DEVLET MEMURLARININ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAPSAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ

Transkript

1 DEVLET MEMURLARININ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAPSAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ EYLÜL

2 ÖNSÖZ Ç alışma hayatını ilgilendiren 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanmış ve 4857 sayılı İş Kanunu çerçevesinde istihdam edilen işçiler ile çırak ve stajyerler için düzenlenen İş Sağlığı ve Güvenliği ilkelerini daha geniş bir tabana yaymıştır. 89/391 sayılı Avrupa Birliği Direktifi kapsamında yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun genel gerekçesini ifade etmek gerekirse Ülkemiz; Uluslararası Çalışma Örgütünün (ILO) İş Sağlığı ve Güvenliği ve Çalışma Ortamına İlişkin 155 sayılı Sözleşmesini 5038 sayılı Kanunla ve İş Sağlığı Hizmetlerine İlişkin 161 sayılı Sözleşmesini ise 5039 sayılı Kanunla onaylamıştır. Onaylanan bu sözleşmelerde, çalışma hayatına ilişkin milli mevzuatımızda yer alan hükümlerden daha kapsamlı olarak; sözleşmelerin kamu hizmetleri de dahil bütün ekonomik faaliyet kollarına uygulanacağı, çalışanlar teriminin istihdam edilen bütün kişileri kapsaması, işyerlerinde sağlığa zararlı risklerin tanımlanması ve değerlendirilmesi zorunluluğu gibi bir çok husus mevcut mevzuatımızın güncellenmesini gerektirmiştir. Diğer yandan Avrupa Birliği üyelik sürecinde ulusal taahhütlerimiz doğrultusunda yürüttüğümüz Avrupa Birliği müktesebatının uyumlaştırılması çalışmaları da ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği konusunda daha kapsamlı bir yasanın hazırlanmasını zorunlu kılmıştır şeklindedir. Bu çerçevede yayımlanan 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği kanunu ile önceki yıllarda ki gibi sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamının sadece 4857 sayılı İş Kanunu çerçevesinde istihdam edilen işçiler ile çırak ve stajyerlerin hakkı olmadığı, bu sağlıklı ve güvenli çalışma ortamının tüm çalışanların hakkı olduğu vurgusuyla kapsam dahilinde değerlendirilmeyen Kamu Çalışanları da kapsam içerisine alınmıştır. İçerisinde çalışma hayatının modern ilkelerini barındıran 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu yürürlüğe girdiği tarihten bu yana işveren ve çalışan arasındaki yükümlülükleri düzenlemektedir. Bu bilgilendirme çalışması ile çalışma hayatımıza yeni giren bu kanunun, Kamu bünyesinde görevli Devlet Memurlarına kazandırdığı hakları öğrenmek, kanunun çalışana sağladığı tüm haklardan azami oranda nasıl faydalanabileceğini bilmek hedeflenmiştir. İbrahim KILIÇ A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı 2

3 I.GİRİŞ B ilgilendirme çalışmasına başlamadan önce gerek Uluslararası Çalışma Örgütünün (ILO International labour Organization) gerekse ülkemizde ki çalışma mevzuatının mevcut çalışan tanımını nasıl yaptığına bakmamız gerekmektedir. Yapılan bu tanımlamalarla çalışanların çalışma hayatında ki yerleri ile çalışma yaşamında kendilerine biçilen sınırlar daha iyi anlaşılır hale gelecektir. Versailles Barış Anlaşması sonucu 1919 yılında kurulan ILO ya göre çalışan kamu çalışanları dahil olmak üzere istihdam edilen bütün kişiler şeklinde tanımlanırken, ülkemiz çalışma mevzuatında ise çalışan kavramı Kendi özel kanunlarındaki statülerine bakılmaksızın kamu veya özel işyerlerinde istihdam edilen gerçek kişiler şeklinde tanımlanmıştır. Yukarıda sıralanan tanımlardan da anlaşılacağı üzere çalışan tanımının yeri ve sınırları akıllarda soru işareti bırakmayacak şekilde belirlenmiştir. Bu kapsamda kamu veya özel işyerlerinde istihdam edilen gerçek kişiler birer çalışan olarak değerlendirilmiş ve işverenlerce Borçlar Kanundan doğan çalışanı gözetme borcu yine bu çerçevede genişletilerek kamu çalışanlarından olan Devlet Memurlarını da kapsamıştır. Ancak 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun Kapsam ve İstisnalar başlıklı ikinci maddesinin ikinci fıkrasının (a) bendi a) Fabrika, bakım merkezi, dikimevi ve benzeri işyerlerindekiler hariç Türk Silahlı Kuvvetleri, genel kolluk kuvvetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığının faaliyetleri. amir hükmüyle Türk Silahlı Kuvvetlerine ait iş yerlerinin bir bölümü kapsam dışında bırakılmıştır. Ancak bahse konu kanunun yukarıda belirtilen işyerlerinden bir bölümünü kapsam dışı bırakma sebebi Bunun sebebi, bazı faaliyetlerde, görülen işin niteliği veya yapıldığı yer gereği iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınmasının çok zor ve hatta imkânsız olmasıdır. Nitekim 1989/391 sayılı AB Direktifinde de önlem alınması imkânsız faaliyetlerin iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı dışında tutulabileceği kabul edilmektedir. Nitekim maddenin gerekçesinde de bu hususa işaret edilmiştir. Kapsam ve İstisnalar başlıklı bu ikinci maddesinin Devlet Memurları için daraltmadığının bir başka ifadesi ise 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunun onay için Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulurken ilgili bakanlıkça sunulan gerekçedir. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Tasarısı ile Erzincan Milletvekili Muharrem Işık ın; Meslek Hastalıkları ve İşçi Sağlığı Kanun Teklifi ile Avrupa Birliği Uyum Komisyonu ve Sağlık, Aile, Çalışma ve Sosyal İşler Komisyonu raporlarında bahse konu kanunun kapsam ve istisnalar başlığının gerekçesi açık bir şekilde belirtilmiştir. Anılan komisyon raporunda gerekçenin dayanağının Avrupa Birliği Direktifleri olduğu vurgulanmış ve bu direktifler doğrultusunda hedeflenen sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamının tesisi hedeflenmiştir. 3

4 277 sıra sayılı 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunun ikinci maddesinin gerekçesi Meclise sunulan metni ile aşağıdaki gibidir. Madde 2- İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin hükümler 4857 sayılı İş Kanunu kapsamı ile sınırlı olup, çalışanların tümünü kapsamamaktadır. Onaylanan uluslararası sözleşmeler ve Avrupa Birliği iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına uyum süreci ülkemizdeki farklı statülere sahip çalışanların da mesleki sağlık ve güvenliklerinin korunması için daha kapsayıcı düzenlemelerin yürürlüğe konulması ihtiyacını ortaya koymaktadır. Tasarı Avrupa Birliğinin 1989 yılında kabul ettiği ve sınırlı istisnası dışında bütün çalışanları kapsayan (işçi, memur, kamu görevlisi, gemi adamı, gazeteci, hakim, savcı gibi farklı statülere sahip kişileri "çalışan" olarak tanımlayan) 89/391/EEC sayılı Çerçeve Direktifi ile ulusal ihtiyaçlar esas alınarak hazırlanmıştır. Söz konusu düzenlemelerde (Direktif ve Uluslararası sözleşmelerin hükümleri) hem kamu ve hem de özel sektör olmak üzere bütün faaliyet alanlarına (sanayi, tarım, ticaret, idari işler, hizmet, eğitim, kültür, eğlence vb.) uygulanması vurgulanmaktadır. AB Direktifi, yalnızca, silahlı kuvvetler veya mahalli kolluk kuvvetleri (polis ve jandarma vb.) gibi belirli özel kamu hizmetlerinde veya direktifin hükümleri ile kaçınılmaz bir şekilde çatışan koruma ve önleme faaliyetleri alanlarında uygulanmamaktadır. Diğer yandan bu maddede sayılan istisnalar dışında kalan ve "çalışan" olarak nitelendirilenlerle birlikte, bir mesleği öğrenmek için eğitim gören çıraklar ve stajyer olarak tanımlananlar ile tarımda ve orman işlerinde çalışanların tamamı da kapsama dahil edilmiştir. Kanunun uygulama alanındaki çalışanlar; geçici veya daimi, kısmi veya tam zamanlı çalışan gibi bir ayrıma tabi tutulmamıştır. şeklindedir. Sonuç olarak ilgili kanunun kapsam ve istisnalar başlıklı ikinci maddesi görülen işin niteliği veya yapıldığı yer gereği iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınmasının çok zor ve hatta imkânsız hale geldiği, Türk Silahlı Kuvvetlerine özgü faaliyetler ( Tatbikat, kolluk görevleri vs ) kapsam dışında bırakılmıştır. Türk Silahlı Kuvvetleri ile Milli Savunma Bakanlığında görevli Devlet Memurlarının hiçbir surette Türk Silahlı Kuvvetlerine özgü faaliyetler icra etmediği düşünülürse bu itibarla yukarıda bahsedilen işyerlerinde çalışan tüm Devlet Memurlarının, bu kanun kapsamında değerlendirileceği aşikardır. Sendikamızın üyelerinin sosyal ve mali haklarının korunması ve geliştirilmesi noktasında yaptığı çalışmalarından biri de iş sağlığı ve güvenliği kapsamında kemikleşmiş problemlerin bertaraf edilmesidir. Bu kapsamda İş Sağlığı ve Güvenliği hususunda yasanın çalışanlara verdiği haklardan Devlet Memurlarının da faydalanabilmesi maksadıyla gerekli çalışmaları yaparak üyelerini bilgilendirmiştir. Aşağıda sıra halinde bahse konu yazışmalar ve bu yazışmalara Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca verilen cevap yer almaktadır. 4

5 5

6 6

7 7

8 8

9 Görüldüğü üzere Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca net bir şekilde, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanundan çalışanlara verilen hakların Devlet Memurlarını da kapsayacağı ifade edilmiş ve işverenlerin bu kapsamda gerekli önlemleri almakla yükümlü olduğu vurgulanmıştır. 9

10 II. İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIKLARI 1. İş Kazasının Tanımı ve Kapsamı: TANIMI VE GENEL BİLGİLER İş kazası 5510 sayılı kanunun 13 üncü maddesinde şöyle tanımlanmıştır; a) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, b) (Değişik: 17/4/ /8 md.) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle, c) Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda, d) (Değişik: 17/4/ /8 md.) Bu Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, e) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen engelli hâle getiren olaydır sayılı Kanunun 14 üncü maddesinde iş kazalarının hem işverenlerce, hem de sağlık hizmeti sunucularınca bildirilmesi öngörülmüştür. Buna göre, iş kazası bildiriminin işveren tarafından kazadan sonraki üç iş günü içinde, sağlık hizmet sunucuları tarafından da iş kazasının sağlık hizmet sunucusuna intikal tarihinden itibaren en geç on gün içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna yapılması gerekmektedir. İdari para cezasına esas olan bildirim sürelerinin tespitinde; işveren için öngörülen 3 günlük sürenin başlangıcında iş kazasının meydana geldiği tarih, sağlık hizmeti sunucuları için öngörülen 10 günlük sürenin başlangıcında ise iş kazası vakasının intikal ettiği sağlık hizmet sunucusuna yapılan başvuru poliklinik tarihi dikkate alınacaktır. 2. Meslek Hastalıklarının tanımı ve kapsamı: Meslek hastalığı 5510 sayılı kanunun 14 üncü maddesinde şöyle tanımlanmıştır; Meslek hastalığı, sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal engellilik halleridir. 10

11 Sigortalının çalıştığı işten dolayı meslek hastalığına tutulduğunun; a) Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucuları tarafından usûlüne uygun olarak düzenlenen sağlık kurulu raporu ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi, b) Kurumca gerekli görüldüğü hallerde, işyerindeki çalışma şartlarını ve buna bağlı tıbbî sonuçlarını ortaya koyan denetim raporları ve gerekli diğer belgelerin incelenmesi, sonucu Kurum Sağlık Kurulu tarafından tespit edilmesi zorunludur. Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmetleri sunucuları 3 farklı kategoride toplanmıştır bunlardan birincisi üniversitelerin Araştırma Hastaneleri, ikincisi Eğitim Araştırma Hastaneleri üçüncüsü ise Meslek Hastalıkları Hastaneleridir. Meslek hastalığına maruz kalan devlet memurlarının meslek hastalıklarını belgelemek maksadıyla yukarıda sıralanan üç sağlık sunucusundan hizmet almaları gerekmektedir. Aksi halde 5510 sayılı kanunun 14 üncü maddesinde belirtilen yetkilendirilmiş sağlık sunucularına başvurmamış olmak suretiyle aldıkları raporların geçerliliği olmayacaktır Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun ilgili Avrupa Birliği Direktifi çerçevesinde kapsamının genişletilmesi, kanun sahada uygulanması hususunda bir takım sorunların çıkmasına neden olmuştur. Bu sorunlardan bir kaçı çalışan niteliğinde olan Devlet Memurlarının bu kanun çerçevesinde nasıl ve ne şekilde değerlendirilebileceği, kanunun çalışanlara verdiği haklardan Devlet Memurlarının da yararlanabilip bilemeyeceği, yararlanacaksa bunun esaslarının nasıl olacağı, İş kazası geçiren veya meslek hastalığına tutulan Devlet Memurları için hangi sıralı işlemlerin yapılacağı gibi bir çok hususta yanlış uygulamalar yapılmaktadır. Sendikamızın bu yanlış uygulamaların sona erdirilmesi ve 633 sayılı kanunun çalışanlara verdiği hakların Devlet Memurlarının da kullanabilmesinin sağlanması hususunda yaptığı çalışmalarla bu yanlış uygulamalar yavaş yavaş sonlandırılmaktadır. Yapılan bu çalışmalarla günümüzde Devlet Memurları periyodik sağlık gözetimlerine tabi tutulurken, yaptığı işlerin risklerinden korunması maksadıyla kendilerine kişisel koruyucu donanımlar tahsis edilmeye başlanmıştır. Ancak iş kazası geçiren veya meslek hastalığına tutulan Devlet Memurlarının 6331 sayılı Kanunun 14 üncü maddesinde; - İşveren, iş kazalarını kazadan sonraki üç iş günü, sağlık hizmeti sunucuları veya işyeri hekimi tarafından kendisine bildirilen meslek hastalıklarını ise öğrendiği tarihten itibaren üç iş günü, - Sağlık hizmet sunucuları kendilerine intikal eden iş kazalarını, yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucuları ise meslek hastalığı tanısı koydukları vakaları en geç on gün, içinde Kurumumuza bildirmekle yükümlü kılınmış olup bu yükümlülüğün yerine getirilmesinde sorunlar yaşanmaktadır. 11

12 Zira 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunun 13 v e14 üncü maddelerinde iş kazalarının ve meslek hastalıklarının bildirimine ait esaslar açıklanmıştır. Yapılan bu açıklamada maalesef iş kazasına veya meslek hastalığına uğrayan Devlet Memurlarının Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilmesi hususlarına yer verilmemiştir. Ancak haziran 2012 de yürürlüğe giren 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, Devlet Memurlarını kanun kapsamına almış ve Devlet Memurlarını bir çalışan olarak değerlendirerek kanunun çalışanlara verdiği haklardan faydalanması hususunu emretmiştir. Bu haklardan birisi de iş kazası geçiren veya meslek hastalığına tutulan Devlet Memurlarının durumunun SGK ya bildirilmesi ve yaşanan durumun kayıt altına alınmasının sağlanması hususudur. Yukarıda da belirtildiği üzere 6331 sayılı kanunun 14 üncü maddesi, yaşanan iş kazalarının veya meslek hastalıklarının nasıl ve ne şekilde kuruma bildirilmesi gerektiği hususunu ayrıntıları ile açıklanmış ve bu bildirimlerin yapılmasında 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunun 13 v e14 üncü maddeleri gibi çalışanlar arasında ayrım yapmadan tüm çalışanlara uygulanması gerektiği hususu belirtilmiştir. Bu kapsam da işverenlerce bu iki kanun arasında oluşan ihtilaf sebebiyle iş kazası geçiren veya meslek hastalığına tutulan Devlet Memurlarının SGK ya bildirilmemiştir. Bu hususta sendikamızca yapılan çalışmalar ışığında durum net bir şekilde izah edilerek çalışan Devlet Memurlarının mağdur olmaması maksadıyla Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığından bu hususta görüş istenmiştir. Sendikamızca hazırlanan bu yazı bilgi edinilmesi maksadıyla bir sonraki sayfada sunulmuştur. 12

13 13

14 14

15 Sendikamızca yapılan bu çalışmada iş kazası geçiren veya meslek hastalığına tutulan Devlet Memurlarının durumlarının SGK ya bildirilmesi ile ilerde doğacak tanzim edici haklardan Devlet Memurunun mahrum kalmaması hedeflenmiştir. Sosyal Güvenlik Kurumunca bu hususta yapılan değerlendirmeler neticesinde 2015/22 sayılı genelgeyle bu durumun izahı mümkün olmuştur. Bahse konu genelgeyle iş kazası ve meslek hastalığı bildirimlerinin çalışan Devlet Memurlarını da kapsaması şu şekilde vurgulanmıştır 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bendi, 5 inci maddesinin birinci fıkrasının (a), (b), (c), (e) ve (g) bendi, ek 5 inci maddesi kapsamındaki sigortalılar ile ek 6 ıncı maddesi kapsamındaki sigortalılardan 4/a hükümlerine tabi olanlar ve 2547 sayılı Kanuna 6353 sayılı Kanunla eklenen 29 uncu madde kapsamındaki intörn öğrencilerin iş kazası ve meslek hastalığı bildirimlerinin süresi içerisinde yapılmaması halinde idari para cezası uygulanacaktır. Sosyal Güvenlik Kurumu bu genelgeyi Merkez ve Taşra Teşkilatına yayımlamış olup bu hususta herhangi bir ihmale mahal verilmemesi husus ayrıca vurgulanmıştır. Sonuç olarak İş kazası geçiren veya meslek hastalığına tutulan Devlet Memnunlarının durumları artık SGK ya işverenler tarafından bildirilecek ve bu kapsamda çalışan Devlet Memurunun tazmin edici haklarını sağlıklı bir şekilde kullanabilmesi hakkı korunmuş olacaktır. Özellikle Teknik Hizmetler Sınıfı ile Yardımcı Hizmetler Sınıfında görevli Devlet Memurlarının iş kazası geçirme veya meslek hastalığına tutulma riski göz önüne alındığında 6331 sayılı kanunla sağladığı bu kazancın ne kadar büyük bir kazanım olduğu görülecektir. Yaşanan bu gelişmeler neticesinde iş kazası geçiren veya meslek hastalığına tutulan Devlet Memurlularının durumlarının SGK ya bildirilmesi hususunda hem çalışan Devlet Memurunun hem de sendikamız merkez ve taşra teşkilatının bilinçlenmesi ve uygulamada bu hususun takip edilmesi elzemdir. 15

16 II. MESLEKİ MARUZİYETLERİ ÖNLEYİCİ NİTELİKTEKİ HAKLAR İ ş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile işverenlere tevdi edilen yükümlülükler anılan kanunun ikinci bölümünün dördüncü maddesinde sıralanmıştır. Yasa koyucunun işverenlerin yükümlülükleri arasında sıraladığı tüm bu sorumluluklar aynı zamanda çalışanların hakları olduğu çıkarımını sağlamaktadır. Aşağıda işverenlerin çalışanlar üzerindeki yükümlülükleri tek tek ele alınırken bu yükümlülüklerin büyük bir bölümünün Borçlar Kanunu kapsamında olduğunu hatırlatmakta bu kapsamda fayda vardır. İşverenlerin anılan kanundaki ilk yükümlülükleri Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapmaktır bu itibarla çalışanların mesleki risklerin etkisinden korunmak maksadıyla; a. Mesleki risklerin önlenmesini talep etme, b. Mesleki risklerin önlenebilmesi kapsamında eğitim ve bilgi talep etme, c. Sağlık ve güvenlik tedbirleri için gerekli olan araç ve gereci talep etmesi ile değişen şartlar çerçevesinde sağlık ve güvenlik tedbirlerini uygun hale getirilmesini talep etme hakkı vardır. Bunların yanı sıra mesleki maruziyetleri önleyici nitelikteki diğer hakları sıralayacak olursak; 1. İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerine Aktif Olarak Katılım Hakkı 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, işverenlerce iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin yapılan her türlü çalışmaya çalışanlarında katılımının sağlanmasını emretmiştir. Bu hakla çalışanlara veya temsilcilerine teklif getirme, görüşmelerde yer alma ve yeni teknoloji, iş ekipmanı ve çalışma şartlarının iş sağlığı ve güvenliğine etkileri konularında görüşlerinin alınması hakkı tanınmıştır. Bunun yanında çalışan temsilcisi ve destek elemanlarının görevlendirilecek uzman, hekim, ilk yardım, yangınla mücadele, tahliye personeli, alınacak önlemler ve kişisel koruyucu donanımlar, önlemler ve koruyucu hizmetler ile çalışanların bilgilendirilmesi ve eğitim planı hakkında görüşlerinin alınması gerektiği Kanunun 18/2. maddesinde düzenlenmiştir. Bunun yanı sıra işyerlerinde yaptırılması zorunlu hale getirilen Risk Değerlendirme çalışmalarına da çalışanların aktif olarak katılması ve görüşlerini dinlenerek gerekli önlemlerin alınması da bu kapsamda verilmiş bir hak olarak değerlendirilmektedir. Yine işyerlerinde kurulan İş Sağlığı ve Güvenliği Kuruluna üye olabilme hakkı da bu itibarla alınmış haklardandır. 16

17 2. İşverene İş Sağlığı ve Güvenliğine ilişkin Müracaat Hakkı; 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunun 13. maddesinin 1. fıkrasında, ciddi ve yakın bir tehlikeyle karşı karşıya kalan çalışanların iş sağlığı ve güvenliği kuruluna başvuru hakkı düzenlenmiştir. Bu başvurunun amacı, ciddi ve yakın tehlikenin mevcudiyetinin ve buna rağmen gerekli önlemlerin alınmadığının tespit edilmesini sağlamaktır. Ciddi ve yakın bir tehlike için düzenlenen bu madde ilk bakışta uzun yıllar maruziyetle ortaya çıkan meslek hastalıklarını kapsamadığı anlaşılsa da çalışan Devlet Memuru verilen işi yaparken sağlığını bozan/bozacak olan her durum için bu hakkını kullanabilir. Bu madde ile çalışan kendisine verilen işi iş sağlığı ve güvenliği kapsamında değerlendirdiğinde, ciddi ve yakın bir tehlike görüyorsa gerekli tedbirleri alması için işverene başvuru hakkı tanımıştır. İşverenlerin sağlıklı ve güvenli bir çalışma alanı tesis etme yükümlülüğü, çalışanın bu anlamdaki başvurusunu değerlendirmek ve gerekli olan önlem/tedbirleri almak zorunda bırakmaktadır. Çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin alınmasını istediği önlemleri/talepleri işyerinde tesis edilmişse İş Sağlığı ve Güvenliği Kuruluna tesis edilmiş bir kurul mevcut değilse İşveren/vekillerine yazılı olarak yapabilmektedirler. Çalışan tarafından bu anlamda İş Sağlığı ve Güvenliği Kuruluna verilen istek anılan kurulun olağanüstü toplanmasını sağlar. Kurulca konu değerlendirilir ve aynı gün başvuru sahibine yazılı olarak alınan karar tebliğ edilir. 3. Çalışmaktan Kaçınma Hakkı; 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunun 13/2. maddesi uyarınca, iş sağlığı ve güvenliği kurulundan yahut kurulun bulunmadığı yerlerde işverenden, ciddi ve yakın bir tehlikenin var olduğu ancak işverence gerekli önlemlerin alınmadığı yönünde tespit kararı alan çalışan, gerekli önlemler alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınma hakkına sahiptir. Bu haklar genel anlamda mesleki maruziyetleri önleyici haklar olup yerine getirilmesi için Devlet Memuruna verilen her işte Devlet Memurunca talep edilebilecek haklardır. Özellikle Yardımcı Hizmetler Sınıfı ile Teknik Hizmetler Sınıfında görevli Devlet Memurlarının bu kapsamda yıllardır birikmiş birçok sorunu mevcuttur. Yine burada da çalışanın sağlığını bozacak ( pnömokonyoz, silikozis vs ) hastalıklara zemin hazırlayacak çalışma ortamları da Devlet Memurunun bu hakkı kullanmasına yeterli sebep oluşturmaktadır. Çalışmaktan kaçınma hakkı süreyle sınırlı olarak tanınmamıştır. Diğer bir anlatımla, çalışmaktan kaçınan çalışan bu hakkını gerekli önlemler alınıncaya kadar kullanabilir. Zira işveren riski önleyecek önlemleri almadığı sürece temerrüt durumundan kurtulamaz. Bu halde çalışanın da çalışmaktan kaçınma hakkı gerekli önlemler alınıncaya kadar devam eder. 17

18 Bunun gibi, tehlikenin birden çok çalışanı ilgilendirmesi halinde çalışanlar topluca çalışmaktan kaçınma haklarını kullanabilir. Zira kanundan doğan bir hakkın topluca kullanılması, kanun dışı grev olarak nitelendirilemez. Çalışmaktan kaçınan kişiye işveren, tehlikesiz ve durumuna uygun bir iş teklif edebilir. Bu durumda çalışanın bu işi kabul etmesi sadakat borcunun bir gereğidir. Aksi halde işveren, sadakat borcuna aykırı davranan çalışana mevzuata uygun disiplin cezası verebilir. Bu itibarla işveren, memur hakkında 657 sayılı Kanunun 125/D-n bendinde düzenlenen verilen görevler ve emirleri kasten yapmamak disiplin suçunu işlemesi nedeniyle idari soruşturma başlatabilir ve 657 sayılı Kanunun 4/B ve 4/C maddesine göre istihdam edilen personele varsa idari sözleşmesinde ve/veya ilgili yönetmelikte belirtilen disiplin cezalarını uygulayabilir. Çalışmaktan kaçınma hakkı kullanılmadan önce çalışanın durumu öncelikle mesleki bilgi birikimi ve sahada aldığı iş sağlığı ve güvenliği eğitimleriyle mukayese etmesi gerekmektedir. Verilen işin ciddi ve yakın bir tehlike içermesi, işin maruziyetinin ilerde telafisi mümkün olmayan zararlara yol açması gerekmektedir. Bu itibarla bu anlamda alınacak karar etraflıca düşünülmelidir. 4. Riskli Bölgeyi Terk Etme Hakkı; 6331 sayılı Kanunun 13/3. maddesinde, ciddi ve yakın tehlikenin ayrıca önlenemez olması halinde, tüm çalışanlara tehlikeyi bölgeyi iş sağlığı ve güvenliği kuruluna yahut işverene başvurmaksızın terk etme hakkı tanınmıştır. Bu halde çalışanların haklarının kısıtlanamayacağı açıkça düzenlenmiştir. Nitekim kanunun 12. maddesinde de işverene, ciddi ve yakın tehlikenin önlenemez olduğu durumlarda tehlikeli bölgenin nasıl terk edilmesi gerektiğine ilişkin düzenlemeleri yapma ve talimatlar verme yükümlülüğü getirilmiştir. Burada dikkat çeken husus, önlenemezliğin tespitinin çalışana bırakılmış olmasıdır. Zira maddenin gerekçesinde 89/391 sayılı AB Direktifine paralel olarak ciddi ve yakın tehlikenin çalışanın bilgi ve tecrübesi dahilinde önlenemez olduğu yönünde kanaat oluşması halinde bu hakkın kullanılabileceği ve bu halde hizmet akdinden doğan hakların saklı kalacağı belirtilmiştir. Ancak buradaki hizmet akdini geniş yorumlamak gerekir; zira tehlikeyi bölgeyi terk etme hakkı, madde metninde sadece işçilere değil, tüm çalışanlara tanınmış bir hak olarak düzenlenmiştir. Bu nedenle işyerini veya çalıştığı bölgeyi terk eden tüm çalışanların hakları kısıtlanamayacak ve tabi oldukları hukuki statüden veya sözleşmeden doğan tüm hakları işlemeye devam edecektir. 18

19 Kanunun 12/1-b bendinde, ciddi, yakın ve önlemez tehlikenin devam tmesi halinde, zorunluluk olmadıkça, gerekli donanıma sahip ve özel olarak görevlendirilenler dışında kalan çalışanların iş görmeye devam etmelerinin işveren tarafından talep edilemeyeceği açıkça düzenlenmiştir. Bu itibarla, ciddi, yakın ve önlenemez tehlikenin devamı halinde tehlikeli bölgeyi terk eden çalışanların işlerine geri dönmeleri talep edilemeyecek, bu bölgelerde sadece anılan tehlikeyle mücadele konusunda uzmanlaşmış gerekli bilgi, ehliyet, yetki ve araç, gerece sahip kişiler çalıştırılabilecektir. Ancak hükümde dikkat çeken husus, zorunlu olmadıkça ifadesine yer verilmiş olmasıdır. Zira anılan ifade nedeniyle hükümden, zorunlu olduğu takdirde çalışanların tehlikeli bölgede çalıştırılabileceği sonucu çıkmaktadır. Ancak yaşam ve vücut bütünlüğü hakkının koruma altına alındığı bir kanunda, ciddi, yakın ve önlenemez tehlikeyle karşı karşıya kalan işverenin hangi zorunluluk halinde çalışanlarından bu bölgede çalışmayı talep edebileceğine örnek bulmak güçlük arz etmektedir. Kanunun ciddi ve yakın tehlikenin önlenemez olduğu hallerde uygulama alanı bulacak 12. maddesinde dikkat çeken bir diğer husus, maddenin 2. Fıkrası hükmüdür. Zira hükümde, İşveren, çalışanların kendileri veya diğer kişilerin güvenliği için ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıkları ve amirine hemen haber veremedikleri durumlarda; istenmeyen sonuçların önlenmesi için, bilgileri ve mevcut teknik donanımları çerçevesinde müdahale edebilmelerine imkân sağlar. Böyle bir durumda çalışanlar, ihmal veya dikkatsiz davranışları olmadıkça yaptıkları müdahaleden dolayı sorumlu tutulamaz. Burada dikkat çeken husus, ciddi, yakın ve önlenemez tehlikenin varlığı halinde amirine hemen haber veremeyen çalışanların bilgileri ve teknik donanımlarıyla ciddi ve yakın tehlikeye müdahale etme yeterliliğine kavuşturulmalarının işverene yükümlülük olarak getirilmesidir. Bu itibarla işveren, Kanunun 11. maddesinde düzenlenen acil durum ekipleri yanında ayrıca, bilgisi ve yeterliliği olan diğer çalışanları da ciddi, yakın ve önlenemez tehlikelinin varlığı ve haber verme güçlüğü içinde bulunulması ihtimaline karşı eğitmekle, gerekli tatbikatları yaptırmakla yükümlü hale gelmiştir. Bununla birlikte, çalışanların hakları bakımından üzerinde durulması gereken, anılan hükmün gerekçesinde belirtildiğinin aksine, bu şekilde eğitilmiş personelin haklarının korunmadığı hususudur. 5. İdareyi İhbar/Şikâyet Hakkı; Çalışanların 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında herzaman için iş sağlığı ve güvenliği kapsamında gereken önlemleri almayan, güvenlikten yoksun bir çalışma ortamı oluşturmaya sebep olan işveren/işveren vekillerini Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına şikâyet etme hakkı vardır. Bu kapsamda kurulan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İletişim Merkezi, çalışma hayatı ve sosyal güvenlik hakkında her türlü soru, öneri, eleştiri, ihbar, şikâyet, başvuru ve talepleri etkin ve hızlı bir biçimde çözüme kavuşturabilmek amacıyla kurulmuştur. 19

20 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İletişim Merkezi numarası Türkiye nin her yerinden ALO 170 olarak hizmet vermektedir. İlgili Bakanlığın iletişim merkezi ile ilgili bilgiyi örün sayfasından alabilirsiniz. III. TAZMİN EDİCİ HAKLAR D evlet Memurlarının 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında kazandığı önemli haklardan biride tazmin edici haklardır. Tazmin edici haklar; iş kazası veya meslek hastalığının meydana gelmesi nedeniyle Devlet Memurlarının uğradıkları zararların tazmini amacıyla geliştirilmiş olup Borçlar Kanunu temellidir. Çalışanların iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle uğramış oldukları zararların SGK tarafından karşılanmayan kısmını kusuru oranında veya Türk Borçlar Kanununun 71. maddesinin uygulama alanı bulması halinde tamamını işverenden talep hakları mevcuttur. Yukarıda ayrıntılı şekilde açıklandığı üzere çalışan kavramı içinde kamu personeli de yer aldığından, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 4/A, 4/B ve 4/C maddelerine göre istihdam edilen kamu personeli de 6331 sayılı Kanun ve buna dayanılarak hazırlanan diğer mevzuat hükümlerindeki haklardan işçiler gibi yararlanır hale gelmiştir. O halde işçi niteliği taşımayan kamu personelinin de, kamu idaresinde görevli oldukları işlerle uygun illiyet bağı içinde maruz kaldıkları iş kazası ve meslek hastalıkları dolayısıyla uğradıkları zararları işverenleri statüsünde olan kamu idaresinden talep hakları mevcuttur sayılı Türk Borçlar Kanununun 55/2. maddesi, Bu Kanun hükümleri, her türlü idari eylem ve işlemler ile idarenin sorumlu olduğu diğer sebeplerin yol açtığı vücut bütünlüğünün kısmen veya tamamen yitirilmesine ya da kişinin ölümüne bağlı zararlara ilişkin istem ve davalarda da uygulanır hükmüne yer vermiştir. 818 sayılı Borçlar Kanununda mevcut olmayan bu hükme göre, vücut bütünlüğünün ihlali sonucunu doğuran idari eylem ve işlemlerden kaynaklanan tazminat davalarında Türk Borçlar Kanununda yer alan sorumluluk hukukuna ilişkin ilke ve kurallar uygulanır. İdare hukukunda hizmet kusurunun belirlenmesinde hizmetten kasıt, idari bir görev veya faaliyettir. İdari görev ve faaliyet kavramı, kamu hizmetinden daha geniş bir kapsama sahiptir ve idarenin yürüttüğü her görev ve faaliyet bu kapsamda değerlendirilebilir sayılı Kanun ve bu kanuna dayanılarak hazırlanan mevzuatta öngörülen yükümlülüklerin özel işyerleri gibi kamu işyerleri, dolayısıyla idare tarafından da yürütülmesi gereken bir görev ve faaliyet olduğu açıktır. Bu nedenle anılan yükümlülüklerin yerine getirilmemesi ya da kötü veya geç yerine getirilmesi, idarenin hizmet kusuru olarak nitelendirilecek ve idarenin mali sorumluluğu doğacaktır. 20

21 Belirtmek gerekir ki, işçi niteliği taşımayan kamu personeli 6331 sayılı Kanun kapsamına alınmasaydı da idare, meydana gelen bir iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle çalışan personeline karşı sorumlu olacaktır. Nitekim 657 sayılı Kanunun 13. maddesinde de Kişiler kamu hukukuna tabi görevlerle ilgili olarak uğradıkları zararlardan dolayı bu görevleri yerine getiren personel aleyhine değil, ilgili kurum aleyhine dava açarlar. Kurumun, genel hükümlere göre sorumlu personele rücu hakkı saklıdır hükmüne yer verilmiştir. İş kazası veya meslek hastalığına tutulan Devlet Memurunun uğradığı zararı idareden tazmin edebilmesi için yargılamanın da usulüne uygun bir şekilde yapılması gerekmektedir sayılı Kanuna aykırılık genellikle idarenin ihmali davranışından kaynaklanacağından, bu ihmali eylemden zarar gören kamu personelinin tam yargı davası açmadan önce 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 13. maddesine uygun şekilde idareye başvuru yapması gerekmektedir. Zira anılan hükme göre, İdari eylemlerden hakları ihlal edilmiş olanların idari dava açmadan önce, bu eylemleri yazılı bildirim üzerine veya başka suretle öğrendikleri tarihten itibaren bir yıl ve her halde eylem tarihinden itibaren beş yıl içinde ilgili idareye başvurarak haklarının yerine getirilmesini istemeleri gereklidir. Bu isteklerin kısmen veya tamamen reddi halinde, bu konudaki işlemin tebliğini izleyen günden itibaren veya istek hakkında altmış gün içinde cevap verilmediği takdirde bu sürenin bittiği tarihten itibaren, dava süresi içinde dava açılabilir. Bu itibarla, 6331 sayılı Kanuna aykırılık nedeniyle zarara uğradığını iddia eden ve işçi sıfatı taşımayan kamu personeli, ilk olarak zararının tazmini için eylemin tamamlandığı ve zararın kesinleştiği tarihten itibaren bir yıl içinde ve her halde eylemin gerçekleştiği tarihten itibaren beş yıl içinde idareye başvuru yapmalıdır. Bu başvuruya cevap verilmesi halinde, cevabın tebliğinden itibaren; cevap verilmemesi halinde 60 günlük bekleme süresinin sonundan itibaren 60 gün içinde idari yargıda tam yargı davası açılmalıdır. Devlet Memurunun bu kapsamda yapacağı başvurularda İdari Yargılama Usulü Kanunun 13. maddesi kapsamındaki başvuruda ayrıca bir zarar miktarı belirtme zorunluluğunun bulunmadığı hususu önemli bir ayrıntıdır. İdare, yürüttüğü tehlikeli iş veya kullandığı tehlikeli araç ve gereç sebebiyle üçüncü kişilere zarar verdiğinde bu zarardan kusuru bulunmasa dahi sorumlu tutulmaktadır. Bu itibarla, idarenin yürüttüğü faaliyet veya kullandığı araç-gereç her zaman nedeni bilinmeyecek şekilde tehlike yaratabilecek niteliğe sahipse ve bu tehlikenin gerçekleşmesi sonucunda kamu personeli hayatını kaybederse, yakınlarının uğramış olduğu zararı tehlike esasına ve kusursuz sorumluluk ilkesine dayalı olarak idare tazminle yükümlü olur. Bu halde idarenin, ölen personelinin yakınlarına ödemesi gereken destekten yoksun kalma tazminatı bakımından kusursuz sorumluluk esasına dayalı şekilde sorumlu olduğu da söylenebilir. 21

22 Bunun gibi, kamu personelinin yürüttüğü mesleğin kaçınılmaz tehlikesi mevcutsa, diğer bir anlatımla söz konusu tehlike yürütülen mesleğin niteliğinden kaynaklanıyorsa, görevi sırasında veya görevi nedeniyle kazalanan ya da meslek hastalığına maruz kalan kamu personelinin zararından idare, tehlike (mesleki risk) esasına dayalı olarak kusursuz sorumlu kabul edilir. Bu itibarla idarenin özellikle tehlike esasına dayalı olarak işçi niteliği taşımayan kamu personelinin uğradığı iş kazası veya meslek hastalığından doğan maddi, manevi ve destekten yoksun kalma tazminatından kusursuz sorumlu olacağı kabul edilmelidir. 22

23 IV. SONUÇ Y ürürlüğe girdiği tarihten bu yana Devlet Memurlarını da kapsayacak şekilde işlem gören 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu öncesinde var olmayan birçok hakkı çalışana sunmaktadır. Öncesinde sadece 4857 sayılı İş Kanunu çerçevesinde istihdam edilen işçilerin faydalandığı çalışma şartlarının iyileştirilmesi hakkı ile bir takım mali ve sosyal haklardan artık Devlet Memurları da faydalanmaktadır. Bahse konu bu haklar yukarıda önem sırasına göre teker teker sıralanmıştır. Çalışma ortamının şeklinden ve düzeninden tutunda, Fiziksel, Kimyasal, Biyolojik risk etmenleri ile Psikolojik risk etmenlerinin ( Mobbing vs) bertaraf edilmesine, Sağlık kuralları bakımından riskli olduğu değerlendirilen bir takım mesleklerin çalışma saatlerinin düzenlenmesine, fiili hizmet süresi zammından kanunda belirtildiği üzere faydalanılmasına kadar çok geniş bir yelpazede çalışan Devlet Memurunun pozitif anlamda kazanımıdır. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu çerçevesinde bilinçli bir çalışan olmak, iş verimini artıracağı gibi aynı zamanda mesleki maruziyetler karşısında vücut bütünlüğümüzü sağlamamız ve daha sağlıklı yarınlara kavuşmamızı sağlayacaktır. Mutlu, Huzurlu bir çalışma hayatı dileği ile Saygılarımla... İbrahim KILIÇ A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı 23

24 KAYNAKÇA 1. Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Haklarında Yeni Düzenlemeler Yrd. Doç. Dr. Gaye BAYCIK 2. AKIN, Levent. (2012). Eski ve Yeni Borçlar Kanunu Düzenlemeleri Karşısında İşveren ve İşveren Vekili Soumlulukları, Türkiye Toprak, Seramik, Çimento ve Cam Sanayii İşverenleri Sendikası, Çalışma Mevzuatı Semineri, Eylül 2012, Antalya, EREN, Fikret. (2012). Borçlar Hukuku, Genel Hükümler, B.14, Ankara: Yetkin Basım Yayım Dağıtım A.Ş. 4. OCAK, Saim. (2012) Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nun Taraflara Getirdiği Yükümlülükler, İş Sağlığı ve İş Güvenliği ne Hukuki Bakış Paneli, Öz İplik-İş Sendikası ve Yeni Yüzyıl Üniversitesi, 12 Ekim 2012, İstanbul, ZABUNOĞLU, Yahya Kazım. (2012). İdare Hukuku, Cilt 1, Ankara (C.I).ZABUNOĞLU, Yahya Kazım. (2012). İdare Hukuku, Cilt 2, Ankara (C.II). 24