KARADAĞ IN GENEL EKONOMİK DURUMU TÜRKİYE İLE EKONOMİK-TİCARİ İLİŞKİLERİ 2013 YILI

Transkript

1 T.C. PODGORİCA BÜYÜKELÇİLİĞİ TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ KARADAĞ IN GENEL EKONOMİK DURUMU VE TÜRKİYE İLE EKONOMİK-TİCARİ HAZİRAN 2007 BERLİN İLİŞKİLERİ 2013 YILI Haziran 2014 Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 1

2 İÇİNDEKİLER SAYFA NO BÖLÜM SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER Ülke Kimliği Sosyal Göstergeler Ekonomik Göstergeler GENEL EKONOMİK DURUMU Gayri Safi Milli Hasıla İstihdam, İşgücü Piyasası ve Ücretler Enflasyon Sanayi Enerji Tarım Ormancılık İnşaat Sektörü Ulaştırma Sektörü Ticaret Turizm Karadağ Hakkında Ek Bilgiler Karadağ ın Markaları Finansal Hizmetler Dış Ticaret Çevre Koruma Doğrudan Yabancı Yatırımlar Karadağ a Neden Yatırım Yapılmalı Ülkelere Göre KDV Oranları Ülkelere Göre Gelir Vergisi Oranları Yatırımcılara Sağlanan Destekler 47 BÖLÜM Kurumlar Vergisi Muafiyeti Kişisel Gelir Vergisi Belirli kategorilerdeki işsizlerin istihdamına 47 yönelik sübvansiyonlar Finansal Destek Sanayi Bölgeleri 49 Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 2

3 2.1 TÜRKİYE İLE EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLER Karadağ daki Türk Firma Sayısı ve Gerçekleştirdikleri 52 Yatırımlar Yabancı Yatırımlar Karadağ da Yatırım Ortamına İlişkin Tehditler-Fırsatlar Türk Firmalarına Yönelik Yatırım Alanları İmzalanan Anlaşma ve Protokoller Türkiye-Karadağ Serbest Ticaret Anlaşması Türkiye İle Karadağ Arasındaki Ticari İlişkilerin Genel 60 Durumu Hizmetler Ticareti Müteahhitlik Turizm Sağlık Turizmi Film Ticareti Eğitim Karşılıklı Ticareti Olumsuz Etkileyen Faktörler Ülke Pazarının Küçük Görülmesi Taşımacılık Ücretlerinin Fazla Olması Balkan Ülkeleri İle Akrabalık İlişkileri Referans Fiyat Uygulaması KDV İadelerinin Ödenmesindeki Aksaklıklar Sosyal Güvenlik Sözleşmesinin Uygulanmasından 72 Kaynaklanan Sorunlar BÖLÜM ÖZELLEŞTİRMELER VE KARADAĞ IN EN BÜYÜK FİRMALARI Açık İhale Usulü Yoluyla Özelleştirilecek Firmalar Kamu-Özel Sektör Ortaklığı Yoluyla Özelleştirilecek Menkul Listesi Menkul Kıymetler Borsasında Hisse Senedi Satışı ile Özelleştirilecek Şirketler Açık Artırma Yoluyla Satılacak Olan Menkul Listesi Karadağ lı İhracatçı Firmalar Karadağ lı İthalatçı Firmalar Karadağ ın En Başarılı Firmaları Karadağ ın Üye Olduğu Uluslararası Kuruluşlar Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 3

4 TABLOLAR Grafik 1 Cari Fiyatlarla Gayri Safi Yurtiçi Hasıla 8 Grafik 2 Yıllara Göre Büyüme Oranları 15 Grafik 3 Gayri Safi Milli Hasılanın Sektörlere Göre Dağılımı 16 Grafik 4 İşsizlik Oranı 17 Grafik 5 İşsiz Sayısı 17 Grafik 6 Net ve Brüt Maaşlar 18 Grafik 7 Çalışan Kişilerin Sektörlerine Göre Ayırımı 19 Grafik 8 Enflasyon Oranı 21 Grafik 9 Karadağ da Elektrik Enerjisi Kurulu Gücü 24 Grafik 10 Karadağ da Elektrik Üretiminin Santrallere Göre Ayırımı 24 Grafik 11 Tarım Ürünlerinin Toplam İhracat İçindeki Değeri 25 Grafik 12 Tarım Ürünlerinin Toplam İthalat İçindeki Değeri 26 Grafik 13 Tarım Ürünlerinin Toplam İthalat ve İhracat İçindeki Payı 26 Grafik 14 Karadağ ın Ormanlık Alanı 27 Grafik 15 Ağaç Türleri 27 Grafik 16 İnşaat Sektörünün Yapısı (%) 28 Grafik 17 Yolcu Taşımacılığı 29 Grafik 18 Yük Taşımacılığı 29 Grafik 19 Ticari Cirolar 30 Grafik 20 Karadağ'ı Ziyaret Eden Turist Sayısı ve Gecelik Konaklama Gün Sayısı 31 Grafik 21 Turizm Gelirleri 31 Grafik 22 Karadağ ın Dış Ticareti 36 Grafik 23 Karadağ'ın CEFTA, EU-27 ve Diğer Ülkelerla Yaptığı Ticaret Hacmi 36 Grafik 24 Karadağ'ın İhracat Yaptığı Ülkeler 37 Grafik 25 Karadağ'ın İthalat Yaptığı Ülkeler 37 Grafik 26 Karadağ a Yapılan Doğrudan Yabancı Yatırımlar 39 Grafik 27 Ülkelere Göre KDV Oranları 46 Grafik 28 Ülkelere Göre Gelir Vergisi Oranları 46 Grafik 29 Karadağ İle Dış Ticaretimiz 61 Grafik 30 Karadağ ın Dış Ticaretinde Türkiye nin Payı 62 Grafik 31 Karadağ a ihracatımızın Sektörlere Göre Dağılımı 64 Grafik 32 Karadağ dan İthalatımızın Sektörlere Göre Dağılımı 66 Grafik 33 Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 4

5 GRAFİKLER Tablo 1 Gayri Safi Yurtiçi Hasıla 15 Tablo 2 İstihdam edilenlerin iktisadi faaliyet kolları ve dağılımı, NACE Rev.2 (2013 yılı) 20 Tablo 3 Sanayi Üretimi 22 Tablo 4 Karadağ'da Bazı Sektörlerdeki Yapısal Değişiklikler ( % olarak) 22 Tablo 5 Karadağ da Elektrik Üretimi 23 Tablo 6 Karadağ'da Finansal Hizmet Sağlayıcılarının Sayısı 34 Tablo 7 Karadağ a Yapılan Doğrudan Yabancı Yatırımlar 39 Tablo 8 Karadağ a Yatırım Yapan Ülkeler 40 Tablo 9 Karadağ da Uygulanan Vergi Oranları 41 Tablo 10 Çalışanlardan Kesilen Vergi Oranları 41 Tablo 11 Karadağ daki Türk Firma Sayısı ve Gerçekleştirdikleri Yatırımlar 53 Tablo 12 Türkiye İle Karadağ Arasındaki Doğrudan Yatırımlar 54 Tablo 13 Karadağ da Yatırım Ortamına İlişkin Tehditler/Fırsatlar 55 Tablo 14 Türk Firmalarına Yönelik Yatırım Alanları 56 Tablo 15 Türkiye ile Karadağ Arasında İmzalanan Anlaşma ve Protokoller 57 Tablo 16 Karadağ ile Türkiye Arasındaki Dış Ticaret 60 Tablo 17 Sektörlere Göre Karadağ İle Dış Ticaretimiz 63 Tablo 18 Karadağ a Fasıl Bazında İhracatımız 65 Tablo 19 Karadağ dan Fasıl Bazında İthalatımız 67 Tablo 20 Türk Firmlarının Karadağ da Üstlendikleri Projeler 69 Tablo 21 Türkiye ye Karadağ dan Gelen Turist Sayısı 70 Tablo 22 Türkiye den Karadağ a Gelen Turist Sayısı 70 Tablo 23 Karadağ dan Acıbadem Hastanesine Gönderilen Hasta Sayısı 71 Tablo 24 Karadağ lı İhracatçı Firmalar 77 Tablo 25 Karadağ lı İthalatçı Firmalar 79 Tablo 26 Karadağ ın En Başarılı Firmaları 81 Tablo 27 Karadağ ın Üye Olduğu Uluslararası Kuruluşlar 83 Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 5

6 ÜLKE KİMLİĞİ Devletin Adı : Karadağ Başkenti : Podgorica Eski Kraliyet Başkenti : Cetinje Yönetim Biçimi : Parlementer Demokrasi Eski Kraliyet Başkenti : Cetinje Cumhurbaşkanı : Mr. Filip Vujanovic Başbakan : Milo Đukanović Parlamento Başkanı : Mr. Ranko Krivokapic Parlamentodaki Milletvekili Sayısı : 81 Avrupalı Karadağ Koalisyonu (39 Milletvekili) ((DPS Sosyalist Demokrat Partisi (30), SDP - Sosyal Demokrat Parti (8) ve Liberal Partisi (1)) Parlamento Yapısı : Demokratik Front (DF) - (20 Milletvekili) Sosyalist Halk Partisi (SNP) - (9 Milletvekili) Pozitif Karadağ - (7 Milletvekili) Boşnak Partisi - (3 Milletvekili) Hırvat Sivil Girişimi (HDI) - (1 Milletvekili) Arnavut Koalisyonu - (1 Milletvekili) Forca - (1 Milletvekili) Yeni Hükümet (40 ıncı) : DPS (Sosyalist Demokrat Partisi), SDP (Sosyal Demokrat Parti), BS (Boşnak Partisi), HGI (Hırvat Sivil Girişimi) ve 2 Arnavut Partisinden oluşmaktadır. Resmi Dili : Karadağca Dini : Nüfusun; % 74,2 sini Ortodokslar, % 17,7 sini Müslümanlar, % 3,5 ini Katolikler, 0,6 sını diğer dinlere mensup olanlar, % 1 ini ateistler ve % 3 ünü ise dini inançları belirlenememiş olanlar oluşturmaktadır. Para Birimi : Avro (Avro) = 100 cent Üyesi olduğu uluslararası kuruluşlar Yüzölçümü : km 2 : UN, UNODC, UNIDO, UNESCO, IAEA, CTBTO, OPCW, ICAO, WIPO, WHO, ICRC, OM, ITU, WCO, ICCROM, IPU, UPU, WMO, ILO, IMO, ITLOS, ICC, PCA, HCCH, İNTERPOL, IMF, WB, IFC, MIGA, IBRD, IDA, EBRD, UNEP/MAP, UN WTO, FAO Mesai Saatleri ve Günleri : Pazartesi Cuma /8:00-17:00 Haftalık Çalışma Saati : 40 saat Resmi Tatil Günleri (Milli, Dini,vb tarihleriyle) : 1 Ocak yeni yıl, 7 Ocak Noel ( Ortodoks ), 5 Nisan Paskalya Tatili ( Ortodoks), 1-2 Mayıs İşçi Bayramı 21 Mayıs Bağımsızlık Günü, 13 Temmuz Karadağ Milli Günü Baslica Sehirler : Podgorica ( ), Niksic (72.443), Bijelo Polje(46.051),Bar (42.048), Berane (33.970), Herceg Novi (30.864),Pljevlja (30.786), Rozaje (22.964), Kotor (22.601), Ulcinj (19.921), Budva (19.218), Danilovgrad (18.472), Cetinje (16.657), Tivat (14.031), Plav (13.108), Mojkovac (8.622), Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 6

7 Kolasin (8.380), Andrijevica (5.071), Zabljak (3.569), Pluzine (3.246), Savnik (2.070) İklim : Ilıman Akdeniz iklimi. Ortalama hava sıcaklığı yazın 27,4 C, kışın ise 13,4 C Maksimum Deniz Suyu Sıcaklığı : 27,1 C Pozisyon : Enlem Boylam Türkiye ile Saat Farkı : GMT + 1 Uluslararası Telefon Kodu : 382 Podgorica Havaalanı: (İstanbul,Frankfurt, Viyana, Roma, Londra, Havaalanları Moskova, Paris, Ljubljana, Belgrad, Nis, Zagreb, Budapeşte ve Zürih : şehirlerine uçuş yapılmaktadır.) Sınır Kapıları : Tivat Havaalanı: charter uçuş ve Belgrad a direct uçuşlar Sırbistan (Rance, Cemerno, Dobrakovo, DraZenovac, Vuce) Kosova (Kula,Qafakçekerrit (Aktif değil)) Arnavutluk (Bozaj, Sukobin, Grncar) Hırvatistan (Debeli brijeg, Kobila) Bosna-Hersek (Sitnica, Ilino brdo, Vracenovici, Krstac, Nudo, Scepan Polje, Metaljka, Sula) En Yüksek Dağı : Bobotov Kuk (Durmitor) m En Büyük Gölü : Skadar km2 En Derin Kanyon : Tara Kanyon m Doğal Göller : 40 (Skadar, Black, Biogradsko, Plavsko...) Suni Göller : 4 Sınır Uzunluğu : 614 km Yollar : km (5.436 km asfalt) Demiryolu Uzunluğu : 250 km (169 km' si elektrikli) (Bar-Belgrad) Sahil Uzunluğu : 293 km Tarım Arazisi : km2 (37%) Tarıma Elverişli Topraklar : km2 (Karadağ ın toplam alanının % 13.8) Tarım Ürünleri : Tahıl, Tütün, Patates, Narenciye, Zeytin, Üzüm,Küçükbaş Hayvancılık Endüstri : Sanayi Üretimi, Tarım,Tüketim Malları ve Turizm Ormanlar : Kişi başı 1 ha Büyük Nehir Potansiyelleri : Tara, Morača, Piva, Ćehotina, Zeta, Bojana ve gemi ile geçilebilir olan Crnojevića Mineraller : Boksit, Kömür ve Mineraller,Hidroelektrik Milli Parklar : Durmitor 390 km2, Lovćen 64 km2, Biogradska gora 54 km2, İşkodra gölü 400 km2 ve Prokletije 166 km2 Limanlar : Bar, Kotor, Risan ve Zelenika Güç Kapasitesi : Perućica (Üretim: GWh) ve Piva Hidroelektrik Santrali (Üretim: GWh) ve Pljevlja Termik Santrali (Üretim: GWh) Elektrik Fiyatı : Ev (9,5 Cent / kwh), Diğerleri (9,9 Cent / kwh) UNESCO Tarafından Koruma : Durmitor Dağı, Tara Kanyonu ve Kotor şehri Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 7

8 Nüfus (2011) Kadın Erkek SOSYAL GÖSTERGELER : Nüfus Yoğunluğu (km2/kişi) : 44,9 kişi Yaş Ortalaması : 37 (Bayan: 38, Erkek:36) Yaş Toplam Erkek Kadın Karadağ daki Türk Nüfusu : > Toplam Erkek Başına Düşen Kadın : 1.024,68 Sayısı Hane Sayısı : Hane Başına Düşen Kişi Sayısı : 3,18 Doğal artış : 1,785 Beklenen Yaşam Süresi : 73,7 Yurtdışında Yaşayan Nüfus (%) : 7,86 ( Kişi) Okuma Yazma Oranı : 96,4 İlkoğretim Okul Sayısı ( : 2014) İlkoğretim Ögrenci Sayısı ( : 2014) Ortaoğretim Okul Sayısı ( : 2014) Ortaoğretim Ögrenci Sayısı : ( ) Kisi Üniversite ve Yüksekokuldan Mezun Olan Öğrenci Sayısı ( yılları arası) Doktor Sayısı : Kişi Başına Düşen : Hastane Sayısı Kamu Kesimi Sağlık Harcamalarının GSYİH ye Oranı Hasta Gönderilen Ülkeler : : Karadağ Devlet Üniversitesi ( kisi), Mediteran Üniversitesi (Özel) (1.202 kisi), Donja Gorica Üniversitesi (Özel) (397 kisi), Diğer Yüksek Oğretim Kurumlari (968 kisi) Doktor Sayısı: Hemsire Sayısı: Yatak Sayısı : Toplam :14 Kamu : 11 : Özel : 2 Üniversite : 1 : % 5.2 Bölge Ülkeleri ( en çok Sırbistan, Slovenya, Hırvatistan), Avrupa Ülkeleri ( İtalya, Fransa, Almanya, İşviçre, Rusya Federasyonu) ve ameliyatın niteliğine göre diğer ülkeler Sabit Telefon Hattı Sahipliği : 169,080 Sabit Telefon Hattı Sağlayıcıları : Crnogorski Telekom (%98.24), m:tel (%1.76) Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 8

9 Cep Telefonu Sağlayıcıların : 3 (Telenor % 37.75, T-Mobile % 34.74, M:tel %27.51 Sayısı Cep Telefonu Sahipliği : 947,050 Internet Kullanıcı Sayısı : (ADSL:68.550, FTTx:6.560, Dial-up (Crnogorski Telekom):115, WiMAX:8.140, CDS:5.200, WiFi:3.360) Kayıtlı lisanslı internet : 23 Sağlayıcıları Lisanslı internet sağlayıcıları : 13 (aktif) ADSL sağlayıcıları : 1 WiMAX lisanslı sağlayıcıların sayısı : 6 Kredi Kartı Kullanıcısı Sayısı : Gelir Vergisi Oranı % : 9 Kurumlar Vergisi Oranı % : 9 Katma DeĞer Vergisi Oranı : 19-7 arası Emeklilik Maaşı : Avro (Net Maaşın %57 si), Yaşlılık Maaşı : Avro (Net Maaşın % 66.5 i) Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 9

10 EKONOMİK GÖSTERGELER ULUSAL HESAPLAR GSYH (Milyon Avro,cari fiyatlarla) Kişi Başına GSYH (Avro, cari fiyatlarla) Ekonomik Büyüme (%) 10,7 6,8-5,7 2,5 3,2-2,6 3,5 İSTİHDAM, İŞSİZLİK,ÜCRET Çalışan Sayısı İşsiz Sayısı İşsizlik oranı (%) 19,4 16,3 19,1 19,7 19,7 19,7 19,5 Brüt Maaş Net Maaş ENFLASYON VE FİYAT Enflasyon Oranı 4,2 8,3 3,4 0,49 3,5 3,1 2,2 Tüketici Fiyat Endeksi (2013) Üreticii Fiyat Endeksi (2013) KARADAĞ'IN DIŞ TİCARETİ Karadağ ın Dış Ticareti (Milyon Avro) İhracat İthalat Denge Dış Ticaret Ortakları (2013 Yılı) İhracat (Milyon Avro) Sırbistan (133), Hırvatistan (59,5 ), Slovenya (36), Bosna-Hersek (18), İtalya (15,7), Almanya (13,2), Arnavutluk (11,9), Türkiye (9,7), Rusya (5,7) Sırbistan (505), Yunanistan (149,7), Çin (142), Bosna-Hersek (126), İtalya İthalat (Milyon Avro) (117,6),Almanya (116,4), Hırvatistan (97,5), Slovenya (64), Amerika (39), İspanya (36,5), Avusturya (33,5),Türkiye (33) Ülke Gruplarına Göre (2013 yılı) İhracat (%) Avrupa (97), EU-28 (52), Cefta (39),Türkiye (3), Asya (2), Çin (2), İthalat (%) Avrupa (86), EU-28 (44), Cefta (39), Asya (11), Çin (8), Türkiye (2),Amerika (2) Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 10

11 Mal Gruplarına Göre (2013 yılı) Elektrik enerjisi (86), Demir dışı metaller (80), Maden cevherleri ve hurda (33,7), İhracat (Milyon Avro) içkiler (18,6), Mantar ve ağaç (17,3), Demir ve çelik (12,1), Petrol, petrol ürünleri ve ilgili materyaller (11,1), Genel endüstriyel makineler ve ekipmanlar (10,6), Sebze ve meyve (9) Petrol, petrol ürünleri ve ilgili materyaller (190,6), Karayolu Taşıtları (92,1), Et ve et ürünleri (91,8), Metalik olmayan mineral ürünler(74,1), Elektrikli makine, cihaz ve aletleri (70,4), Muhtelih fabrika malı ürünler (60,8), Mamul eşya İthalat (Milyon Avro) (59,8), Tıp ve eczacılık ürünleri (57,6), Tahıl ve tahıl ürünleri (55,2), Elektrik enerjisi (54,4), Giyim eşyası ve aksesuarları(53,3), Genel endüstriyel makineler ve ekipmanlar (52,9), İçkiler (52) KARADAĞ'IN TÜRKİYE İLE DIŞ TİCARETİ (Milyon Avro) İhracat 0,11 0,95 4,10 4,73 10,52 13,92 8,69 İthalat 14,42 32,70 18,80 20,81 19,37 22,66 21,96 Denge -14,31-31,75-14,70-16,08-8,85-8,74-13,27 Ülkenin Toplam Dış Ticaretindeki Türkiye nin Payı (%) İhracat 2,31 İthalat 1,23 Mal Gruplarına Göre (2013 yılı) Demir ve çelik (8,12), Alüminyum ve alüminyum eşya (0,22), Ham postlar,deriler (kürkler hariç) ve köseleler (0,17), yağlı tohum ve İhracat (Milyon Avro) meyvalar,sanayi bitkileri,saman,hayvan yemi (0,08), Ağaç ve ağaçtan mamul eşya;odun kömürü (0,05), Kağıt ve karton;kağıt hamurundan kağıt ve kartondan Nükleer reaktörler,kazan;makina ve cihazlar,aletler,parçaları (2,82), Elektrikli makina ve cihazlar,aksam ve parçaları (2,76), Plastik ve plastikten mamul eşya (1,73), Motorlu kara taşıtları,traktör,bisiklet,motosiklet ve diğe (1,38), Alüminyum ve alüminyum eşya (1,26), örme giyim eşyası ve aksesuarları İthalat (Milyon Avro) (1,24), Mensucattan mamul diğer eşya,kullanılmış eşya,paçavralar (1,18), Mobilyalar,aydınlatma,reklam lambaları,prefabrik yapılar (0,94), Yenilen meyvalar,kabuklu yemişler,turunçgil ve kavun kabuğu (0,64), Seramik mamulleri (0,63) Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 11

12 2013 (Birim: Milyon Avro) 2013 (Birim: Milyon Avro) KARADAĞ'IN STRATEJİK ÜRÜNLERİ Karadağ'ın Toplam İhracatı Türkiye'nin Karadağ'dan İthalatı Karadağ'ın İhracatı İçerisinde Türkiye'nin Payı (%) Karadağ'ın Toplam İthalatı Türkiye'nin Karadağ'a İhracatı Karadağ'ın İthalatı İçerisinde Türkiye'nin Payı (%) Kuru et (0209,0210) 5,61 1,43 Sebze (7. Fasıl) 4,87 11,55 0,26 2,25 Meyve (8. Fasıl) 4,14 18,24 1,16 6,36 Et ve balık ürünleri (16. Fasıl) 3,63 25,84 Şarap (2204) 13,21 4,45 Elektrik enerjisi ( ) 95,58 54,45 Aluminyüm ve aluminyüm ürünleri (76 Fasıl) 82,87 0, ,87 1,26 6,34 İNŞAAT Toplam İnşaat İşlerinin Değeri (1000 Avro) Etkili Çalışma Saati (1000) Ağaç Ürünleri İmalatı (M3) SANAYİ ÜRETİM ENDEKSİ (2010=100) DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLAR Karadağ'a Yapılan Doğrudan Yabancı Yatırımlar (Milyon 568,0 582, ,5 552,0 389,0 454,0 323,9 Avro,Net) Karadağ'daki Yabancı Sermayeli Firma Sayısı % 15.9 u şirketlere ve bankalara yatırımlar, 2013 yılında Karadağ'a Yapılan Doğrudan Yabancı % 42.2 si gayrimenkül yatırımları, Yatırımların Sekörlere % 39.4 sı şirketler arası borçlanma, Göre Dağılımı % 2.5 i diğerleri Ülkelere Göre 2013 Yılında Rusya Federasyonu ( ), Slovenya (47.404), İsviçre (37.989), Karadağ'a Yapılan Lüksemburg (33.085), Hollanda (27.239), Almanya (22.681), Türkiye (22.609) Doğrudan Yabancı Yatırımlar (Bin Avro) Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 12

13 Türkiye'nin Karadağ'daki Doğrudan Yatırımları (Birim: 1000 Avro) Karadağ'ın Türkiye'deki Doğrudan Yatırımları (Birim: 1000 Avro) ,7 993, , ,6 22,7 74,7 21,3 20,8 TURİZM Turizm Geliri (Milyon Avro) 459,5 540,7 525,7 552,1 619,5 700,0 642,6 Ziyaretçi Sayısı Ortalama Geceleme Sayısı Gelen Turistlerin Ülkelerine Göre Ayırımı (2013 Yılı) Karadağ'dan Türkiye'ye Gelen Turist Sayısı Türkiye'den Karadağ'a Gelen Turist Sayısı Rusya (28.1%), Sırbistan (25.1%), Bosna-Hersek (7.5%), Ukrayna (5.6%), Kosovo (3.3%), Polonya (2.7%), Almanya (2.3%), Fransa (2.2%), Diğer Ülkeler 23.2% KARADAĞ'IN BORCU Dış Borcu (Milyon Avro) ,5 Dış Borcun GSYİH ya oranı (%) ,6 Kamu Borcu (2013 yılı, Milyon Avro) 1,807.4 (GSYİH 'nın % i) İç Borç (GSYİH 'nın % u) Dış Borç Cari İşlemler Dengesi (Milyon Avro) Bütçe Açığı / Fazlası (Milyon Avro) Bütçe Açığının GSYİH ya Oranı (%) 1,443.5 (GSYİH 'nın % 43.6 sı) , ,2-830,0-710,2-573,4-587,6-487, , ,3-189,7-163, ,4 0,5-4,4-3,6-5,9-4,9-3,9 Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 13

14 KARADAĞ'DAKİ BANKALAR Karadağ'daki Banka Sayısı 11 Crnogorska Komercijalna Banka AD Podgorica member of OTP Group (Macaristan) NLB Montenegrobanka AD Podgorica (Slovenya-Belçika) Karadağ'da Faaliyet Gösteren Bankalar ve Ülkeleri Hypo Alpe-Adria Bank AD Podgorica (Avusturya) ERSTE Bank AD Podgorica (Avusturya) Prva banka Crne Gore AD Podgorica (Karadağ) Podgoricka Banka Societe Generale Group AD Podgorica (Fransa) Atlas banka AD Podgorica (Sırbistan) Hipotekarna banka AD Podgorica (Kıbrıs) Komercijalna banka AD Budva (İtalya) KARADAĞ BORSASI Bulunduğu Şehir Podgorica, Karadağ Kuruluş Yılı 1993 Sahibi Kamuya Ait Şirketler Para Birimi AVRO İşlemdeki Şirket Sayısı 410 (Ocak 2013) Invest Banka Montenegro AD Podgorica (Sırbistan) First Financial bank AD Podgorica member of OTP Group (Yunanistan) Market Milyar Avro (Mayıs 2014) Indeks MONEX20, MONEXPIF Website FAİZ ORANLARI 31/01/ /03/ /06/ /09/ /12/2013 Kredilerin Ağırlıklı Ortalama Faiz Oranları (%) 9,44 9,44 9,43 9,31 9,36 Ağırlıklı Ortalama Mevduat Faiz Oranları (%) 3,20 3,14 2,99 2,73 2,55 Serbest Ticaret Anlaşması Yaptığı Türkiye, Ukrayna,Rusya Federasyonu, EFTA,CEFTA,Avrupa Birliği Ülkeler (2015 yılına kadar) Kaynak: Karadağ İstatistik Kurumu: Karadağ Merkez Bankası : Karadağ Maliye Bakanlığı : Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 14

15 GENEL EKONOMİK DURUMU GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA Karadağ ekonomisi, 2013 yılında % 3.5 oranında büyüdü yılında % 2,5 ve 2011 yılında % 3,2 lik büyüme oranlarından sonra 2012 yılındaki % -2.6 lik büyüme oranı oldukça sert bir iniş yaşandığını ortaya koymaktadır. Tablo 1.Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Cari fiyatlarla GSYH - (milyon Avro) Cari fiyatlarla kişi başına GSYH (Avro) GSYİH Artış Oranı (Reel Büyüme) (%) 10,7 6,8-5,7 2,5 3,2-2,6 3,5 Kaynak: Karadağ İstatistik Kurumu ( Grafik 1. Cari Fiyatlarla Gayri Safi Yurtiçi Hasıla CARİ FİYATLARLA GDP (Milyon Eur) Grafik 2. Yıllara Göre Büyüme Oranları YILLARA GÖRE BÜYÜME ORANLARI ,7 6,8 2,5 3,2 3, ,7-2, Kaynak: Karadağ İstatistik Kurumu ( Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 15

16 Finans ve Sigorta İnşaat Üretim Eğitim Taşıma ve Depolama Bilgi ve ileti?im Konaklama ve Yiyecek Hizmeti Faaliyetleri Gayrimenkul Faaliyetleri Tarım, Ormancılık vebalıkçılık Kamu Yönetimi ve Savunma, Zorunlu Sosyal Güvenlik Toptan ve Perakende Ticaret, Motorlu Taşıtların ve Motosikletlerin Onarımı Grafik 3. Gayri Safi Milli Hasılanın Sektörlere Göre Dağılımı Gayri Safi Milli Hasılanın Sektörlere Göre Dağılımı (2012) , ,4 7,3 7,0 6, ,3 4,6 4,6 4,5 4,4 4,1 2 0 Kaynak: Karadağ İstatistik Kurumu ( Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 16

17 2.1.2 İSTİHDAM, İŞGÜCÜ PİYASASI VE ÜCRETLER Karadağ İstatistik Kurumu'nun (MONSTAT) İşgücü Anketi, 2013 verilerine göre, Karadağ genelinde işsiz sayısı 2013 yılında bir önceki yıla göre kişi artarak kişi oldu. İşsizlik oranı 19,5 ile geçen yıla göre 0,2 puan daha azaldı. Grafik 4. İşsizlik Oranı Grafik 5. İşsiz Sayısı İŞSİZLİK ORANI İŞSİZ SAYISI 19,4 16,3 19,1 19,7 19,7 19,7 19, Kaynak: Karadağ İstatistik Kurumu ( Kazanç Yapısı istatistiklerine göre, ortalama brüt maaş 727 Eur, net maaş ise 479 Avro dur. Ortalama maaş 2008 yılından sonra artış gösterse de 2010 yılından itibaren nerede ise 480 avro civarında kalmıştır. Hem erkek hem de kadın ücretli çalışanların kazançlarının, genellikle eğitim durumu ile doğru orantılı olarak yükseldiği görülmektedir. Benzer durum, yaş grubu ve kıdem yılı için de geçerlidir. Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 17

18 Grafik 6. Net ve Brüt Maaşlar NET VE BRÜT MAAŞLAR (Euro) ORTALAMA NET MAAŞ ( ) ORTALAMA BRÜT MAAŞ ( ) Kaynak: Karadağ İstatistik Kurumu ( Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 18

19 Eğitim seviyesine göre işgücünün yapısı: % 23 ü üniversite ve kolej derecesini bitirenler, % 4.5 i yüksekokulu bitirenler, % 63,7 Lise % 8.8 i kalifiye olmayan işçilerdir. Grafik 7. Çalışan Kişilerin Sektörlerine Göre Ayırımı ÇALIŞAN KİŞİLERİN SEKTÖRLERE GÖRE AYRIMI % ( Yıl: 2013) İnşaat; 5,9 Tarım; 4,5 Endüstri; 17,8 Hizmet; 77,7 Kaynak: Karadağ İstatistik Kurumu ( Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 19

20 Tablo 2. İstihdam edilenlerin iktisadi faaliyet kolları ve dağılımı, NACE Rev.2 (2013 yılı) İstihdam edilenlerin iktisadi faaliyet kolları ve dağılımı, NACE Rev.2 (Yıl: 2013) Faaliyet Kodu Kişi Sayısı Sıralama Tarım, ormancılık ve balıkçılık Madencilik ve Taşocakçılığı İmalat Sanayi Elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı Su temini; kanalizasyon, atık yönetimi ve iyileştirme faaliyetleri İnşaat Toptan ve perakende ticaret Ulaştırma ve depolama Konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri Bilgi ve iletişim Finans ve sigorta faaliyetleri Gayrimenkul faaliyetleri Mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetle İdari ve destek hizmet faaliyetleri Kamu yönetimi ve savunma; zorunlu sosyal güvenlik Eğitim İnsan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri Kültür, sanat, eğlence, dinlence ve spor Diğer hizmet faaliyetleri Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 20

21 ENFLASYON Uluslararası pazar fiyatları ve yurtiçi talepte gözlenen artışın bir sonucu olarak, enflasyon artışı son üç yılda beklenenden daha yüksek olmuştur. Grafik 8. Enflasyon Oranı ENFLASYON ORANI ,7 7, ,46 0,7 2,8 4,1 2, Kaynak: Karadağ İstatistik Kurumu ( Karadağ ın ihracatını artırabilmesi ve piyasalarda rekabet avantajını yakalayabilmesi bazı sektörlere bağlıdır. Bunlar enerji, turizm, inşaat malzemeleri üretimi (çimento, taş ), organik tarım, gıda ve işleme sanayileridir. Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 21

22 Karadağ, SANAYİ Tablo 3. Sanayi Üretimi Ham Çelik Kırmızı Boksit Alümina Alüminyum Deniz Tuzu Linyit Linyit Kömürü ton ton ton ton ton ton ton üretim kapasitesine sahiptir. 26 çeşit mineral hammaddesinden12 si kullanılmış, 4 ü kısmen kullanılmış, 10 u ise hiç kullanılmamıştır. Kömür kaynakları 200 milyon tonun üzerinde olup önemli bir enerji potansiyelini temsil etmektedir. Karadağ Ekonomisi nin % 90'ı özelleştirilmiş olup, ekonominin özelleştirme ve yeniden yapılanma süreci son aşamasındadır; 2013 yılında tüm yerli sanayisinin % 51.2 ini önemli sektörlerden biri olan imalat sanayi oluşturmakta, elektrik üretimi % 44.1 ini ve madencilik ve taşocakçılığı % 4.7 sini oluşturmaktadır; Ana metal (% 12), eczacılık ürünleri (% 9,8), gıda ürünleri (% 7), makine ve ekipmanlar ( % 5),içecek (% 3), tütün ve kimya sanayi üretimi imalat sanayinin en büyük kısmını oluşturmaktadır. Tablo 4. Karadağ'da Bazı Sektörlerdeki Yapısal Değişiklikler ( % olarak) Karadağ'da Bazı Sektörlerdeki Yapısal Değişiklikler ( % olarak) Temel Metal Üretimi ,0 Elektrik Üretimi ,1 Gıda, İçecek ve Tütün Üretimi ,2 Kimyasal Madde ve Eczacılık Ürünleri Üretimi ,8 Metal Olmayan Diğer Mineral Ürünler ,7 Kömür Taş Ocakları ve Linyit Üretimi ,5 Ağaç İşleme ve Üretimi ,2 Metal Cevherleri ve Taş ocakları ,3 Kaynak: Karadağ İstatistik Kurumu ( Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 22

23 ENERJİ Enerji sektörü, Karadağ ın büyük bir kullanılmamış potansiyele sahip olduğu stratejik geliştirme konularından birini temsil etmektedir. Karadağ daki santrallerin toplam kurulu güç kapasitesi 868 MW tır. Toplam elektrik üretiminin 685 MW ya da % 76 sı Hidroelektrik Santrallere, 210 MW lık veya %24 lük kısmı ise Termik Santrallerden elde edilmektedir yılında elektrik üretimi GWh. Tablo 5.Karadağ da Elektrik Üretimi Karadağ'da Elektrik Üretimi (GWh) (GWh) 2012 / 2013 (%) HPP ,15 TPP ,30 TOPLAM ,30 Kaynak: Karadağ Elektrik İdaresi ( Enerji sektörünün stratejik kalkınma hedefleri, Karadağ Ulusal Enerji Kalkınma Stratejisi 2025 tarafından tanımlanmıştır. Bahse konu Stratejiye göre, hidro ve termik santralleri için, küçük hidroelektrik santraller ve diğer yenilenebilir ve alternatif enerji kaynakları da dahil olmak üzere yeni santraller yapılacaktır. Karadağ ve İtalya arasındaki denizaltı bağlantı kablosunun inşaatı ile Balkan ülkelerinin pazarı AB pazarına bağlanacak, iletim ağı güçlendirilecek ve Karadağ pazarında elektrik tedariği daha iyi bir düzeyde olacaktır. 10 adet yeni mikro hidroelektrik santral yapımı için anlaşması imzalanmıştır. Toplam 10 mikro HES in kurulu gücü 23,324 MW olup, yıllık üretimin ise GWh. olacağı beklenmektir. Toplam yatırım ise 46,632, Avro dur. 900 kw lık küçük hidroelektrik santrallerinin inşaası ile ilgili proje uygulama aşamasında iken, diğer dokuz küçük hidroelektrik santrallerin inşaatına başlanması beklenmektedir. Nikşiç şehrinin yakınında Krnovo bölgesinde 50 MW lik kurulu güce sahip olan Rüzgar santrali ile ilgili anlaşma imzalanmıştır. Büyük bir olaslıkla 22 MW lık başka bir sözleşme daha imzalanacaktır. Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 23

24 Grafik 9. Karadağ da Elektrik Enerjisi Kurulu Gücü KARADAĞ'DA ELEKTRİK ENERJİSİ KURULU GÜCÜ (Yıl:2013) Küçük HES'ser 1% Plevja Termik Santral 24% Piva HES 40% Perućica HES 35% Kaynak: Karadağ İstatistik Kurumu ( Grafik 10. Karadağ da Elektrik Üretiminin Santrallere Göre Ayırımı ELEKTRİK ÜRETİMİNİN SANTRALLERE GÖRE AYIRIMI (Yıl: 2013) Piva HES 26% Küçük HES'ser 1% Plevja Termik Santral 39% Perućica HES 35% Kaynak: Karadağ Elektrik İdaresi ( Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 24

25 TARIM Tarım, Karadağ ın stratejik gelişim alanlarından biridir. Karadağ ın verimli ve temiz topraklarının yanı sıra saf ve kaliteli suları, tarım ve gıda sanayisinin gelişmesi açısından iyi bir altyapı teşkil etmektedir. Et, süt, süt ürünleri, bal, balık, sebze, meyve, yüksek kaliteli şarap ve maden sularının üretiminde artış kaydedilmiştir. Tarım ürünlerinin toplam ihracatındaki payı 2004 yılında % 8.2 den paya sahip iken 2013 yılında % ye yükselmiştir. Tarım ürünlerinin toplam ithalat içerisindeki payı 2007 yılında % 15 paya sahip iken 2013 yılında bu oaran % e yükselmiştir. Grafik 11. Tarım Ürünlerinin Toplam İhracat İçindeki Değeri TARIM ÜRÜNLERİNİN TOPLAM İHRACAT İÇİNDEKİ DEĞERİ (1000 Euro) Toplam İhracat (1000 ) Tarım İhracatı (1000 ) Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 25

26 Grafik 12. Tarım Ürünlerinin Toplam İthalat İçindeki Değeri TARIM ÜRÜNLERİNİN TOPLAM İTHALAT İÇİNDEKİ DEĞERİ (1000 Euro) Kaynak: Karadağ İstatistik Kurumu ( Toplam İthalat (1000 ) Tarım İthalatı (1000 ) Grafik 13. Tarım Ürünlerinin Toplam İthalat ve İhracat İçindeki Payı Tarım Ürünlerinin Toplam İthalat ve İhracat İçindeki Payı 30,00 25,00 26,65 20,00 24,00 24,00 24,00 24,00 15,00 10,00 5,00 15,00 8,00 17,00 10,00 15,00 14,00 12,00 16,00 15,67 0, Toplam İthalat İçindeki Payı Toplam İhracat İçindeki Payı Kaynak: Karadağ İstatistik Kurumu ( Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 26

27 ORMANCILIK Ormanlar ve orman arazileri 942 bin ha lık alanında bulunmakta olup, toplam alanın % 67 sini kapsamaktadır. Orman arazilerinin değeri, korunması, organizasyonu, çeşitliliği, yönetimi ve çevre üzerindeki etkileri açısından Karadağ ormanları Avrupa'nın en iyi ormanları arasında yer almaktadır. Karadağ ormanlarında toplam stok 114,7 mil. m3 olarak tahmin edilmektedir. Bunun % 41 i iğne yapraklı ağaçlar ve % 59 u ise yaprak döken ağaçlardır. Planlama belgelerine dayanarak, yıllık olarak 810 bin m³ brüt ahşabın kesilmesine izin verilmiş olup, 670 bin m³ ü devletin mülkiyetinde, 140 bin m³ ü ise özel mülkiyetindedir yılında, Karadağ'da devlet ormanlarında üretim 2012 yılı ile kıyaslandığı zaman; Orman ürünleri üretimi 9.7 artmış, Sert ağaç üretimi % 9.6 yani m³ azalmış, Ahşağ üretimi % 31 yani m³ artmış, Yakacak odun % 22,2 yani m³, azalmıştır. Grafik 14. Karadağ ın Ormanlık Alanı Karadağ'ın Ormanlık Alanı Grafik 15. Ağaç Türleri Karadağ'daki Ağaç Türleri (2013) Diğer 32% Orman 10% Geniş Yapraklı 15% Yakacak Odun 7% İğne Yapraklı 34% Ormanlık Alan 58% Geniş Yapraklı Tomruk 15% İğne Yapraklı Tomruk 29% Kaynak: Karadağ İstatistik Kurumu ( Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 27

28 İNŞAAT SEKTÖRÜ İnşaat sektörü GSYH nın % 8 ini oluşturmakta olup tasarım, inşaat, el sanatları ve süsleme çalışmaları konusunda eğitim alan toplam kişi sayısının % 4.9 unu yani kişiyi istihdam etmektedir yılında inşaat çalışmalarının değeri 269,69 Milyon Avro olup, % 29,3 ü ulaştırma altyapısının inşası ile ilgilidir. Yapı Malzemeleri Sanayii; mermer ve taşların kesilmesi, şekillendirilmesi ve işlenmesininin yanı sıra taş, kireç, alçı, beton ve diğer ürünlerin üretimini içermektedir. Grafik 16. İnşaat Sektörünün Yapısı (%) İnşaat Sektörü % (Yıl: 2013 ) Boru Hatları, Ulaşım ve İletişim; 3,02 Diğer Yapılar; 22,53 Ulaştırma Altyapısı; 18,79 Konut Binaları; 55,66 İkamet Amaçlı Olmayan Binalar; 21,79 Kaynak: Karadağ İstatistik Kurumu ( Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 28

29 ULAŞTIRMA Toplam istihdamda ulaştırma sektörünün payı % 5,8 olup turizm, ticaret, sanayi gibi sektörlerle yakın bağlantılıdır ve Karadağ ın stratejik gelişiminde önemli rolü vardır. Karadağ yollarının toplam uzunluğu km, Karadağ demiryollarının uzunluğu 250 km, Uluslararası havaalanları: Podgorica ve Tivat Bar, Kotor, Risan ve Zelenika Limanları mevcuttur. Grafik 17. Yolcu Taşımacılığı Yocu Taşımacılığı (Yıl: 2013) Grafik 18. Yük Taşımacılığı Yük Taşımacılığı (2013 Yılı) Havayolu 17% Demiryolu 10% Karayolu 66% Demiryolu 58,1% Karayolu 38,9% Lokal 7% Havayolu 0,0% Deniz 2,9% Kaynak: Karadağ İstatistik Kurumu ( Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 29

30 TİCARET Ticaret sektörü toplam GSYH nın %12,4 ünü oluşturmakta olup toplam işgücünün ise %23 ünü istihdam etmektedir yılında toplam ticaret hacmi 1.041,6 Milyon Avro olup bir önceki yıla göre % 6,7 oranında artış kaydedilmiştir. Grafik 19. Ticari Cirolar Ticari Cirolar (1000 Euro (2012 yılı)) Kaynak: Karadağ İstatistik Kurumu ( Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 30

31 TURİZM 2013 yılında Karadağ ı toplam 1,492,006 turist ziyaret etmiş olup, 9,41 milyonu aşkın konaklama gerçekleştirilmiştir yılı ile karşılaştırıldığında, toplam turist sayısında % 3,6 ve toplam konaklama sayısında % 2,8 oranında artış kaydedilmiştir. Grafik 20. Karadağ'ı Ziyaret Eden Turist Sayısı ve Gecelik Konaklama Gün Sayısı Karadağ'ı Ziyaret Eden Turist Sayısı ve Gecelik Konaklama Gün Sayısı Gecelik Konaklama Gün Sayısı Gelen Turist Sayısı Kaynak: Karadağ İstatistik Kurumu ( Grafik 21. Turizm Gelirleri Turizm Gelirleri (Milyon Euro) 459,5 540,7 525,7 552,1 619,5 700,0 642, Kaynak: Karadağ İstatistik Kurumu ( Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 31

32 KARADAĞ HAKKINDA EK BİLGİLER Bojana Nehri, yukarı doğru akan, dünyanın tek nehridir. Yağışlı dönemlerde, Drim Nehri nin su seviyesindeki artışı nedeniyle, nehir kendi akışını engeller, akışı geri dönüp yukarı doğru akar ve İşkodra Gölü ne dökülür. Avrupa nın en yaşlı ağacı Bar - Ulcinj yolunun yakınında bulunan zeytin ağacıdır ve 2500 yaşındadır. Biogradska gora, Avrupa nın son üç ilkel ormanlarından biridir. Nevidio Komarnica Kanyonu, dünyanın en az geçilebilen kanyon olarak kabul edilmektedir. Nevidio Kanyonu na ilk defa 1965 yılında bir insan girmiştir. Daha sonra, Nikšić ten gelen bir dağcı grubu Kanyona götürülmüştür. Tara Nehri, Avrupa ın en büyük tatlısu rezervuarı ve Karadağ ın en uzun nehridir. Akışının uzunluğu 150 km dir. Tara Nehri Kanyonu, Avrupa nın en derin kanyonudur. Sveti Stefan, dünyanın tek şehir - otel ve turizm merkezi olarak Ripley in İster inanın ister inanmayın adlı kitabında yer almıştır. Žabljak, 1485 m rakımda bulunan Balkanlar ın en yüksek rakımlı şehridir. Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 32

33 KARADAĞ IN MARKALARI Şarap ve rakı Karadağ ın Plantaze şirketi ve onun ürünleri dünya çapında 500 den fazla madalya kazanmıştır. VRANAC şarap markası beş yıl üst üste Brüksel, Roma, Madrid, Paris ve Cenevre deki MONDE-SEÇİMİNDE beş altın madalya kazanmıştır. Nikşiç birası yılından beri üretilmekte olan bu biranın üstün kalitesi, özel tadı ve hoç acılık, üretiminde kullanılan saf dağ suyundan ve doğal kaynaklardan gelmektedir. Njeduşi den gelen pastırma Cetinje nin 10 km uzağında olan Njeguşi köyünde, iyi kurutulmuş pastırma imalatı bulunmaktadır ve pastırmanın ismine de köyün adı verilmiştir. Bu pastırma Karadağ sofrasının kaçınılmaz, özel bir tadıdır. Karadağ mutfağının kralıdır. Njeguşi Peyniri Lovçen Dağının eteklerinde, geleneksel yöntemle çeşitli kuru, yarı yağlı,yağlı ve zeytin yağlı olanlar da dahil olmak üzere peynirler yapılır. Aralarında en iyisi zeytin yağında olanıdır. Njeguşi peynirinin yanı sıra Pljeva ve Kuçi peyniri de meşhurdur. Piva süt kremi (PAVLAKA) Piva Dağında koyun çiftliklerden gelen sıradışı bir üründür. Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 33

34 FİNANSAL HİZMETLER Bankalar ve mikrofinans kuruluşlarında onaylanmış kredi ve faiz oranlarında düşüş kaydedilirken, bankacılık sektörü yüksek likidite, mevduat büyümesi, bankaların sermaye ve likiditesi ile karakterize edilmektedir. Finansal hizmetler sektöründeki teklifler Yatırım ve gönüllü emeklilik fonları ile genişletilmiştir. Tablo 6. Karadağ'da Finansal Hizmet Sağlayıcılarının Sayısı Ticari Bankalar 11 Sigorta Firmaları 11 Borsa 1 Borsada kendi hesabına alım satan yapan firmalar 11 Gönüllü Emeklilik Fonları 2 Yatırım Fonları 7 Karadağ'da bugün faaliyet gösteren 11 bankadan 10 u yabancı banka, 1 ise yerli bankadır. Bankacılık sektörü likit olup Karadağ Merkez Bankası nın gözetimi altındadır. Karadağ'da faaliyet gösteren 11 sigorta şirketlerindeki yabancı sermaye payı % 76 dır. Toplam sigorta priminde dominant payı % 88 oranıyla hayat dışı sigortasına aittir. Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 34

35 DIŞ TİCARET 2013 yılında Karadağ ın yabancı ülkelerle gerçekleştirdiği toplam dış ticaret hacmi 2.148,9 Milyon Avro değerindeydi. Negatif İhracat - İthalat ilişkisi kısmen turizm sektörünün büyük payı olan hizmet sektöründe elde edilen gelir ile karşılanmıştır. Karadağ İstatistik Kurumu verilerine göre; ihracat 2013 yılında bir önceki yıla göre % 2,4 artarak Avro oldu. İthalat ise bir önceki yıla göre % 2,6 daha azalarak 1,773,400,00. Avro olarak gerçekleşti, İhracatın ithalatı karşılama oranı 2012 yılında %20,7 iken, 2013 yılında 21,2 ye yükseldi. CEFTA ülkelerinin toplam mal ticaretindeki payı 2006 yılında %33,9 iken bu oran 2013 yılında % 40,43 olmuştur. AB-28 ülkelerinin toplam mal ticaretindeki payı ise % 51,8 den % 42,79 a düşmüştür. Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 35

36 Grafik 22. Karadağ'ın Dış Ticareti Karadağ'ın Dış Ticareti (Milyon Euro) İhracat İthalat Denge Grafik 23. Karadağ'ın CEFTA, EU-27 ve Diğer Ülkelerla Yaptığı Ticaret Hacmi Karadağ'ın CEFTA, EU-27 ve Diğer Ülkelerla Yaptığı Ticaret Hacmi (Milyon Euro) 1.256,2 828,0 443, , ,4 575,5 777,0 801,0 754,0 810,0 400,2 377, , ,8 942,0 333,3 805,0 342, ,0 873,0 336 Kaynak: Karadağ İstatistik Kurumu ( EU-28 CEFTA Diğer Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 36

37 Grafik 24. Karadağ'ın İhracat Yaptığı Ülkeler Karadağ'ın İhracat Yaptığı Ülkeler % (Yıl: 2013) Almanya 4 İtalya 4 Türkiye 3 Arnavutluk 3 Kosova 5 Hırvatistan 16 Sırbistan 36 Slovenya 10 Bosna-Hersek 5 Grafik 25. Karadağ'ın İthalat Yaptığı Ülkeler Karadağ'ın İthalat Yaptığı Ülkeler % (Yıl: 2013) İtalya 7 Hırvatistan 5 Slovenya 4 Avusturya 2 Hollanda 2 Türkiye 2 Diğer Ülkeler 17 Almanya 7 Sırbistan 29 Bosna-Hersek 7 Çin 8 Yunanistan 8 Kaynak: Karadağ İstatistik Kurumu ( Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 37

38 ÇEVRE KORUMA Çevre ile ilgili AB mevzuatı ve uluslararası sözleşmeler ile uyumlu olan Ulusal Çevre Politikası, çevre politikası alanında temel amaçları düzenlenmiştir: Doğa ve biyolojik çeşitliliğin sürdürülebilir korumanın sağlanması, Su kalitesinin korunması ve atık suların daha temiz olmasının sağlanması, Sürdürülebilir atık yönetiminin sağlanması, Hava kirliliği, gürültü ve radyasyon gibi insan sağlığını tehdit eden etkilerin önlenmesi, İklim değişikliklerinin azaltılması ve etkilerine uyum sağlanması, Kimyasal maddelerin kullanımı ve kontrolü, Kontrol sistemi ve risk yönetimi kurularak, çevre yönetim sistemleri ve daha temiz teknolojilerin getirilmesini teşvik ederek sanayi kirliliğinin en aza indirilmesidir. Ekolojik Karadağ da, sürdürülebilir turizm, tarım, ormancılık, kırsal kalkınma, ulaştırma ve enerji gibi sektörler için çevrenin korunması ön koşul teşkil etmektedir. Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 38

39 YATIRIMLAR Karadağ da Doğrudan Yabancı Yatırım döneminde Karadağ da Doğrudan Yabancı Yatırım (DYY) 6,4 Milyar Avro tutarında olmuştur. Bu tutarın % 96 sının üzerinde son 7 sene içerisinde gerçekleşmiştir yılında doğrudan yabancı yatırımların net tutarı 323,6 Milyon Avro olup, geçen yılın aynı dönemine göre % 25 oranında azalmıştır. Doğrudan Yabancı Yatırım girişi dünyanın 114 ülkesinden olup, en büyük payı 4,31 Milyar Avro ya da %70 i 10 ülke ile gerçekleştirilmiştir. Tablo 7. Karadağ a Yapılan Doğrudan Yabancı Yatırımlar Karadağ'a Yapılan Doğrudan Yabancı Yatırımlar (Brüt) (Milyon , Avro) Kaynak: Karadağ Merkez Bankası ( Grafik 26. Karadağ a Yapılan Doğrudan Yabancı Yatırımlar Karadağ'a Yapılan Doğrudan Yabancı Yatırımlar (Net) (Milyon Euro) 1.066,5 470,0 568,0 582,0 552,0 389,0 454,0 323, Kaynak: Karadağ Merkez Bankası ( Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 39

40 Tablo 8. Karadağ a Yatırım Yapan Ülkeler Ülkelere Göre Yılları Arasında Karadağ'a Yapılan Doğrudan Yabancı Yatırımlar Birim: Bin Avro Ülke * 1 Rusya Federasyonu Slovenya İsviçre Lüksemburg Hollanda Almanya TÜRKİYE İngiliz Virgin Adaları Sırbistan Avusturya Cumhuriyeti Amerika Birleşik Devletleri Birleşik Arap Emirlikleri Kanada Büyük Britanya GKRY Polonya Singapur Norveç Hong Kong Letonya Estonya Avustralya Kosova Fransa İtalya İsveç Bosna-Hersek Panama Monako Ukrayna Makedonya İspanya Belize Anguilla Yunanistan Belçika Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 40

41 37 Lihtenştayn Kazakistan Belarus Malta Katar Hırvatistan İrlanda Danimarka Antigua ve Barbuda Çek Cumhuriyeti Arnavutluk Finlandiya Ermenistan Macaristan Suudi Arabistan İsrail Kuveyt Uruguay Slovakya Çin Romanya Litvanya diğer ülkeler T O P L A M: Kaynak: Karadağ Merkez Bankası ( Not: Veri kaynağı ödeme işlemleri (ITRS) ve veri ödeme ülkeye göre verilmiştir *Ön veriler Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 41

42 Yılları Arasında Karadağ'a Yatırım Yapan Ülkeler YATIRIMI YAPAN FİRMA ÜLKESİ YATIRIMIN SEKTÖRÜ Milyon Dolar Morgan Invest A.B.D. TITEX Portföy Yatırımı 2.45 Becovic Management Group A.B.D. Hotel "Mediteran"'ın satın alınması 1 Strabag AG Almanya Karadağ Kamu Şirketi Put'un satın alınması (Crnagoraput A.Ş. Karadağ yollarının bakımını yapmaktadır. Ayrıca yurtiçi ve bölgesel yolların inşaatının yanı sıra mühendislik işleri ile uğraşmaktadır.) 10.5 Springer & Sons Avusturya Hotel Panorama'nın satın alınması 9.3 Hypo Group Avusturya Greenfield Yatırımı (Hypo Alpe Adria Montenegro) 15 UNIQA International Beteiligungs Avusturya Greenfield Yatırımı (UNIQA Karadağ) 3.2 Platzer Leasing & Monte Avusturya ve Mlin Sajo Karadağ Hotel "Vila Oliva" satın alınması 3.5 Royal Belçika Greenfield Yatırımı (Royal Montenegro) 147 Societe Generale Fransa Podgorica Bankasının % hissesinin satın alınması 16.8 Alstom Fransa Niksicka Tehno Baza'nın Genişletilmesi 7.35 Agrokor Hırvatistan Portföy Yatırımı 2.2 MNSS B.V Hollanda Çelik Mill'in satın alınması 58.8 Beppler & Jacobson İngiltere Hotel Bianca'nın satın alınması 10.8 Beppler & Jacobson İngiltere Hotel Avala'nın satın alınması 15.2 MN Specialty İngiltere Niksic Demir Çelik Fabrikasının satın alınması 6.5 Beppler & Jacobson İngiltere Bjelasica Kayak Merkezinin satın alınması 0.5 BT International İsviçre "4. Novembar" Mojkovac Firmasının satın alınması ( Havacılık, Hidrolik, Optoelektronik ve Otomotiv Endüstrisi için Parça ve Ekipmanlar) 6.3 Bolici Invest İtalya Greenfield Yatırımı (Hotel Bolici) 58.8 A2A İtalya Karadağ Elektrik Firmasının satın alınması (EPCG) Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 42

43 Daido Japonya Bilyalı Rulman Çemberi Fabrikasının satın alınması 11.2 PM Securities Kanada Arsenal'ın(Tivat Belediyesi- Porto Montenegro) satın alınması 4 CVC Capital Partners Lüksemburg Niksic Bira Fabrikasının satın alınması 25.2 Matav (with Deutsche Telecom) Macaristan Karadağ Telekomunun 51 hissesinin satın alınması 142 OTP Bank Macaristan CKB Bankasının Satın Alınması 134 Hungest Hotels Macaristan Hotel "Topla" 'nın satın alınması 0.8 Hungest Hotels Macaristan Hotel "Centar" 'ın satın alınması 1 Egyptian investment fund Mısır Greenfield Yatırımı 73.5 Orascom Development Mısır Greenfield Yatırımı (Lustica peninsula) Telenor Norveç Promonte Mobil Operator 145 Rusal Rusya "KAP" Alüminyum Fabrikasının Satın Alınması 58.2 Salomon Ent Rusya Boksit Madeni (Rudnici boksita AD Podgorica) satın alınması 12.5 Barkli SK Rusya Hotel "Otrant" 'ın satın alınması 2.5 Capital Estate Rusya Hotel "Grand Lido" satın alınması 10.8 Lukoil Rusya Portföy Yatırımı (Roksped) 39 Aman Resorts Singapur HTP Budvanska Rivijera ("Sveti Stefan", "Milocer", "Kraljicina plaza") 30 yıllığına kiralanması 58.5 Delta Telecom Serbia ve Ogalar B.V. Sırbistan Sırbistan Ve Hollanda Greenfield Yatırımı (Delta City Alışveriş Merkezi) 86.9 Greenfield Yatırımı 16 Gradex HPB Slovakya Rudnik Kömür Madeninin satın alınması 12.7 HIT Nova Gorica Slovenya Hotel Maestral satın alınması 48 LB Leasing Ljubljana Slovenya Greenfield Yatırımı (LB Kiralama Podgorica) 10.1 Petrol Bonus Slovenya Montenegrobonus'un satın alınması (6 yıllığına) (Bar,Bijelo Polje ve Lipcioil 'de petrol ürünleri bulunmakta ve Podgorica'da LPD- G bulunmaktadır) Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 43