KONYA-KARAPINAR KARA KUMULU AĞAÇLANDIRMALARINDA KULLANILAN ALTI AĞAÇ TÜRÜNÜN BOZKIR YETİŞME ORTAMINA UYUMU KONUSUNDA BİR DEĞERLENDİRME

Transkript

1 Bartın Orman Fakültesi Dergisi 2011, Cilt: 13, Sayı: 19, ISSN: EISSN: KONYA-KARAPINAR KARA KUMULU AĞAÇLANDIRMALARINDA KULLANILAN ALTI AĞAÇ TÜRÜNÜN BOZKIR YETİŞME ORTAMINA UYUMU KONUSUNDA BİR DEĞERLENDİRME M. Dğan KANTARCI* 1, Halil Barış ÖZEL 2, Murat ERTEKĐN 2, Erl KIRDAR 2 1 Đstanbul Üniversitesi, Orman Fakültesi, Tprak Đlmi ve Eklji Anabilim Dalı (Emekli), Bahçeköy/Đstanbul 2 Bartın Üniversitesi, Bartın Orman Fakültesi, Silvikültür Anabilim Dalı, Bartın ÖZET Karapınar (Sultaniye) Knya -Ereğli arasında yer almaktadır. Karapınar yaylaları batıdan dğuya dğru; kuzeyde Üzecek Dağı sırtları, Sultaniye Ovası ve Karaca Dağ, güneyde Htamış Ovası (eski bataklık), Hasanba Dağı, Osmancık Dağı, Meke Dağı, Acıtuz Mekesi ve Küçük Meke Dağı ile çevrilidir. Meke Dağı ile Karaca Dağ vlkanik kütleler lup; andazit, prfirit, bazalt, dlrit ve vlkanik tüfler ile aglmeralardan luşmuştur. Güneydeki Hasanba ve Osmancık mermerlerden luşmuştur. Bu mermerler Blkar Dağlarının mermerlerinin devamıdır. Kuzeydeki ve güneydeki sırtlar karasal (kireçli) plisen materyalleridir. Ovayı luşturan alüviyal arazi Pleistsen (Quaterner) göl ve akarsu trtullarından luşmuştur. Eski iç gölün batıdaki kalıntısı Htamış Gölü, dğudaki kalıntısı ise Ereğli nin çevresindeki Akgöl sazlıklarıdır. Göl trtulları killi ve kireçli materyaller lup, göl kuruduktan snra tpraklaşmışlardır. Đklimin kuraklığından dlayı bölgede rman yetişememiş, bzkır bitkileri araziyi kaplamıştır. Bu sebeple düzlük arazi uzun süre tlak larak kullanılmış ve özellikle kyunculuk yapılmıştır. Aşırı tlatma ile bitki örtüsünün tahrip edildiği yerlerde tprağın ince bölümü (kil ve tz) taşınmıştır. Geriye kalan kum bölümü de rüzgâr ile kısa mesafelerde taşınarak araziyi geniş bir kara kumuluna dönüştürmüştür. Giderek gelişen kara kumulu 1956 yılından itibaren Karapınar yerleşim alanını etkilemeğe başlamıştır. Özellikle Mart 1962 de hızı 110 km/saate ulaşan rüzgâr çk şiddetli bir kum fırtınasına sebep lmuş ve zarar vermiştir. Bu lay üzerine gerekli incelemeler yapılmış ve 1963 yılında kumul önleme çalışmalarına başlanmıştır (Tprak Su Knya Bölge Müdürlüğü (VI), Rüzgâr Erzynu Plan ve Tatbikat Grubu Başmühendisliği). Daha snra kurulan Atış Alanı askerî tesislerinin çevresinde de rüzgâr erzynunu önleyici ağaçlandırmalar yapılmıştır. Rüzgâr Erzynu Plan ve Tatbikat Grubu Başmühendisliğinin çalışmaları 1972 de bitirilmiş ve kumulun ilerlemesi durdurulmuştur. Askerî alandaki ağaçlandırma çalışmaları 2000 li yıllarda da devam ettirilmiştir. Yapılan ağaçlandırmalarda rman ağaçlarından; Kara Servi (Cupressus sempervirens var. hrizntalis ile var. pyramidalis L.), Karaçam (Pinus nigra Arnld.), Sedir (Cedrus libani a. Rich.), Salkım Ağacı (Rbinia pseudacacia L.), Kuş Đğdesi (Eleagnus angustiflia L.), Yabani Badem (Amygdalus cmmunis L.) yaygın larak kullanılmıştır. Bu ağaç türlerinin thumları bzkıra yakın yörelerdeki rmanlardan ve ağaçlardan alınmıştır. Bu türler bzkır ikliminin sğuk kışları ile erken ve geç dn laylarına dayanmışlardır. Dikilen fidanlar sulanmıştır. Yüzeydeki kumul tabakasının altında killi balçık türünde göl trtulu bulunmaktadır. Sulanan fidanlar hızlı büyümüşlerdir. Ancak kökleri killi materyalde yeterli derinliğe ulaşamamıştır. Sulamanın devam ettirildiği askerî alanda 1969 yılında dikilmiş lan karaçamlardan byları 17 m ye ulaşanlar şiddetli rüzgâr etkisi ile devrilmişlerdir. Sulamanın devam ettirilmediği ağaçlandırma alanlarında ise ağaçların byları m ye kadar ulaşmış lup, bunlar devrilmemiştir. Sn yıllarda artan sıcaklığa bağlı larak buharlaşma ve kuraklık artmıştır. Özellikle yaz kuraklığı ağaçların gelişmesini lumsuz etkilemeğe başlamıştır. Ağaçlandırma alanlarında yaşama ranlarının yaşa göre az da lsa düşmesi kök/gövde (ibre ve yaprak kütlesi) arasındaki dengenin kuraklık artışı ile bzulduğunu işaret etmektedir. Özellikle sedir ağaçlarındaki kurumalar dikkat çekicidir. Kuraklık yetişme rtamının ekljik hassasiyetini arttırmıştır. Bzkırda ısınma ve kuraklaşma süreci rman, tlak ve tarım tpraklarının daha erken kurumalarına sebep lmaktadır. Sığ köklü lan tarım bitkileri kuru rüzgârlardan daha fazla etkilenmektedirler. Daha fazla sulama suyu kullanılmaktadır. Kuru rüzgârların tprağı kurutucu etkilerini azaltmak ve tprağın ince bölümünün taşınmasını önlemek için rüzgâr perdeleri tesis etmek ve ağaçlandırmalar yapmak gerekmektedir. Derin tprak işlemesi rman ağaçlarının kök sistemlerinin gelişmesini ve kuraklıktan daha az etkilenmelerini sağlar. Karapınar kumul ağaçlandırmalarında arazide yeteri * Yazışma yapılacak yazar: mdkant@istanbul.edu.tr Makale metni tarihinde dergiye ulaşmış, tarihinde basım kararı alınmıştır.

2 D.Kantarcı,H.B.Özel,M.Ertekin,E.Kırdar Bartın Orman Fakültesi Dergisi kadar bilgi birikimi sağlanmıştır. Bu çalışmada kumul ağaçlandırmaları ölçülmüş, arazideki bilgi birikimi sayısallaştırılmış ve değerlendirilip, yeni ağaçlandırmalarda kullanılmak üzere sunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Ağaçlandırma, Kumul, Adaptasyn AN ASSESSMENT ON THE ADAPTATION OF 6 TREE SPECIES TO STEPPE HABITAT DURING KONYA-KARAPINAR SAND-DUNE AFFORESTATIONS ABSTRACT Karapınar (Sultaniye) is lcated between Knya and Eregli districts. Karapınar high plateaus are surrunded by the ridges f Uzecek Muntain, Sultaniye Plain and Karaca Muntain n the west, Htamıs Plain (a previus quagmire) Hasanba Muntain, Osmancık Muntain, Meke Muntain, Acıtuz Passive Vlcan and Small Meke Muntain n the suth. Meke Muntain and Karaca Muntain are vlcanic masses cmprising andesite, prphyritic, basalt, dlerite, vlcanic tuff and agglmerates. Hasanba and Osmancık muntains n the suth are frmed f marbles. These marbles are the cntinuatin f the marbles f Blkar Muntains. The ridges n the nrth and suth are f cntinental (calcic) plicene. The alluvial land that made up the plain cmprises Hlcene (Quaterner) lacustrine sediment. The residue f the previus internal lake is Htamış Lake in the west and Akgl reed beds arund Eregli n the east. Lacustrine sediments are clayish and calcic materials and they turned int sil after the lake dried. Because f the aridity f the climate, n frests develped in the regin and steppe plants invaded the land. Therefre, flat terrain had been used as a pasture fr lng years and especially sheep raising was practiced here. In areas, where the plant cver is destryed as a result f intensive grazing, the thin layer f the sil (clay and silt) is remved. The remaining sand is remved by the wind in shrt distances and turned the land int a large cntinental dune. This increasing cntinental dune began t effect the Karapınar settlement as f Particularly, in 1962 the wind that blew 110 km/hur caused a wild sand strm and serius destructins. Fllwing this destructin, necessary studies were dne and sand-dune preventin studies began in 1963 (Reginal Directrate f Rural Services (VI), Chief Engineering f Wind Ersin Plan and Applicatin Grup). Arund the Field f Fire military establishment funded later, affrestatin wrks were made t prevent wind ersin. The studies f Chief Engineering f Wind Ersin Plan and Applicatin Grup ended in 1972 and the expansin f sand-dune was halted. Affrestatin studies in military znes cntinued in 2000s. Amng the frest trees widely used in the affrestatin are; Mediterranean Cypres (Cupressus sempervirens var. hrizntalis and var. pyramidalis L.), Black Pine (Pinus nigra Arnld.), Cedar (Cedrus libani A. Rich.), Lcust (Rbinia pseudacacia L.), Oleaster (Eleagnus angustiflia L.), Wild Almnd Tree (Amygdalus cmmunis L.). The seeds f these species are taken frm the frests and trees in the vicinity f the steppe. These species culd endure the cld winters f steppe climate as well as early and late frsts. Seedlings planted were watered. Under the sand-dune layer n the surface there is lacustrine sediment in the frm f clay lam. The seedlings watered grew rapidly. Hwever, their rts culd nt reach the necessary depth inside the clayish material. In the military zne where irrigatin was maintained, the black pines whse height reached up t 17 meters tppled with the effect f strng wind. But in thse areas where irrigatin was nt cntinued, the heights f the trees were up t meters and thus they did nt tpple. As a result f the rising temperatures in recent years, evapratin and aridity raised. Particularly, summer aridity has influenced the grwing f the tress negatively. Despite being slight, the decrease in survival rates in affrestatin areas by age indicates that the balance between rt/ stem (needle and leaf mass) is lst with the rising f aridity. Particularly, the dry ups in cedar trees is remarkable. The aridity increased the eclgical vulnerability f the habitat. The prcess f warm up and aridificatin in steppes cause the frests, pastures and agricultural sils t dry up earlier. Agricultural plants with shallw rts are affected mre frm the dry winds. Mre irrigatin water is used. T minimize the drying effect f dry winds n the sil and t prevent the remval f the thin layer f the sil it is necessary t build up windbreaks and make affrestatin. Deep sil tillage ensures the imprvement f rt systems f frest trees and they are less impacted frm the aridity. Necessary knwledge in the land is btained fr Karapınar sand-dune affrestatin. In this study, the sand-dune 108

3 KONYA-KARAPINAR KARA KUMULU AĞAÇLANDIRMALARINDA KULLANILAN ALTI AĞAÇ TÜRÜNÜN BOZKIR YETİŞME ORTAMINA UYUMU KONUSUNDA BİR DEĞERLENDİRME affrestatin is measured, the knwledge in the land is digitized and assessed; and presented fr use in new affrestatins. Keywrds: Affrestatin, Sand-dune, Adaptatin 1.GİRİŞ Karapınar Đç Anadlu da Knya-Ereğli-Ulukışla ylu üstünde tarihî ve önemli bir knaklama (menzil) yeridir. Yavuz Sultan Selim zamanında bu menzilde bir Kervansaray ile cami yaptırılmıştır. Bu sebeple de Sultaniye adı ile anılmıştır (1934 yılından snra Karapınar). Karapınar Knya ya 95 km uzaklıkta ve 970 m yükseltide lup, Đç Anadlu bzkırının tipik yörelerinden biridir. Yağışın azlığı, Trs Dağlarından inen kuru ve sıcak fön tipi rüzgârların kurutucu etkisi ile buharlaşmanın yüksekliği, tprağın killi ve kireçli bir göl trtulu luşu, Karapınar ve çevresindeki yaylaların (yüksek vaların) dğal tlak özelliği kazanmasına yl açmıştır. Bu bzkır tlaklarında yüzyıllar byunca kyunculuk yapılmıştır. Aşırı tlatmanın etkisi ile dğal bitki örtüsü yer, yer yk ldukça, açılan tprak yüzeyinde rüzgâr erzynu başlamıştır. Giderek gelişen kara kumulları Karapınar ın yerleşim alanları ile tarım alanlarına zarar vermiştir. Hızı 110 km/saate ulaşan rüzgârların verdiği zararların yanında kumullar ve Karapınar ın evlerine, bahçelerine dayanmıştır. Knya daki VI. Tprak Su Bölge Md lüğüne bağlı larak kurulan Rüzgâr Erzynu Plan ve Tatbikat Grup Başmühendisliği 1962 yılında etüd/plan çalışmalarına, 1963 yılında da ha alanı kapsayan uygulamalara başlamıştır. Uygulama alanının 3000 ha lık bölümü Silahlı Kuvvetlere devredilmiştir. Kumul önleme çalışmaları 1972 yılında bitirilmiştir. Ağaçlandırma ve meyvalık kurulması çalışmalarına devam edilmiştir (Palta vd., 2009). Silahlı Kuvvetlere devredilen alanda da ağaçlandırma çalışmalarına 1960 lı yıllardan itibaren başlanmış 2000 li yıllarda da ağaçlandırmalara devam edilmiştir. Bu çalışmada askerî alanda yapılmış lan ağaçlandırmalar ele alınmıştır. Karşılaştırmaların yapılabilmesi için Karapınar Kumul Önleme alanındaki ağaçlandırmalarda yapılan ölçmelere de yer verilmiştir. Ağaçlandırma çalışmaları ile sağlanan bilgi birikimi Đç Anadlu bzkırının ıssızlığında yatmaktadır. Bu bilgi birikimini ölçerek sayısallaştırıp, yeni çalışmalarda kullanılmak üzere değerlendirip, yrumladık (1). 2.MATERYAL VE METOT 2.1 MATERYAL Karapınar Kara Kumulu ve Çevresinin Yetişme Ortamı Özellikleri Karapınar ve çevresinde rüzgâr erzynunun etkilediği alan ile kumullaşma alanı geniştir. Knuyu kumullaşma ve kumulun özellikleri çerçevesinden daha geniş bir kapsamda ele alınıp, değerlendirme yapmak gerekmektedir. Arazinin jeljik yapısına bağlı larak gelişmiş lan jemrfljik yapı ile tprak özelliklerinin yanında iklim özellikleri de karşılıklı larak birbirini etkileyen ve yetişme rtamını karakterini belirleyen önemli faktörlerdir Jeljik Yapı ve Yeryüzü Şekilleri Karapınar çevresinde dört yüksek va dikkati çekmektedir; batıda Đsmil Ovası, güneybatıda Htamış Ovası, dğuda Ereğli Ovası ve kuzeydğuda Karapınar (Sultaniye) Ovası (Şekil 1 ve 2). Bu valar IV. Zamanda Pleistsen dönemindeki geniş gölün tabanında trtullaşmış killi ve kireçli materyaller ile akarsu taraçalarından luşmuştur. Eski gölün artıkları; güneybatıda Htamış Gölü ve sazlıkları ile dğuda Ereğli önündeki Ak Göl ve sazlıklarıdır (Şekil 1 ve 2). Karapınar ve çevresindeki va sisteminin güneyinde Orta Trslar/ Blkar Dağları yer almaktadır. Blkar Dağlarının Đç Anadlu ya bakan yamaçları mermerlerden luşmuştur. Karapınar ın güneyinde ve güneydğusundaki Meke yanardağları (Büyük Meke, Acıtuz Mekesi, Küçük Meke) ile dğusundaki Karacadağ Kütlesi; bazalt, andazit, prfirit, gabr ve vlkan tüflerinden luşmuşlardır. Kuzeydeki Üzecek Dağı sırtları ile Havza içindeki sırtlar karasal plisen (Kireçli) tabakalarından luşmuştur (Şekil 2). (1)Üstün bir görev bilinci ile ağaçlandırmalarda çalışmış ve yüksek bir başarı ile günümüze çk değerli bilgi birikimini armağan etmiş lan vatan evlatlarını saygı ile selâmlıyruz. 109

4 D.Kantarcı,H.B.Özel,M.Ertekin,E.Kırdar Bartın Orman Fakültesi Dergisi HARİTA 1. KARAPINAR VE ÇEVRESİ İSMİL OVASI KÜÇÜK MEKE DAĞI HOTAMIŞ OVASI K ÇAKIR DAĞ Şekil 1. Karapınar ve çevresi İklim Özellikleri Karapınar ve çevresindeki iklim özelliklerinin en etkileyici faktörü rüzgârlardır. Bu sebeple önce rüzgârlar incelenmiş, snra diğer iklim öğeleri değerlendirilmiştir Rüzgârlar Karapınar ve yüksek valar kuzeyden gelen kuru ve sğuk rüzgârlar ile güneydeki dağlık kütleden inen kuru ve sıcak rüzgârların etkisi altındadır. Akdeniz üzerinden gelip nemini Trs Dağlarının güney bakılı yamaçlarında bırakan ve kuruyan hava kütleleri Karapınar ve çevresindeki yüksek valara indikçe ısınmakta ve daha da kurumaktadırlar. Trs Dağlarını 5 C sıcaklıkla aşan nemini bırakmış bir hava kütlesi m aşağı indiğinde 8-10 C kadar ısınmakta, sıcaklığı C a yükselmekte fakat nem ranı % arasına düşmektedir. Bu kuru hava kütleleri yüzey rüzgârları halinde tprağı kurutucu, bitki yüzeylerinde terlemeyi arttırıcı etkiler yapmaktadırlar. Tabl 1 ile Şekil 3 de yön gruplarına göre rüzgâr esme sayılarından hesaplanmış lan esme ranları kuzey yönden gelen kuru rüzgârların özellikle bahar ve yaz döneminde hâkim lduklarını göstermektedir. Kuzeyden veya güneyden esen rüzgârlar fırtına halinde estiklerinde ise tprağın ince bölümünü (kil ve tz) taşımakta, kalan kum bölümü ile de kumulları luşturmaktadırlar. Şekil 4 de en hızlı rüzgâr yönleri ve hızları ile kuvvetli rüzgârlı ve fırtınalı gün sayıları verilmiştir. Daha klay kavranması için rüzgâr hızları m/sn yerine km/saat larak verilmiştir. Rüzgâr hızları 1970 ten önceki dönemde km/saat, döneminde ise 108,7 km/saat değerlerine ulaşmıştır. Hızı 38,9-61,56 km/saat arasında lan kuvvetli rüzgârların estiği gün sayısı döneminde yılda 83 gün iken, döneminde 69,3 güne düşmüştür. Fırtınalı gün sayısı da 24,4 günden 9 güne düşmüştür. Ancak hızı km arasında lan hızlı rüzgârlar devam etmektedir. Dikkat çekici bir özellik de en hızlı rüzgârların döneminde güney ve batı yönleri yanında, kuzeybatı ve kuzey kuzeybatı yönlerinden gelmesidir (Şekil 4). 110

5 KONYA-KARAPINAR KARA KUMULU AĞAÇLANDIRMALARINDA KULLANILAN ALTI AĞAÇ TÜRÜNÜN BOZKIR YETİŞME ORTAMINA UYUMU KONUSUNDA BİR DEĞERLENDİRME HARİTA 2. KARAPINAR VE ÇEVRESİNİN JEOLOJİK VE JEOMORFOLOJİK YAPISI (Türkiye Jelji Haritası 1/ den alınıp düzenlenmiştir.) KARASAL PLİOSEN TORTULLARI (KİREÇLİ) SIRNIK YAYLASI KINDAM YAYLASI GÖL VE AKARSU TORTULLARI (PLEİSTOSEN) MERMER MERMER Şekil 2. Karapınar ve çevresinin jeljik ve jemrfljik yapısı (1/ ölçekli) Sıcaklık artışı ve buharlaşmaya etkisi Karapınar da ve dönemlerindeki aylık ve yıllık rtalama sıcaklık değerleri Şekil 5 deki grafiklerde verilmiştir. Sıcaklık artışlarının değerlendirilebilmesi için dönemi üç alt döneme ayrılmıştır (DMĐGM, 1974; Kantarcı, 2010b). Üç yanardağın patlaması ile küllerini ve gazlarını stratsfere ulaştırmalarına bağlı larak Dünya da sıcaklıkların 1 C kadar azaldığı dönemi, bu dönemden önceki geçiş dönemi ve ısınma/kuraklaşma sürecinin belirginleştiği dönemi aylık ve yıllık sıcaklık değerlerindeki belirgin farklar ile ayırt edilebilmektedir (Şekil 5.). Karapınar da döneminde 11,2 C lan yıllık rtalama sıcaklık, döneminde 10,4 C ye düşmüş, döneminde 11,5 C ye yükselmiştir. Yıllık rtalama sıcaklık artışı dönemine göre döneminde 0,.3 C dir (DMĐGM, 2008). Bu artış önemli sayılmayabilir. Ancak yaz ve snbahar aylarındaki sıcaklık artışları V. Ayda 1,1 C, VI. Ayda 0,8 C, VII. Ayda 1,0 C, VIII. ayda 0,4 C, IX. Ayda 1,0 C, X. Ayda 0,8 C dir (Şekil 5). Sıcaklığın ilkbahar, yaz ve snbahar aylarında artması; havanın nem ranında da azalmaya, tprak ve su yüzeylerinden buharlaşma ile yaprak yüzeylerinden terlemenin artmasına sebep lmuştur. Isınma / kuraklaşma döneminde havanın 5 yaz ayındaki nem ranı devamlı larak %60 ın altında kalmış, genellikle de %50 ranının altına düşmüştür (Şekil 6 ve 7). Buharlaşmadaki artış açık su yüzeyinden buharlaşan su miktarı (mm/m²) larak ölçülmektedir. Karapınar da buharlaşma ölçmeleri yapılmamıştır. Bölgede benzer özellikteki yerlerdeki meterlji istasynlarında yapılmış lan buharlaşma ölçmeleri Şekil 8 de verilmiştir. Özellikle Knya da dönemi ile dönemi arasında çk önemli miktarda buharlaşma farkı görülmektedir (1160,5-806,1=353,4 mm/m²/5 yaz ayı). Knya da belirlenen 5 yaz ayındaki buharlaşma miktarları arasındaki fark Karapınar da ölçülen yıllık yağış miktarından farklıdır (Şekil 9 ile karşılaştırınız). Karaman, Aksaray ve Niğde de 5 yaz ayındaki açık su yüzeyinden buharlaşma miktarları da Knya daki buharlaşma miktarlarına yakındır ( mm/m²/5 yaz ayı) (Şekil 8). 111

6 D.Kantarcı,H.B.Özel,M.Ertekin,E.Kırdar Bartın Orman Fakültesi Dergisi Yağışlar Karapınar da yıllık yağış miktarları 220,0-415,0 mm/m² arasında değişmektedir. Ortalama yıllık yağış miktarı ,0 mm/m² lup, döneminde 271,5 mm/m² dir (DMĐGM,. Yükselen sıcaklığa bağlı larak artan buharlaşma miktarı yağışlarla karşılanabilecek durumda değildir. Vejetasyn dönemindeki su açığı yer altı suyundan çekilen su ile sulama yapılarak karşılanmaktadır. Ancak ısınma/kuraklaşma sürecinde; yer altı suyunu besleyen Trs Dağlarına düşen kar miktarı azalmakta ve karın yüzeyde kalış süresi de kısalmaktadır Karapınar Kumullarının Oluşumu ve Tprak Özellikleri Karapınar ve çevresindeki vaların eski bir göl trtulu lduğu yukarıda belirtilmiş ve Şekil 2 de gösterilmiştir. Karapınar ve çevresinde 1962 yılında inceleme yapan S. Erinç; gölün pleistsen de sn buzul çağına denk gelen (Alp Dağlarında Würm Buzulu) yağışlı dönemde luştuğu. Bu sebeple de çevrede akarsuların getirdiği materyallerin yığıldığı taraçaların bulunduğunu belirtmiştir. S. Erinç e göre bu taraçaların varlığına daha önce Luis (1938), Darkt (1938), Chaput (1947) de değinmişlerdir. Göl çevresindeki taraçalardaki trtul materyaller çapraz tabakalıdır (Akarsu trtulları). Bu trtul materyallerde; Dreissensia (Üçgen kabuklu yumuşakça) ile daha az miktarda Helix (Kara salyangzu) ve Planrbis (Brazan salyangz) kabuk parçaları (kavkı) bulunmaktadır. Taraçaları luşturan akarsu trtulları kumlu ve killi materyaller lup, kalınlıkları m ve daha fazladır. Tabl 1. Karapınar da rüzgârların yön gruplarına göre esme ranları. Şekil 3. Karapınar da rüzgârların yön gruplarına göre esme grafiği 112

7 KONYA-KARAPINAR KARA KUMULU AĞAÇLANDIRMALARINDA KULLANILAN ALTI AĞAÇ TÜRÜNÜN BOZKIR YETİŞME ORTAMINA UYUMU KONUSUNDA BİR DEĞERLENDİRME Şekil 4. Karapınar da ile dönemlerinde en hızlı rüzgâr yönleri ve hızları ile fırtınalı günlerin sayısı Kumulların luştuğu asıl materyal bu akarsu trtullarıdır (Erinç,1963). Pleistsen den snra gelen Hlsen deki sıcak ve kurak dönemde göl kurumuştur. Göl trtulları ile taraçalardaki akarsu trtulları tlarla kaplanmıştır. Yağışların azlığı materyallerde tpraklaşmanın önemli bir süreci lan yukarıdan aşağı yıkanma/birikme laylarını sağlayamamıştır. Tersine trtul materyallerin yüzeyinden buharlaşan su ile taşınan tuzlar yüzeyde birikmiştir. Tuz (Sdyum bileşiklerindeki Na+) trtul materyaldeki kil minerallerini birbirine bağlayan Ca++ katynunun yerine geçerek, bunların ayrılmasına (disperzleşme) sebep lmakta, kilin kum ve tz taneciklerini yapıştırmasını, dlayısı ile kırıntılanmayı önlemektedir (Kantarcı, 2000). Bu etki ile materyalin yüzeyi pudra gibi tzlaşmaktadır. Kurak ve çrak rtamda çk sık lmayan t örtüsü rüzgârı yeterince önleyemediği gibi, tların artıkları yeterli lmadığı için materyalin yüzeyinde belirgin bir rganik madde birikimi de mümkün lamamıştır. Bu rtam özelliklerinde tpraklaşma ancak sık ve bylu t örtüsünün yetişebildiği alanlarda lmuş ve Ah/Bv/C hriznları ile bir Bzkır esmer tprağı gelişmiştir. Ot örtüsünün kısa ve seyrek lduğu alanlarda tpraklaşma lmuşsa da rüzgâr yüzeydeki materyali taşımaktadır. Durum günümüzde de aynen devam etmektedir. Bitki (t) örtüsünün aşırı tlatma ile tahrip edildiği ve tprak yüzeyinin açıldığı yerlerde rüzgâr pudralaşan kil ve tz bölümünü taşımıştır. Kuvvetli rüzgârlar ile fırtınalar da geriye kalan kum bölümünü taşıyarak, yeryüzü şekli özelliklerine bağlı kumul yığınları luşturmuştur. Bu kumul yığınları (Barkan) farklı tiplerde lup, Erinç (1963) tarafından şekilleri yayınlanmıştır. Barkan tiplerinin bir kısmı kumul önleme çalışmaları yapılan alanda lup, bzulmuştur. Kumul ve çevresinde 4 farklı ham tprak (Sirzem) / materyal ayırtedilmektedir. (1) Göl trtullarından luşan ham tpraklar. (Killi balçık ve balçıklı kil türünde kireçli ve farklı tuzluluktaki materyallerden luşan ham tpraklar.) (2) Plisen (Akarsu) trtullarından luşan ham tpraklar. (Kireç taşı tabakalı plisen trtullarından luşa killi ve kireçli ham tpraklar.) (3) Bazalt ve vlkanik tüflerden luşmuş sığ ve rta derin kireçsiz tpraklar. 113

8 D.Kantarcı,H.B.Özel,M.Ertekin,E.Kırdar Bartın Orman Fakültesi Dergisi (4) Kumul alanındaki ham tpraklar. Bunlar da 5 alt gruba ayırtedilebilirler. (4.1.) Akarsu taraçalarının kumullaşmış yüzeylerindeki ham tpraklar. Kum/killi baçlık veya kum/balçıklı kil tabakalı kireçli ham tpraklar. (4.2.) Üstü kum tabakası ile kaplanmış göl trtulları. Kum/kil tabakalı, kireçli, tuzlu ham tpraklar. (4.3.) Üstü kum tabakası ile kaplanmış, kireçli plisen trtulları. Kum/kireçli kil/kireç taşı tabakalı ham tpraklar. (4.4.) Üstü kum tabakası ile kaplı bazalt, vlkanik tüf vb. ham tpraklar. Kum/bazalt kayalığı veya kum/bazalt tüfü ham tprakları. (4.5.) Kalın kum yığınlarından luşan barkanlar. Göl trtulları, plisen trtulları ve bazalt veya vlkanik tüflerin tpraklaştığı yüzeyde yetişen bitki örtüsünün (tlar kyunlar tarafından tlandığı için) yaprakları ile diğer artıkları (thum, thum kapçığı vb.) tprak yüzeyinde bir ölü örtü tabakası luşturamamaktadır. Bu sebeple tlatma yapılan alandaki ham tpraklarda bir Ah hriznu luşmamıştır. Kumul önleme çalışması yapılan alandaki tların krunması ve yeni ekimlerle t yetiştirilmesi de belirgin bir Ah hriznu gelişimini sağlayamamıştır. Burada tlatma yapılmasa da rüzgâr alçak t örtüsünün artıklarını taşımaktadır. Orman ağaçlarının (Karaçam, sedir, iğde vb.) sık yetiştirildiği alanlarda kapalılık luştukça rüzgârın taşıyıcı etkisi azalmıştır. Dökülen yapraklar ile tprak yüzeyinde yetişen tların artıkları önemli miktarda bir ölü örtü birikimi luşturmuştur. Ayrışan ve humuslaşan ölü örtü ham materyalin üst kısmında belirginleşen bir Ah hriznunun gelişmesini sağlamıştır. Böylece rman yetiştirilen ham materyaller Ah/Cv hriznlu ham tpraklara dönüşmeğe başlamıştır (Ölü örtü ve Ah hriznunda biriktirilen rganik madde ve karbn için bkz. Akça vd., 2009). Şekil 5. Karapınar da (1004 m) aylık ve yıllık rtalama sıcaklık değerlerinin dönemsel değişimi 114

9 KONYA-KARAPINAR KARA KUMULU AĞAÇLANDIRMALARINDA KULLANILAN ALTI AĞAÇ TÜRÜNÜN BOZKIR YETİŞME ORTAMINA UYUMU KONUSUNDA BİR DEĞERLENDİRME Bitki Örtüsü Şekil 6. Karapınar da döneminde 5 yaz ayında havanın rtalama nem ranları Karapınar ve çevresindeki valar Đç Anadlu nun alçak arazisinde yer almaktadırlar. Đç Anadlu da dğal rmanın alt sınırı m larak belirlenmiş lup, rman ile bzkır arasındaki geçiş kuşağı larak tanımlanmıştır (Kantarcı, 2010a). Bu geçiş kuşağında yapılmış lan ağaçlandırmalar başarılıdır. Ancak 1100 m yükseltinin altındaki ağaçlandırma alanlarına dikilen fidanların ilk yıllarda sulanması gerekmektedir. Diğer bir deyimle 1100 m sınırının altında dğal larak rman yetişmediği kabul edilmektedir. Karapınar çevresindeki valardaki tlaklarda tek ve çk yıllık tlar ile kuraklığa dayanıklı dikenli çalılar ve gevenler yaygındır. Karapınar da 19 mer a alanında yapılmış lan tespitlere göre; Alhagi, Agrpyrn, Centaurea, Eryngium, Stipa, Achillea, Adnis, Festuca, Minuartia, Alyssum ve Pa türlerinin yaygın ldukları belirlenmiştir (Karadavut vd., 2009). 115

10 D.Kantarcı,H.B.Özel,M.Ertekin,E.Kırdar Bartın Orman Fakültesi Dergisi Kumul Önleme Çalışmaları Şekil 7. Karapınar da aylık rtalama hava nemi ranlarının değişimi Karapınar kumulunu önleme çalışmaları iki Devlet Kurumu tarafından yapılmıştır. Bunlardan birincisi Knya VI. Tprak Su Bölge Müdürlüğüne bağlı larak kurulan Rüzgâr erzynu Plan ve Tatbikat Grup Başmühendisliği dir. Başmühendislik kumullar ve rüzgâr erzynu knusunda ihtisaslaşmış ve mesleğinin gereğini uygulamıştır (Özdğan, 1976). Đkinci kurum Türk Silahlı Kuvvetleridir. Türk Silahlı Kuvvetlerinin yaptığı kumul önleme çalışmaları kmutanların knuya ilgi göstermeleri ve Orman Mühendisi yedek subayları görevlendirip, desteklemeleri ile başarılmıştır. Đlk çalışmalarda Başmühendisliğin geliştirdiği ve uyguladığı yöntemler ile ağaç türü seçimleri örnek alınmıştır. Ereğli Orman Fidanlığı da yardımcı lmuştur. Giderek sağlanan bilgi birikimi standartlaştırılmış ve bir görev nöbeti larak devam ettirilmiştir. Asker ağaçlandırmalarındaki önemli özellik ve başarı, bu bilgi birikiminin nöbeti alan ekibe devredilmesi ve kmutan tarafından yakından izlenerek devamlılığın sağlanmasıdır. 116

11 KONYA-KARAPINAR KARA KUMULU AĞAÇLANDIRMALARINDA KULLANILAN ALTI AĞAÇ TÜRÜNÜN BOZKIR YETİŞME ORTAMINA UYUMU KONUSUNDA BİR DEĞERLENDİRME Şekil 8. Knya, Karaman, Aksaray ve Niğde de aylık rtalama buharlaşma miktarları (mm/m 2 ) 117

12 D.Kantarcı,H.B.Özel,M.Ertekin,E.Kırdar Bartın Orman Fakültesi Dergisi Şekil 9. Karapınar da (1004 m) aylık rtalama ve yıllık tplam yağış miktarının dönemsel değişimi 118

13 KONYA-KARAPINAR KARA KUMULU AĞAÇLANDIRMALARINDA KULLANILAN ALTI AĞAÇ TÜRÜNÜN BOZKIR YETİŞME ORTAMINA UYUMU KONUSUNDA BİR DEĞERLENDİRME 2.2 Mett Askerî alandaki ağaçlandırmaların ölçülmesi ile Tprak Su ağaçlandırma alanında alan seçiminde ve ağaç ölçümlerinde aynı yöntemler kullanılmıştır. Örnek alanlar 20 x 20 = 400 m² byutunda alınmıştır (Tabl 2). Örnek alanda yaşayan ağaçların byları ve çapları (ø 1.3 m) ölçülmüştür (Tabl 4). Örnek alanlardaki yaşama ranı, dikim aralığına göre alana dikilmiş lan fidan sayısı ile yaşayan fidan sayısı ranlanarak hesaplanmıştır (Tabl 3 ve Şekil 10). Yaşama ranları ile by ve çap değerleri arasındaki kümelenme ve güvenlik Duncan Testi ile incelenmiştir. 3. BULGULAR VE DEĞERLENDİRMELER 3.1. Dikilen Fidanların Yaşama Oranları Ağaçlandırmaların başarısı dikim yılında veya ertesi yıldaki yaşama ranları ile değerlendirilir. Kumul ağaçlandırmalarında sulama yapıldığı için ilk yıllardaki yaşama ranları yanıltıcıdır. Fidanlar büyüyüp, ağaçlaştıktan ve sulama desteği kesildikten snraki yaşama ranları önemlidir. Karapınar gibi bzkır yetişme rtamında ağaçların yaşama ranlarını etkileyen iki önemli faktör vardır. Bunlardan birincisi rtamın rman yetiştirmeğe uygun lup, lmadığının belirlenmesidir. Dğal rman sınırının altında lduğu kabul edilen Karapınar kumullarında, ağaçların ileri yaşlardaki yaşama ranları bu sebeple çk anlamlıdır. Đkinci faktör tprak işlemesidir. Eğer arazi hazırlığı aşamasında tprak veya anamateryal derin işlenmişse, fidanlar ilk yıldan itibaren sulamanın da desteği ile derin kök sistemleri geliştireceklerdir. Derin kök sistemi geliştirmiş lan fidanlar sulama desteği kesildikten snra uzun süre yaşayabilirler. Eğer tprak işlemesi yapılmamış ve fidanlar 50 cm derinliğinde açılan çukurlara dikilmişlerse, sulama desteği ile tabak kök geliştirirler, ağaçlık dönemlerinde kuruma ranları artar. Tabl 3 ve Şekil 10 da verilen yaşama ranı değerleri incelendiğinde; (1) Dikim yaşı 5 lan fidanlar arasında yaşama ranı en yüksek lan Đğde ve yabani badem fidanlarıdır (% 77,3-75,5). Kara servi fidanlarında yaşama ranı % 52,2 dir. Servi fidanlarındaki kuruma ranının fazlalığı, materyalin özelliklerine bağlı larak aşırı sulamada veya fidan kalitesinde aranmalıdır. (2) Salkım ağacı fidanlarında yaşama ranı 5 yaşında % 95,1; 7 yaşında % 90,1; 10 yaşında % 80,1 larak hesaplanmıştır. Çukur dikimi ile yetiştirilen salkım ağacı fidanları ağaçlaştıkça, tepeleri gelişip, yaprak kütlesi arttıkça yayvan kök sistemi gereken suyu sağlayamamaktadır. Sulama yapılıyrsa da verilen su tprağın yüzeyinde kalmakta, hemen buharlaşmakta ve yetersiz kalmaktadır. Suyun daha derine sızması sağlanmalıdır. (3) Karaçam ağaçlandırma alanlarında 17 yaşında % 90 lan yaşama ranı, 21 yaşında da % 90, ve 26 yaşında % 80 larak hesaplanmıştır. Yaşama ranı 39 yaşındaki karaçamlarda % 60 kadar düşmüştür. Burada dikkat çekici başka bir gelişme vardır. Karaçam ağaçlandırma alanında 1969 yılında dikilmiş fidanlar da çukur dikimi ile yetiştirilmiş lup, yayvan köklü ağaçlar gelişmiştir. Bu ağaçların byları rtalama 17 m ye ulaşmıştır (Tabl 4). Sulama devam ettirildiği için kök sisteminin geliştiği tprak/materyal gevşemektedir. Fırtına ağaçların fazla bylanmış lanlarını devirmiştir. Bu ağaçlandırma alanında yaşama ranının % 60 a düşmesi bzkır yetişme rtamının kuraklığı değil, yayvan kök sistemi, hızlı bylanma ve sulama/fırtına etkisi larak değerlendirilmiştir. Tprak Su ağaçlandırma alanındaki karaçamlarda yaşama ranı 21 yaşındaki parselde % 85, 26 yaşındaki parselde % 90 dır. 119

14 D.Kantarcı,H.B.Özel,M.Ertekin,E.Kırdar Bartın Orman Fakültesi Dergisi Tabl 2. Karapınar kumul ağaçlandırma alanına ait yeryüzü şekli özellikleri ve yetiştirilen ağaç türleri Tabl 3. Örnek alanlar, dikim aralığı ve dikilmiş fidan sayısı ile ölçülmüş ağaç sayısı ve yaşama ranı 120

15 KONYA-KARAPINAR KARA KUMULU AĞAÇLANDIRMALARINDA KULLANILAN ALTI AĞAÇ TÜRÜNÜN BOZKIR YETİŞME ORTAMINA UYUMU KONUSUNDA BİR DEĞERLENDİRME 3.2 By ve Çap Gelişimi (1) Dikim yaşı 5 lan grupta kara servi fidanları rtalama 7,2 m bya, 12,3 cm çapa (ø 1,3), yabani badem fidanları 5,2 m bya, 10,8 cm çapa, iğde fidanları 4,7 m bya ve 6.2 cm çapa ulaşmışlardır. Sulamanın etkisi ile by büyümesi çk hızlıdır. Servi fidanlarındaki yüksek kuruma ranı fazla sulama etkisi ile köklerinin havasız (Kök slunumu) kalmasına da bağlanabilir. Şeker Fabrikası bahçesinde 5 yaşındaki salkım ağacı fidanları da 4,5 m bya, 5,2 cm çapa ulaşmışlardır (Tabl 4, Şekil 11). (2) Salkım ağacı fidanları 5 yaşında 4,5 m, 7 yaşında 6,3 m ve 10 yaşında 8,6 m ye çapları da sırası ile 5,2; 7,5 ve 10,3 cm ye ulaşmıştır (Tabl 4, şekil 3). Salkım ağacı fidanlarının farklı yerlerde ve parsellerde ulaştıkları by ve çap değerleri yaşa göre dğrusal bir gelişmeyi göstermektedir (Tabl 4, Şekil 11). (3) Asker ağaçlandırmasındaki karaçamlar; 17 yaşında 4,5 m by ile 9,8 cm çapa, 21 yaşında 8,3 m by ve 14,2 cm çapa, 26 yaşında 11,2 m by ve 17,2 cm çapa, 39 yaşında 17,6 m by ve 16,8 cm çapa ulaşmışlardır. Tprak Su ağaçlandırmasındaki karaçamlar 21 yaşında 7,9 m by ve 13,7 cm çapa, 26 yaşında 10i6 m by ve 16,8 cm çapa ulaşmışlardır (Tabl4, Şekil 11). Tprak su ağaçlandırma alanındaki karaçamların yaşıtlarından 0,4-0,5 m daha kısa ve 0,4-0,6 cm daha ince lmaları önemli bir fark değildir. Bu fark asker ağaçlandırmasındaki sulama desteğinin daha uzun süre devam ettirilmesine de bağlı labilir. Tabl 4. Karapınar kumul alanı ağaçlandırmalarında farklı ağaç türlerinin belirli yaşlarda ulaştığı by ve çap değerleri 121

16 D.Kantarcı,H.B.Özel,M.Ertekin,E.Kırdar Bartın Orman Fakültesi Dergisi Şekil 10.Karapınar kumul ağaçlandırmasında dikilen fidan sayısı ve yaşa göre yaşama ranları Şekil 11. Karapınar kumul ağaçlandırmalarında 5ağaç türünün farklı yaşlarda ulaştıkları by ve çap 122

17 KONYA-KARAPINAR KARA KUMULU AĞAÇLANDIRMALARINDA KULLANILAN ALTI AĞAÇ TÜRÜNÜN BOZKIR YETİŞME ORTAMINA UYUMU KONUSUNDA BİR DEĞERLENDİRME Tabl 5. Karapınar kumul ağaçlandırmasında üst bydaki karaçamların yaşa göre by ve çap gelişimi (4) Tprak Su ağaçlandırma alanındaki karaçam meşceresindeki ağaçların yaşa göre bylanması tabl 5 ve şekil 4 te verilmiştir. Burada ölçülen 10 örnek ağaç üst bydan seçilmiş ve cm taksimatlı by ölçme latası ile sürgün byları ölçülmüştür. Ağaçların yaşları arasında değişmektedir. Bylar 7,75-9,25 m arasında, çaplar (1,3) cm arasında ölçülmüştür (Kantarcı vd., 2010). Bylanma eğrilerinde bazı karaçamların ilk yaşlarda yavaş geliştikleri, bazılarının ise tamamlamalarda dikildikleri için daha kısa kaldıkları görülmektedir (Şekil 12). 123

18 D.Kantarcı,H.B.Özel,M.Ertekin,E.Kırdar Bartın Orman Fakültesi Dergisi Şekil 12. Karapınar kumul ağaçlandırmasında üst bydaki karaçamların yaşa göre by büyümesi (5) Tprak Su ağaçlandırma alanındaki sedir meşceresinde ağaçlar yaş arasında 8,25-10,80 m bya ve cm çapa (1,3) ulaşmışlardır (Tabl 6). Tek bir örnek ağaca ait bylanma analizi ağacın ilk yıllarda yavaş bir bylanma yaptığını, kök sistemi geliştikçe bylanmanın dğrusal bir gelişme ile hızlandığını göstermektedir (Tabl 6 daki grafik). Sedir meşceresindeki ağaçlarda kurumalar dikkati çekmektedir. Kurumaların sn dönemde artan buharlaşma ve yayvan kök sisteminin gelişmiş tepenin ihtiyacı lan yeterli suyu sağlayamayışından kaynaklandığı sanılmaktadır (Kantarcı vd., 2010). 124

19 KONYA-KARAPINAR KARA KUMULU AĞAÇLANDIRMALARINDA KULLANILAN ALTI AĞAÇ TÜRÜNÜN BOZKIR YETİŞME ORTAMINA UYUMU KONUSUNDA BİR DEĞERLENDİRME Tabl 6. Karapınar kumul ağaçlandırmasında sedirlerin bylanması ve yaşa göre by/çap ilişkisi 4. SONUÇ Karapınar çevresindeki kumullaşma sn yılda gelişmiş bir lay değildir. Olayın başlangıcı Pleistsen in sn dönemindeki iç göle ve gölün çevresindeki akarsu taraçalarına kadar uzanmaktadır. Hlsen deki kuraklaşma sürecinde gölün kuruması ve bölgede etkili lan yeryüzü şekli / iklim özellikleri tipik bir bzkır yetişme rtamını sağlamıştır. Bzkırın ekljik özelliklerine bağlı larak yetişen dğal bitki örtüsü arazinin mer a larak kullanılmasını mümkün kılmıştır. Ancak giderek artan kyunculuk aşırı bir tlatma baskısı yaratmış, mer anın dğal dengesi bzulmuş ve kara kumulları gelişmiştir. Yapılan çalışmalar iki yönde yğunlaştırılmıştır: (a) Kumulun ilerlemesinin durdurulması, (b) Mer a bitkilerinin yeniden gelişmesi ve tlağın kullanılabilir duruma getirilmesi. Her iki yöndeki çalışmalar başarı ile tamamlanmıştır. Ancak bu başarı örnek alınması ve çevredeki srunlu araziye yaygınlaştırılması gereken zengin bir bilgi birikimini de gizlemektedir. 125

20 D.Kantarcı,H.B.Özel,M.Ertekin,E.Kırdar Bartın Orman Fakültesi Dergisi Çalışmamız esas itibariyle ağaçlandırma alanlarındaki bu bilgi birikimini sayısallaştırıp, değerlendirmeğe ve uygulamanın kullanabileceği bilgiyi rtaya kymağa yöneliktir. Knuya bu açıdan bakılıp, aşağıdaki bazı önemli snuçlar sıralanmıştır; (1) Güney ve kuzey yönlerden esen kuru ve kurutucu rüzgârlar tpraktan buharlaşma ile bitki yapraklarından terlemeyi arttırmaktadırlar. Đklimdeki ısınma/kuraklaşma süreci ekljik hassasiyeti daha da arttırmıştır. (2) Kuvvetli rüzgârlar ve fırtınalar (hızı 118 km/saate ulaşmaktadır) açık arazide önüne gelen her şeyi sürükleyip, taşımaktadırlar. Otlaklardaki kısa ve seyrek bitki örtüsü bu kuvvetteki rüzgârların taşıma gücünü önleyememektedirler. (3) Kuvvetli rüzgârların tprak veya ham materyal yüzeyinden esmesi ve taşıma gücü ancak rman yetiştirmekle önlenebilmiştir. (4) Dikilen fidanların rüzgâr etkisinden krunması için mekanik rüzgâr çitlerinin yapılması ve fidanların sulanması gerekmektedir. (5) Üstteki kum örtüsünün altında killi materyalin bulunduğu arazide 50 cm lik çukurlara dikilen fidanlar sulanarak yetiştirilmişlerdir. Ancak bu fidanlar yayvan kök sistemleri geliştirdikleri için ağaçlık aşamasında kurumakta veya fazla sulama/tprak gevşemesi sebebi ile rüzgâr altında devrilebilmektedirler. (6) Ağaçların yaşama ranı yaşa göre biraz azalmaktadır. Bu azalma sulama yapılmayan alanlarda çk fazla değildir. Ancak dikkatle izlenmesi gereken bir knudur. Çünkü ağaçlandırma yapılan alan dğal rmanın alt sınırı larak kabul edilmiş lan 1100 m nin altında bulunmaktadır. (7) Ağaçlandırma ile yetiştirilen rmanlar yaş arasındadırlar. Bu knuda çk değerli başarılar sağlanmıştır. Bzkır yetişme rtamında rman ağaçlarının dğal ömrü bu ağaçlandırmaların izlenmesi ile öğrenilecektir. Diğer bir deyimle yetiştirilen rmanların bir süre snra yenilenmesi gerekebilir. (8) Asker ağaçlandırmalarındaki karaçamların rtalama byları 10 yaşından 39 yaşına kadar dğrusal bir gelişme ile 8,6 17,6 m ye, çapları 9,8-20,4 cm e ulaşmıştır. Tprak Su ağaçlandırma alanındaki karaçamlar biraz daha kısa ve incedir. Aradaki fark sulamanın süresi ve miktarına bağlı lmalıdır. (9) Salkım ağaçlarının byları 5 yaşından 10 yaşına kadar dğrusal bir gelişme ile rtalama 4,5-8,6 m ye, çapları 5,2-10,3 cm e ulaşmıştır. (10) Dikim yaşı 5 lan dört ağaç türünden en bylusu kara servi lup 7,2 m ye ulaşmıştır (Sulama etkisi). Ancak sulamanın fazlalığı servilerin köklerinin havasız kalmasına ve yaşama ranının 5. yılda rtalama % 52 ye düşmesine sebep lmuş gibi görünmektedir. Diğer 4 ağaç türünden; yabani badem 5,2 m, iğde 4,7 m ve salkım ağacı 4,5 m rtalama bya ulaşmışlardır. (11) Tprak Su ağaçlandırma alanındaki sedir meşceresinde yaşları arasındaki sedir ağaçları 8,25-10,80 bya ve cm çapa ulaşmışlardır. Ancak sedirlerde meydana gelen kurumalar dikkat çekicidir. (12) Snuç larak; bütün bu tespitler bzkır yetişme rtamında 1100 m yükseltinin altında da, ilk yıllarda sulama desteği yapılarak rman yetiştirilebileceğini, rüzgârların kurutucu ve taşıyıcı etkileri ile zararlarının ancak rman yetiştirilerek önlenebileceğini ve tlakların verimli duruma getirilebileceğini göstermektedir. TEŞEKKÜR "T.C.Kara Kuvvetleri Kmutanlığı, Karapınar Atış Plign Grup Kmutanlarından Tpçu Kd. Albay Ali Ercan KALKANLI'ya bzkırın ağaçlandırılması ve vatan tprağımızın krunması için sarfettiği gayretler ile bilimsel araştırmalarımıza ve rmancılığımıza yaptığı yürekten katkılardan dlayı teşekkür ederiz." 126

21 KONYA-KARAPINAR KARA KUMULU AĞAÇLANDIRMALARINDA KULLANILAN ALTI AĞAÇ TÜRÜNÜN BOZKIR YETİŞME ORTAMINA UYUMU KONUSUNDA BİR DEĞERLENDİRME KAYNAKLAR Akça, E., Đsfendiyarğlu, S., Serdem, M., Uzbilek, M., Takashi, K., Nagan, T., Palta, Ç., Okur, O., Okur, M., Kapur, S. (2009). Karapınar (Knya) uzun dönemli arazi krumanın tprak rganik karbn tutumuna etkisi. I.Ulusal Kuraklık ve Çölleşme Sempzyumu Haziran 2009, Knya, s Chaput, E. (1947). Türkiye de Jeljik ve Jemrfljik Tetkik Seyahatleri, Đstanbul. Darkt, B. (1938). Cğrafî Araştırmalar, Đstanbul. DMĐGM (1974). Devlet Meterlji Đşleri Genel. Müdürlüğü Ortalama ve Ekstrem Kıymetler Meterlji Bülteni. Başbakanlık Basımevi-Ankara DMĐGM (2008). Devlet Meterlji Đşleri Genel. Müdürlüğü Ortalama ve Ekstrem Kıymetler Meterlji Ölçmeleri (yayımlanmamış), Ankara. Erinç, S. (1963). Đç Anadlu da Karapınar çevresindeki kum reliefi hakkında. Đ.Ü. Cğrafya Enstitüsü Dergisi C. 7, Sayı 13, Baha Matbaası, Đstanbul, s Kantarcı, M.D. (2000). Tprak Đlmi (Ders Kitabı, 2. Baskı), Đ.Ü. Yayın N: 4261, Orman Fakültesi Yayın N: 462, (XII+ 420), Çantay Basımevi, ISBN: , Đstanbul. Kantarcı, M.D. (2009). Isınma ve kuraklaşma sürecinde Đç Anadlu da iklim değişikliği ve rmanların, ağaçlandırmaların, rüzgâr perdelerinin önemi, I.Ulusal Kuraklık ve Çölleşme Sempzyumu Haziran 2009, Knya, s Kantarcı, M.D. (2010a). Đç Anadlu da - Knya havzasında arazi kullanımı sınıflandırmalarının karşılaştırılması ve yükselti / iklim kuşaklarına göre rman / tlak / tarım alanları ilişkisi üzerine bir değerlendirme. I. Ulusal Çölleşme ile Mücadele Sempzyumu (17-18.Haziran 2010) Bildiriler Kitabı, Çrum, s Kantarcı, M.D. (2010b). Đç Anadlu da rtalama sıcaklık ve yağış değerlerindeki dönemsel değişimlerin ekljik değerlendirmesi.. I. Ulusal Çölleşme ile Mücadele Sempzyumu (17-18.Haziran 2010) Bildiriler Kitabı, Çrum, s Kantarcı, M.D., Ergene, Y., Çakırğlu, Đ. E., Kaçar, B. (2010). Derbent-Altınapa Barajı Havzası-Bz Dağ-Karapınar ağaçlandırmalarında karaçam ile sedirin büyüme ilişkileri. I. Ulusal Çölleşme ile Mücadele Sempzyumu (17-18.Haziran 2010) Bildiriler Kitabı, Çrum, s Karadavut, U., Şanda, M.A., Palta, Ç., Çarkacı, D.A., Tezel, M., Aksyak, Ş., Yıldırım, T., Avağ, A., Mermer, A. (2009). Kurak bölge mer alarının vejetasyn özellikleri; Karapınar Đlçesi örneği. I.Ulusal Kuraklık ve Çölleşme Sempzyumu Haziran 2009, Knya, s Luis, H. (1937). Eiszeitliche Seen in Anatlien. Zeitschrift d. Gesellschaft für Erdkunde zur Berlin. Özdğan, N. (1976). Rüzgâr erzynu ve rüzgâr erzynu sahalarında alınacak başlıca tedbirler. Köy Đşleri Bakanlığı Yayın N: 226, Tprak Su Genel Müdürlüğü, Genel Yayın N: 306, Güneş Matbaacılık T.A.Ş., Ankara, 95 s. Özel, H. B. (2009). Karapınar Yöresi kurak mıntıka ağaçlandırmalarında Karaçam ın (Pinus nigra Arnld. subsp. pallasiana (Lamb) Hlmbe) büyüme perfrmansının değerlendirilmesi.. I.Ulusal Kuraklık ve Çölleşme Sempzyumu Haziran 2009, Knya, s Özel, H. B., Ertekin, M., Kırdar, E. (2010). Knya Karapınar Yöresi kurak mıntıka ağaçlandırmalarında kullanılan Yalancı Akasya (Rbinia pseudacacia L.) nın büyüme durumunun incelenmesi. I. Ulusal Çölleşme ile Mücadele Sempzyumu (17-18.Haziran 2010) Bildiriler Kitabı, Çrum, s Palta, Ç., Kirtiş, F., Okur, O., Okur, M., Karadavut, U., Çarkacı, D.A., Şimşekli, N. (2009). Rüzgâr Erzynu ile Mücadelede Karapınar Örneği. I.Ulusal Kuraklık ve Çölleşme Sempzyumu Haziran 2009, Knya, s