SARIALTIN TURGUTLU TİCARET BORSASI DERGİSİ. HAZİRAN 2015 Sayı: 5 Turgutlu Commodıty Exchange ISSN: Atatürk ve Üzümcü

Transkript

1 SARIALTIN HAZİRAN 2015 Sayı: 5 Turgutlu Commodıty Exchange TURGUTLU TİCARET BORSASI ISSN: DERGİSİ Atatürk ve Üzümcü Doğal Çevre Bileşenleri ve Kaynak Değerleri Türk Kültüründe Üzüm Manisa-Uşak Demiryolu Ulaşımının Yerleşme Üzerine Etkileri Turgutlu'da Tarihi Nitelik kazanmış Yapılar

2 Turgutlu Ticaret Borsası Ticaret Borsaları, bulundukları yerlerde üretimi, tüketimi ve pazarlaması yeterli kapasitede olan, bu sebeple Borsaya kota edilmiş olan maddelerin alım - satımının, fiyatlarının serbest rekabet düzeni içinde tespit ve ilanı işleriyle meşgul olan organize pazarlardır. Bu özelliği ile Ticaret Borsaları serbest piyasa ekonomisi sisteminin önemli bir unsurudur.

3 içindekiler 4 Başyazı TURGUTLU TİCARET BORSASI Turgutlu Commodıty Exchange İMTİYAZ SAHİBİ Turgutlu Ticaret Borsası Adına Yılmaz ORCAN Yönetim Kurulu Başkanı Genel Yayın Yönetmeni Ercan HIZAL Meclis Başkanı Yazı İşleri Müdürü Deniz İNANÇ Yazı İsleri Kurulu Cemil GÜLER Yön. Kur. Bşk. Yar. Mehmet Salih BÜLBÜL Yön. Kur. Üyesi Abdüllatif SARATAR Yön. Kur. Üyesi Okuma Kurulu Cüneyt Tanyeri, Ali Dalkılınç, Himmet Çetin, Kaan Tanyeri, Rahmi Çapkıner Editör Cüneyt Tanyeri İletisim Adresi Şehitler Mahallesi 7 Eylül yolu No:216/73 P.K Turgutlu - Manisa Telefon : Faks : E-posta : turgutlutb@tobb.org.tr 6 Meclis Başkanından 7 Başkandan 9 Dolu Zararı Raporu 12 Süper Lig'de Kasabalı Bir Hakem 14 Atatürk ve Üzümcü 15 Üzümün Sağlık ve Beslenme Yönünden Önemi 18 Kasabalı Seyyah

4 Editörden 20 Başıma Gelmedik Haller mi Kaldı 23 Kasaba'da Günün En Güzel Saatleri 25 Doğal Çevre Bileşenleri ve Kaynak Değerleri 31 Turgutlu Kent Dokusu 39 Manisa-Uşak Deniryolu Ulaşımının Yerleşme Üzerine Etkileri 45 Turgutlu Demiryolu 49 Konya ve Mevlana 56 Turgutlu'da Tarihi Nitelik Kazanmış Yapılar Merhaba, 2015 yılının ilk yarısını tamamlarken dergimizin 5. sayısı ile karşınızdayız. Yeni bir heyecanla girdiğimiz 2015 yılının ilk yarısında sizlerin verdiği güç ile çalışmalarımıza daha bir şevkle sarıldık. Bu nedenle üreticilerimize, tüccarlarımıza ve siz okuyucularımıza teşekkürlerimizi sunarız. Bu dönemde her zaman olduğu gibi Borsamızın faaliyetleri devam etti. Ancak üreticimizin yaşadığı doğal bir felaket olan "don" olayı bu yılki hasatı olumsuz etkileyeceği için bizleri üzdü. Ayrıca çevre ilçelerimizin yaşadığı "dolu" yağışı da yine üzüm, kiraz vb. ürünlerimizi olumsuz etkiledi. Bu nedenle Alaşehir Ticaret Borsası Başkanımızın "dolu" yağışının verdiği zararları anlatan bir yazısı dergimizde yer aldı. Her zaman olduğu gibi hedeflerimiz, Borsamızın ve Borsa faaliyetlerimizin yararlanıcılar, yerel ve ulusal kurumlar ile sürekli iletişim halinde gündemde tutulması, Borsamızın hizmetlerinin çeşitlendirilmesi ve geliştirilmesi, Turgutlu Ticaret Borsasının temsil yeteneğinin geliştirilmesi, Borsa Yönetim Sistemleri ve Stratejik Yönetim Uygulamalarının kurum haline getirilmesi, üyelerimize bilgi ve danışmanlık hizmeti vermek için uzman kurum ve kuruluşlarla işbirlikleri kurulması, üyelerimizin kurumsal ve bireysel gelişimleri, güncel olmaları, bilgilerini taze ve diri tutmaları için bilgilendirilmesi, sürekli ve etkin eğitim organizasyonlarının düzenlenmesi, üyelerimizin ticari ilişkilerinin geliştirilmesi için seçkin fuarların tanıtılması ve katılımlarının sağlanması şeklindedir. Bu hedeflere uygun olarak sanayicilerimizin, tüccarlarımızın ve üreticilerimizin tüm sorunlarını bu platformda ele aldık, çözüm önerileri üretmeye çalıştık. Bundan sonra da çözüm önerileri sunmaya devam edeceğiz. Dergimizin bu sayısında ilçemizin tarihi nitelik kazanmış binalarına, okullarına, parklarına, bahçelerine yer verdik. Ayrıca bir de dergimize bir ek çıkararak ilçemizin geçmişini fotoğraflarla anlatmaya çalıştık. Bu çalışmada bize destek olan kasabamızın yetiştirdiği tarihçi Prof. Dr. Salih Özbaran'a ve tüm emeği geçenlere teşekkür ederiz. İnsan ruhunun vazgeçilmezi olan sanata her zamanki gibi yer verdik. Bizlerle öykülerini, şiirlerini, resimlerini paylaşan yerli ve yabancı sanatçılara teşekkür etmeyi bir borç biliriz. Bundan sonraki sayılarımızda da başta üyelerimiz olmak üzere yazar, şair ve ressamlarımızın desteklerini bekler saygılarımızı sunarız

5 Tüccar; milletin emeğini ve üretimini kıymetlendirmek için; eline ve zekasına emniyet edilen ve bu emniyete liyakat göstermesi gereken adamdır.

6 M. Rifat HİSARCIKLIOĞLU TOBB Başkanı Kültürümüze güzel bir söz var: "İnsana yapılan yatırım zayi olmaz." İlerlemenin, kalkınmanın, zenginleşmenin şartı da insana yatırım yapmaktır. İnsana yapılan yatırımın adı eğitimdir. Bu yatırımı doğru yapan ülkeler, kalkınma alanında hep bir adım önde olurlar. Ekonomimiz özellikle 1980 sonrası dışa açılmayla birlikte büyük bir dönüşüm geçirdi. Tarım ekonomisinden, sanayi ekonomisine hızlı bir geçiş yaptık. Bu hızlı dönüşüm süreci içinde ne yazık ki ekonomik ilerlemenin ihtiyaçlarına göre insanımıza yatırım yapma, yani gerekli donanımı verecek eğitim sistemini oluşturma noktasında rakiplerimizin gerisinde kaldık. İşte mesleki eğitim konusu, bu anlamda en acil ihtiyaçlardan biri olarak önümüzde duruyor. Çünkü adı üstünde mesleki eğitim, insanları meslek sahibi yapma metodudur. Dünyadaki gelişmiş ülkelerin tamamı, milyonlarca mesleksiz üniversite mezunu yetiştirmek yerine, lise veya yüksekokul seviyesinde, ama meslek sahibi bir nesil yetiştirmeyi tercih etmiştir. İşte bu yüzden gelişmiş ülkelerde yaklaşık olarak her 4 gençten üçü mesleki okullarda eğitim görürken, sadece biri üniversitede yüksek eğitim alanına yönlenmektedir. Doğru olan budur. Modern ekonominin gereği de budur. Bir ülke düşünün ki bütün gençlerini müdür ya da mühendis olmak üzere yetiştirmeye çalışıyor. Bunu yapmamız mümkün de değil zaten. Hiçbir eğitim sistemi bu yükü kaldıramaz. Yaptığınızı zannedersiniz ama neticede elinizde bir sürü diplomalı ama mesleksiz insan olur. Bizde de zaten ola bu. Bu eğitimi vermeyi başarsanız bile sorun çözülmez. Çünkü herkesin idareci olduğu, herkesin mühendis olarak yetiştirildiği bir ekonomide üretimi kim yapacak, kim ara eleman olacak? Aslında burada devletin eksiği kadar insanımızın da önyargısı var. İnsanımız zannediyor ki her üniversite mezunu kolay iş bulur. Hayır bulamaz. Zannediyor ki her üniversite mezunu iyi para kazanır. Hayır kazanamaz. Tam tersine ben öyle ustalar, ustabaşıları, teknikerler biliyorum ki işçilikten gelme, ama bu- 4 /

7 gün dünyanın neresine giderse gitsin çok rahat iş bulur. Kazandığı parayı da çoğu üniversite mezunu kazanamaz. Çünkü kalifiye, çünkü alanında iyi yetişmiş, çünkü katma değer üretiyor. İşte bizim şu anda asıl ihtiyacımız olan, bu kalitede ara eleman yetiştirebilecek bir mesleki eğitim sistemini oluşturmamız ve insanımızı doğru bilinçlendirerek bu alanlara yönlendirmemizdir. Bunun da iki temel ayağı var: Birincisi verilen eğitimin hem mevcut teknolojiye cevap verebilecek nitelikte, hem de gelişmeye açık olması. Mesela iyi bir yabancı dil eğitimi gelişmeye açık olmanın olmazsa olmazıdır. Çünkü yabancı dil bilmeyen birinin kendini ve bilgisini yenileme imkânı oldukça zayıf olur. İkincisi ise verilen eğitimin, hem ülke ekonomisinde hem de eğitimin verildiği bölge ekonomisinde karşılığını buluyor olması. Yani ekonomimiz bugün hangi alanlarda eleman ihtiyacı hissediyor, beş yıl sonra, on yıl sonra hangi mesleklerde eksiklik hissedilecek? Bütün bunların geçerli bir sanayi politikası ile eşgüdümlü şekilde planlanması gerekiyor. Aksi takdirde bugün üniversite mezunlarında olduğu gibi, yarın da elimizde eğitilmiş ama iş bulamayan milyonlarca torna ustası, milyonlarca motor ustası vs. olacaktır. Bu da hem zaman, hem kaynak, ama asıl önemlisi insan israfı olacaktır. Biz TOBB olarak mesleki eğitim konusuna özel bir önem verdik. Elimizi taşın altına soktuk. "Beceri' 10" veya "Uzmanlaştırılmış Meslek Edindirme Merkezleri Projesi" adı altında hayata geçirdik. Bu proje ülkemizin mesleki eğitim politikasını yeni baştan şekillendirecek kapasitedir. Çalışma Bakanlığımız, Milli Eğitim Bakanlığımız, TOBB-ETÜ ve İŞKUR ile birlikte Türkiye'de yeni bir model başlattık. Ülkemiz tarihinde ilk defa özel sektör, Odalarımız ve Borsalarımız vasıtasıyla mesleki eğitimde söz sahibi oldu. Ticaret-Sanayi Odalarımız illerdeki işgücü piyasasını inceledi ve ihtiyaç duyulan istihdam alanlarını tespit etti. Mesela şirketlerimizin sadece yüzde 51'i çalışanlarının büyük bir kısmının işine hakim olduğunu belirtmiştir. Yani şirketlerimizin neredeyse yarısı ehil olmayan personel ile işlerini yürütmektedir. Görüşülen firmaların yüzde 87'si mesleki beceri eğitimlerinin işsizlik sorununun çözümünde etkili olacağını belirtmiştir. Şirketlerimizin yüzde 30'u firmalarında kritik düzeyde beceri uyumsuzluğu olduğunu belirtmiştir. Bu şirketlerin yüzde 90'ı da beceri uyumsuzluğunu amaçlarına ulaşmalarında engel olarak görmektedir. Mesleki eğitimde iş dünyasının rolünün artırılmasına ilişkin her türlü adımı destekliyoruz. Bu kapsamda başarılı ülke örneklerinin de yakından incelenmesi gerekmektedir. Örneğin Almanya' da Ticaret ve Sanayi Odaları; Staj yapılacak işletmeleri akredite etmek, Pratik eğitim sürecini (staj) içerik ve süre açısından denetlemek, Firmalara ve stajyerlere danışmanlık yapmak, Mesleki eğitim alan ve staj yapan öğrencilerin sınav, değerlendirme ve sertifikasyonunu sağlamak, Öğrenci ile firma arasında yapılan sözleşmelerin kaydının tutulmasından sorumludur. UMEM Beceri'10 projesi kapsamında bu zamana kadar 170 bin işsize eğitim verip meslek sahibi yaptık. 110 bin işsizi de işe yerleştirdik. Şimdi diyoruz ki; Odalarımız ve Borsalarımız, UMEM Beceri'10 projesi ile mesleki eğitimde tecrübe sahibi oldu. 81 İl ve 160 ilçedeki 365 Odamız-Borsamız ile mesleki eğitim sistemini üzerimize almaya hazırız. / 5

8 Türkiye 2014 yılında yaşanan olumsuz iklim koşullarına bağlı olarak ülkemiz buğday üretimi bir önceki yıla göre %14 azalışla 19 milyon ton, arpa üretimimiz ise %20 azalışla 6.3 milyon ton olarak gerçekleşmiştir yılında iklim şartlarının hububat üretimi açısından uygun seyretmesi nedeniyle buğday üretiminin geçen yıla göre %18 artışla 22.5 milyon ton, arpa üretiminin ise %27 artışla 8 milyon ton olarak gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Bölgelerimiz hızla buğday hasatına başlamıştır. Rekoltenin geçen yıla oranla 2 kat yüksek olması çiftçinin yüzünü güldürürken yurt genelindeki yağışlar nedeniyle protein oranında düşüş gözlemlenmektedir. Bu sebepten dolayı fiyatlarda biraz düşme olacaktır. Buğday tüm insanlığın olmazsa olmazı, temel beslenmemizde ana besin kaynağımızdır. Buğdayın anavatanı Anadolu'dur ve 12 bin yıldır bu topraklarda yetişip Karacadağ'ın eteklerinden tüm dünyaya yayılmaktadır. Asıl olan husus, kategorik olarak yiyecekleri reddetmek veya zararlı düşman ilan etmek yerine, her birimizin ihtiyacı olan miktarı bilmemiz ve o ihtiyacımız olan miktarı tüketebilmemizdir. Bunu yapmadığımız sürece neyi yersek, neyi içersek, neyi tüketirsek bir süre sonra bizde bir sıkıntı meydana getirebilir. "Buğday ile koyun, gerisi oyun" demiş atalarımız, insanlara anavatanında "buğday yemeyin" demenin, Eskimolara "balık yemeyin" demekten farklı olmadığını düşünüyorum. Ne acıdır ki, ilgili-ilgisiz, bilgili-bilgisiz bir ekmek düşmanlığı toplumumuzda gündemi meşgul etmeye devam ediyor. Bazıları ekmek düşmanlığını ekmek kapısı yapıp paralı televizyon programları ve kitaplarının reklamlarıyla gündem oluşturmaya devam ediyor. Ancak tüm bu olumsuz girişimlere rağmen Un Sanayiciler Federasyonu 2013'te revize edilen un tebliği sonrası yanlış bilinenleri düzeltmeye gayretle devam etmektedir. Sözlerimi burada sonlandırırken 2015 buğday hasatının ülkemize, çiftçilerimize, sanayicilerimize bereketli ve bol kazançlı olmasını diliyorum. 6 / Buğday Hasatı Ercan Hızal Turgutlu Ticaret Borsası Meclis Başkanı

9 Değişen İklim Koşulları Yılmaz Orcan Turgutlu Ticaret Borsası Yönetim Kurulu Başkanı Sayın üyelerimiz, değerli dostlar Dergimiz "Sarıaltın" ın yeni sayısı ile bir kez daha huzurlarınıza gelirken şahsım ve kurumum adına hepinize saygı, sevgi ve hürmetlerimi sunarım. Değerli dostlar, olumsuz tabiat koşullarının getirmiş olduğu soğuk ve dolu afetleri ile bölgemiz adına zor bir yıl daha geçirmek zorunda kalacağız. Bu zor yıl için üreticilerimize Cenabı Alllah' tan yardımcı olmasını ve hükümetimizden üretici halkımızı desteklemesini temenni ederim. Dünyada değişen iklim koşulları göz önüne alındığında normal koşullarda mahsul almak artık mucizeler beklemekten öteye geçmiyor. Bugünkü teknik koşullardan çok daha zayıf olduğumuz 1950'li yıllarda dünyada kendi kendini doyuran 7 ülkeden biriydik. Dünyadaki 7 harika tarım havzasının 3'üne sahip olduğumuz (Gediz, Menderes, GAP) halde günümüzde temel gıda maddeleri, tarım ürünleri ile canlı hayvan ve et ithalatı yapılmakta. Bu sorunu aşmak için ülkemizde üreticilerimiz yeterli miktarda desteklenerek tarım ve tarıma dayalı sanayi teşvik edilmelidir. Tarım ürünlerimiz, katma değeri yüksek gıda ve sanayi maddesi olarak dünya piyasalarında şatışa arz edilmelidir. İlçemiz ve çevresinde hava sıcaklığının sıfırın altına düşmesi sonucu oluşan zirai don, meyve bahçelerine ve üzüm bağlarına zarar verdi. Bağları ve meyve ağaçları zararı gören üreticilerimize, gereken yardım yapılmalıdır. Ne yazık ki bu yıl meyve üretiminde rekolte düşük olacak. Bu nedenle çiftçi için 2015 yılı zor / 7

10 geçecek. Bir süre önce yaşanan soğuklarla lokal don meydana geldi ve yüzde 80 oranında zarara neden oldu. Turgutlu ovasında 30 bin ton çekirdeksiz kuru üzüm rekoltemiz var. Son günlerde yaşanan don olayından sonra, bu rekolte tahmini olarak 10 bin ton civarlarına düşecektir. Yaklaşık 20 bin ton bir zararımız olacaktır. Gediz Havzasının çukur olan bölgelerindeki ( Akçapınar, Urganlı, Musacalı, Çampınar, İzzettin, Musalar Yeniköy ve Sinirli) bağların tamamına yakını zarar gördü. Bu yıl sadece bağlarımız değil, kiraz ve erikler; yüzde 60 oranında zarar gördü. Bu zarar nedeniyle Turgutlu ekonomisi olumsuz etkilenecektir. Çiftçimize uzun vadeli düşük faizli krediler verilmelidir. Değişen tabiat koşullarına göre gerekli tedbirler alınmalıdır. Örneğin meteorolijinin soğuk ve don tehlikesini belirttiği günlerde sisleme uçakları ile gece 24:00 ile 08:00 arasında bölge sislenerek don tehlikesinin önüne gecilmelidir. Yağmurlama sistemleri geliştirilmeli, soğuk ve don tehlikesinin belirlendiği günlerde üreticimiz uyarılmalı ve gece yağmurlama sistemi çalıştırılarak don tehlikesi havada kesilmelidir. Bu gibi tedbirlerle üreticimizin korunmasına olanak sağlanmalıdır. Sivil toplum örgütleri, il ve ilçe tarım teşkilatları, ziraat odaları ve akedemisyenlerce oluşturulacak olan bir ekiple çözüm önerileri geliştirilmeli ve gerekli tedbirler ivedilikle hayata geçirilmelidir. Bu duygu ve düşünceler ile tüm üyelerimizin ve dostlarımızın mübarek Ramazanını ayını kutlar, sağlık mutluluk ve başarılar dilerim. 8 /

11 Dolu Zararı Raporu Hüseyin Soygür Alaşehir Ticaret Borsası Yönetim Kurulu Başkanı Manisa'nın Sarıgöl ve Alaşehir ile Denizli'nin Buldan ilçelerine bağlı bağ bölgelerinde; 03 Haziran 2015 tarihinde bağların genel olarak çiçeklenme sonrası, tanelerin 8-10 mm olduğu ince koruk döneminde dolu yağışı meydana gelmiştir. Sarıgöl ve Alaşehir bölgelerinde dolu yağışı sonrası zarar gören bağlar incelenmiş, fotoğraflar çekilmiş, Alaşehir İlçe Tarım Müdürlüğü ve üreticiler ile görüşülerek zarar hakkında bilgiler alınmıştır. TÜİK 2014 verilerine göre, Sarıgöl'de toplam da bağ alanı ( da sofralık çekirdeksiz üzüm; da kurutmalık çekirdeksiz üzüm; da sofralık çekirdekli üzüm), Alaşehir'de toplam da bağ alanı ( da kurutmalık çekirdeksiz üzüm, da sofralık çekirdeksiz üzüm, da sofralık çekirdekli üzüm, da şaraplık üzüm) ve Buldan'da ise da bağ alanı ( da sofralık çekirdeksiz üzüm, da kurutmalık çekirdeksiz üzüm, da sofralık çekirdekli üzüm, da kurutmalık çekirdekli üzüm, 480 da şaraplık üzüm) bulunmaktadır. Sarıgöl ve Alaşehir ilçelerine bağlı Ahmetağa, Hacıaliler, Subaşı, Delemenler, Bağlıca, Çanak- / 9

12 çı, Çimentepe, Yukarı Koçaklar, Tırazlar ve Sığırtmaçlı bölgelerinde toplam bin de bağ alanında farklı oranlarda dolu zararı meydana geldiği gözlenmiş ve özellikle Ahmetağa, Hacıaliler, Subaşı ve Çanakçı bölgelerinde toplamda yaklaşık bin da bağ alanında ortalama % 70 ila % 100 arasında değişen oranlarda dolu zararı gören bağlar olduğu tespit edilmiştir. Buldan bölgesinde ise toplamda yaklaşık 4 bin da bağ alanında ortalama % 30 ila % 50 arasında değişen oranlarda dolu zararı olduğu bilgisi alınmıştır. Yaptığımız saha gözlemleri ve yetkililerden aldığımız bilgilere göre zarar gören bölgelerin detaylı zarar oranlarının; Ahmetağa, Hacıaliler, Çanakçı ve Subaşı bölgelerinde % arasında; Bağlıca ve Delemenler bölgelerinde % arasında; Çimentepe, Yukarı Koçaklar, Tırazlar ve Sığırtmaçlı bölgelerinde ise % arasında değişen oranlarda dolu zararı olduğu tespit edilmiştir. Bağlardaki dolu zararı genel olarak yapraklarda büyük çaplı delikler ve yırtılmalar, sürgünlerde yaralanmalar, salkımların veya çilkimlerin zarar görmesi ve/veya koparak yere düşmesi şeklinde gözlenmiştir. Aşırı dolu zararı gören asmaların sürgünlerinde salkımların ve yaprakların hemen hemen tamamının koparak yere düştüğü durumlarda, asmalardaki her sürgünde 4-5 gözden sonrasının sert budanarak koltuk sürgünlerinin uyandırılması ile yeni sürgün ve yaprak alanının oluşumu teşvik edilmelidir. Diğer taraftan, farklı oranlarda dolu zararı görmüş asmaların sürgün, salkım ve yapraklarında oluşan yara yerlerinin hastalıklardan korunması amaçlı % 1-1,5'luk bordo bulamacı ile ilaçlanması gerekmektedir. Budama ve ilaçlama gibi yapılması gerekenler tarım ilçe müdürlüklerinde üreticilere SMS ile duyurulmaktadır. Ayrıca, Külleme ve Mildiyö ile Salkım güvesi 2. dölüne karşı ilaçlama zamanı gelmiş ve hastalık-zararlılarla mücadele devam etmektedir. Sürgünlerde, yapraklarda ve salkımlarda farklı oranlarda görülen dolu yaralanmaları bu se- 10 /

13 zon üzüm üretimini olumsuz etkileyebilecektir ancak yeni gelecek olan sürgünlerle önümüzdeki sezon bırakılacak olan kış sürgünlerini ve verimini olumsuz etkilemeyecektir. Diğer taraftan zarar gören tüm üreticilerin olmasa da belli bir kısım üreticinin "TARSİM" tarım sigortası kapsamında bağını koruma altına aldığı ve zararının bir kısmının da olsa karşılanabileceği beklenmektedir. Oluşan bu dolu zararı sonrası en çok etkilenen üreticiler olmuştur. Fakat üzüm üretiminin merkezi olan Alaşehir ve Sarıgöl ilçelerinde meydana gelen don ve dolu zararlarından sonra 2015 rekoltesinde büyük bir azalma olması beklenmektedir. Bu rekolte azlığı bölge çiftçisi, esnafı, işçisi ve tüccarını olumsuz etkileyecektir. Rekolte düşük olması demek aynı zamanda Ülkemizin üzüm ihracatının da azalması demek olacaktır. İhracat azalması ise önce bölge ekonomisine dolaylı olarak ülke ekonomisine negatif etki edecektir. / 11

14 Süper Lig'de Kasabalı Bir Hakem: Murat Türker Murat Türker Hem beden eğitimi öğretmeni hem de Süper Lig hakemi. Deyim yerindeyse Turgutlu'nun gururu Kendisiyle aynı okuldan çalışmaktan onur duyduğum bir arkadaşım. Hakemlik terimiyle "Üst Klasman" hakemi... Onu, meslek arkadaşlığının yanı sıra televizyondan otoriter ve sevecen tavırlarıyla tanıdım. Bu yazımda da sizlere tanıtmak istedim. O, şimdilerde Manisa bölgesinin ve Turgutlu'nun Süper Lig'deki gurur kaynağı Yönettiği her maç büyük bir heyecanla izleniyor. Murat Türker 1978 Turgutlu doğumlu. Turgutlulu esnaflardan Nalıncı Bahattin'in torunu, Çantacı Mesut'un oğlu. Babasının 7 Eylül Futbol Takımı'nın sağ kanat oyuncusu olduğunu söylersek sporculuğun ailenin özelliklerinden biri olduğu anlatabilmiş oluruz. Hakemimiz, ilkokulu Namık Kemal İlkokulunda, orta öğrenimini Turgutlu Anadolu Lisesi Orta kısmı, Gazi ortaokulu ve Niyazi Üzmez Lisesinde tamamladı. Hedefi beden eğitimi öğretmeni olmaktı. Niyazi Üzmez Lisesinin hentbol, atletizm ve basketbol takımlarında görev aldı. Beden eğitimi öğretmeni Yücel Yılmaz ve Eser Özgören'in ısrarlarıyla hakemlik kursuna 1994'te başladı. Kursu bitirdikten sonra beş yıl amatör maçlarda görev aldı. Bu süre zarfında gelişim göstermesinde eski hakemlerimizden Lütfi Bıkmazın büyük katkısı oldu yılında Celal Bayar Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksek Okuluna girdi yılında Beden Eğitimi Öğretmeni olarak mezun oldu. Çocukluğundan itibaren hayalini kurduğu beden eğitimi öğretmenliğine atanarak 2003 yılında Van'a gitti. Van Bölgesi hakemi olarak görev yaptı. Van'a tayin olduğu 2003 yılında kendisi gibi beden eğitimi öğretmeni olan Başak Hanım'la evlendi. Efran isminde bir erkek evlatları oldu. 12 /

15 1999 yılında klasmana çıkan Murat Türker, 2006 yılında Turgutlu'ya döndü. Mersindere İlköğretim Okulu, Firdevs Gürel Uygulama Okulu ve Derbent Ortaokulunda görev yaptı. Hâlen Senem Aka Anadolu Lisesinde büyük aşkla bağlandığı mesleğini devam ettirmektedir. Hakemliğe başlarken hayal ettiği Süper Lig hakemliğine kısa bir sürede ulaşan Murat Türker, gelecekte UEFA Avrupa Ligi, Şampiyonlar Ligi gibi uluslar arası turnuvalarda görev yapmayı hedefliyor. Bizler de Turgutlu'muzun büyük değeri olan sevgili hakemimiz Murat Türker'i var gücümüzle destekliyor, hakemlik yaşamında başarılar diliyoruz. Daha nice maçlarda hakemimizi seyretmenin keyfi dileklerimizle Cüneyt Tanyeri / 13

16 Atatürk ve Üzümcü Ziya Oranlı Atatürk,bir gün yanlarına beni de alarak Çankaya'dan at gezintisine çıkmışlardı.günlerden salı idi. O zaman salı,ankara'nın pazarı idi. Ankara ufak olduğu için bir pazar kafi geliyordu. Atatürk, eşeğine iki üzüm küfesi sarmış ihtiyar bir köylüyü görünce durup köylüye; üzümü nereye götürdüğünü sordu. Köylü de pazara satmaya götürdüğünü söyledi. Bunun üzerine Atatürk ile köylü arasında sıkı bir pazarlık başladı. Köylü iki küfe üzüme yüz para istiyor Atatürk de iki kuruş veriyordu. Köylü razı olmuyor yüz parada ısrar ediyordu. Atatürk yeniden pazarlığa başlıyor ihtiyarı kandıramıyordu. Bir ara ihtiyar istediği fiyatı alamayınca kızarak eşeğini sürdü. Atatürk yine durdurdu tekrar pazarlık ettiler ve nihayet iki kuruş beş paraya anlaştılar. İhtiyar memnundu. Parayı bekliyordu. Atatürk ağır ağır elini yeleğinin cebine sokarak para aradı ve bulamadı. Hava çok sıcak ihtiyar köylü de uzaklardan geldiği için alnında terler birikmiş biran evvel parasını almağa bakıyordu. Bu esnada Atatürk: "Bak işte param da yokmuş " deyince, ihtiyar aksi aksi baktıktan sonra söylene söylene eşeğini sürdü. Atatürk biraz sonra köylüye yetişerek durdurdu ve: "Baba param yok ama üzümünü alacağım.(çankaya'yı göstererek)şurada akrabalarım var-.oraya kadar gidelim paranı orada vereyim." buyurdular. İhtiyar razı oldu.hep beraber Çankaya'ya geldik. Atatürk'ün işaretleri üzerine Yaver Muzaffer Bey'e, köylüye elli lira vermesini söyledim. Muzaffer Bey bütün bir elli lirayı köylüye uzatınca büsbütün kızan köylü parayı kaptığı gibi yere fırlatarak: "Dağ başında ben bu parayı nerede bozdurayım, benimle alay mı ediyorsunuz?" dedi ve üzümleri yüklemeğe kalktı. Atatürk çok sevdiği bu ihtiyara gülümseyerek bakıyor ve fazla üzmek de istemiyordu. Nihayet Atatürk: "Baba, eşeği bize bırak öyle ise..." buyurunca ihtiyarın bir bakışı vardı ki hepimiz elimizde olmayarak güldük. Üzüm küfelerini yüklemeğe çalışan ihtiyarın kulağına Muzaffer Bey: "Elli lirayı Mustafa Kemal Paşa sana hediye ediyor, üzülme!" deyince yaşlı köylü o güne kadar yüzünü görmediği yalnız adını işittiği Atatürk'ün ellerine sarıldı ve yüzünü gözünü sürmeye başladı. Gözleri sevinçten yaşlı idi. Atatürk de gülerek onun arkasını okşuyor ve "Kusura bakma baba seni sevdim." buyuruyordu Ziya Oranlı,Atatürk'ün Şimdiye Kadar Yayınlanmamış Anıları,Anlatan:Ali Metin, Ankara: Alkan Matbaası,1967,ss /

17 Üzümün Sağlık ve Beslenme Yönünden Önemi Eren Akçiçek Meyveler, Tanrı'nın insanlara sunduğu en değerli besin maddeleridir. Meyveler ihtiva ettikleri çeşitli vitamin ve mineral maddelerle sağlığımızı güçlendirirler. Aroma maddeleri ile iştahımızı açarlar. Asitler ile sindirime yardımcı olurlar. Posası ile de bağırsaklarımızın fonksiyonlarını düzenlerler.¹ Çeşitli meyveler içinde üzüm güzel kokulu, hoş lezzetli, tatlı, vücudu besleyici ve güclendirici,sağlığımız için çok yararlı olan bir meyvedir. Üzümün, Kur'an-ı Kerim'de on bir yerde adı geçmektedir.² Bir Ayet-i Kerim'de "Hurma ağaçlarının meyvelerinden ve üzümlerinden şerbet şıra ve güzel rızık elde edersiniz. Düşünen bir millet için bunda ibret vardır." buyurulmuştur. (Nahl 67) Üzüm ve bağcılık Türklerin erken çağlardan beri tanıdıkları bir kültürdür. Üzüm asması binlerce seneden beri Anadolu'nun çeşitli yerlerinde en önemli bir kültür bitkisi olarak yaşamaktadır. Üzüm bağları bütün Anadolu şehirlerinin süsü olmuş; sokaklar, asmadan dehliz halini almıştır. Evliya Çelebi ve İbn-i Batuta, seyahatnamelerinde birçok şehrimizin bağlarının güzelliğinden ve nefis üzümlerinden bahsedilir ve methiyeleri yapılır.³ Manisa yöresinin en meşhur meyvesini bugün olduğu gibi Osmanlılar devrinde de üzüm teşkil etmekteydi. Bilhassa Gediz Vadisi Manisa şehrinin etrafı üzüm bağları ile çevrili bulunmaktaydı⁴. Üzümün büyük bir kısmı Saray Kilerleri (Kilar-ı Amire)için İstanbul'a sevk edilmekteydi. Çekirdeksiz üzümün yarısından çoğu Manisa'dan gelir gemilere İzmir'de yüklenirdi.⁵ Ülkemizde 3.5 milyon ton kadar üzüm yetiştirilmektedir. Bunun %15-37'si pekmez, sucuk, pestil, %3'ü de şaraplık üzüm olarak tüketilmektedir.türkiye, kuru üzüm dış pazar istihdamının %25'ini karşılamaktadır.⁶ Türkler, Müslüman olmaları dolayısıyla üzümden şarap yapmamışlar, fakat nefis sofralık ve kurutmalık üzümler yetiştirmişlerdir. Üzümü; şıra, sirke, pekmez, sucuk, köfte, bulama, hardaliye, tarhana gibi çeşitli ürünler yaparak değerlendirmişlerdir.⁷ Fransa, İtalya gibi üzüm üreten ülkeler şarapçılığa büyük önem vermişlerdir. Türkler ise şarapçılığın dışında ayrı üzüm sanatları geliştirmişlerdir. Harika bir gıda olan üzüm aynı zamanda bir halk meyvesidir. Üzüm her şeyle katık olabilir. Bütün meyvelerle birlikte meyve,diğer gıdalarla bir gıda, katıklarla bir katıktır. Taze üzüm suyu anne sütüne en yakın gıdadır. Bunun için 'Nebati süt' de denilir. Anadolu'da bazı yörelerimizde bağlardan üzüm toplamaya da "üzüm sağmak" denilir. Üzümler olgunlaşınca bağ sahipleri arasında hazırlıklar başlar, aile büyüklerinin bağları gezerek tesbit ettikleri gün "üzüm sağma" günü olarak ilan edilir.⁸ / 15

18 Üzüm güçlendirici bir meyvedir. Eskiden tüberküloz tedavisi sanatoryumlarda yapılırdı. Bir bağ ortasında bulunan İstanbul Erenköy Sanatoryumunda hastaların üzüm mevsiminden sonra birkaç kilo aldıkları görülmüş ⁹ ve çeşitli hastalıkların tedavisi için "üzüm kürleri" önerilmiş, "üzümle tedavi istasyonları" kurulması teklif edilmiştir. Tanınmış Türk hekimlerinden Besim Ömer Akalın (1861 İstanbul-19 Mart 1940 Ankara) yabancı dillere de çevrilen "üzümle Tedavi" kitabını yazmıştır. Türkler Üzümü salkım salkım yerlerken yabancılar için lüks ve özel bir gıdaydı. Ülkemizde modern beden eğitiminin kurucusu olan Selim Sırrı Tarcan (Mora, Yenişehir İstanbul 1957) İsveç'te iken İsveç'in meşhur spor üstadı Miralay Bilek kendisini akşam yemeğine davet eder. Servis yapan kız yemeğin sonunda sofraya gümüş bir tabak içinde pamuklara sarılı koskoca bir kara üzüm salkımını ev sahibesi madama uzatır. Madam, tabağın kenarındaki gümüş makasla salkımdan üç tane keser tabağına alır. Ondan sonra Selim Sırrı Tarcan'a uzatırlar. O da makasla dört tane keser; büzümler ekşi, kalın kabuklu ve iri çekirdeklidir. Bu tarz üzüm yemek Selim Sırrı Tarcan'a çok garip gelir ve gülümser. Miralay da kendisine neden güldüğünü sorar. Selim Sırrı Tarcan; "Üzüm yeme tarzınız bana tuhaf geldi. Bizim memlekette böyle bir salkımı ben yalnız başıma yerim. Hem bizim üzümler ince kabuklu, lezzetli, kokulu, çekirdeksiz ve ucuzdur" der. Avrupa'da güreşlerde şöhret kazanmış Türk pehlivanlarının çokça üzüm yedikleri yabancı hekimlerin dikkatini çekmiştir. Kurtdereli Mehmet Pehlivan da (Deliorman 1864-Balıkesir 1939) hatıralarında Avrupa'da Filiz Nurullah Pehlivan'la birlikte yedikleri salkım salkım üzümler karşısında yabancıların çatlayacakları endişeşiyle hayretle baktıklarını anlatır. Üzüm büyüyemeyen çocukları çabuk büyütür, dermansız kimselere kuvvet verir. Kuvvetlilerini de pehlivan yapar. Üzüm ister taze, ister kuru olsun çok hoş, tatlı ve vücudu besleyici bir gıdadır. Terkibinde bulunan karbonhidrat ve azotlu maddeler ile vücudumuzu onarır ve enerji verir, hararetimizi korur. Güzel kokusu ile iştahımızı açar. Sinirlerimizi canlandırır. İdrarı çoğaltır, idrarın asitliğini azaltır. Üzüm şeker hastalığı hariç en iyi diyet meyvesidir. Türkler üzümden çeşitli yollardan şıra (üzüm özü) yapmışlar ve bunu adeta bir milli içecek haline sokmuşlardır. Taze üzüm suyunun bakterisid (mikrop öldürücü) etkisi vardır. Yüze sürülen üzüm suyu 5-10 dakika sonra ılık su ile yıkanırsa yüze parlaklık verir, cildi güzelleştirir. Üzüm şırasına hardal tohumu ilave edilerek dayanıklılığı arttırılmakta ve "Hardaliye" adıyla tüketilmektedir. Eskiden Kırklareli hardaliyesi çok aranırdı. 100 yıl önce İstanbul'da Kırklareli hardaliyesi satan dükkanlar vardı. Eskiden okul çantalarımızda kuru üzüm, incir, kayası, ceviz, fındık gibi kuru meyve yemişler konulurdu. Şimdi bunların yerini unlu ürünler almıştır. Un sakkarozdur. Kuru üzümdeki % oranındaki şekerin türü glikoz ve fruktoz'dur. Glikoz beynin enerji kaynağıdır. Parçalanmasına gerek kalmadan doğrudan kana karışır vücuda yaklaşık 30 dakika içinde enerji kazandırır. Gelişme çağında olan çocuklar, öğrenciler, sporcular, askerler, ağır işçiler için uygun bir gıdadır. Kuru üzümün posa (lif) içeriği yüksek olup doğal bir barsak düzenleyici özelliği vardır.yine kuru üzüm günlük kalsiyum ihtiyacının % 18'ini karşılar. Ayrıca B grubu vitaminleri, demir, fosfor, potasyum, magnezyum ve mangan için iyi bir kaynaktır. 16 /

19 Önemli bir üzüm ürünü de pekmezdir. Pekmez üzüm ve benzeri şekerli meyve usarelerinin mahalli usul ve adetlerle kaynatılarak koyulaştırılması ile elde edilen koyu renkli bir besindir. Özellikle kırsal kesimde iyi bir kış gıdasıdır. Potasyum, kalsiyum, fosfor ve demir açısından iyi bir kaynak olup pekmez ile vücuda gerekli enerjinin büyük bir kısmı sağlanmaktadır. Ülkemizde ton pekmez tüketilmektedir. Eskiden reçel ve helvalarımız pekmezle yapılırdı. Bugün ise pekmezin yerini şeker almıştır. Bu durum üzücüdür.kullandığımız rafine şeker sakkarozdur. Halbuki pekmezde şekerin yanında organik asitler, vitaminler, mineraller ve aroma maddeleri vardır. Hamile ve emziren anneler ile manstruasyon gören hanımlar için pekmez iyi bir demir kaynağıdır. 100 ml. Pekmez 4,2-17,8 mg demir ihtiva eder,yapılan çalışmalar üç ay süre ile pekmez tüketen anemik (kansız) kişilerde Hemoglobin değerlerinin önemli derecede yükseldiğini göstermiştir. Ercüment Ekrem Talu (romancı,mizah yazarı, İstanbul ), üzüm için şunları söylüyor; "Yaprağına,meyvesine suyuna aşık olduğum üzüm! Divan edebiyatında, halk edebiyatında, tıp edebiyatında yer almış mübarek meyve! Yaza veda ederken tatlılığın ile gönüllerimizi alır, içimizi ferahlatırsın. Seni kim, nasıl sevmesin?" *Eren Akçiçek,"Üzümün Sağlık ve Beslenme Yönünden Önemi" Turgutlu Sosya-Ekonomik Tarihi Sempozyumu (4-9 Eylül 1999) Bildirileri Kitabı,Turgutlu Belediyesi Yayını, 1997, ss Reşat Yamankaradeniz,"Beslenme ve Sağlık Yönünden Meyvelerin Önemi", Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, c.12, S.1, 1981, ss Ali Rıza Karabulut, Tıbbi Nevebi Ansiklopedisi, c.2, Kayseri :Mektebe Yayınları,1993, s Burhan Oğuz, Türkiye Halkının Kültür Kökenleri II, İstanbul: İstanbul Matbaası, 1976, s Feridun Emecen, XVI. Asırda Manisa Kazası, Ankara:Türk Tarih Kurumu Yayını, 1989, s.260; Kamil Su, "Eski Türklerde Garbi Anadolu'dan İstanbul'a Üzüm Nakline Dair Bir Vesika", Kaynak, Yıl 5, s.57, 1937 ss Daniel Goffman, "İzmir ve Levanter Dünya ( ), "Çev. Ayşen Anadol, Neyyir Kalaycıoğlu, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1993, ss Aysel Kavas, "Üzüm ve İncirin Beslenmedeki Yeri ve Önemi, "Tariş Sağlıklı Beslenmede Kuru İncir ve Çekirdeksiz Kuru Üzümün Önemi Semineri, 8 Mayıs 1990 İzmir, İzmir: Ayma Mat, 1990, Sait Tahsin Tekeli, "Türkiye'de Üzüm ve Üzüm Şırasının Değerlendirme Yönleri" Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü Dergisi, c.9, s.17, 29 Ekim 1947, ss İshak Sunguroğlu, Harput Yollarında, c.4, İstanbul: Özaydın Matbaası, 1968, s Selim Sırrı Tarcan, "Üzüm Kürü" Radyo Konferansları, Üçüncü Kitap,İstanbul: Ülkü Matbaası 1935, ss / 17

20 KASABALI SEYYAH: BÜLENT İNANÇ BİR AFRİKA GELENEĞİ: UBUNTU Afrika'da çalışan bir antropolog, kabilenin çocuklarına bir oyun oynamayı önerir. Ağacın altına konulan meyvelere ilk ulaşanın ödülü, o meyveleri yemek olacaktır. Çocuklara, "Haydi! Başlayın! Birinci olan ödülün sahibi olacak!" komutunu verir. El ele tutuşan çocuklar ağaca, koşarak birlikte varırlar ve meyveleri yemeye başlarlar. Antropolog şaşırmıştır. Neden böyle yaptıklarını sorduğunda da çocuklar: "Biz 'ubuntu' yaptık." cevabını verirler. Antropolog bunun gerekçesini sorar. Çocuklar, "Eğer teker teker yarışsaydık; yarışı kazanan sadece bir kişi olacaktı. Diğerleri mutsuzken yarışı kazanan; ödülü alarak verilen meyveleri yiyecek, sadece o mutlu olacaktı. Biz mutsuzken o nasıl olur da meyveleri yiyebilir? Oysa biz 'ubuntu' yaparak meyveleri herkesin yemesini sağladık. Birlikte mutlu olduk." Sonra da çocuklar, "ubuntu" nun onların dilindeki anlamını açıklarlar. Ancak "ubuntu" nun anlam içeriğinde çocukların açıklamalarının dışında da daha farklı, daha ince yönler, ayrıntılar vardır. Bu da daha kapsamlı ve ontolojik (1) bir ufukla ele alınarak anlatılabilir. Bir Afrikalı, varoluşunu sadece toplumun içine gömülerek değil; evrenle bir bütün olarak ele alır. Kelime (ubuntu) öncelikle "ubu" önek şeklinde ifade edilir ve "Be-ing" her şeyi içeren, "enfol- 18 /