TURK.. MU7F.CH.ICil 75. YII.INDA CUMHURİYETİN. Turkish Museums on the 75th Anniversary of the Turkish Republic

Transkript

1 Turkish Museums on the 75th Anniversary of the Turkish Republic CUMHURİYETİN 75. YII.INDA TURK.. MU7F.CH.ICil Imp TVAİAN (ro w * IS II yy IT * hmnt jui of I mp IRAJAN ni U By Ş E N G Ü L A Y D IN G Ü N * Türkiye Cumhuriyeti nin temeli kültürdür diyen Atatürk, Cumhuriyet in ilanından sonra yeni kazılara başlanması için emir vermiş ve bu konuda uzman bilimadamlarının yetiştirilmesi için yıırtdışına öğrenciler göndermiştir. M ustafa Kenıal A tatürk believed that culture was the foundation stone o f the Turkish Republic, a n d as well as encouraging new excavations sent students abroad to study archaeology.

2 İlk Türk Müzesi nin çekirdeği, Avrupa ülkelerinde olduğu gibi bizde de bir saray bünyesinde gerçekleşmiştir. Topkapı Sarayı nda birikmiş çeşitli hediye, ganimet ve silahların Harbiye Nazırı Fethi Ahmet Paşa tarafından 1846 yılında Aya Irini de sergilenm esiyle ilk müzemiz kurulm uştur. Müze-i Humayun adını alan müzenin teşkilatlanmasında Maarif Nazırı Saffet Paşa nın gayreti büyüktür. Giderek gelişmeye başlayan müzeciliğimizde önceleri yabancı uyruklu kişiler görevlendirilmiştir. Galatasaray Lisesi nde öğretmenlik yapan Mr. E. Goold ve tarihçi, arkeolog, epigraf ve ressam olan Alman Dr. Philip Anton Dethier ( ) Müze-i Humayun Müdürlüğü görevini üstlenmişlerdir. Dr. Dethier müzeye sayısız eser kazandırmış; 1874 senesinde de eski eseflerin korunmasına yönelik bir nizamname çıkartmıştır yılında Dethier in ölümüyle Osman Hamdi Bey, Müze Müdürlüğü ne getirilmiştir. Avrupa ya hukuk eğitimi yapmaya giden Osman Hamdi Bey, Paris te sanat ortamına The nucleus of Turkey s first museum was collections o f gifts, spoils of ivar and weapons that amassed in Topkapi Palace over the centuries. This transitioji from palace-collections to museum is a pattern that can be seen in Europe, too. In 1846 War M inister Fethi Ahmet Pasa decided that these objects would be of interest to the public, and had them displayed in the form er B yzantine Church of St. Eirene. Minister of Education Saffet Paşa also took a close interest in the Imperial Museum, as it was called. Subsequently Mr E. Goold, a teacher at Galatasaray High School, became director o f the museum, followed in by the German historian, archaeologist, epigraphist and painter Dr Philip Anton Dethier. Dr Dethier expanded the museum collections with innumerable new objects, and at his instigation legislation concerning the conservation of antiquities was passed in Upon 92 S K Y L IF E EKİM j~. O C T O B E R

3 girmiş, ünlü hocalardan ders almıştır. Yurda döndüğünde de, edindiği kültür birikimi ve bilgisini, ülkesinin hizmetine sunmuştur. Ressam ve müzeci Osman Hamdi Bey, gerçek anlamda bir müze binası yapılması için uğraşmış ve bugünkü İstanbul Arkeoloji Müzesi nin ilk kısmını 1899, ikinci kısmını 1903 ve üçüncü kısmını da 1908 yılında bitirerek ziyarete açmıştır. Asar-ı Atika (Eski Eserler) Nizamnamesi n i 1883 yılında yeniden düzenleyerek, eski eserlerin yurt dışına çıkarılmasını önlemiş; İlk Vilayet Müzelerini oluşturan Selanik, Sivas, Bursa ve Konya da eser depoları kurmuştur. İlk Türk bilimsel kazılarını başlatmış, Nemrut Dağı, Lagina Hekate Tapınağı, Sidon (Sayda) gibi yerlerde yaptığı kazılarda elde edilen eserleri İstanbul Müzesi ne getirerek müzeyi zenginleştirmiş ve burayı bir İmparatorluk Müzesi haline getirmiştir. Bu çalışmaları, ona Türk Müzeciliğinin kurucusu Unvanını kazandırmıştır. Osman Hamdi Bey in öncü nitelikteki bu çalışm aları, Cumhuriyet ten Önceki Türk Müzeciliği Dönemi ni oluşturur. 152 yıllık bir geçmişe sahip olan Türk Miizecili- Dethier s death in 1881, the Turkish painter Osman Hamdi Bey succeeded him as director. Osman Hamdi Bey had gone to Europe as young man with the intention o f studying law, hut instead studied art at the studios of several famous artists in Paris. As director of the Imperial Museum he pressed for the construction of a new museum building, the present Istanbul Archaeological Museum. The first section o f this building was opened to the public in 1899, the f second section in 1903, and the j* third section in The regulations relating to antiquities were revised in 1883 to prevent the removal of antiquities from the country, and warehouses for storing antiquities were established in Salonika, Sivas, Bursa and Konya, form ing the nucleus fo r future provincial museums. Osman Hamdi Bey also led the first scientific Turkish excavations at Mount Nemrut, the Lagina Temple of Hecate, Sidon, and other ancient sites, and their finds were brought back, to Istanbul and placed in the y Imperial Museum. For these I reasons Osman Hamdi Bey = is regarded as the father of i Turkish curatorship. 94 S K Y L IF E EKİM O C T O B E R

4 ğinin ilk 77 yılı Osmanlı İmparatorluğu döneminde geçmiştir. Cumhuriyetin ilanıyla, ulu önder Atatürk ün müzeciliğimizin gelişmesinde büyük yardım ve destekleri görülür. Türkiye Cumhuriyeti nin temeli kültürdür diyen Atatürk, yeni kazılara başlanması için emir vermiş ve bu konuda uzman bilimadamlarının yetiştirilmesi için yurtdışına öğrenciler göndermiştir yılında başlatılan Ahlatlıbel kazılarına katılmış, 1935 yılında R. O. Arık ve H. Z. Koşay tarafından yapılmakta olan Alacahöyük kazılarıyla yakından ilgilenmiştir. Yurt sathında müzelerin yaygınlaştırılması için emirler vermiş, müzeleri eser açısından zenginleştiren arkeolojik kazıların çoğalmasına destek vererek, yurtiçi ziyaretlerinde eski eserlerle bizzat ilgilenmiştir. Atatürk ün çizdiği yolda ilerleyen müzecilik hareketi, Cumhuriyet rejimi boyunca büyük ilerlemeler kaydetmiştir. Cumhuriyetimizin 75. yılını kutladığımız bugün, ilçelere kadar yayılmış (Kültür Bakanlığı na bağlı) 160 müzede, iki milyon beşyüzbin civarında eser sergilenmektedir. Önceleri merkez müzelerde (İstanbul Arkeoloji, Ankara Anadolu Medeniyetleri, İzmir, Adana Bölge Müzeleri gibi) toplanan eserlerin olağanüstü artışı nedeniyle, her eser artık kendi bölgesinin müzesine gitmektedir. Örneğin, Anadolu nun merkezindeki şehirlerimizden Kayseri Müze sinin temelleri, Kayseri Lisesi nde toplan- With the founding of the Turkish Republic in 1923, Turkish museums received a new boost, since Mustafa Kemal Atatürk believed that culture was the foundation stone of the state. He encouraged new excavations, and sent students abroad to study archaeology. He personally visited the Ahlatlibel excavation site in 1933, and took a close interest in the excavations of Alacahôyük, a prehistoric settlement of key importance with respect to the early Hittites in particular. New museums were opened around the country to house the huge quantities of finds, since Turkey is a land which has been home, often simultaneously, to many different peoples and cultures over the millenia. Today there are 160 museums under the auspices of the Ministry of Culture across the country, containing around two and a half million objects. Kayseri Museum, for instance, began life is a small collection ofpottery and figurines in Kayseri High School, gradually growing into a major provincial museum with finds from the Assyrian colony settlement at Kiiltepe, and later on from excavations of the Syro-Hittite sites of Gôllüdag and Arslantepe. Purchases have also swelled the collection, which includes many rare objects from the Assyrian colonies which thrived in Anatolia around 2000 BC. Ephesus Museum in Selçuk is devoted entirely to 96 S K Y L IF E EKİM OCTOBER

5 m ı ş bazı çanak çömlek ve idollerle atılmış, Kultepe kazıları sayesinde gelişmiştir. Daha sonraları Kayseri içinde yapılan sondajlar, Göllüdağ ve Arslantepe kazılarında elde edilen çeşitli buluntular ve satın alma yoluyla zenginleşen müze, bugün MÖ 2000 li yıllarda Asur Kolonilerinin A nadolu da bıraktıkları izleri gösteren nadir eserlerle doludur. Efes Müzesi tamamen Efes Antik kenti kazılarının hediyesidir. Bergama Müzesi de aynı şekilde oluşmuş ve klasik arkeologlar için muhteşem bir örnek konumuna gelmiştir. Bodrum da ülkenin tek sualtı müzesi yer almaktadır. Son yıllarda tekrar kazılarına başlanılan dünyanın en eski kentlerinden biri olarak tanınan Neolitik (Cilalı Taş Devri) kent Çatalhöytik de de küçük bir müze oluşturulmaya başlanmıştır i yıllarda yapılan kazılar sonucunda ele geçen ve aralarında dünyadaki en eski duvar resimleri ve kabartmalarının da olduğu tüm arkeolojik malzemeleri, Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi ve Konya Müzeleri koleksiyonlarına gönderilen Çatalhöyük, ayrıca ana tanrıça heykelcikleri ile de bilim dünyasını kendisine hayran bırakmıştır. Yeni kazılar sonucunda ele geçecek malzemenin artık yerinde korunarak sergilenecek olması modern müzecilik açısından önemlidir. Yerinde korunarak izleyiciye sunulan eserler bilgilendirme açısından çok daha yararlıdır. Bu tip müzelere bir örnek de, VI. yüzyıldan kalma Bizans Büyük Saray mozaiklerinin sergilendiği, İstanbul Büfin d s from Ephesus itself\ like Bergama Museum, which contains fin d s from ancient Pergamum and is a focal point fo r classical period archaeology. The w orld s first museum of nautical archaeology is in Bodrum, a showplace for finds from ancient wrecks covering several thousand years discovered in the coastal waters of the region. Çatalhôyük, the most celebrated Neolithic site of western Asia and one of the earliest known cities ever discovered ( BC), is soon to have its own small museum. Finds from Çatalhôyük, where the world s oldest wall paintings and reliefs were found in the 1960s, were sent to the Museum of Anatolian Civilisations in Ankara and to Konya Museum. Among them are figurines of the mother goddess which attracted considerable excitement in the academic world. The museum will enable finds from new excavations to be exhibited on the site, which adds to its interest for visitors and is one of the aims o f modern museum curatorship. Another museum of this type is the Istanbul Great Palace Mosaics Museum, where the mosaics of the Byzantine Great Palace are exhibited. Most of Turkey s museums are archaeologically oriented, although they often also include sections on ethnography, anthropology, geology, botany and so on. In addition there are openair museums in areas of both natural 98 SKYL1FE EKİM O CTOBER 1998

6 yük Saray Mozaikleri Müzesidir. Ülkemizdeki m üzelerin çoğunluğunu halen, arkeoloji ağırlıklı bilim müzeleri oluşturmaktadır. Genellikle arkeoloji müzelerinin bazı bölüm leri e t nografya, antropoloji, jeoloji, botanik gibi konulara ayrılm aktadır. Bilim müzelerinin yanında, doğal ve tarihî oluşumların açıkta sergilendiği açıkhava müzeleri (Göreme, Zelve, Yesemek.Yazılıkaya Açık Hava Müzeleri), sanat müzeleri (resim-heykel, yazma eserler), teknoloji müzeleri (haritacılık, sanayi), özel kişilere ait müzeler, üniversite ve belediye müzeleri de müzeciliğimize katkıda bulunmaktadır. Son yıllarda yapılan çalışmalarla modern müzecilik yolunda hayli mesafe alınmıştır. Modern sergileme tarzları ve kullanılan yeni teknolojik denemeler sayesinde, müzeleri izleyiciye yaklaştıran çağdaş anlayış; üst üste kazanılan Avrupa da Yılın Müzesi ödülleri (Antalya, Ankara Anadolu Medeniyetleri, İstanbul Arkeoloji, Bodrum Sualtı, İzmir Efes Müzeleri gibi) Türk M üzeciliğinin k a t e 11 i ğ i mesafeyi göstermektedir. Avrupa da hukuk eğitimi yapan, ressam ve müzeci Osman Hamdi Bey ilk bilimsel kazdardan gerçek anlamda bir müze binasının kuruluşuna kadar birçok alanda yürüttüğü çalışmalarla Türk müzeciliğinin kurucusu Unvanını kazanmıştır. / Osman Hamdi Bey was a painter and curator who became director of the Imperial Museum 0, He led the first scientific Turkish excavations and instigated legislation prohibiting the removal of antiquities found in Turkey. and historic interest, such as the Göreme, Zelve, and Yesemek museums, art museums (painting and sculpture, and m anuscripts), technology museums (cartography and industry), private museums, university and municipal museums. Turkish museums have made considerable progress in recent years, introducing modern exhibition methods and new technology which provide a greater degree of interaction between the exhibits and visitors, so arousing more interest, and by putting the exhibits in context are more informative. Turkish museums have won the European Museum of the Year prize several times in recent years, Antalya Museum, the Museum of Anatolian Civilisations, Istanbul Archaeological Museum, Bodrum Museum o f Nautical Archaeology, and Ephesus Museum being among them. A visit to any of these museums shows how much progress museums in Turkey have made today, from being mere systematic collections of objects to presenting a documentary of life and culture in the past. * Şengiil Aydıngiin, arkeolog ve sanat tarihçisi. * Şeııgûl Aydıngiin is an archaeologist and art historian. 99 S K Y L IF E EKİM --J ^. O C T O B E R Taha Toros Arşivi *