YENi DÖNEM YENi ANAYASA

Transkript

1 23. ABANT PLATFORMU TOPLANTISI YENi DÖNEM YENi ANAYASA ÇALIŞTAY 30 NİSAN - 1 MAYIS 2011 BOLU

2

3 23. Abant Platformu Toplantısı YENİ DÖNEM YENİ ANAYASA Temel İlkeler, Yöntem ve Süreçler

4 Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları Abant Platformu Toplantısı: 23 Yayımlanan görüşlerin sorumluluğu görüşü bildirene aittir, Abant Platformu nun veya Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı nın ya da editörlerin görüş ve düşüncelerini yansıttığı şeklinde yorumlanamaz. Kitabın tüm yayın hakları Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı na aittir. Önceden izin alınmaksızın tamamen veya kısmen herhangi bir şekilde basılamaz veya çoğaltılamaz. Kaynak göstermek kaydıyla alıntı yapılabilir. Editör: Onur Atalay Tasarım: Yüksel Yücel Sayfa Düzeni: Ahmet Kahramanoğlu

5 İCİNDEKİLER 23. ABANT PLATFORMU TOPLANTISI YENİ DÖNEM YENİ ANAYASA TEMEL İLKELER, YÖNTEM VE SÜREÇLER... 7 AÇILIŞ KONUŞMALARI... 9 Faruk Mercan (Abant Platformu Genel Sekreteri)... 9 Prof. Dr. Levent Köker (Abant Platformu Dönem Başkanı)... 9 BİRİNCİ OTURUM; YENİ ANAYASANIN FELSEFESİ VE TEMEL PRENSİPLERİ...25 Mete Tunçay... Atilla Yayla... Murat Belge... Osman Can... Müzakere İKİNCİ OTURUM: YENİ ANAYASA İÇİN MÜZAKERE SÜRECİ Mümtazer Türköne... Fuat Keyman... Yücel Sayman... Cafer Solgun... Mehmet Uçum... Müzakere ÜÇÜNCÜ OTURUM: TÜRKİYE NİN SİYASAL SİSTEM SORUNLARI Mehmet Altan... Nur Uluşahin... Levent Korkut... Yavuz Atar... Serap Yazıcı... Müzakere DÖRDÜNCÜ OTURUM: DÜNYADAN ANAYASA DENEYİMLERİ Eser Karakaş... Levent Köker... Ersin Kalaycıoğlu...

6 Akın Özçer... Mehmet Emin Aktar... KAPANIŞ VE DEĞERLENDİRME OTURUMU FOTOĞRAFLAR

7 23. Abant Platformu Toplantısı YENİ DÖNEM YENİ ANAYASA Temel İlkeler, Yöntem ve Süreçler

8

9 AÇILIŞ KONUŞMALARI Faruk Mercan (Abant Platformu Genel Sekreteri) Çok değerli misafirler, kurulduğu 1998 yılından bu yana ülke gündemine oturan toplantılar düzenleyen Abant Platformu nun yeni dönem yeni anayasa başlıklı 23. toplantısına hoş geldiniz. Bu toplantımız aynı zamanda Mehtap televizyonundan canlı olarak yayınlandığı için, Televizyonları başında bizleri izleyen değerli izleyicilerimize de iyi günler diliyoruz. Ayrıca yoğun seçim kampanyasına ara vererek bu toplantımızı onurlandıran, yeni dönem yeni anayasa toplantımıza katılan Avrupa Birliği Bakanı ve Baş Müzakereci Sayın Egemen Bağış a ve Bolu Valisi Sayın İbrahim Özçimen e de hoş geldiniz diyoruz. Açılış konuşması yapmak üzere Abant Platformu Dönem Başkanı Sayın Prof. Levent Köker Bey i kürsüye davet ediyorum. Prof. Dr. Levent Köker (Abant Platformu Dönem Başkanı) Sayın Bakan, Sayın Vali, Abant Platformu yeni dönem yeni anayasa toplantısının değerli katılımcıları, çok kıymetli basın mensupları, hepinize bu toplantımıza teşrif ettiğiniz için çok teşekkür ediyorum. Malum anayasa sorununu epeydir tartışıyoruz. Neredeyse 1982 anayasasının kabulünden beri bu anayasayla ilgili sorunlarımız var, o sorunların kısmi değişikliklerle çözülemediği de bu zaman zarfında gerçekleştirilmiş olan hafızam beni yanılmıyorsa 16 anayasa değişikliği tarafından da kanıtlanmış oluyor, çünkü bu kadar çok ve kapsamlı sayılabilecek değişikliklere uğramış olmasına rağmen 82 anayasasından kaynaklanan sorunlarımız devam ediyor ve çok temelde bazı sorunlar da bu gün kendisini daha net bir biçimde hissettiriyor. O yüzden galiba bu gün geldiğimiz noktada 2007 sürecinden biraz daha

10 10 ABANT PLATFORMU / YENİ DÖNEM YENİ ANAYASA farklı olarak ana muhalefet partisinin de artık kabul ettiği bir durum olarak Türkiye nin yeni bir anayasaya ihtiyacı olduğu konusunda bir mutabakat tesis edilmiş durumda. Bu bir bakıma sevindirici ve umut verici bir durum; fakat Türkiye nin yeni bir anayasaya ihtiyacı olduğu konusundaki mutabakatın biraz ötesine geçip bu anayasanın nasıl bir anayasa olması gerektiği konusunda düşünmeye başladığımızda bu mutabakatın biraz zayıflamaya başladığını görüyoruz. Zayıflamaya başlarken aslında belki gene mutabakat devam ediyor gibi görünüyor, çünkü herkes sivil demokratik, özgürlükçü bir anayasadan bahsediyor. Fakat bu terimlerin içini de doldurmaya başladığımızda asıl mutabakatın zayıfladığı yer de galiba orası oluyor. Ben sivil anayasa sözcüğünden yurttaşların hem yazarı hem sahibi olduğu bir anayasayı anlıyorum. Yani bu anayasayı yurttaşlar yazarsa ve dolayısıyla kendi yazdıkları anayasaya sahip çıkarlarsa bu yurttaşların anayasası anlamında sivil olur, dolayısıyla zaten böyle bir anayasanın demokratik olmama ihtimali de pek yoktur. Ama bunun ötesine geçip bu biraz tabii yurttaşların bir anayasayı nasıl yazacağı konusunda bizi biraz anayasa yapma usulüyle ilgili konuşmaya sevk eden bir durum. Ben onunla ilgili çok fazla bir şey söylemeyeceğim. Esasen çok uzun da konuşmak ve sabrınızı da taşırmak istemiyorum. Ama bir iki noktaya temas etmeme lütfen izin veriniz. Türkiye nin anayasa sorunu, aslında anayasasının şu anda bundan önceki anayasalarda da öyleydi, ama 82 anayasası bunu iyice belirginleştirdi ve mevzuatla da tahkim etti. Yani yasalar ve diğer pozitif hukuk normlarıyla da pekişen bir özelliği var. Bu doğrudan kestirmeden söylemek gerekirse milliyetçi bir anayasa, dolayısıyla hem başlangıç bölümünde hem ikinci maddesinde Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının nasıl milliyetçi bir anayasa olduğu zaten vurgulanıyor. Ve bunun için temel hak ve hürriyetlerle ilgili mesela din ve vicdan hürriyetini düzenleyen 24. maddedeki zorunlu din dersleriyle ne bileyim 42. maddedeki eğitim hakkı meselesinde ana dilde eğitim hakkını sadece Türkçe diliyle sınırlandıran hükümle beraberinde 136. maddede Diyanet İşleri Reisliğine milletçe dayanışma ve bütünleşme hedefiyle çalışan bir kurum olma görevini anayasa olarak vermiş olmasıyla falan bu çok pekişen bir husus. Milliyetçi bir anayasa olmanın bir yük getirdiği görülüyor ve bu yük aslında, klasik anlamda anayasalardan beklenen, devlet organlarının teşkilatlanmasını düzenlemek ve temel hak ve hürriyetleri güvence altına almak gibi özelliklerin ötesinde, bir de bir milli kimlik oluşturmak ve bunu devlet eliyle yapmak şeklinde bir ekstra bir yük getiriyor anayasaya. Ve bu yük Türkiye gibi çok farklı düzeylerde etnik dinsel, mezhepsel ve daha geniş anlamda inançsal özellikleriyle bölünmüş ve bu anlamda çoğulcu bir yapıya

11 ABANT PLATFORMU / AÇILIŞ KONUŞMALARI 11 sahip olan toplumda homojen bir millet yaratma ve bunu da devlet eliyle, siyasal iktidar aracılığıyla yapmaya kalkışma anlamında çok ağır bir yük ve bu yükü Türkiye Cumhuriyeti Anayasası doğrultusunda ortaya çıkan siyasi mekanizmaların da taşıyamadığı aşikar. Dolayısıyla Kürt sorunu başta olmak üzere Alevi sorunu ve buna bağlı olan diğer toplumsal kimlik, gayri Müslimlerin sorunları, kadın erkek eşitsizliğinden kaynaklanan sorunlar, sınıfsal temelde karşımıza çıkan problemler. Bunların hepsinin böyle bir homojen millet yaratma amacını güden ve ona göre örgütlenmiş bir ağır anayasa yükü altında taşınamadığı ve kaldırılamadığı çok açık. Dolayısıyla galiba Türkiye nin yeni anayasayı yeni dönemde düşünürken asıl cebelleşmek durumunda kalacağı önemli mesele bu milliyetçi anayasayı nasıl tasfiye edeceği meselesi. Bu çünkü sadece başlangıç bölümünü ve 2. maddedeki devletin niteliklerini belirleyen maddenin yeniden yazılımını değil, Diyanet İşleri Başkanlığı gibi kurumların yeniden düzenlenmesi değil, egemenliğin formülasyonunu dahi yeniden düşünmemizi gerektiriyor. Örneğin egemenlik Türk milletine aittir sözünü belki de egemenliğin Türkiye halkına ait olduğu şeklinde yeniden düşünmeye başlamamız veya çalışmamız gerekiyor. Çünkü Türk milleti sözcüğünün referansının en azından bu ülkede yaşayan pek çok insan için etnik bir referans olduğu artık gayet açık bir biçimde ortadadır. O yüzden anayasasının 1. maddesindeki vurguyu egemenliğe de taşımak ve Türkiye devleti bir Cumhuriyettir ifadesindeki Türkiye tabirini egemenliğe de teşkil etmek ve egemenlik kayıtsız şartsız Türkiye halkınındır demek daha doğru. Bu hem kendi çoğulculuğumuzu kapsayabilecek yeni bir düşünce temeli oluşturacaktır. Hem de aynı zamanda hedeflediğimiz Avrupa Birliği çerçevesinde bize önemli bir açılım imkânı verecektir. Çünkü ulusal bir devlet anayasası yapmaktan vazgeçerek aslında ulus üstü bir birliğe girme hedefinde de çok önemli bir temel adım atmış olacağız. Fakat bunu yapabilme imkânımız gerçekten var mıdır, o konuda çok fazla iyimser olmadığımı da eklemeliyim. Umarım pek çok siyasi tahminimde olduğu gibi bunda da yanılırım. Hepinize beni dinlediğiniz için çok teşekkür ediyorum. Tekrar hoş geldiniz,umarım verimli ve güzel bir toplantı olur, her zaman olduğu gibi. Çok teşekkürler, sağ olun. Faruk Mercan: Sayın Prof. Levent Köker e çok teşekkür ederiz. Şimdi yine bir açılış konuşması yapmak üzere Sayın Prof. Ergun Özbudun Bey i davet ediyoruz. Prof. Dr. Ergun Özbudun: Sayın Bakanım, değerli izleyiciler ben 1982 anayasasından niye bir an evvel kurtulmamız gerektiği hakkında artık klasikleşmiş

12 12 ABANT PLATFORMU / YENİ DÖNEM YENİ ANAYASA sözlerle işe başlamak istemiyorum. Bunu binlerce defa biz söylemekten bıktık, her halde dinleyenler de dinlemekten bıktı. Fakat geldiğimiz nokta ilginç. Levent Bey in de değindiği gibi bu gün artık 1982 anayasasının devamını savunan kimse yok. Bu artık şık bir beyan olmaktan çıktı. Onun için aslında kalbinin derin köşelerinde 1982 anayasasını muhafaza etmek isteyenler dahi yeni bir anayasa kelamını kullanıyorlar. Eğer içten hissettikleri bu olmasa bile, biz size böyle bir söylemi kullanmayı daha siyaseten verimli ve olumlu buluyoruz. Dolayısıyla anayasa vaadi iktidardan bütün muhalefet partilerinden ve bütün düşünce sahiplerine kadar yaygın bir durum. Ancak şairin dediği gibi, cümlenin maksudu bir ama rivayet muhtelif, acaba yeni anayasadan ne anlıyoruz? Acaba yeni anayasa dediğimizde mevcudun üç beş rötuşla pişirilip tekrar önümüze sunulmasını mı anlıyoruz? Mesela dokunulmazlıkları kaldıralım, bir iki rötuş daha yapalım, gerisi pekala bize kafi gelir mi diyoruz? Yoksa hakikaten bu anayasanın gerçekten yeni, gerçekten demokratik, gerçekten sivil olmasını mı arzu ediyoruz? Burada tabii bu genel beyanların anlayışının daha somut önerilerle doldurulması lazım. Biliyorsunuz ki son aylarda iki önemli sivil toplum kuruluşunun anayasa çalışmaları oldu. TÜSİAD ın ve TESEV in, bu kamuoyuna da büyük ölçüde yansıdı. Özellikle TÜSİAD raporundaki değiştirilemez maddelere ilişkin öneriler bildiğiniz gibi büyük bir fırtına kopardı. Türkiye yi nereye götürmek istiyorsunuz, bölmek mi istiyorsunuz, şeriatı mı getirmek istiyorsunuz gibi çok zarif hitaplara muhatap oldu. Fakat onun dışında her iki çalışma gurubunun da olmazsa olmaz olarak gördüğü bir takım alanlar var. Bunlar Sayın Köker in de değindiği kısaca üç başlık altında toplanabilir. Biri kimlik sorunu ki en üst düzeyinde elbette Kürt sorunu yatmaktadır. İkincisi din devlet ilişkileri ya da genel anlamda din ve vicdan hürriyeti sorunudur. Üçüncüsü de, sivil asker ilişkileri, silahlı kuvvetlerin sivil gözetim ve denetimi. Dolayısıyla da askeri vesayetten tasfiye edilmesi sorundur. Tabii bu başlıkların altına girmeyecek ve gene değiştirilmesi gereken pek çok başka husus vardır, ama ben esas itibariyle her iki çalışmanın da bel kemiğini teşkil etmiş olan bu üç boyut üzerinde durmak istiyorum. Eğer yeni anayasa hakikaten bu üç sorunla cesaretle karşı karşıya gelmeyecekse ve cesaretli reformlarla Türkiye demokrasisini hakikaten evrensel demokratik normlar düzeyine çıkarmayacaksa, o zaman hakikaten bu çabaya hiç girişmeye gerek yok, bazılarının istediği fakat ifade edemediği gibi üç beş kozmetik değişiklikle bu işi götürürüz. Eğer gerçekten demokratik, sivil ve yeni bir anayasa istiyorsak da bu sorunlara makul ve demokratik çözümler bulmak zorundayız. Bunlardan ilkini kimlikler başlığı altında ifade ediyoruz.

13 ABANT PLATFORMU / AÇILIŞ KONUŞMALARI 13 Tabii Türkiye de kimlikler sorununun en yakıcı durumda olanı, en el yakanı Kürt sorunudur. Ama onun dışında da diğer kimliklerin ifadesine ilişkin engeller zorluklar vardır. Bunların arasında elbette toplumumuzun önemli bir kesimini teşkil eden Alevilerin sorunları önemli bir yer işgal etmektedir. Bu gün maalesef çok küçük bir azınlık mertebesine indirilmiş olmakla beraber cumhuriyet politikaları yüzünden gayrı Müslimlerin ciddi ifade, ibadet, vicdan hürriyeti sorunları vardır. Velhasıl Türkiye ciddi kimlik sorunlarını bu anayasa yapımı süreci içerisinde karşısına almak ve bunlarla cesaretle hesaplaşmak zorundadır. Sayın Köker in de belirttiği gibi Cumhuriyetin temel ideolojisi ve bunu daha da abartılı biçimde ortaya koyan 1982 darbe anayasası özünde çoğulcu olan bir topluma tek tip bir vatandaşlık ve kimlik dayatmaya çalışmıştır. Kürt sorunu konusundaki inkar politikası çok yakın zamanlara kadar devam etmiş. Ancak son senelerde bu konuda bazı açılımlar görüyoruz. Önemli açılımlar fakat bunlar da toplumun bazı kesimlerinden öyle bir tepkiyle karşılandı ki, biliyorsunuz oldukça mütevazı nitelikte başlayan Kürt açılımında bir duraklama husule geldi. Bunun tabii anayasaya 1982 anayasasına yansıyan pek çok hükümleri var. Bir örnek kimlik, bir örnek vatandaşlık kavramı. Elbette başlangıcından tutun pek çok maddesine yansıyan Türklük, Türk kimliği, Türklüğün tarihi ve manevi değerleri ve Türk devleti, Atatürk milliyetçiliği muhtelif yerlerde tekrarlanmaktadır. Bütün bunlar tek parti döneminde de tanımlandığı gibi dil, kültür ve ideal birliğine sahip bir toplumu içermektedir. Daha doğrusu böyle bir toplumu devlet eliyle devlet iktidarını kullanarak imal etmeyi içermektedir. Burada ne kadar netice alındığı önümüzdeki manzaradan anlaşılabilir. Bu tür asimilasyonist politikalar netice vermemiştir, vermiş olsaydı bu gün karşılaştığımız çok ciddi sorunlarla karşılaşmazdık. Çünkü bu yapay bir gayret olmuştur, özünde çoğulcu olan bir topluma tek tik bir elbise giydirme gayretinden meydana gelmiştir. Dolayısıyla yeni anayasada Türk milliyetçiliği çağrışımı yapan ya da bunu açıkça ifade eden referansların tümüyle kaldırılması, etnik bakımdan tarafsız ve belli bir etnik çağrışım yaptırmayan bir vatandaşlık tanımının kabul edilmesi, gerek TUSİAD çalışmasında gerek TESEV in çalışmasında üzerinde ağırlıklı olarak durduğumuz konulardan biri olmuştur. Burada anayasa konusunda neler yapılacağı aşağı yukarı malum, daha doğrusu neler yapılması gerektiği, bunu biliyorum. Dolayısıyla bu konuda fazla ayrıntıya girmek istemiyorum. Vatandaşlık tanımından etnik çağrışım yaptıran ifadenin çıkarılması, eğitime ilişkin 42. maddenin diğer anadillerin öğretimine veya bu dillerde eğitime imkân verecek şekilde değiştirilmesi, dibac den ve ikinci maddeden Türk

14 14 ABANT PLATFORMU / YENİ DÖNEM YENİ ANAYASA milliyetçiliği, Atatürk milliyetçiliği gibi gene hem bir etnik milliyetçilik çağrıştıran hem de bir resmi ideoloji anlamı taşıyan ifadelerin çıkarılması ve buna uygun olarak birçok temel mevzuatımızda mesela Milli Eğitim Temel Kanunu nda ve Yükseköğrenim Kanunu nda mevcut olan gene gençlerimizi, çocuklarımızı resmi ideoloji doğrultusunda yetiştirmeyi bu kurumlara bir görev olarak yükleyen ifadelerin tasfiyesi ilk nazarda akla gelen hususlardandır. İkinci bir temel boyut din ve devlet ilişkileri ve din ve vicdan hürriyeti sorunudur. Buralarda Cumhuriyetin ideolojisi laiklik adı altında fakat laikliğin evrensel tanımından son derece uzak bir anlayışı teşkil ve empoze etmiştir. Evrensel anlamıyla laiklik elbette demokrasinin olmazsa olmaz bir şartıdır. Teokratik bir demokrasi ne teorik olarak tasavvur edilebilir ne de pratikte herhangi bir örneği mevcut. Evrensel anlamıyla laiklik hemen hemen bütün gelişmiş demokrasilerde mevcut olan laiklik kanunu için devletin din ve inanç bakımından tarafsız ya da nötr olmasıdır. Yani bütün dinlere, bütün mezheplere bütün inanç gruplarına ve tabiatıyla bu arada inançsızlığa karşı da eşit mesafede bulunması bu kriterlere göre vatandaşları arasında ayrımcı bir muamele yapmaması devlet iktidarını ve devletin mali kaynaklarını kullanarak toplumu belli bir dine inanmaya ve o dinin icaplarını yerine getirmeye zorlamaması ve nihayet bazı istisnalar olmakla birlikte batı laikliğinin temel unsurlarından biri din ve devlet işleri gören kurumların birbirinden ayrılığıdır. Türkiye de bu evrensel tanıma ne derece uygun bir laiklik anlayışı vardır, bunun artık açık kalple ve ciddiyetle tartışılması gerekir. Türkiye deki laiklik anlayışı dinin sosyal ve kamusal görünürlüğünü reddeden, onu ancak bireysel vicdanlara ve kendi evinize ya da mabedinizin duvarları arasına hapsetmeyi amaçlayan bir nevi pozitivist ideoloji niteliğinde gelişmiştir. Bu Anayasa Mahkememizin birçok kararına da yansımıştır yılında Anayasa Mahkemesinin türban konusunda verdiği karar bu konuda ibret verici bir örnektir. Pozitivizmin kurucusu Auguste Comte da okuyabilseydi bu kararı, herhalde son derece mutlu olurdu yani yüz sene sonra bu kadar ateşli taraftarlarının olduğunu görmekten. Çünkü burada mesela laiklik, insan uygarlığının ulaştığı en son nokta, insanca yaşamanın şartı, her şeyin bilim ve akıl doğrultusunda yapılmasının, hareket edilmesinin çağdaş yaşamın bir zorunlu unsuru haline geldiği gibi tamamen pozitivist felsefenin çok ateşli bir ifadesi ile oluşan bir karar. Başka kararları da var, ben tipik olması itibariyle bu demin arz etmeye çalıştığım Batılı anlamda, evrensel anlamda bir laiklik tanımı değil. Dolayısıyla burada da kimse laiklikten vazgeçmek istemiyor Türkiye de.

15 ABANT PLATFORMU / AÇILIŞ KONUŞMALARI 15 Bu gün Türkiye de şeriata dayalı bir devlet kurmak isteyen gruplar son derece marjinal gruplardır. Sayın Ali Çarkoğlu ve Sayın Binnaz Toprak gibi bu gün CHP adayı, başarılar diliyorum eski bir meslektaşım olarak, onların 2007 yılında değişen Türkiye de din toplum ve siyaset adlı güvenilir araştırmalarında Türkiye de ancak % 8 kusur bir denekin bir şer i devlete taraftar olduğunu göstermiştir ki, orada bile eğer daha ayrıntılı sorular sorulsaydı bu rakam düşerdi. Kaldı ki bu rakam da düşme eğilimindedir çünkü 1990 ların ortalarında yapılan kamuoyu araştırmalarında % 20 ler civarında hatta % 20 lerin biraz üzerinde çıkıyordu de bu rakamın % 8 küsura inmiş olduğunu görüyoruz. Aynı araştırma bu gün tekrarlansa benim inancım daha da düşeceği yolundadır. Dolayısıyla Türk toplumunun laiklikle de demokrasiyle de bir sorunu yoktur. Bunun harici koruyuculara da ihtiyacı yoktur. Türkiye halkı bunu kendisi korumasını bilir, çünkü bu değerleri paylaşmaktadır. Üçüncü bir husus, sivil asker ilişkileri ya da Silahlı Kuvvetlerin demokratik gözetim ve denetimi sorunudur ki, önümüzdeki anayasa çalışmaları bunu da en üst önceliklerinden biri haline getirme mecburiyetindedir. Gerçi bu konuda 2001 den başlayarak 2004 ve özellikle 2010 anayasa değişiklikleriyle devam ederek önemli reformlar yapıldı. Fakat gene de iç ve dış bütün objektif gözlemcilerin vardığı sonuç, Türkiye deki asker sivil ilişkilerinin bu ilişkilerin demokratik modeline uymadığıdır. Türkiye de Silahlı Kuvvetlerin sahip olduğu ayrıcalıklar ve özerklik alanları hiçbir Batı demokrasisiyle kıyaslanabilecek nitelikte değildir. Gene Türkiye de mevcut olan 2010 anayasası değişikliği kısmen hafifletilen ve halen de mevcut olan yargıdaki iki başlılık, yani bir yanda sivil yargı bir yanda askeri yargı ve her ikisinin de üst mahkemeleri var. Yani onun ötesinde gidebileceğiniz bir merci yok. Bu da hiçbir Batı demokrasisinde görülmemiş bir olaydır. Böyle iki başlı bir yargı sistemi. Milli Güvenlik Kurulu nun bir anayasal organ olmaktan çıkarılması ve en fazla kanunla düzenlenen bir milli savunma üst kurulu haline getirilmesi, gene TÜSİAD gerek TESEV çalışmalarında yer alan önerilerden biridir. Keza yüksek komutanların atanmasında belirleyici iradenin sivil irade olması yolunda da her iki rapor görüş birliğinde olmuştur. Çünkü bugünkü sistemde mesela bir arıza olmadığı takdirde 10 sene sonra kimin Genelkurmay başkanı olacağı bilinmektedir. Herhalde bu da hiçbir Batı demokrasisinde görülen bir husus değil. Sayın Bakanımız da da başlayacak seansta konuşacaklar o yüzden ben müsaadenizle burada konuşmama son vermek istiyorum. Fakat yeni anayasa bu sorunların üzerine cesaretle gitmelidir. Türkiye artık Freedom House reytinglerine göre yarı özgür ülke olma hakkına layık değildir. Altmış küsur senelik demokratik tecrübemizden

16 16 ABANT PLATFORMU / YENİ DÖNEM YENİ ANAYASA sonra öyle inanıyorum ki biz tam demokratik veya tümüyle özgür bir ülke olmayı fazlasıyla hak ediyoruz. Hepinizi saygılarla selamlıyorum. Faruk Mercan: Sayın Profesör Ergun Özbudun a çok teşekkür ederiz. Efendim bu salondaki herkes muhakkak ki çok iyi biliyor ancak bazılarımız bilmeyebilirler, Devlet Bakanımız Sayın Egemen Bağış neyin müzakeresini yapıyor ki acaba baş müzakereci unvanı var diye akıllarına bir soru gelebilir. Sayın Egemen Bağış Türkiye nin Avrupa Birliği yle ilişkilerini yöneten ve onu müzakere eden Sayın Bakanımız, dolayısıyla böyle bir toplantıda onun yapacağı konuşma sanıyorum ki Türkiye nin yeni anayasa vizyonu acısından da bize bir şevk olacaktır. Bu arada zamanlama çok önemli olduğu için bizim açımızdan hemen birinci oturumun başlaması açısından sayın bakanımızın konuşmasının ardından Sayın Prof. Mete Tunçay birinci oturumu yönetecek sayın hocamızı davet ediyoruz masaya. Sayın Profesör Atilla Yayla, Sayın Profesör Murat Belge ve Sayın Doç. Dr. Osman Can bu oturumun konuşmacıları. Ve sayın bakanımızı kürsüye davet ediyorum. Buyurunuz. Egemen Bağış: (Avrupa Birliği Bakanı ve Baş Müzakereci) 23. Abant toplantısının değerli katılımcıları, ki formda katılımcılara müzakereci dendiğini gördüğüm için kendimi bir ara evimde hissettim. Ekranları başında bizi izleyen çok değerli izleyiciler, değerli medya mensupları, hanımefendiler, beyefendiler, öncelikle sizleri saygıyla selamlıyorum. Gerçekten bu gün Abant Platformu nun 23. toplantısının açılışında bulunmak ve böyle değerli bir heyetle birlikte Türkiye nin belki de en kritik meselelerinden biri olan yeni anayasaya ihtiyacından bahsetmek, bunu sizlerle istişare etmek benim için de çok büyük bir mutluluk. Üzerime kalmasın dün İstanbul un farklı bölgelerinde beraber çalıştığımız Sayın Başbakanımızın ki, kendisi bu gün Muş ve Iğdır illerimizde olacak, her birinize de ayrı ayrı selamları var. Onu da özellikle aktarmak istiyorum. Abant Platformu ve Abant toplantıları 1998 den bu yana Türkiye nin ileri demokrasi yolculuğunun vazgeçilmez bir parçası oldu. Türkiye ye yeni ufuklar kazandırdı. Bu vesile ile başta Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı olmak üzere 13 yıldır bu toplantıları büyük bir başarı ve kararlılıkla yürüten platforma katkı sağlayan herkese teşekkür etmek istiyorum. Bu zamana kadar olduğu gibi bundan sonra da Abant toplantılarının Türkiye ye farklı perspektifler sunacağına inanıyorum. Türkiye diğer ülkeler gibi reform sürecini her daim sürdürmek ihtiyacında olan ve yeni fikirlere yeni düşüncelere yenilikçi yaklaşımlara ihtiyaç duyacak

17 ABANT PLATFORMU / AÇILIŞ KONUŞMALARI 17 bir ülke. Onun için bu tür toplantıların farklı fikirlerin tartışıldığı, birbirimizi anlamak için önemli bir platformu oluşturan bu tür toplantıların devamını çok önemli buluyorum. Herkesin fikirlerini ortak noktada buluşturabildiği, her türlü fikrin dile getirilebildiği, en büyük tabuların tabu olmaktan çıkıp yıkıldığı böyle atmosferlerin aslında Türkiye nin özlemini duyduğu anayasaya kavuşması için de son derece önemli olduğunu düşünüyorum. Tabii tabular yıkılırken Türkiye de yaratıcı düşünce de kendini göstermeye başlıyor. Hep örneğini veriyorum bu ülkede ilköğretim eğitimi almış olan herkes Cumhuriyetimizin kurucusu, gerçekten vizyoner bir önder olan Mustafa Kemal in 20 yaşındayken dayısının çiftliğinde karga kovaladığını öğrenir. O bilgi çok önemliymiş gibi her çocuğumuza öğretilir ama o vizyoner liderin ta 1920 lerde Efendiler bir Balkan birliği kurulmalıdır. Daha sonra bu bir Avrupa Birliği ne dönüşmelidir dediğini nedense öğretmeyiz. Ya da 1930 lu yıllarda Bugün Sovyetler de bizimle aynı dili, aynı inançları, aynı kültürü paylaşan kardeşlerimiz vardır. Sovyetler bir gün çöktüğü zaman onlarla ilişkilerimizi geliştirebilmek için şimdiden kültür köprüleri kurulması gerekir dediğini çocuklarımıza öğretmeyen bir eğitim sistemimiz vardır. Acaba sistem çocuklarımızın korkuluk zihniyetiyle yetişmesini istediği için mi aynı tornadan çıkmış tek düşünce kalıbı içerisinde bir gençlik yetişmesini istiyoruz? Ama bu gün devlet, iktidar ve bu salonda hissettiğim kadarıyla toplumun entelektüel birikimi artık düşünen, yeni projeler üreten, hatta çılgın projeler üreten bir gençlik istiyor. İşte Türkiye nin belki de önemi şu anda içerisinden geçtiği önemli değişik süreci budur. Burada çok değerli ve saygın hukukçularımızın ve entelektüellerimizin aslında artık anayasanın felsefe ve tanımını tartışmaktansa içerik detaylarına girdiklerini görmek beni gerçekten mutlu etti. Gerçekten de üzerinde durulması gereken husus Türkiye nin acilen 1982 anayasasını tedavülden kaldırarak ileri demokrasi yolculuğuna yakışacak birey hak ve özgürlüklerini temel alan kapsayıcı, özgürlükçü, sivil bir anayasa ihtiyacıdır. Ergun Hocam Türkiye nin 60 yıllık çok partili demokratik sisteminden bahsetti ve hala bir sivil anayasaya kavuşamamış olmamıza vurgu yaptı. Aslında biz 1000 yıllık bir devlet geleneğine sahip olmakla övünüyoruz. Ama maalesef milletin hissiyatını, milletin iradesini temsil edecek bir anayasaya kavuşma konusunda başarılı olamamışız. Zira Türkiye Cumhuriyeti sadece 1924 yılında Mecliste bizzat milletvekillerinin iradeleriyle bir anayasa hazırlayabilmiş 1924 ten sonra vesayetçi anlayışın ürünü olan darbe anayasaları Türkiye nin ve Türk halkının kaderi olmuştur.

18 18 ABANT PLATFORMU / YENİ DÖNEM YENİ ANAYASA Önce 1960 darbesinin ardından 1961 de daha sonra 1980 darbesinin ardından 1982 anayasasıyla ülkemiz askeri anayasaların bize giydirdiği deli gömleğine mahkûm kalmıştır. Hep söylüyorum, askeri anayasalarla zar zor asgari demokrasi oluyor, bazen o bile olamıyor. Demokrasiyi millet için lüks görmüş olan zihniyetin vesayet ve statüko bekçileri tarafından milletin özgürlük alanlarının kısıtlandığına hep beraber şahit olduk. Millet ancak o vesayetçi zihniyetlerin sağladığı sınırlar çerçevesinde özgür olabilmiş, sadece onların belirlediği çizgi nispetinde Türkiye nin hareket alanına ve kabiliyetine sahip olabilmiştir. Abant Platformu nun geçen yılki 22. toplantısının sonuç bildirgesinde çok kritik bir ifade var. Diyor ki orada, vesayet sadece anayasal-hukuki düzeyde kurumsal olarak karşımıza çıkan bir demokrasi engeli olmayıp, aynı zamanda bir siyasi kültür temelli zihniyet kalıbı niteliğindedir. Yani vesayetin algılandığından daha çok öte anlamlar taşıdığına atıfta bulunuyor. Kurumsal düzeyde belki vesayetin etkilerini sınırlandırmak kolay olmayabilir. Veyahut da bazıları için de kolay olabilir. Ama iş siyasi kültür olarak vesayetçi zihniyetle başa çıkmaya geldiğinde, o zaman bizi çok daha çetin ve zorlu bir mücadele bekliyor. Bendenizin dokuz yıllık siyasi hayatında bunun çok örnekleri var. Lafa gelince demokrasinin bireysel özgürlüklerin ne kadar önemli olduğunu savunan bazı siyasilerimizin milletin iradesiyle seçilmiş milletvekillerinin bir cumhurbaşkanı seçme konusunda nasıl farklı bir vesayetle farklı bir düşünce yapısına girdiklerine bizzat şahit oldum. Nitekim aynı 22. Abant toplantısı bildirgesinde somut tezahürler konusuna da çok isabetli bir tespit yapılıyor ve şöyle deniyor: Bu gün karşı karşıya bulunduğumuz Kürt, Alevi, başörtüsü, azınlıklar, din vicdan ifade ve örgütlenme özgürlüğü gibi meseleler ve komşularımızla ilişkilerde yaşanan sorunlar vesayetçi engellemeler nedeniyle çözülememektedir. Buradan da anlıyoruz ki Türkiye ne zaman ileri demokrasi yolculuğunda vites yükseltmeye kalksa bu anayasanın sahipleri her zaman firene ve debriyaja basmıştır. Türkiye ne zaman demokrasi ve kalkınma hamlesine girişse bu anayasa adeta bir mıknatıs gibi Türkiye yi geriye çekmiştir. Türkiye nin kayıp yıllarının sebebi bu anayasadır. Bu anayasanın kitapçığı bile Türkiye ye tarihinin en ağır ekonomik buhranını yaşatmıştır. Hatırlarsınız bu anayasa kitapçığının Ankara da bir toplantıda masanın bir uçundan havalanıp öbür uçuna inmesiyle bu ülkede rekor kırılmış, yüzde 8000 faiz ödenmiştir. Bir gecede insanlar kepenklerini kapatmış, insanların mal varlıkları yarı yarıya azalmış, binlerce iş adamı iflas etmiş ve borçları da iki katına çıkmıştır. Bu gün hala kronik birçok soruna el atarken,

19 ABANT PLATFORMU / AÇILIŞ KONUŞMALARI 19 çözüm iradesi gösterirken ciddi dirençle karşılaşıyorsak bunun müsebbibi ve kaynağı da elbette 1982 anayasasıdır. Son sekiz buçuk yılda hükümetimizin ne tür dirençlerle karşılaştığını sizler zaten biliyorsunuz. Nerdeyse iki yılda bir halkımıza güven tazeleyerek iktidarda kalmamıza rağmen hala önümüze direnç çıkarma konusunda son derece hevesli bir direnç mekanizmasıyla karşı karşıya olduğumuzu sizler de görüyorsunuz. Ortaya koyduğumuz değişim ve reform iradesinden bazı kesimlerin ne kadar rahatsız olduğunu, AK Parti nin kaybetmesi uğruna Türkiye nin geriye gitmesini göze alacak kadar şirazelerinden çıktıklarını çok iyi biliyorsunuz. Bir yandan 27 Mayısların, 12 Eylüllerin, 28 Şubat ve 12 Martların kalıntılarını temizlemekle uğraşırken; diğer taraftan da 27 Nisan 14 Martlarla yüzleşmek durumunda kaldık. Biliyorsunuz partime karşı açılan kapanma davasında iddianamede yer alan siyasilerden biri bendim. Beni siyasetten men etmek arzusunda olan sayın savcımızın iki çok provakatif sözüme takılması gerçekten düşündürücüdür. Sayın savcımız benim millet ne ise vekili o olmalıdır, sözümü çok provakatif bulmuş ve bu yüzden siyasetten men edilmemi istemiştir. Bir diğer kurduğum cümle belki daha da tehlikeli, gerçekten milli birlik ve beraberliğimizi sarsacak ülkenin demokrasine zarar vereceği düşünülmüş bir cümlem de Başörtüsü kullanma özgürlüğünü mini etek kullanma özgürlüğü kadar önemsiyorum, çünkü ifade özgürlüğünü temsil ediyor demiş olmamı Sayın Savcı gerçekten Türkiye için çok tehlikeli bulmuştu. İşin acı tarafı eğer Anayasa Mahkemesi üyelerinden biri farklı bir tercih kullanmış olsaydı, bu gün ben bu toplantıda bu konumda olup bunları sizlere söyleyemeyecektim. İşte en son 12 Eylül de referanduma sunulan anayasa değişiklik paketimize karşı birbirleriyle tamamen zıt gözüken kutuplarda yer alanların millet iradesinin güçlenmesi karşısında nasıl bir araya geldiğine de yine hep beraber şahit olduk. Sadece parlamentoda değil parlamento dışında da çirkin ve gözü dönmüş bir muhalefetle karşı karşıya kaldık. Ama bütün bunlara rağmen bütün bu dirençlere rağmen biz reform ve değişim irademizden asla taviz vermedik. 45 yıl boyunca kayda değer bir mesafe kat edemediğimiz Avrupa Birliği sürecinde, ki biliyorsunuz rahmetli Menderes in ilk başvurusu 1959 yılında ama Türkiye nin müzakere tarihi aldığı tarih ondan tam 45 yıl sonra 17 Aralık 2004 tarihidir. AB sürecinde 2 yılda Kopenhag kriterlerini yerine getirerek müzakere tarihi aldık ve 3 Ekim 2005 te müzakerelere başladık. Oradaki kilit, sizlerle paylaşmak istediğim gelişme şudur, evet Türkiye nin Avrupa Birliği ile ilişkilerinde çeşitli dönemlerde çeşitli dar süreçlere girilmiş, belki de duraksama hissi

20 20 ABANT PLATFORMU / YENİ DÖNEM YENİ ANAYASA yaşanmıştır. Ama onların her birinin açılma süreci, müzakere tarihi almamızda, gümrük birliğine girmemizde, tam adaylık statümüze kabul ettirmemizde daha fasılları açtığımız 3 Ekim 2005 te de aslında Türkiye bütün o krizleri kendi iç reformlarıyla açmıştır. Biz 2002 ile 2004 arasında iktidar muhalefet el ele verip Avrupa Birliği yolunun gerçekten geçtiği gerçek mekân olan Türkiye Büyük Millet Meclisi genel kurulunda ciddi reform yasaları geçirmemiş olsaydık müzakere tarihini yine alamazdık. Onun için şu anda da içerisinde bulunduğumuz belki durgun dönemde Avrupa Birliği ile ilişkilerimizi açacak olan yine kendi yapacağımız reformlar olacaktır. Çok şükür Avrupa Birliği tarafından kaynaklanan sebeplerle müzakerelerde istediğimiz noktada olmasak da Türkiye nin katılım müzakerelerini yürüten bir ülke statüsü elde etmesi reformlarımızı geliştirmemize mani olmamıştır. Şu an itibariyle biz 33 faslın 13 ünü açmış bulunmaktayız. Geriye kalan 20 faslın 17 si üzerinde siyasi engel var, istesek de maalesef Avrupalıların koyduğu çifte standartla, siyasi nedenler nedeniyle açamıyoruz. Açabileceğimiz 3 faslın da çok ciddi hem yasama yükü var hem de ekonomimiz üzerinde hep beraber tahlil etmemiz gereken bir takım etkileri var. Onları değerlendirerek bu süreci götürüyoruz. Ama şu ana kadar Meclis ten geçmiş olan, Resmi gazetede yayınlanmış olan kanunlar, yönetmeliklerle ele aldığımız zaman aslında Türkiye 29 faslı açabilecek kadar da reform gerçekleştirmiştir. Bakın en son bundan bir buçuk iki ay evvel sivil toplum örgütlerimizin de çok ciddi baskısıyla Meclis genel kurulunda iktidar muhalefet işbirliği yaptı ve Borçlar Kanunu ve Türk Ticaret Kanununun değişmesi için ciddi bir caba ortaya koydu. Bu iki kanun toplam madde sayısı üç bin iki yüz, yani bizim muhalefet partilerimiz geleneksel takoz olma özelliklerini ortaya koysalar, her maddede söz alıp her maddeye önerge verip her maddeye itiraz edip süreci ötelemek isteseler, ki biliyorsunuz maddelerin içeriğinden çok bir partimiz dilinin eski Türkçe olmasını, bir diğer partimiz de yeni Türkçe olmasını arzu ettiğini söyleyerek engelliyordu. Ta ki işte Türkiye nin önde gelen sivil toplum kuruluşları özellikle ekonomiyle alakalı sivil toplum kuruluşları ortak bir baskı uyguladılar ve partilerimizi bir noktada uzlaşıya davet ettiler ve ikna ettiler. Üç bin ikiyiz maddeyi, eğer muhalefet partileri o eski özelliklerini ortaya koysalardı beş yılda zor geçirirdik. Ama işbirliği yapınca beş iş gününde üç bin iki yüz maddeyi Türkiye Büyük Millet Meclisinden geçirebildik. Bu Avrupa ya da bir mesaj oldu. Arzu edildiği zaman gerçekten çok hızlı bir şekilde reform yapabilecek bir iradeye sahibiz. Bu beni 12 Haziran seçimleri sonrasında biraz umutlandırdı. Çünkü önümüzde seçimsiz bir dönem var, aynı arasındaki dönem gibi. Bu dönemde,

21 ABANT PLATFORMU / AÇILIŞ KONUŞMALARI 21 o üç yıllık dönemde Türkiye nin gerçekten ihtiyaç duyduğu reformları cesaretle hep birlikte gerçekleştirebileceğiz umudundayım. Artık milli iradeyi gasp edenler Türkiye de cirit atmıyor. Toplum mühendisliğine soyunanlar işlevlerini teker teker kaybediyor. Cumhursuz bir cumhuriyetin halksız bir demokrasinin, milletsiz bir milliyetçiliğin peşinde koşanlar artık şeffaf Türkiye nin aydınlığında kayboluyorlar. Ülkemizin tüm sorunlarının konuşulma, tartışılma, çözülme yeri artık siyasettir, Meclistir, demokrasidir. Değerli katılımcılar, değerli medya mensupları, Bediüzzaman Said Nursi Hazretleri Ekmeksiz yaşarım ama hürriyetsiz asla diyor. Milletimiz de son sekiz buçuk yılda demokrasinin tadını almış, hürriyetine kastedenlere gerekli cevabı sandıkta vermiştir, vermeye de devam edecektir. Türk siyasetinde reform ve değişimin yegâne adresi olan bir parti olarak girdiğimiz her seçimde milletimizin bize olan teveccühünün artmasının da esasen daha fazla demokrasi, daha fazla kalkınma, daha fazla adalet talebi olarak değerlendirilmesi gerektiğine inanıyorum. Türkiye nin önünde başka bir seçenek de yok. Günümüz dünyasında ekonomi özgürlüklerin üzerine bina ediliyor. Bakın dünyada fakir bir demokrasi yok, gerçek demokrasiyi benimsemiş, küresel insan hakları standartlarını vatandaşlarına yaşatmış, özgürlükleri birey bazında ele alıp genişletmiş bütün ülkelerin müreffeh zengin olmaları bir tesadüf değildir. Bu yüzden yatırım hukuk devletinde, istikrar ve güven ortamında kendisine hayat imkânı bulabiliyor. Bakın rahmetli Turgut Özal ın bütün çabalarına rağmen, ki bu konuda gerçekten çok ciddi emek sarf etmiştir. Türkiye ye gelen yabancı direkt yatırım, küresel yatırım, bir milyar dolar sınırını bir türlü aşamamıştır. Ne zaman ki Türkiye 17 Aralık 2004 te Avrupa Birliği nden 45 yıl sonra müzakere tarihi alabilmiş, ondan sonra ülkemize yılda ortalama 17 milyar dolar küresel direk sermayenin girdiğini sofralarımızdaki çorbayı baklavaya, böreğe dönüştürdüğünü, yeni teknolojileri ülkemize sunduğunu vatandaşlarımıza istihdam imkânları yarattığını, daha kaliteli ürünleri, daha ucuza satın almamızı sağladığını görüyoruz. Onun için yeni bir anayasa daha fazla demokrasi, ileri demokrasi derken aslında bizim bireysel ekonomik gücümüzün de artacağını da özellikle vurgulamak istiyorum. Türkiye nin ilerlemesinden Türkiye nin demokratik standartlarına gelişmesinden yana olan herkes artık biraz evvel Levent Hocamın da söylediği gibi 82 anayasasının değişmesinden yana uzlaşı içindedir. Daha önce de partimiz de dâhil olmak üzere birçok siyasi parti sivil toplum kuruluşu tarafından sivil anayasaya olan ihtiyaç vurgulanmış birçok taslak anayasa hazırlanmıştır.

22 22 ABANT PLATFORMU / YENİ DÖNEM YENİ ANAYASA Abant Platformu nun inceleyebildiğim kadarıyla 2000 yılından bu yana çoğu toplantısının sonuç bildirgesinde de bu ihtiyaca atıf yapılmıştır. Dikkat ediniz bu anayasa farklı iktidarlar tarafından tam 17 kez değişikliğe uğramış. Yanılmıyorsam yüz on iki maddesi yeniden düzenlenmiş, bunun sadece elli altı maddesi bizim iktidarımız döneminde gerçekleşmiş. Özellikle 12 Eylül referandumunda kabul edilen anayasa değişiklik paketi anayasanın lafzını ve ruhunu değiştirmesi bakımından çok önemliydi. Bizden evvel de ANAP döneminde dört maddede; Doğru Yol, SHP döneminde on beş maddede ve başlangıç metninde; DSP, MHP, ANAP döneminde de 37 maddede ve yine başlangıç metninde değişiklikler yapılmış. Bir nevi yamalı bohçaya dönmüş bugünkü anayasamız. Zaman zaman bazıları çıkıp çoğu maddesi değiştirildi, yeni anayasaya ne gerek var, diyebiliyor. Onların şunu bilmesi lazım. 82 Anayasası tadilatla tamiratla ihtiyaca cevap verebilecek nitelikte değil. Her ne olursa olsun bunun üzerinde bir darbe lekesi vardır, tamamen değişmedikten sonra da bu darbe lekesinin arınması mümkün değildir. Dünya değişirken Türkiye değişimin gerisinde kalmamalıdır. Bunu asla kabul edemeyiz. Tam aksine Türkiye değişimin öncüsü yönlendiricisi olmalıdır. Türkiye artık eski paradigmalarla hareket edemez. Türkiye artık kalıplaşmış anlayışlarla yoluna devam edemez. Türkiye kesinlikle vesayetçi zihniyetin kırıntılarını tamamen temizlemeden çağın fırsatlarını değerlendiremez. Sekiz buçuk yıldır Türkiye yi küresel siyasetin aktörü haline getirdiysek, bu Türkiye nin kaderi haline getirilen anti demokratik vesayetçi zihniyete meydan okumamız sayesindedir. Orta Doğu ve Kuzey Afrika daki halk hareketini herkesin dikkatli okuması gerektiğine inanıyorum. Bu gün kendi hayatını riske atarak sokaklara dökülen insanlar o coğrafyalarda alışageldiğimiz İsrail karşıtı, Amerikan karşıtı gösteriler düzenlemiyorlar. Tam aksine daha fazla demokrasi, reform, özgürlük, insan hakkı, iyi iş imkânları talep eden gösterilerle hayatlarını da riske atarak sokaklara dökülmüş durumdalar. Bir yandan Türkiye yi bu ülkeler için model olarak gösterip öte yandan Türkiye nin yerinde saymasını beklemek gerçekten haksızlık olur. Bu gün Avrupalı bazı müttefiklerimizle yaptığımız görüşmelerle de söylüyorum, bir yandan oradaki demokrasi taleplerini çok önemseyip destek verdiğinizi söyleyeceksiniz, öte yandan oradaki insanların ilham kaynağı olan Türkiye nin demokratikleşme ve şeffaflaşma sürecinin en önemli platformu olan AB sürecinde elinizden gelen her türlü engeli ortaya koyacaksınız. Burada da çok ciddi bir ikilem var, çok ciddi bir çifte standart var. Bunu da Batılı müttefiklerimizin artık görmeye başlaması gerekmektedir. Türkiye artık kendi iç meselelerini çözerken,

23 ABANT PLATFORMU / AÇILIŞ KONUŞMALARI 23 dünya siyasetindeki gelişmeleri de insanlığın beklentileri doğrultusunda hak ve adalete yönlendirmek durumunda olan bir ülkedir. Değerli misafirler zaman ve zamanın ruhu Türkiye nin yanındadır. Samimiyetle söylüyorum 21. yüzyıl bir Türkiye yüzyılı olabilir. Bunu 1999 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi nde yaptığı konuşmada Amerika Birleşik Devleti nin Devlet Başkanı Sayın Bill Clinton söylemiştir. Gururumuzu okşuyor zannetmiştik, aradan on yıl sonra aynı ülkenin yeni başkanı Sayın Obama aynı kürsüde benzer cümleleri kurdu. Ama bu gün geldiğimiz noktada bunun artık gerçekten bir realite olduğunu da görüyoruz. Ama bunun için Türkiye de bireyi esas alan yeni demokratik ve özgürlükçü bir anayasaya ihtiyaç olduğu aşikârdır. Yeni bir anayasanın hürriyetler için olduğu kadar ekmek için, ekonomi için, Türkiye nin en büyük on ekonomiden biri olabilmesi için de son derece gerekli bir şart olduğunu da özellikle vurgulamak isterim. Otuz yıl evvel bir darbe rejimi tarafından hazırlanan bugünkü anayasa artık Türkiye ye dar geliyor. Bu anayasa ile Avrupa Birliği sürecini tamamlayamayız den bu yana darbe anayasalarıyla yönetilmemiz ve aynı zaman dilimi içerisinde AB sürecinde istediğimiz noktaya ulaşıp, ulaşamamamız arasında ben doğrudan bir ilişki görüyorum. Bakın darbe anayasalarıyla AB müzakerelerine başlayan ilk ülke biz değiliz, ama İspanya da, Portekiz de, Yunanistan da AB sürecinde sivil anayasaya kavuştular ve bir anda müzakere süreçleri hızlandı. Ben bu yüzden önümüzdeki dönemi Türkiye nin AB süreci açısından da çok önemli buluyorum. Biz bu anayasayla ileri demokrasi mücadelemizde ağır kalırız. Bu anayasayla 2023 hedeflerimize ulaşamayız. O yüzden daha fazla zaman kaybına tahammülümüz olmamalı. Tam aksine bir an evvel Türkiye nin kaybolup giden yıllarını ve o yıllarda ortaya çıkan mesafe farkını kapatmak için hızla hedeflerimize ulaşmayı arzu etmeliyiz. Bunun için de 12 Haziran seçim beyannamemizde Türkiye için yeni bir anayasa vaadinde bulunduk. Abant Platformu nun da simge isimlerinden çok değerli Hocamız Hüseyin Hatemi nin güzel bir tespiti var. Hatemi Hocamız Türk hukuk sisteminin temeline sevgiyi yerleştirmekten bahsediyor, aksi halde sorulara cevap veremeyen bir sistemle karşı karşıya kalacağımızı söylüyor. Esasen 1982 anayasası Türkiye nin siyasi tarihi ve kültürüyle uyuşmadığı gibi ülkemizin kültürel kodlarına da aykırıdır. Biz her şeyden evvel bireyin mutluluğunu esas alan insanı yaşat ki devlet yaşasın, anlayışını benimsemiş bir sevgi medeniyetinin çocuklarıyız. Dolayısıyla bireyi tamamen ikinci plana iten, devleti milletin sahibi olarak

24 24 ABANT PLATFORMU / YENİ DÖNEM YENİ ANAYASA gören, insanları ötekileştiren bir anayasa Türkiye ye yabancı bir anayasadır. İnşallah 12 Haziran dan sonra bize yabancı olmayan Hatemi Hocamız ın dediği gibi, sevgi odaklı kucaklayıcı, kapsayıcı, uzlaştırıcı ve bireyden yana bir anayasaya kavuşmak en büyük temennimizdir seçim beyannamemizin ve 2023 hedeflerimizin en önemli projesi de yeni anayasa. Seçimden hemen sonra bunun çalışmalarına başlayacağız. Beyannamemizde de var ama ben kısaca yönteme ilişkin düşüncelerimizi paylaşmakta fayda görüyorum. Yeni anayasa demokratik ve katılımcı bir anlayışla hazırlanacak. Tartışma, katılım, uzlaşma ve referandum burada kilit kelimeler olacak. Yeni anayasa Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından yapılacak. Yeni parlamentonun belki de en önemli görevi bu olacak. Yeni anayasa yeterince kısa, öz, açık, insan odaklı ve özgürlükçü olacak. Bugünkü anayasamızda kooperatiflerimizin nasıl işlemesi gerektiği uzun uzun anlatılırken, Meclisin Cumhurbaşkanı seçmek için kaç kişi ile toplanması gerektiği bir muamma olarak bırakılmış. Bu tür tuzaklardan arındırılmış, artık ilaç prospektüsü vermeyen ama gerçekten özgürlükleri temsil eden bir anayasaya kavuşmamızın vakti geldi. Yeni anayasa ile birlikte millet devletin gerçek sahibi olacak, devletin tapu senedi belirli grupların değil milletin elinde olacak. Vesayet bu ülkenin kaderi olamaz. Statüko ve reform değişim irademizin karşısında duramaz. Anti demokratik müdahaleler Türkiye nin kaderi olamaz. Toplum mühendisleri bu milletin istikbaliyle oynama hakkına sahip olamaz. Türk halkı daha fazla demokrasi daha fazla özgürlük, daha fazla adalet istiyor. Ben bu düşüncelerle Abant Platformu na, böyle bir toplantıda yeni dönem yeni anayasa gibi son derece önemli bir konunun tartışıldığı bu atmosferi bize sağladıkları için bir kez daha teşekkür ediyorum. Bu gün bazı muhalefet partilerimiz kendi çılgın projeleri olarak Silivri den Meclise tüneller yapmaya çalışsa da aslında milletin en çılgın projelerinden birinin, Mümtazer Hocamızın da vurguladığı gibi belki yeni bir anayasa olması gerektiğine ben de katılıyorum. Ve Türkiye nin belki de içinden geçtiği değişim zihniyetinin en önemli göstergelerinden birini de inşallah yarın birlikte yaşayacağız. Yarın 1 Mayıs, 1 Mayıs Türkiye de hep ürkülen, korkulan bir tarih olurdu. Ama 1 Mayıs ta artık devlet, millet, sendikalar, işverenler, işçiler bir arada o günü birlikte kutlayacaklar, birlikte değerlendirecekler. Türkiye de zihniyetler değişiyor, Türkiye de çok şey değişiyor, çünkü bu millet her şeyin en güzeline layık. Bu fırsatı bana verdiğiniz için bir kez daha teşekkür ediyorum. Hepinize saygılar sunuyorum.

25 BİRİNCİ OTURUM: YENİ ANAYASANIN FELSEFESİ VE TEMEL PRENSİPLERİ Prof. Dr. Mete Tunçay (Başkan), Prof. Dr. Atilla Yayla, Prof. Dr. Murat Belge, Doç. Dr. Osman Can Prof. Dr. Mete Tunçay (Başkan): Efendim, Sayın Bakana konuşması için çok teşekkür ediyorum. Şimdi birinci oturum konusu anayasanın felsefesi ve temel ilkeleri. Ben de burada işte sen konuş, sen konuş diye arkadaşlarıma söz vermeden önce birkaç şey söylememe izin verin. Burada çoğunluk hukukçu anlaşılan, bir kere bir hukukçu hastalığını hatırlatmak isterim. Hukukçular, her zaman canlı kediyle, kedi resmini karıştırmakla suçlanır. Bir anayasa yapacağız, iyi bir anayasa olsun, ama iyi anayasanın olması, gerçeklikte siyasi ilişkilerin öyle yürüdüğü anlamına gelmeyecektir. Uygulama en azından yazıdaki şeyler kadar önemli olacaktır. Benim asıl alanım hukuk değil, tabii daha çok siyasal düşünceler tarihi. Bildiğiniz gibi demokrasi çeşitli düşünürler tarafından kuvvetler ayrımı ilkesine bağlanmıştır. Yani yasama, yürütme ve yargı güçlerinin birbirlerinden bağımsız olmaları ve Amerikalıların deyişiyle check and balance, bunların arasında dengeleme ve denetleme ilişkisi olması, bunlar zamanında akıl edilip yazıldığında güzel sözlermiş, ama bunlar formüle edildiğinde siyasal parti gerçekliği göz önüne alınmamış. Bu gün hepimiz biliyoruz ki yasama organında kazanan çoğunluk, siyasal parti yürütme organını da denetliyor. Ama bu denge ve denetlemede karşılıklı istikrar politikası lazım, ama bana öyle geliyor ki bu gün artık yasama ve yürütme organı arasında değil, iktidardaki partiyle muhalefetteki parti ya da partiler arasındaki bir denge olması gerekir. Belki günümüzde uzunca bir süredir en çok aksayan şey yeterli muhalif alternatifin olmayışı. Ben kendi payıma uzun zamandır iktidara iyi demeye dilim varmıyor, muhalefet ondan kötü

26 26 ABANT PLATFORMU / YENİ DÖNEM YENİ ANAYASA diyorum. Bunu çeşitli vesilelerle söyledim. Son olarak bir şey hatırlatmama izin verin. Gerek bu TÜSİAD ve TESEV raporlarında gerekse bugünkü güzel konuşmalarda hep yeni anayasada yeni dönemde neler olsun diye konuşuldu, neler olmasın üzerinde hiç kimse durmadı. Bana önemli görünüyor, çünkü Allah selamet versin Tayyip Bey daha önce Turgut Özal ın ve Süleyman Demirel in de gönlünde yatan bir başkanlık sistemi projesini önerdi. Hatta bizim arkadaşımız Burhan Kuzuyu da görevlendirdi, hazırla bunun şeyini diye. Ben kendi payıma hukukçu olmadığım halde Türkiye de başkanlık daha doğrusu kastedilen yarı başkanlıktan Amerika gibi değil de Fransa gibi Rusya gibi bir kabinenin de başbakanın da olduğu bir sistem, Türkiye de bunun uygun bir şey olmayacağını ancak çok ileride Türkiye de federatif bir yapıya gidilirse belki o zaman başkanlık sisteminin daha hayırlı olabileceğini düşünüyorum. Ama bu dediğim gibi benim düşüncemden ibaret, belki kamuoyunda bu başkanlık sistemine karşı bir hava yaratılması da iyi olur. Evet, bu münasebetsiz sözlerimden sonra Prof. Atilla Yayla, liberal dostumuz ilk konuşmayı yapacak. Buyurun Efendim. Prof. Dr. Atilla Yayla: Teşekkür ediyorum Hocam. Herkese günaydın. Mete hocanın anayasalarda nelerin olması gerektiğine temas ediyoruz, ama nelerin olmaması gerektiğine de temas etmemiz gerektiği görüşü benim için hoş bir görüş. Kısmen de olsa kendi sunuşumla çakışıyor o bakımdan da memnuniyet duyuyorum. Benim konuşmamın başlığı anayasacılık ve ideolojiler olarak belirlendi. Tahmin edeceğiniz gibi burada anayasacılık geleneğine uygun anayasalarla ideolojiler arasındaki ilişkiler hakkında birkaç şey söylemek arzusundayım. Anayasacılık genellikle demokrasiyle ilişkilendirilir. Ama bu ikisi arasında mecburi ve her zaman aynı şekilde tezahür eden bir ilişki yoktur. Anayasacılığın geçmişi modern demokrasiden daha gerilere gider ve anayasacılık demokrasinin ima ettiğinden daha geniş bir alanı ilgilendirir. Başka bir deyişle anayasacılık ve demokrasi yüzde yüz çakışmaz hatta anayasacılıkla demokrasi arasında tarihi bir, teorik olarak bazı gerginliklerinde olduğu da görülür. Demokrasiyi çıplak olarak kullanmayıp önüne çeşitli sıfatlar eklememiz bu yüzdendir. Bu gün popüler kullanımda kısaca demokrasi dediğimiz şey liberal demokrasiye tekabül eder, liberal demokrasiye çoğulcu demokrasi veya anayasal demokrasi adı da verilir. Liberal demokrasi çoğunluk demokrasisinden veyahut da totaliter demokrasiden, halk demokrasisinden, köklü şekilde farklıdır. Anayasacılık devletin yetkileri, icraatları ve faaliyetleri üzerine politikacı ve bürokratların kendi otoriterlerinin hudutlarını belirleme gücüne, yetkisine sahip olmalarını engellemek amacıyla bir üst sınır koyma çabasıdır. Kanunun bireylerin davranışı üzerine bir sınır

27 ABANT PLATFORMU / BİRİNCİ OTURUM: YENİ ANAYASANIN FELSEFESİ VE TEMEL PRENSİPLERİ 27 koymasına benzer şekilde anayasa da devletin faaliyetlerini sınırlandırır. Bu anlamda anayasa kanunlar için kanundur. Bu yüzden bazen yanlış ve yanıltıcı şekilde anayasaya temel yasa adı da verilmektedir. Bir anayasanın bulunmaması halinde devletin iyi etme gücü keyfileşir ve devlet kararları iyi tesis edilmiş ve derinlemesine anlaşılmış ilkeler meselesi olmak yerine sadece iktidar sahiplerinin takdirlerine bağlı meseleler haline gelir. Bu ülkelerde devlet iktidarı sınırsızlaşır ve keyfi olarak kullanılır. Terim bazı anayasacıların dilinde toplumun doğmasına yardım eden dil, din, ahlak, gelenek, töre, tahammül gibi sosyolojik durumları da kapsamasına rağmen özünde ve esas olarak devletin işleyiş çerçevesinde belirlenen siyasal düzenlemelere işaret eder. Bazı yazarlar antik Mısır a kadar anayasacılığın izlerini bulmaktadır. Bir başka yaklaşıma göre Müslümanların yönetimindeki Kudüs te iktidarın paylaşılması amacına yönelik olan ve iktidarın sonlanmasını gerçekleştiren bir politik yapılanma rüşeym halinde vardı. Avrupalılar bunu Haçlı seferler esnasında gözlemledi, öğrendi ve bunu Avrupa ya taşıdı. Magna Carta bir bakıma bir ölçüye kadar bunun sonucuydu. Ancak anayasacılık ilk sistematik felsefi incelemeyi John Locke ve Montesquieu yazılarında gördü. Bu filozoflar anayasacılığın tam merkezinde oturmakta olan kuvvetler ayrılığı doktrinini geliştirdi. Anayasacılığın kuvvetler ayrılığı hukukun hakimiyeti, anayasal insan hakları rejimi, federalizm gibi unsurları vardır. Anayasal yönetim sınırsız takdir yetkisiyle ve kurallarla bağlı değil, talimatlarla yönetmenin zıttıdır. Kurallara dayalı yönetimle, talimatlara dayalı yönetim arasındaki ayrım devletin yetkilerinin üstün ve devletin varlığından ayrı ve bağımsız olarak farklılaştıran bir amaca mı yoksa sadece iktidara saygılı olma olgusuna mı bağlıdır? İlk anlayışta devlet bir araçtır, ikincisinde de devlet bir amaçtır. Bir anayasanın siyasal düzenleyici üç amacı vardır. Birincisi devlet üzerine aleni bilinen istikrarlı ve sonuçları tahmin edilebilir önceden bilinebilir sınırlar koymaktır. İkincisi bu sınırlardaki değişikliklerin herkesin katılacağı yaygın bir münazara ve münakaşa ile ve önceden belirlenmiş değiştirme kurallarına uygun olarak yapılmasını garanti etmektir. Üçüncüsü devletin belli siyasal sınıfların veya onların müttefiklerinin özel refah için çalışmaktan ziyade genel kamusal amaçla ve çıkarlar için çalışmasını sağlamaktır. Yazılı anayasası olmayan toplumlarda anayasanın muğlaklığı, siyasal otoritelere güçlerini etkili ve daha önceden bilinmeyen yollarla yayma imkanı ve fırsatı vermiştir. Mesela İngiltere de James ve sonrasında 17. yüz yılın başında parlamentonun katılımı olmadan ülkeyi yönetme hakkı da dahil olmak üzere mutlak monarşi talep edildi. Bu sınırsız Kraliyet gücü talebi ilk