Prof. Dr. Ö. Ayhan Kalyoncu

Transkript

1 Prof. Dr. Ö. Ayhan Kalyoncu Sentetik marihuana, laboratuvar ortamında ot ve benzeri maddelerin kimyasal likitlerle spreylenmesi sonucu oluşturulan normal marihuananın içinde bulunan THC maddesi gibi etki yapması beklenen bir uyuşturucu türüdür. İlk olarak 2004 yılında Avrupa da üretildiğinde zararsız, marihuanaya yasal bir alternatif ve tasarımcı uyuşturucusu olarak gibi açıklamalarla pazarlanmıştır. Ülkemizde son birkaç yıldır bulunmasına rağmen çok hızla kullanımı yaygınlaşmıştır. Sentetik Marijuana Nasıl Kullanılır? Kullanımı normal marihuana benzer. İki şekilde tüketilir; 1. Madde tütün veya normal marihuana ile karıştırılarak sigara gibi sarılarak içilir. 2. Madde kendi başına ya sigara gibi sarılır ya da pipo veya kova (nargile benzeri bir alet) yardımıyla kullanılır. Sentetik marihuana aynı zamanda kek, çay gibi yiyecekler ve içeceklerin içine karıştırılarak da tüketilebilir. Ayrıca tütsü olarak satılmakta olup görüntüsü daha çok odaya güzel koku vermek için biriktilen çiçek ve ot yapraklarına benzemektedir.

2 Yanlış Reklam! Sentetik marihuana ve benzeri maddelerin genellikle çeşitli bitkilerden alınan Doğal psikoaktif maddeler içerdiğine dair yanlış bir bilgi dolaşmaktadır. Her ne kadar bazen doğal bitkilerden alınan maddeler üretiminde kullanılsa da yapılan kimyasal analizler sonucu bonzai ismi ile kullanılan uyuşturucunun içinde bulunan malzemelerin sentetik bileşenlerden oluştuğu saptanmıştır. İlk olarak bir tütsü çeşidi olarak pazarlaması yapılan madde, insan tüketimine uygun değildir ibaresiyle satılmaktaydı. Yasal olarak yasaklanmadığı için uzun yıllar boyunca sentetik marihuana ve benzeri maddelerin erişilebilirliğinin kolay olması ve internet üzerinden satışının yapılması bu maddeyi kısa sürede özellikle gençler ve lise öğrencileri arasında popüler hale geldi. Bunun üzerine sentetik marihuana ve benzeri maddelerin satışına ülke çapında bir yasak getirildi. Sentetik marihuanın yapımında kullanılan kimyasalların içinde bulunan THC maddesi, normal marihuananın içindekinden çok daha kuvvetli bir etkiye sahip olduğundan kullanıcılar için çok daha zararlı sonuçlar doğurmaktadır. Sentetik marihuana yapımında kullanılan bu kimyasalların oluşturdukları yan etkilerin neler olduğu hakkında halen yeterince bilgiye sahip değiliz. Her geçen gün kullanıcılarda yeni ve daha önceden bilinmeyen önemli yan etkiler saptanmaktadır. Ayrıca sentetik marihuananın yapımında kullanılan şimdiye kadar saptanmış olan 5 kimyasal maddenin tıbbi hiçbir faydası saptanmamıştır. Amerikan Narkotik Birimi tarafından sentetik marihuana yapımında kullanılan bu maddelerin ticaretinin yapılması ve bulundurulması yasaklanmıştır. Ancak üreticiler bu yasaklardan kurtulabilmek için sentetik marihuana karışımlarında zaman zaman farklı kimyasallar kullanmaktadırlar. Fakat Amerikan Narkotik Birimi bu durumun sıkı bir takibini yapmakta ve sentetik marihuana yapımında kullanılan yasaklı maddeler listesinin güncel olarak yenilenmesi için çalışmaktadır.

3 Kullanım Yaygınlığı Ülkemizde son yıllarda yatarak tedavi için bağımlılık tedavi kliniklerine başvuran kişilerin eroinden sonra en sık kullandıkları madde sentetik marihuanadır. Bu maddenin erişilebilirliğinin kolay olması ve toplum içinde yaygın olan maddenin zararsız olduğu yönündeki yanlış inanış nedeniyle bu uyuşturucunun popülerliği hızla artmıştır. Ayrıca maddenin, marihuana ve diğer uyuşturuculara göre idrar tahlilinde tam olarak saptanamıyor olması onu populer yapan nedenlerden bir diğeridir yılında Amerika da yapılan bir araştırmaya göre lise öğrencileri arasında sentetik marihuana, normal marihuanadan sonra 2. en çok kullanılan uyuşturucudur Kızlara oranla erkekler arasında daha popüler bir kullanımı vardır. Erkek/ Kız oranı 2 den fazladır. Bu araştırmaya göre, Amerika daki lise öğrencilerinin aşağı yukarı yüzde 36 sı normal marihuana, yüzde 11 inden biraz fazla bir grup ise sentetik marihuana kullandığını belirtmiştir. Ülkemizde halen bu maddenin kullanım yaygınlığı ile ilgili bir yapılan araştırma olmamasına rağmen benzer sonuçların çıkacağı kanaatini taşımaktayım.

4 Etkileri Sentetik marihuanada bulunan bileşenler bu reseptörlerle normal marihuanada bulunan THC ye nazaran, daha güçlü bir bağ kurarak kişilerin daha güçlü ve tahmin edilemez etkiler yaşamasına neden olmaktadır. Sentetik marihuanada bulunan kimyasal bileşenlerin ne olduğu tam olarak bilinmediğinden, bu maddeyi kulanan kişilerin maddeden bekledikleri etkilerden çok daha ciddi sonuçlara maruz kaldıkları bilinmektedir. Birçok illegal ve dizayn edilmiş uyuşturucu maddelerin içinde bulunan bileşenler bilinmemekte ve sentetik marihuana da olduğu gibi içerisinde toksik maddeler bulunduğu düşünülmektedir. Bu sentetik kimyasallar ile beyindeki THC reseptörleri arasındaki bağ ne kadar güçlenirse, kişilerin madde kullanımına bağlı anksiyete ve paranoya yaşama ihtimalleri de o kadar artar. Beyni Nasıl Etkiler? Sentetik marihuana kullanıcıları bu maddeyle ilgili deneyimlerini normal marihuananın yarattığı etkilere benzer şekilde aktarmışlardır. Mizaç yükselmesi (keyif), Rahatlama,

5 Algılama değişimi. Normal marihuanadan farklı olarak sentetik marihuanada bulunan kimyasallar nedeniyle kullanıcıların daha kuvvetli etkiler yaşaması muhtemeldir. Bazı kullanıcılar akıl hastalığı bulgusu olan psikotik semptomlar geliştirebilirler. Bu kişiler aşırı anksiyete, paranoya ve halüsilasyon gibi etkiler yaşadıklarını söylerler. Sentetik marihuanada bulunan kannabis benzeri bileşenler beyindeki hücre reseptörlerini etkileyerek normal marihuanada bulunan THC nin yarattığı etkiden 100 kat fazlasını yaratmaktadır. Bu bileşenler, HU-210, CP 47,497, JWH-018, JWH-073, JWH- 398, JWH-250 dır. Bu da sentetik marihuananın çok zararlı, tahmin edilemesi mümkün olmayan, çok güçlü etkiler yaratmasına neden olmaktadır. Şu ana kadar sentetik marihuananın beyinde yarattığı etkilerle ilgili yapılmış bilimsel bir çalışma bulunmamaktadır. Fakat bununla birlikte sentetik marihuananın içinde bulunan kimyasalların, normal marihuanadaki birincil psikoaktif madde olan THC gibi beyindeki aynı reseptörleri etkilediği bilinmektedir. Sağlığa Etkisi Sentetik marihuana kullanıcılarının aktardığı semptomlar arasında; Kalp çarpıntıları, Kusma, heyecan, Aşırı sözel veya motor hareketlilik o amaçsız huzursuzluk, o ellerini ovuşturma, o giysileriyle oynama, o volta atma, o bağırıp çağırma, o hayıflanma, o inleme gibi sürekli tekrarlanan, Aşırı terleme, Bilinç bulanıklığı, Halüsilasyonlar vardır. Amerika dan alınan verilere gore, 2010 yılında, sentetik marihuana nedeniyle hastanelerin acil servislerine başvuran kişi sayısı dır. Sentetik marihuananın neden olduğu başlıca komplikasyonlar; Yüksek kan basıncı, Kalbe giden kan akışını yavaşlatmış ve kalp krizi Mide bulantısı, kusma, Aşırı anksiyete, Kriz ve nöbetlerdir. Böbrek yetmezliği Pediactrics dergisinin 2011 sayısında sentetik marihuana kullanımı sonrası hastaneye kaldırılan üç ergenin hikayesi yayınlanmıştır. Hastalarda görülen semptomlar, değişen seviyelerde katatoni (sözlü ya da fiziksel herhangi bir uyarılmaya cevap verememe, katılaşma ve acı hali), kalp çarpıntısı, heyecan, aşırı anksiyete, baş dönmesi,

6 bağ ağrısı, aşırı terleme, konuşmanın yavaşlaması, ve bilinç bulanıklığıdır. Hastalardan iki tanesi 3-4 saat sonrasında normal haline dönmüş fakat bir tanesi taburcu edilmeden önce tam bir gününü hastanede geçirmiştir. Sentetik marihuanın üreme, kanser gelişimi, hafıza veya bağımlılık üzerindeki uzun dönem etkileri henüz bilinmemektedir. Bir rapora göre sentetik marihuanada bulunan kimyasallardan geriye kalan ağır metaller sağlığı olumsuz yönde etkilemektedir. Bağımlılık Yapar mı? Sentetik marihuana birkaç kullanımdan sonra eroin, kokain gibi güçlü bağımlılık yaptığı saptanmıştır. İlk kullanımlarında,bu maddeyle olumsuz deneyimleri olan kişilerin bile sonrasında madde kullanımını bırakmadıkları, ve madde arayışı içine (craving) girdikleri gözlemlenmiştir. Düzenli kullanıcılar kısa bir süre bile kullanmadıklarında kaygı, titreme, terleme, halisülasyon gibi yoksunluk semptomları geliştirebilirler. Normal marihuana gibi, sentetik marihuana da vücuttan uzun süre atılmaz.

7 TEDAVİ Herkese uygun olabilecek tek bir tedavi yöntemi yoktur. Uygulanacak olan tedavinin amacı bağımlı olan kişiyi aile içinde, iş hayatında ve toplumda verimli hale getirecek işlevsellik düzeyine getirmek olmalıdır. Bunun için de tedavi ortamlarını, yapılacak müdahaleleri ve hizmetleri her bir bağımlının kendine özgü sorunlarına ve ihtiyaçlarına göre ele almak gerekir. Uygulanacak tedavinin kolayca ulaşılır olması gerekir. Madde bağımlısı bireyler tedaviye girme konusunda kararsız olabileceklerinden dolayı tedaviye girmeye hazır oldukları zaman fırsatlardan yararlanmak çok önemlidir. Eğer bağımlı kişiler tedaviyi talep ettiklerinde kendilerine tedavi olanaklarına kolayca ulaşamazlarsa tedavi taleplerinden vazgeçebilirler. Bu durumda tedavi edebileceğimiz bağımlıları kaybetmemize neden olabilir. Bunun içinde bağımlı hastaları her zaman kabul edecek tedavi merkezlerine gereksinim vardır. Bu merkezlere başvuran bağımlılara randevu vererek bekletmek doğru değildir. Çünkü bekleme sürecinde iken daha fazla fiziksel ve psikolojik zarar görebilirler, yüksek doz kullanımı nedeni ile ölebilirler veya kriminal olaylara karışabilirler yada motivasyonlarını kaybederek tedaviden vazgeçebilirler. Halbuki tedavi ekibinin amacı bağımlı kişinin tedavi, motivasyonunu sınamak değil artırmak olmalıdır. Bağımlı kişiler için seçilecek tedavi her türlü gereksinimlerini hedef almalıdır. Bağımlı kişilere uygulanacak tedavinin etkili olabilmesi için amaç sadece madde kullanımı kesmesi olmamalıdır. Aynı zamanda madde kullanımına bağlı oluşan tıbbi, psikolojik, sosyal, mesleki ve yasal sorunlarına hitap edilmelidir.

8 Tıbbi detoksifikasyon bağımlılık tedavisinin sadece ilk safhasıdır ve tek başına uzun vadede madde kullanımını değiştirmeye pek az yararı vardır. Madde kullanımının kesilmesine bağlı görülen yoksunluğun akut fiziksel belirtileriyle güvenli şekilde başa çıkmak için hastalara tıbbi detoksifikasyon uygulanır. Ancak tek başına tıbbi detoksifikasyon nadiren bağımlıların uzun süreli yoksunluklarına yardımcı olur. Ancak bazı bağımlılar yoksunluk dönemlerini atlatamadıkları için tedavi olamazlar. Bu nedenle rahat ve sıkıntısız geçirilecek bir detoksifikasyon uygulaması etkin madde bağımlılığı tedavisinin güçlü bir öncüsüdür. Tedavinin etkin olması için bağımlı hastanın gönüllü olması şart değildir. Bağımlı hastanın motivasyonu ne kadar güçlü olursa tedavi süreci o kadar kolaylaşır. Aileden, iş yerinden veya cezai adalet sistemin gelen onay, teşvik veya zorlama hem bağımlının tedaviye girişini ve tedavide kalınmasını hem de madde tedavi müdahalelerinin başarısını ciddi şekilde artırabilir. Tedavi sürecinde bağımlı hastanın olası bir madde kullanımı için sürekli kontrol yapılmalıdır. Tedavi sırasında madde kullanımına kaymalar olabilir. Tedavi sırasında bir hastanın madde veya alkol kullanımını örneğin idrar testi veya diğer testlerle takip etmenin amacı hastanın madde kullanma dürtülerine karşı koymasına yardımcı olmaktır. Böyle bir takip, madde kullanımına dair erken kanıt sağlayarak bağımlının tedavisinin düzenlenmesine yardımcı olur. Yasadışı madde kullanımında testleri pozitif çıkan hastalara geribildirimde bulunmak takibin önemli bir unsurudur. Madde bağımlılığından iyileşmek uzun bir süreç olabilir ve sıklıkla birkaç kez tedavi denemesini gerektirir. Bağımlı hastaların sadece bir kez tedavi ile başarılı olmaları çok nadir görülen bir durumdur. Genellikle bağımlı hastalar diğer kronik hastalıklarda olduğu gibi tedavi sürecinin her hangi bir döneminde de nüksler olabilir. Bağımlı hastaların uzun süreli ayıklık dönemlerinin olmaları ve eski işlevselliklerine ulaşmaları için uzun süreli tedaviye ve hatta çoğul tedavi denemelerine ihtiyaçları olabilir. Hastanın tedavisi için doğru seçilen ilaçlar, psikoterapi ve sağlanacak danışmanlık hizmetleri tedavinin önemli unsurlarıdır.