VAN GÖLÜ BAHAR DÖNEMİ HİDROGRAFİSİ VE GÖL SUYU HOMOJENİZASYONUNA AİT BULGULAR. İstanbul Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Müh.

Transkript

1 VAN GÖLÜ BAHAR DÖNEMİ HİDROGRAFİSİ VE GÖL SUYU HOMOJENİZASYONUNA AİT BULGULAR Hüseyin ÖZTÜRK 1 ve Mesut GÖRGÜN 2 1 İstanbul Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Müh. Bölümü 2 Türk Deniz Araştırmaları Vakfı 1 E-Posta: ozturkh@istanbul.edu.tr ÖZET Van Gölü nde yüzeyden 200 metre derinliğe kadar olan su kolonunda 31 Mart 2003 te hidrografik ölçümler yapılmış ve dip çamurları araştırılmıştır. Su kolunda ölçülen sıcaklık, ph, çözünmüş oksijen, değerleri göl suyunun yüzeyden 200 metre derinliğe kadar yaklaşık homojen bir yapıda olduğunu göstermiştir. Gölde ilk kez elde edilen Mart ayına ait bu veriler, Kış aylarında üst sularla alt suların havza boyutunda karıştığını göstermektedir. Bu karışım olayı üstteki suların yoğunluk kazanması alttaki suların ise yoğunluklarını koruması şeklinde olur. Nisan- Mayıs aylarında gölün üstünü kaplayan tatlı sular sonbahara dek süren buharlaşma ve kış mevsiminde yaşanan soğuma ile yoğunlaşırken, alttaki sular bölgedeki yüksek ısı akısı veya jeotermal gradyan nedeniyle yoğunluğunu korur. Kış ayında maksimum yoğunluğa erişen üst sular rüzgarların da etkisiyle alt suların yerini alır. Göl tabanına ait çamur örnekleri göl diplerinin siyah renkli organik maddece zengin çamurlardan oluştuğunu göstermektedir. Çürük yumurta kokulu bu çamurlarda yapılan incelemeler 100 gram örnekte 0.2 gram H 2 S bulunduğunu göstermiştir. Gölde bu düzeyde bunan organik madde göl suyuna bikarbonat iyonları şeklinde karbon bileşikleri girmesinden ve göl suyunun yüksek ph kazanmasından sorumlu olabilir. ANAHTAR SÖZCÜKLER: Van Gölü, Hidrografi, Termoklin Zonu HYDROGRAPHY OF LAKE VAN DURING SPRING SEASON AND FINDINGS FOR HOMOGENIZATION OF THE LAKE WATER ABSTRACT The hydrographic measurements and the samplings of the bottom sediments of the lake Van were carried out on March, 31 st, The temperature, dissolved oxygen and ph values of lake water indicate that the water body of the lake is water nearly homogenous from surface down to 200 m depth. The findings for the first time reveal that the surface and bottom water mix throughout the Lake during the spring season. This mixing event should be related to the increasing density of the surface water while the deep water keeping its stagnant position. The surface water is subjected to evaporation associated with the increasing of temperature during the summer season. Temperature during the winter months resulted in the increase in the density of the surface water. Sinking heavy surface water results in the breakdown of thermocline zone and complete mixing of the lake water from top to bottom.the bottom sediments of the lake consist of organic matter - rich black mud. The analyses of the muddy material that emits an unpleasant odor like to rotten egg indicate that the 100 gram mud includes 0.2 gram H 2 S. This organic matter rich bottom conditions might have played a role on the development of the alkaline lake water and/or increasing of ph of the lake water via supplying bicarbonate ions into the lake from the mud. KEY WORDS: Lake Van, Hydrography, Thermocline Zone 365

2 GİRİŞ Dünyanın en büyük soda gölü olması (Kepme), eşine rastlanmayacak büyüklükte ve güzellikte dipten yükselen güncel karbonat sütunları içermesi (Kepme ve diğ. 1991, Öztürk, 2002), inci kefali olarak bilinen endemik bir balık türünü barındırması ( Akgül, 1980, Sarı, 2001) ve su seviyesinde yaşanan değişimler (Kepme, 1977, Kadıoğlu ve diğ. 1997), Van Gölü nü dünyanın en ilginç göllerinden biri yapar. Bu nedenlerle göl üzerine sayısız araştırmalar yapılmış ve sonuçları çoğunlukla uluslararası dergilerde yayınlanmıştır( Kepme ve diğ. 1991, Arp ve diğ ). Bununla birlikte, gölde hidrografik değişimlerle ilgili, başta kış ve bahar dönemi olmak üzere su yapısı hakkında veri eksikliği de söz konusudur. Bilindiği gibi denizlerde ve göllerde yaz ayları için genellikle üstte sıcak altta ise soğuk bir su tabakalaşması (termoklin) oluşur. Van Gölünde yaz ayları boyunca üstte sıcak, altta soğuk bir su tabakasının varlığı çeşitli araştırmacılar tarafından rapor edilmiştir(kepme ve diğ. 1978, Gessner, 1957) Yaz aylarında 50 metre kalınlığındaki sıcak su katmanının kış ve izleyen bahar döneminde terslenebileceğine ilişkin yaklaşımlar da yapılmıştır( (Kepme ve diğ. 1978, Khoo ve diğ. 1978) Ancak bu yaklaşımlar her hangi bir ölçümle şimdiye dek desteklenmemiştir. Bu veri eksikliğinin en önemli nedeni, bahar ve kış aylarında meteorolojik koşullar yüzünden göldeki çalışma güçlüğüdür. Bu çalışmada, İlkbaharda göl su kolonu yapısının ortaya konulması için çeşitli ölçümler yapılmış, göldeki organik yaşam ve biyokimyasal olayların anlaşılması amacıyla dip çamurları örneklenmiş ve incelenmiştir. MATERYAL VE YÖNTEM Van Gölü suyunda sıcaklık ve tuzluluk şeklinde kendini gösteren düşey su tabaklaşmasının fiziksel ve biyokimyasal boyutuyla ortaya konulması için gölün su kolonu boyunca sıcaklık, tuzluluk, çözünmüş oksijen, ph ölçümleri yapılmıştır. Su örneklemesi için Nansen düzeneği kullanılmıştır. Ölçümlerde Vinlab marka ph metre ve oksimetre ile 10, 20, 50,100, 200 metrelerde olacak şekilde 11 istasyonda sıcaklık, tuzluluk, çözünmüş oksijen ve ph verileri elde edilmiştir. Akıntı, rüzgar, sıcaklık gibi günlük meteorolojik değişimlerden kurtulmak için göldeki çalışmanın K- G doğrultulu bir hat üzerinde bir günde bitirilmesi hedeflenmiştir. Bunun dışında göldeki derin çanağı kat eden ve hat oluşturulmuş ve ölçümler için ani derinleşmeyen bir dip yapısı aranmıştır. Reşadiye ile Sarıkum arasındaki KB - GD yönlü hattın sayılan tüm özelliklere en uygun olduğu tespit edilmiş ve çalışma bu hat üzerinde sürdürülmüştür ( Şek.1). Göldeki sedimantasyon koşullarını ve dip canlılığını anlamak için göl çamurları örneklenmiş ve çamurların malzeme türü ve organizma içeriği irdelenmiştir. Van Gölünde dip sediment örneklemesi için gravite core aleti kullanılmıştır (Tablo 1). 6 kg ağırlıklı gravite core aletinin içindeki 50 cm boyundaki plastik tüpler içine alınan çamur örnekleri, su ve hava izolasyonu yapılarak buzdolabında muhafaza edilmiş ve incelenmeye alınmıştır. Gırgır donanımlı teknelerin Van Gölü nde yasaklanmasından dolayı gravite core aleti serbest düşmeye bırakılmış, geriye insan gücüye çekilmiştir. Dip çamurlarındaki H 2 S gazı miktarı volumetrik analiz yöntemiyle belirlenmiştir. Göldeki ölçüm istasyonların konumu ise GPS ile tespit edilmiştir 366

3 Şekil 1. Van Gölü nde inceleme yapılan hat ve ölçüm noktaları BULGULAR Dip Sedimentleri Van Gölünde gravite core aleti ile yapılan örnekleme 10 metre ile 320 m. arasındaki derinliklerde ( Tablo 1 ) core aleti serbest düşmeye bırakılarak yapılmış, her bir istasyondan cm arasındaki boylarında dip sedimentleri örneklenmiştir (Resim 1-2). Alınan tüm dip sedimentleri siyah renkli olup, renk tonu ve saldığı çürük yumurta kokusu derine doğru artmaktadır. Dip sedimentleri tane boyu ve organizma içeriği açısından incelenmek üzere küvetlere alındığında bir kaç saat gibi kısa bir süre içinde renginin siyahtan kahverengine daha sonra açık kahve - boz renge dönüştüğü görülmüştür. Van Gölü nün dip sedimentleri üzerine çalışmalar yapan araştırmacılar da benzer siyah renkten ve bunun kısa süredeki dönüşümünden söz etmektedirler( Khoo ve diğ. 1978). Sedimentin siyah renkli olması, içinde organik maddenin ve oksijensiz parçalanma ürünlerinin fazla olduğunu göstermektedir. Atmosferle temasa geçtiğinde çamurda görülen renk değişimi sadimentte bulunan organik maddelerin ve gazların hızlı oksidasyonu ile ilgilidir. 10 metreden alınan örneklerin organik maddeli siltli kil, daha derine ait örneklerin ise organik maddece zengin balçık olduğu saptanmıştır. Dip sedimentleri, organik madde dışında çoktan aza doğru kil, kalsit- aragonit, kuvars minerallerinden oluşmaktadır. Dip çamurlarından yapılan bentik dip canlıları incelenmesinde dip sedimentlerinin canlı organizma içermediği, kıyı zonlarında ise 1-2 mm boyutlarında ostrakod kavkılarının bulunduğu görülmüştür. 367

4 Resim 1. Van gölünde sediment örnekleme çalışması. Vinç donanımlı teknelere müsaade edilmeyen gölde, dip örneği almak için gravite core aleti serbest düşmeye bırakılmış geriye insan gücüyle çekilebilmiştir. Hidrojen sülfürlü dip çamurundaki hidrojen sülfür değeri volumetrik yöntemle saptanmıştır. Bunun için Hidrojen sülfürlü dip çamurları ısıtılarak asetik asitli ortamdan iyot çözeltisine yollanmış, iyot fazlası ayarlı tiyosülfat çözeltisi ile geri titre edilmiştir. 320 metre derine ait örneğin 100 gramında 0.2 gr hidrojen sülfür bulunmuştur. Gaz kromatografisiyle yapılan incelemelerde de hidrojen sülfür gazı tespit edilmiştir. Bu örneklerde petrol türevi olan parafinler de saptanmıştır. Resim 2. Van Gölünde Gravite core aleti ile alınan çeşitli derinliklere ait siyah renkli dip çamurları Tablo 1. Van Gölü de dip çamurlarının örneklendiği istasyonlara ait bilgiler Tarih İstasyon Saat Derinlik (m.) Koordinatlar : : : : S , UTM S , UTM S , UTM S , UTM

5 : : : : : : : :07 yüzey örneği 38 S , UTM S , UTM S , UTM S , UTM S , UTM S , UTM S , UTM S , UTM Su Kolunu İncelemeleri Van Gölü suyunun fizikokimyasal yapısının derinliğe bağlı değişimin anlaşılması için Reşadiye ile Ahlat arasında metre arasındaki derinliklerinde sıcaklık, tuzluluk, ph, çözünmüş oksijen ölçümleri yapılmıştır ( Resim 3). Ölçümlere saat da güney kıyıdan başlanmış, de kuzey kıyıda bitirilmiştir ( Tablo 2). Daha önce Van Gölü nde derinliğe bağlı benzer ölçümler yapılmakla birlikte (Kempe ve diğ. 1978) bu mevsime ait gölde daha önce rapor edilmiş bir çalışma yoktur ve elde edilen değerler de ilk olma özelliği taşımaktadır. Göl suyunun sıcaklık değerlerine bakıldığında yüzeyden derine doğru sıcaklığın 5-7 o C arasında değiştiği, yüzey suyunun dip sulara göre hafifçe daha soğuk olduğu görülür. Su sıcaklığı Ahlat açıklarında, yani kuzey kıyıda güney kıyıya göre 1-2 o C daha düşük bulunmuştur. Su kolunu boyunca neredeyse sabit su sıcaklığı verisi şimdiye dek Van Gölü için verilen derinliğe bağlı sıcaklık verilerine tamamen aykırı bir durum göstermektedir. Önceki çalışmacılar( Kempe ve diğ. 1978) yaz mevsimi için 0-30 metre arasındaki yüzey sularının o C, m. arasındaki suların ise 3-5 o C olduğunu saptamışlardır. Bu araştırmacılar sıcaklık verilerine dayanarak yaz aylarında gölde çok tipik bir sıcaklık tabaklaşmasının bulunduğunu belirtmişlerdir. Bununla birlikte, aynı yazarlar bu sıcak su katmanı veya termoklin oluşumunun Ocak Şubat- Mart aylarında göl boyunca etkin olan akıntılarla homejenleşebileceğinden de bahsetmektedirler. Elde ettiğimiz veriler Mart ayı öncesi göl suyunun sıcaklık ve diğer parametreler açısından homojenleşmesini sonuçlayan altsu - üst su karışımının havza ölçeğinde yaşandığını göstermemektedir. Bu sonuç gölde saptanan ph ve diğer verilerle de uyumludur ( Şek. 2-3). Göl suyunda ölçülen ph değerleri daha önce saptanan değerlerden hafifçe düşük bulunmuştur. Ortalama ph değeri 9.35 tir. Yine kuzey istasyonlardaki ph değerleri, gölün güney cephesindeki istasyonlara göre daha yüksek değerler vermektedir. Güneyde ortalama 9.3 olan ph değeri, kuzeyde 9.4 tür. Kempe ve diğerleri 1978 tarafından verilen derinliğe bağlı ph değerleri incelendiğinde, ph değerlerinin su kolunu boyunca önemli değişkenlik gösterdiği ve 9.4 ile 9.75 arsında değiştiği görülür. Elde ettiğimiz ph değerleri su kolunu boyunca ph açısından önemli bir değişimin olmadığını ve göl suyunun yüzeyden derine neredeyse homojen bir yapıya sahip olduğunu göstermektedir. Göl suyunun tuzluluğu % ile 20.4 arasında ölçülmüştür. Göl suyunda tuzluluk( çözünmüş iyon değerleri) önceki araştırmacılar tarafından % olarak verilemektedir. Yerinde yapılan ölçümlerden elde edilen ortalama 20.0 ile 369

6 tam su analizi yapılarak elde edilen daha yüksek değer (21.8) göl suyundaki Cl iyonunun tüm iyonlara oranının okyanus suyundaki Cl / tüm iyon oranından düşük olmasıyla açıklanabilir. Bununla birlikte göl tuzluluğu açısından derinlik boyunca gölde bir homojenite söz konusudur. Göl suyunun çözünmüş oksijen değerleri 0 ile 200 m. arasında 10.9 ile 7.3 mg/lt arasında değişmektedir. Bu değerler önceki araştırmacıların derine doğru çözünmüş oksijenin hızla düştüğü şeklindeki bulgularla da çelişmektedir. Öyle ki göl suyu derine doğru çözünmüş oksijen açısından bir azalma gösterse de 100 veya 200 m. derinde bile balıkların veya diğer göl hayvanlarının yaşayabilmesine yeterli olduğu görülmektedir. Bu durumun Kış - İlkbahar mevsime özgü bir özellik olduğunun altını da çizmek gerekir. Resim 3. Göl suyuna ait çözünmüş oksijen, tuzluluk, sıcaklık, ph değerleri yerinde ölçülürken Göl suyunda yapılan direk ölçümler göl suyunun yüzeyden derine doğru homojen bir yapı gösterdiğine işaret etmektedir. Bu durum daha önce özellikle de yaz aylarında elde edilen diğer araştırmacıların sonuçlarına aykırılık göstermektedir Bu aykırılık sıcak mevsim boyunca buharlaşma sonrası tuzluluk kazanan yüzey suyunun soğumasıyla yoğunlaşıp derine batmasıyla ilişkili göl sularının tam olarak karışması şeklinde açıklanabilir. Böylece Nisan ayından itibaren oluşmaya başlayan termoklin katmanı ilkbahar sonunda yaşanan düşey yönlü su hareketleriyle ortadan kalmakta ve göl homojen bir yapı kazanmaktadır. Bu su hareketi yüzeydeki çözünmüş oksijence zengin yüzey sularının derine ulaşmasını, su sıcaklıklarının ve su ph sının dengelenmesini sağlamaktadır. Bu dinamik süreç, balıkların m. gibi dip sularda kış - bahar aylarında yaşamasını olanaklı kılmaktadır( Şekil 4). Tablo 2. Van Gölünde 31 Mart 2003 tarihinde 11 istasyonda saptanan sıcaklık, tuzluluk, çözünmüş oksijen, ph değerleri. Tarih İst. Saat Derinlik (m.) Koordinatlar Sal %o Çöz. Oksijen mg/lt ph Sıcaklı k ( o C) : S , UTM ,40 10,94 9,21 5, : S , UTM ,10 10,64 9,28 7, : S , UTM ,50 9,87 9,27 7,40 370

7 : : S , UTM ,4 9,04 9,25 6,5 38 S , UTM ,3 7,56 9,29 6, : : S , UTM ,4 7,3 9, : S , UTM ,3 8,33 9,41 5, : S , UTM ,4 10,33 9,49 4, : S , UTM ,4 9,96 9, : S , UTM ,2 10,13 9,45 4, :07 yüzey örneği 38 S , UTM ,2 10,29 9, ph Derinlik (m.) Şekil 2. Van Gölü Mart ayı sonuna ait derinliğe bağlı ph değişim grafiği. Grafikte güneyde ph nın 9.20 ile 9.30 arasında değiştiği, kuzeyde ise bunu biraz geçen değerlerin ölçüldüğü görülmektedir. Bununla birlikte, ph derinlik boyunca üniform bir özellik sergilemektedir. 0,00 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00 7,00 8, sıcaklık (C) Derinlik (m.) Şekil 3. Van Gölünde araştırma istasyonları - derinlik - su sıcaklığı ilişkisi Grafikte, Gölün güney alandaki yüzey sularının, alttaki dip sularından daha soğuk olduğu görülmektedir. Kuzey bölgede ise 50 metre derinlikteki istasyon hariç güneye benzer bir durum görülmektedir. Göl suyu bu sıcaklık paterni 371

8 açısından yaz mevsimine ait üstte sıcak (25-30 C o ) altta ise çok soğuk (3-5 C o ) su koşullarına ters bir durum göstermektedir. Mart ayında derinlikle değişmeyen bir su sıcaklığı Sonbahar sonu alt ve üst suların karışarak üniform bir yapı kazanması şeklinde açıklanabilir. Şekil 4. Van Gölü nde yapılan çalışmalar, göl suyunun yaz ile ilkbahar- kış döneminde farklı bir yapıya sahip olduğunu göstermektedir. Kış- ilkbahar mevsiminde gölün yüzey ve dip suları arasında su sıcaklığı açısından önemli bir farklılık görülmezken, yaz mevsiminde göl yüzeyinde sıcak, diplerde ise 2-4 o C lik soğuk su bulunur. Sıcaklık ve çözünmüş oksijen profilleri yaz aylarında 30 metre derinliğe kadar yüzeyde oluşan sıcak su katmanının, sonbahar kış döneminde etkin olan düşey su hareketleriyle ortadan kalktığını ve su kolonunun havza boyutunda üniform bir yapı kazandığını göstermektedir. Termoklin zonunun kırıldığı bu süreçte yenilenen dip suyunun çözünmüş oksijen değerleri de artmakta, balıkların gerek sıcaklık, gerekse çözünmüş oksijen parametresi açısından 200 metre derinliklerde yaşaması da mümkün olmaktadır. SONUÇLAR VE TARTIŞMA Van Gölü nde elde ettiğimiz hidrografik fiziko kimyasal veriler göl suyunun yaz ile ilkbahar - kış döneminde farklı bir yapıya sahip olduğunu göstermektedir. Kış - ilkbahar mevsiminde gölün yüzey ve dip suları arasında su sıcaklığı açısından önemli bir farklılık görülmezken, yaz mevsiminde göl yüzeyinde sıcak, diplerde ise 3-4 o C lik soğuk su bulunur. Bu termoklin oluşumunda ana faktör, göl yüzeyinin Nisan dan Ekim sonuna kadar güneş enerjisiyle ısınmasıdır. Bu dönemde göle su girişinin sınırlı olması nedeniyle gölün üst kısmında sıcak su katmanı oluşmakta, sıcak mevsim boyunca yaşanan buharlaşma nedeniyle göl üst suyu tuzluluğu artmakta ve sonbaharda maksimum yoğunluk kazanmaktadır. Göldeki üst suyun alta ulaşması için göl üst suyunun alt suya göre daha da yoğun olması gerekir. Üst suyun yoğunlaşmasında kış aylarında etkin olan soğuk önemli bir rol görür. Gölün dip sularında kış mevsiminde fazla sıcaklık kaybı yaşanmaz. Tersine bölgede etkin olan yüksek ısı akısı veya jeotermal gradyan 372

9 nedeniyle ısınır. Sonuç olarak dipteki su yüksek jeotermal gradyan nedeniyle kış mevsiminde ısınıp yoğunluk kaybederken üst su soğur ve yoğunluk kazanır. Bu süreç alt su ile üst suların karışma nedeni olup, rüzgarların etkinliğinde hız kazanır ve havza boyutunda bir su yenilenmesi yaşanır. Sıcaklık ve çözünmüş oksijen profilleri, yaz aylarında 30 metre derinliğe kadar yüzeyde oluşan sıcak su katmanının, sonbahar kış döneminde etkin olan düşey su hareketleriyle ortadan kalktığını ve su kolonunun havza boyutunda üniform bir yapı kazandığını göstermektedir. Termoklin zonunun kırıldığı bu süreçte yenilenen dip suyunun çözünmüş oksijen değerleri de artmakta, balıkların gerek sıcaklık, gerekse çözünmüş oksijen parametresi açısından 200 metre derinliklerde yaşaması da mümkün olmaktadır. Yaz aylarında ısınan üst sudaki planktonca zengin bölgeye yerleşen balıkların ergin olanları suların ısınmasıyla nehirlere göç etmektedirler. Van Gölü dip çamurları H 2 S ce zengin siyah renkli organik kileden oluşmaktadır. Hidrojen sülfür miktarı 320 metre derinlikteki 100 gr. örnekte 0.2 gram olarak saptanmıştır. Göl çamurlarının organik maddece zengin oluşu göldeki karbonat konsantrasyonunun zenginliğinin bir nedeni olabilir. Bilindiği gibi Van Gölü suyu bikarboant ve karbonat iyonları açısından denizlerden 42 kat daha zengindir( Öztürk, 2002). Bu düzeydeki bikarbonat ve karbonat zenginleşmesinde kaynak olarak yeraltından göle boşalan sular ve volkanik etkinlikle ilgili karbondiyoksitce zengin gaz çıkışları olarak gösterilmiştir. Bununla birlikte su kolunda bunu test eden bir duraylı karbon izotop verileri de henüz yoktur. Van Gölü diplerinin organik maddece zengin siyah çamurlarla kaplı oluşu, çamur içindeki metanın ve diğer karbon bileşiklerinin bikarbonata dönüşmesine de sebebiyet vermiş olabilir. Göl tabanındaki kalın ve yoğun organik madde göl üst zonunda yaz aylarına çoğalan planktonların göl canlıları tarafından tüketilemeden dibe çökmesi şeklinde açıklanabilir. Dolayısıyla buradaki organik maddeler göl içinde üretilen organik maddeler olup çok az miktarda da dış girdiyle beslenmektedir. TEŞEKKÜR Yazarlar, Van Gölünde yapılan bu çalışmada yardımlarından dolayı, Van bölgesi balıkçılarına, Prof. Dr. Kasım Cemal Güven, Prof. Dr. Bayram Öztürk, Adnan Sümer, Kaptan Adnan Hepgül ve Kimya Yük Müh. Semih Sezer e teşekkür ederler. KAYNAKLAR Akgül, M Van Gölü kapalı havzasında yaşayan inci kefalinin (Chalcarburnus tarichi, PALLAS 1811) biyo-ekolojisi üzerine Araştırmalar.TÜBİTAK VII. Bilim Kongresi Biyoloji Tebliğleri. s Arp, G., Reimer, A. ve Reitner J., 2001, Photosynthesis Induced Biofilm Calcification and Calcium Concentrations in Phanerozoic Oceans, Science, Danulat, E. ve Selçuk,B Life history and Environmental conditons of the Anadromous Chalcarburnus tarichi ( Cyprinidae) in the Highly Alcaline Lake Van, Eastern Anatolia,Turkey. Arch.Hidrobiol. 126 ( 1): Gessner, F., 1957, Van Gölü, Zur Limnologie des Grossen Soda Sees in Ostanatolien ( Turkei) Arch. F. Hyrobiol. 53, (1),

10 Kadıoğlu, M., Şen, Z. ve Batur, E., 1997, The greatest soda water lake in the world and how it is influenced by climatic change. Ann. Geophysicae. 15, Kepme S., 1977, Hyrographie, Warven Chronologie und Organisce Geochemie des Van Sees, Öst Türkei, Ph. D. Thesis, Mitteilungen aus dem Geologish Palaontologischen Instıtut der Universitat Hamburg, 47: 208 p. Kempe, S., Khoo F. ve Gürleyik Y., 1978, Hydrography of Lake Van, The Geology of Lake Van, E. T. Degens and F. Kutman Eds, MTA Yayınları, No: 169 s Kepme, S., Kazmierczak, J., Landman, G., Konuk, T., Reimer, A., Lipp A., 1991, Largest microbiolites discovered in Lake Van, Turkey, Nature, 349, Khoo, F., Degens, E.T. ve Lambert, A., 1978, Geochemistry of Lake Van: The Geology of Lake Van, E. T. Degens and F. Kutman Eds, MTA Yayınları, No 169, s Öztürk, H., 2002, Van Gölü nde Güncel Karbonat Çökelim Mekanizması, Türkiye, Sualtı Bilim ve Teknolojisi Toplantısı 2002, Bildiriler Kitabı, Boğaziçi Üniversitesi Yayın No: 751, s Sarı, M Van Gölü İnci Kefali (Chalcarburnus tarichi, PALLAS 1811). 150 s. Çekül Yayınları,İstanbul 374