yardımda bulunma zorunluluğu olan 30 tane kurum mevcuttur, 8 sığınma evi, 2 kriz merkezi bulunmaktadır. Aile içi şiddetin mağduru erkek olunca 2 merkezde bu tür kişiler için açılmış durumdadır. Kadın sığınma evlerine müracaat eden kadınların genellikle yaş arası, ekonomik gelir durumu düşük, eğitim seviyelerinin zayıf olduğu belirlenmiştir. Aile içi şiddete uğrayan kadınların bir kısımı ise evlerinden ayrılmadan yani sığınma evlerine yerleşmeden kriz merkezinden yardım alarak (Özellikle psikolojik destek) hayatını devam ettirmektedirler. Bu tür kadınların ise eğitim seviyelerinin daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Amsterdam kriz merkezi yetkilileri 2002 yılında Amerika'ya yaptıkları inceleme gezisi sonrasında günümüzün seyahat ve iletişim olanakları karşısında gizli sığınma evi uygulamasının mümkün olmayacağını, eş ve çocukların anlatımları baz alındığında ise aile içi şiddetin tamamen yok

15 edilmesinin mümkün olmayacağına karar vermişler ve sığınma evlerinin yapılanmasını bu ilkeler ışığında yeniden gerçekleştirmişlerdir. Kriz merkezi yetkilileri yapmış oldukları incelemede aile içi şiddetin ortaya çıkmasında her iki tarafın da kusurlu olduğunu, şiddet görenin aile köklerinde şiddetin var olduğunu, evini terk eden eşin baba evinde de şiddet görmeye devam ettiğini, bunun temelinde sorunların çözümünü şiddet olmadan başaramayan kültür olduğunu belirlemişlerdir. Sığınma evlerinin yeniden yapılandırılmasındaki bu süreçte basit şiddet ve kötü muamele vakalarıyla silah ve ölüm tehdidi olan vakaların eş değer kabul edilememesine karar verilmiş, basit şiddet vakalarının mağdurlarının sığınma evlerinde, silah ve ölüm tehdidi olan vakaların mağdurlarının ise turuncu ev adı verilen gizliliği hat safhada bulunan yerlerde barındırılmaları şeklinde karar ve uygulama geliştirilmiştir. Kriz merkezleri yaklaşım olarak aile içi şiddeti ferdi bir sorun olarak değil de toplumsal bir sorun olduğu yönündeki kanaat ile ele almaktadır. Sığınma evleri ile bu sorunun çözülemeyeceği noktasından hareketle yeni çözüm yaklaşımları geliştirmişlerdir. Bu yeni yaklaşımda şiddet mağdurları yanında failleri ile görüşmeler hatta çocukların da bu görüşmelere dahil edilmesi gibi unsurlar yer almaktadır. Sığınma evleri yeni yaklaşımda gizli olan yerler değildir. Yukarıda da belirtildiği gibi ağır şiddet vakalarında (Ölüm ve silah tehdidinin olduğu vakalar) rol alan turuncu evler ise tamamen gizlilik esasına göre çalışmaktadır. Sığınma evlerinin gizli olmamasının neticesi olarak isteyen gelip buradan bilgi alabilmektedir. Örneğin eşi sığınma evine gelen kişi eşinin hangi sığınma evinde olduğunu öğrenebilmektedir. Sığınam evleri ve destek merkezleri tek çatı altında toplanmışlardır. Sığınma evine gelip sığınma talebinde bulunan şahıslara derhal sığınma evine almak yerine sorunun çözümüne yönelik tedbir ve program önerileri getirilmekte, evden destek alma teşvik edilmekte ve böylece sorunun daha kalıtsal hale dönüşmeden çözümü sağlanmaya çalışılmaktadır. Sığınma evine alınmadan önce sadece talep edenin fikrinin alınması yerine tüm aile bireylerinin fikri alınmaya çalışılmakta, şiddet uygulayanın geleceğe dair yaklaşımları uygulanacak programın belirlenmesinde gözönünde tutulmaktadır. Şiddete uğradığını ifade eden kadın bakımından ana ilke ise şiddete uğrayan kadının emniyetli bir ortama taşınması, bu emniyetli ortama taşındıktan sonra özel yaşamına devam edebileceği bir ortamın oluşturulabilmesi, toplu kalma yerine bireysel konaklama imkanı sağlanarak ferdi hayatın tüm yönleri ile devamına olanak sağlanabilmesidir. Emniyetli bir ortama kavuşturulan kadın diğer bir deyişle sığınma evine kabul edilen kadın sığınma evinde (Kriz merkezinde) 6 hafta kalma hakkına doğrudan sahip olmaktadır. Bu 6 haftalık süre içerisinde mağdurun normal hayata dönebilmesi için kriz merkezi danışmanlarınca tüm aile bireylerinin katıldığı tekil ve toplu tanıma dönemi çalışmaları yapılmaktadır. Bu çalışmalarda kadın, erkek ve çocuklar bakımından vakanın analizi yapılarak çözüm önerileri ortaya konulabilmektedir. Bu süre sonunda sorun tamamen çözülerek kadının eve dönmesi sağlanabilmekte bunun olmaması halinde alternatif uygulamalar belirlenmektedir. Bu alternatifler arasında kadının eve dönerken erkeğin evi terk etmesi, 6 ay süre ile kadının sığınma evinde kalmaya devam etmesi ve dönem içerisinde kadına rehberlik hizmeti verilmesi gibi unsurlar yer almaktadır. Kadının 6 haftalık sığınma evindeki mevcudiyeti esnasında sığınma evi uzmanlarınca aile planı hazırlanmaktadır. Bu planda kadının gündelik yaşamı bakımından emniyetli bir ortamının olup olmadığı, aile içi şiddete neden olan unsurlar, kadın ve erkeğin evliliğin devam edip etmeyeceğine yönelik fikirleri (Buna ilişki termometresi denilmektedir), çocukların da yer aldığı ortamda aile bireyleri ile yapılan görüşmeden elde edilen bilgiler, çocukların durumunun ne olacağı, ayrılık halinde eşlerin durumunun ne olabileceği gibi bilgiler ve bu bilgiler ışığında çözüm önerileri ile kimi hangi yardımların ve rehberlik faaliyetlerinin yapılacağına dair görüşler yer almaktadır.

16 Kadın sığınma evlerinde hazırlanan bu aile planlarının bir çoğunda çocukların aile içi şiddetin kaynağı olarak kendilerini gördükleri, psikolojik olarak bundan çok etkilendikleri tespit edilmiş ve ailelere aile içi şiddetin çocuklardan kaynaklanan bir sorun olmadığına yönelik çocukları aydınlatmaları hususunda rehberlik eğitimi verilmiştir. Sığınma evine müracaat eden kadının şiddet gördüğünü ispat etmesi gerekmektedir, ispat etmemesi halinde müracaatı reddedilebilmektedir. 6 haftalık inceleme esnasında müracaatın yerinde olmadığı ve şiddet iddiasının asılsız olduğu anlaşılır ise sığınma evi ile kadının bağlantısı kesilebilmektedir. İçinde silah kullanma olan ya da yaşamsal tehlike ihtimali bulunan vakalarda ilgili kadın tümüyle gizlilik esasıyla çalışan turuncu evlere (Güven evlerine) yerleştirilmektedir daha sonra güven evlerinde bulunan uzmanlar şiddete uğrayanın tabi olduğu çevrenin ileri gelenleri ile görüşerek sorunu çözmeye çalışmaktadır eğer bu çaba sonuç vermez ise ilgilinin başka bir şehre Ya da başka bir ülkeye gönderilebilmesi sağlanabilmektedir. Turuncu evlerde kalan kadınlarda güvenlik butonu olarak tabir edilen otomasyon sistemi mevcut olup kadın tehlikeye düştüğünde butona basınca polis derhal olaya müdahale edebilmektedir. Kırmızı vaka olarak adlandırılan bu tür olaylarda şiddet failinin tüm bilgileri, fotoğrafları polisin elinde mevcut tutularak yaşamsal tehlike doğuracak vakalara ivedi müdahale etme olanağı sağlanmaktadır. Kadın sığınma evlerinde uygulanan aile planı uygulaması ve metedolojisi bu güven evlerinde yani silah tehdidi ve yaşamsal tehlike bulunan vakalarda uygulanmaktadır. Sığınma evine müracaat eden ve geliri olmayan kadına günlük yaşamını devam ettirmesi için ödenek bağlanmaktadır. Ödenek bağlanması ilk bir hafta içerisinde sağlanmakta sonrasında bu 6 ay boyunca devam edebilmektedir. Kadının evine dönmesi halinde ise bağlanan ödenek kesilmektedir. Ülkemizde kadına karşı şiddetin önlenmesi bakımından alınabilecek özel tedbirler 6284 Sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun ile belirlenmiştir. Kanunun çıkarılış amacı; şiddete uğrayan veya şiddete uğrama tehlikesi bulunan kadınların, çocukların, aile bireylerinin ve tek taraflı ısrarlı takip mağduru olan kişilerin korunması ve bu kişilere yönelik şiddetin önlenmesi amacıyla alınacak tedbirlere ilişkin usul ve esasları düzenlemektir. Kanunun şiddetin önlenmesine dair faaliyetlerde esas aldığı temel kriterler ise faaliyetlerin Türkiye'nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler, özellikle Kadınlara Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye İlişkin Avrupa Konseyi Sözleşmesine, insan onuruna ve haysiyetine uygun olması adil, etkin, hızlı ve tarafsız bir şekilde yerine getirilebilmesidir sayılı Yasanın aile içi şiddet ve kadına yönelik şiddeti ele alış biçimi ile Hollanda uygulamasını kıyasladığımızda ortaya çıkan en temel farklılıklar şunlardır ; 1-Hollanda uygulaması ile ülkemiz uygulamasının en temel farklılığı mevzuatta düzenlenenlerin uygulamaya konulması hususunda ortaya çıkmaktadır. Hollanda da kadına karşı şiddetin önlenmesi bağlamında öngörülen tedbirleri işlevsel hale getirecek tüm olanaklar mevcut iken (emniyet evi- kriz merkezi- turuncu ev vs.) ülkemiz bakımından bunun olduğunu söylemek güçtür. Özellikle 6284 Sayılı Yasanın 4. ve 5. maddesinde yer alan rehberlik hizmeti, işyerinin değiştirilmesi, koruma altına alınması gibi tedbirlerin kanunda yazılı olarak mevcut olmasına karşın uygulamaya konulamadığı görülmektedir.