GÖSTERGE ARACI KURUMLAR /06 PORTFÖY YÖNETİM ŞİRKETLERİ /06 GAYRİMENKUL YATIRIM FONLARI

Transkript

1 E-ISSN: GÖSTERGE GÜZ 2017 ARACI KURUMLAR /06 PORTFÖY YÖNETİM ŞİRKETLERİ /06 GAYRİMENKUL YATIRIM FONLARI TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ Büyükdere Caddesi No Levent Plaza A Blok Kat: Levent / Istanbul info@tspb.org.tr GÖSTERGE / GÜZ 2017 MENKUL KIYMETLEŞTİRMEDE İPOTEK FİNANSMANI KURULUŞU MODELİ KÜRESEL DÖVİZ PİYASASI İLKELER

2 GÖSTERGE TSPB Adına İmtiyaz Sahibi İlkay Arıkan Genel Sekreter Genel Yayın Yönetmeni İlkay Arıkan Genel Sekreter Sorumlu Yazı İşleri Müdürü O. İlker Savuran Genel Sekreter Yardımcısı Editör Ekin Fıkırkoca-Asena Müdür / Araştırma ve İstatistik Gökben Altaş Müdür Yardımcısı / Araştırma ve İstatistik Bu yayınımıza adresinden ulaşabilirsiniz. Bilgi için: arastirma@tspb.org.tr Gösterge, Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği (TSPB) tarafından bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Bu raporda yer alan her türlü bilgi, değerlendirme, yorum ve istatistiki değerler, hazırlandığı tarih itibariyle güvenilirliğine inanılan kaynaklardan elde edilerek derlenmiştir. Bilgilerin hata ve eksikliğinden ve ticari amaçla kullanılmasından doğabilecek zararlardan TSPB hiçbir şekilde sorumluluk kabul etmemektedir. Raporda yer alan bilgiler kaynak gösterilmek şartıyla izinsiz yayınlanabilir.

3 İÇİNDEKİLER Aracı Kurumlar /06 1 Deniz Kahraman Onur Salttürk Portföy Yönetim Şirketleri /06 23 Araştırma ve İstatistik Müdürlüğü Gayrimenkul Yatırım Fonları 31 Deniz Kahraman Küresel Döviz Piyasası İlkeleri 43 Beyza Emek Menkul Kıymetleştirmede İpotek Finansmanı Kuruluşu Modeli 47 Onur Salttürk

4 ARACI KURUMLAR 2017/06 Deniz Kahraman - Onur Salttürk Bu çalışmamızda Birliğimizin aracı kurumlardan topladığı 2017 yılının ilk yarısına ait faaliyet ve finansal verileri önceki dönemlerle karşılaştırılarak analiz edilmiştir. Bu dönemde 65 şirketin verileri derlenmiştir. Verilerin detayları Birliğimizin internet sitesinde kamuoyuna duyurulmaktadır. PAY SENETLERİ 2017 yılına civarında başlayan BIST- 100 endeksi, yılın ilk yarısını %30 oranında yükselerek seviyesinde tamamlamıştır yılı ikinci çeyreğinde ABD de Trump yönetiminin ekonomi politikalarını hayata geçirebilmek için yeterli desteği sağlayıp sağlayamayacağına ilişkin belirsizlikler doların gelişen ülke para birimleri karşısında değer kaybetmesine neden olmuş, bu durum gelişen piyasaları olumlu etkilemiştir. Döviz kurlarında küresel ve yerel ekonomik gelişmeler dolayısıyla yaşanan oynaklık, TCMB nin fonlama maliyetini artırmasının da desteğiyle düşmüştür. Ekonomi yönetiminin açıkladığı teşvikler, reel kesim güvenini ve borsada iyimserliği desteklemiştir. Türkiye nin kredi notu yakın geçmişte indirilmesine rağmen, yabancı yatırımcıların yurtiçi pay piyasasına ilgisinin devam ettiği görülmüştür. Yılın ilk yarısında yabancı yatırımcılar pay senedi piyasasında 1,6 milyar dolarlık net alım yapmıştır. Grafik 1: Pay Piyasası İşlem Hacmi ve BIST-100 Puan İşlem Hacmi (Mn.TL) BIST-100 Milyon TL 100,000 10,000 80,000 8,000 60,000 6,000 40,000 4,000 20,000 2, Kaynak: Borsa İstanbul

5 1Ç Ç Ç Ç Ç Ç 2017 Aracı kurumların pay senedi (çift taraflı) işlem hacmi darbe girişiminin ardından azalsa da, 2016 yılı son çeyreğinden itibaren toparlanmıştır. Pay senedi işlem hacmi, 2017 yılı ikinci çeyreğinde yılın ilk çeyreğine göre %2 oranında artarak 617 milyar TL olurken, yılın ilk yarısında toplam işlem hacmi 1,3 trilyon TL ye çıkmıştır. Toplam işlem hacmi geçen yılın aynı dönemine göre %15 oranında artmıştır. 2017/06 döneminde pay senetleri işlem hacminde Garanti, İş ve Yapı Kredi Yatırım ın ilk üç sırada bulunduğu ve bu kurumların pay senedi toplam işlem hacminin %24 ünü gerçekleştirdiği görülmektedir. Pay senedi işlem hacminin yarısı, ilk 8 kurum tarafından gerçekleştirilmektedir. Sektörde 60 kurum pay senetlerinde işlem yapmışken toplam hacimdeki payı %1 in altında kalan 34 kurumun işlemlerin yalnızca %12 sini gerçekleştirdiği anlaşılmaktadır. Birliğimizin derlediği verilere göre, yurtiçi yatırımcıların pay senedi işlem hacmi, 2017 yılının ilk yarısında, önceki yıla göre %14 oranında artarken, yurtdışı yatırımcı pay senedi işlem hacmi ise %10 oranında düşmüştür. Bu düşüşte, bir aracı kurumun ana ortağı olan yatırım bankası tarafından devralınması etkili olmuştur. Bu kurumun işlem hacmi dâhil edildiğinde, yabancıların hacminin yılın ilk yarısında %10 oranında arttığı görülmektedir. Bu aracı kurum dâhil edildiğinde Borsa İstanbul da pay senedi işlem hacminin %75 inin yerli yatırımcılar tarafından yapıldığı görülse de MKK verilerine göre bu yatırımcıların 2017 yılı Haziran sonu itibariyle işlem gören payların yalnızca %35 ine sahip olduğu anlaşılmaktadır. Grafik 2: Aracı Kurumların Pay Senedi İşlem Hacmi (milyar TL) Toplam İşlem Hacmi (myr TL) 2016/ /06 Değ. 1,104 1, % Kaynak: Borsa İstanbul Pay senedi işlemlerinde yurtiçi satış ve pazarlama biriminin payı düşerken, internetin payı artmaktadır. İnternet üzerinden yapılan işlemler, genellikle yurtiçi bireysel yatırımcılar tarafından tercih edilmektedir yılı genelinde toplamın %33 ü kadar olan internet üzerinden işlemlerin payı, 2017 nin ilk yarısında %39 a yükselmiştir. İleride inceleneceği üzere irtibat bürolarının sayısı ve işlem hacmindeki payı azalmıştır. Diğer taraftan şubeler aracılığıyla yapılan işlemlerin payı ise artmıştır.

6 Sonuçta, merkez dışı birimlerdeki işlem hacmi payı, 2017 yılı ilk yarısında geçen yılın aynı dönemine göre hemen hemen aynı kalmış %22 oranında gerçekleşmiştir. Grafik 3: Yatırımcı ve Departman Bazında Pay İşlem Hacmi (Ocak Haziran 2017) Yurtdışı Bireyler 0.3% Yurtiçi Kurumsal 3.2% Yurtdışı Kurumlar 16.6% Yurtiçi Kurumlar 7.6% Yurtdışı Kurumsal 3.6% Çağrı Merkezi 0.2% Portföy Yönetimi 0.2% Kurum Portföyü 3.9% Yurtdışı Satış 20.4% Yurtiçi Satış 13.9% Merkez Dışı 22.6% Yurtiçi Bireyler 68.8% İnternet 38.9% Kaynak: TSPB SABİT GETİRİLİ MENKUL KIYMETLER TCMB, 2016 yılı sonunda %8,3 olan ağırlıklı ortalama fonlama faiz oranını, 2017 yılı Haziran ayı sonunda %12 civarına kadar kademeli olarak yükseltmiştir. BIST repo faizi de bu faize bağlı olarak artmıştır yılının son dönemlerinde küresel oynaklığın artmasıyla birlikte çift haneye yükselen gösterge niteliğindeki devlet tahvilinin faizi, TCMB nin parasal sıkılaşmayı güçlendirmesiyle, yılın ikinci çeyreğinde küresel piyasalara ilişkin olumlu beklentiler ile %11,5 civarından %11 seviyelerine inmiştir. Grafik 4: Faiz Oranları Gösterge Tahvil Faizi (Bileşik) BIST Gecelik Repo Faizi Kaynak: Borsa İstanbul, Bloomberg Sabit getirili menkul kıymetler (SGMK) piyasasında hem aracı kurumlar hem de bankalar faaliyet göstermektedir. Aşağıda gösterilen işlem hacimleri aracı kurum ve bankala-

7 1Ç Ç Ç Ç Ç Ç 2017 rın, Borsa İstanbul ve borsa dışındaki (tescil) kesin alım-satım ve repo/ters-repo işlemlerini kapsamaktadır (çift taraflı). Merkez Bankası ve Takasbank a ait işlemler, toplama dâhil edilmemiştir. Yatırım kuruluşlarının kesin alım-satım işlem hacimleri 2017 yılı ilk yarısında geçen yılın aynı dönemine göre %7 oranında düşerek 621 milyar TL ye gerilemiştir. Toplam hacim gerilerken aracı kurumların işlem hacmi %13 oranında artmış, bu işlemlerde aracı kurumların payı %17 ye çıkmıştır. Yatırım kuruluşlarının repo/ters-repo işlemleri 2017 yılı ilk yarısında geçen yılın aynı dönemine göre %40 oranında gerileyerek 5 trilyon TL ye inmiştir. Bu işlemlerde de hâkim yatırım kuruluşları bankalar olup aracı kurumların bu piyasadaki payları genel olarak %8 civarında kalmaktadır yılı ilk yarısında aracı kurumların toplam işlem hacmindeki payı geçen yılın aynı dönemine göre 3 puan artarak %17 ye yükselmiştir. İlerideki tablolarda yalnızca aracı kurumların işlemlerinin detayı incelenmektedir. Grafik 5: Yatırım Kuruluşlarının SGMK İşlem Hacmi (milyar TL) 400 Aracı Kurum Banka Toplam İşlem Hacmi (myr TL) 2016/ /06 Değ. Banka % Aracı K % Toplam % Kaynak: Borsa İstanbul 2017 yılının ilk altı ayında tahvil/bono kesin alım satım işlemleri, 38 aracı kurum tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu rakam, bir önceki yılın aynı dönemine göre %13 oranında artarak 107,2 milyar TL olmuştur. SGMK işlemlerinde aracı kurumlar arasındaki yoğunlaşmanın oldukça yüksek olduğu ifade edilebilir yılı ilk altı ayında aracı kurumların tahvil/bono işlemlerinin %71 i, Ak Yatırım ve Yapı Kredi Yatırım tarafından gerçekleştirilmiştir. Aracı kurumların SGMK işlemlerinin hemen hemen tamamı yerli yatırımcılar tarafından yapılmıştır. Aracı kurumlar, ilgili dönemde SGMK işlemlerinin %83 ünü aracı kurumların genel merkezini ifade eden yurtiçi satış ve pazarlama departmanı üzerinden gerçekleştirmiştir.

8 1Ç Ç Ç Ç Ç Ç 2017 Grafik 6: Yatırım Kuruluşlarının Repo/Ters-Repo İşlem Hacmi (milyar TL) 5,000 Aracı Kurum Banka 4,000 3,000 2,000 1,000 0 Toplam İşlem Hacmi (myr TL) 2016/ /06 Değ. Banka 7,736 4, % Aracı K % Toplam 8,455 5, % Kaynak: Borsa İstanbul VADELİ İŞLEMLER Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası nda (VİOP) banka ve aracı kurumlar faaliyet göstermektedir. Bununla beraber, vadeli işlemlerin %99 dan fazlasının aracı kurumlar tarafından gerçekleştirildiği görülmektedir yılının ilk yarısında yatırım kuruluşlarının toplam vadeli işlem hacmi, geçen yılın aynı dönemine göre %24 oranında artarak 757 milyar TL olmuştur. Başta endeks ve döviz olmak üzere toplam 10 ayrı varlık sınıfında vadeli işlem yapılmaktadır. Ancak, endeks ve döviz vadeli işlem pazarları toplam işlem hacminin %98 ini oluşturmakta olup diğer dayanak varlıkların hacmi oldukça sınırlı kalmaktadır. Repo/ters-repo işlemleri incelendiğinde, 33 aracı kurum tarafından 2017 yılı ilk yarısında gerçekleştirilen işlemlerin 2016 nın aynı dönemine göre %17 oranında düştüğü görülmektedir. Repo/ters-repo pazarında yüksek yoğunlaşma görülmektedir. 30 dan fazla aracı kurum bu piyasada işlem yapmış olmasına rağmen, Halk, Ak, Vakıf ve Yapı Kredi Yatırım ın aracı kurumlarca yapılan işlemlerin %60 ını gerçekleştirildiği anlaşılmaktadır. Repo/ters-repo piyasasında, aracı kurum müşterilerinin neredeyse tamamı yurtiçi yatırımcılardan oluşmaktadır. Grafik 7: Ürün Bazında Vadeli İşlem Hacmi (Ocak Haziran 2017) Endeks 63,9% Kaynak: Borsa İstanbul Diğer 2,1% Döviz 34%

9 1Ç Ç Ç Ç Ç Ç yılı genelinde vadeli işlem hacminde döviz kontratlarının payı %23 oranındayken, 2017 yılı ilk yarısında %34 e yükselmiştir. Bu gelişmede, 2016 yılı son çeyreğinden itibaren, döviz kurunda yaşanan oynaklık etkili olmuştur. Grafik 8: Yatırım Kuruluşlarının Vadeli İşlem Hacmi (milyar TL) 500 Banka Aracı Kurum Toplam İşlem Hacmi (myr TL) 2016/ /06 Değ. 100 Banka % Aracı K % 0 Toplam % Kaynak: Borsa İstanbul 58 aracı kurum tarafından gerçekleştirilen vadeli işlem hacmi, 2017 nin ilk altı ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre %24 oranında artarak 757 milyar TL olarak gerçekleşmiştir yılının son dönemlerinde döviz kurlarında oynaklığın artması vadeli işlem hacmindeki artışta etkili görülebilir. Grafik 9: Yatırımcı ve Departman Bazında Vadeli İşlem Hacmi (Ocak Haz. 2017) Yurtdışı Bireyler 0.6% Yurtdışı Kurumsal Yurtdışı 3.2% Kurumlar 17.9% Yurtiçi Kurumsal 4.8% Yurtiçi Kurumlar 8.2% Yurtiçi Bireyler 65.3% Kurum Portföyü 5.9% Çağrı Merkezi 0.1% Portföy Yönetimi 0.2% Yurtdışı Satış 21.5% İnternet 30.4% Yurtiçi Satış 11% Merkez Dışı 30.8% Kaynak: TSPB 2017 yılının ilk yarısında vadeli işlemler hacminin %15 ini gerçekleştiren İş Yatırım, bu işlemlerde birinci sırada yer almaktadır. Sırasıyla %12 ve %10 pazar payıyla Garanti ve TEB Yatırım bu kategoride ikinci ve üçüncü sırada bulunmaktadır.

10 1Ç Ç Ç Ç Ç Ç 2017 Vadeli işlemlerin yoğunlukla internet, merkez dışı birimler ve yurtdışı satış ve pazarlama departmanları tarafından yapıldığı görülmektedir. Kurum portföyüne yapılan işlemlerin 2016 yılı ilk yarısında %3 ağırlığı varken, işlem hacminin artışıyla birlikte bu pay 2017 yılının ilk yarısında 3 puan artarak %6 ya yükselmiştir. Diğer departmanların ağırlığında ön- OPSİYONLAR 2017 yılı ilk yarısında 29 aracı kurum ve 4 banka toplam 36 milyar TL lik opsiyon işlemi gerçekleştirmiştir. Bu rakamın 15 milyar TL si aracı kurumlar tarafından gerçekleştirilmiştir yılının ilk yarısında aracı kurumların opsiyon işlem hacmindeki payı %54 oranın- ceki döneme önemli bir değişim gözlenmemiştir. Vadeli işlemlerde en yüksek ağırlığa sahip olan yurtiçi bireysel yatırımcıların payı, 2017 yılı ilk yarısında, geçen yılın aynı dönemine göre 3 puanlık yükselişle %65 e ulaşmıştır. Diğer yandan kurum portföyüne yapılan işlemlerdeki artışı yansıtır şekilde yurtiçi kurumların payı 3 puan artarak %8 e yükselmiştirdayken, bu dönemde bankaların döviz opsiyonlarındaki işlem hacminin artışına bağlı olarak %43 oranına gerilemiştir yılı son çeyreğinden itibaren, döviz kurunda yaşanan oynaklıkla birlikte döviz opsiyon işlem hacmi artmıştır. Grafik 10: Yatırım Kuruluşlarının Opsiyon İşlem Hacmi (milyar TL) 30.0 Banka Aracı Kurum Toplam İşlem Hacmi (myr TL) 2016/ /06 Değ. Banka % Aracı K % Toplam % Kaynak: Borsa İstanbul Dövizi dayanak alan opsiyon işlemleri, 2017 yılı ilk yarısı itibarıyla opsiyon piyasasında gerçekleştirilen toplam işlem hacminin %86 sını oluşturmaktadır yılında bu oran %82 civarındaydı. Vadeli işlemlerdeki duruma benzer olarak, kurda yaşanan oynaklık, yatırımcıların bu ürüne olan taleplerinin artmasında etkili görülebilir. Aracı kurumlarca gerçekleştirilen opsiyon işlemlerine çeyrekler itibarıyla bakıldığında, 2016 yılı üçüncü çeyreğinde yaşanan gerilemeyi, yılın dördüncü çeyreğinde hızlı bir artışın takip ettiği görülmektedir. Ancak, 2017 yılı ilk çeyreğinde 9,4 milyar TL olan opsiyon işlem hacmi, 2017 yılı ikinci çeyreğinde önceki çeyreğe göre %32 oranında düşerek 6,4 milyar TL ye gerilemiştir.

11 2017 yılı ilk yarısında aracı kurumlarca gerçekleştirilen opsiyon işlem hacminin %72 si yurtiçi bireyler tarafından gerçekleştirilmiştir. Aynı dönemde gerçekleştirilen opsiyon işlemlerinin %17 si kurum portföyüne yapılmıştır. Aracı kurumlarca yapılan opsiyon işlem hacminde %25 lik payla Osmanlı Yatırım ın ilk sırada yer aldığı Yatırım Finansman, Ata Yatırım, Ak Yatırım ve İş Yatırım la beraber ilk beş kurumun payının %70 i bulduğu görülmektedir. Grafik 11: Ürün Bazında Opsiyon İşlem Hacmi (Ocak Haziran 2017) Döviz 86% Pay 6% Endeks 8% Kaynak: Borsa İstanbul Grafik 12: Yatırımcı ve Departman Bazında Opsiyon İşlem Hacmi (Ocak Haziran 2017) Yurtdışı Bireyler 0.1% Yurtdışı Yurtiçi Kurumlar Kurumsal 7.9% 2.2% Yurtiçi Kurumlar 18% Yurtdışı Kurumsal 0.0% Yurtiçi Bireyler 72% Portföy Yönetimi 0.0% Çağrı Merkezi 0.01% Kurum Portföyü 16.8% İnternet 5% Yurtdışı Satış 7.9% Merkez Dışı 33.6% Yurtiçi Satış 36.7% Kaynak: TSPB

12 1Ç2016 2Ç2016 3Ç2016 4Ç2016 1Ç2017 2Ç2017 VARANTLAR 4 Grafik 13: Aracı Kurumların Varant İşlem Hacmi (milyar TL) Toplam İşlem Hacmi (myr TL) 2016/ /06 Değ % Kaynak: Borsa İstanbul KALDIRAÇLI İŞLEMLER Döviz, emtia ve kıymetli madenlere dayalı olarak gerçekleştirilen kaldıraçlı alım-satım işlemleri, Türkiye de yerleşik kişilerce sadece Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yetkilendirilmiş aracı kuruluşlar aracılığıyla yapılabilmektedir. 10 Şubat 2017 tarihinde yürürlüğe giren kaldıraçlı işlemlere ilişkin düzenlemeyle birlikte, kaldıraç oranı 1:100 den 1:10 a çekilmiş, yatırımcılar için TL tutarında başlangıç teminatı alt sınırı getirilmiştir. Bu düzenleme neticesinde, işlem hacmi önemli ölçüde düşmüş, bazı kurumlar kapanma sürecine girmiştir yılının ilk yarısında 45 aracı kurum tarafından 7,1 milyar TL lik varant işlemi gerçekleştirilmiştir. Bu tutar bir önceki yılın aynı dönemine göre %9 oranında artmıştır. Pay senetlerinde olduğu gibi varant işlemlerinde de hacim ağırlıklı olarak yurtiçi yatırımcılardan oluşmaktadır. Bu üründe yabancı işlemlerinin tamamı ihraççı yabancı kurum ile piyasa yapıcılığı çerçevesinde yapılan işlemlere ait olup, bu işlemlerin toplamdaki payı %25 tir. Varant piyasasında yoğunlaşmanın oldukça yüksek olduğu görülmektedir. Sırasıyla %40 ve %23 işlem hacmi payı ile piyasa yapıcısı olan İş Yatırım ile Deutsche Securities in piyasanın %63 üne sahip olduğu anlaşılmaktadır yılının son çeyreğinde, Burgan ve Sanko Yatırım, aldığı yönetim kurulu kararı gereğince kaldıraçlı işlemlerini durdurmuştur. Başkent Yatırım, aynı dönemde faaliyetini geçici olarak durdurmak üzere yönetim kurulu kararı almıştır sonunda Atig, 2017 yılının ilk çeyreğinde Ekspres Yatırım, faaliyetini geçici olarak durdurmak üzere karar alırken, Ahlatçı Yatırım, ilk defa sermaye piyasası faaliyetine başlamıştır. Bununla beraber, 2017 yılı ikinci çeyreğinde de gelirlerinin önemli bir kısmını kaldıraçlı işlemlerden elde eden kurumlar, kapanmaya devam etmiştir. Mayıs ayında

13 1Ç Ç Ç Ç Ç Ç 2017 Destek Yatırım ve Referans Menkul Değerler faaliyetini durdurma kararı alırken, Haziran ayında ise Polonya merkezli XTB ve Danimarka merkezli Saxo Capital, Türkiye deki tüm operasyonlarını sonlandırma kararı almıştır. Sonuç olarak verisi derlenen 38 aracı kurum müşterileri ile toplam 3 trilyon TL tutarında kaldıraçlı işlem gerçekleştirmiştir. Kaldıraçlı işlemlere konu olan finansal varlıklara fiyat sağlayan üçüncü tarafları ifade eden likidite sağlayıcılarla yapılan işlemler %42 oranında düşerek 2,5 trilyon TL olmuştur. Müşteriler ile yapılan işlem hacminin, likidite sağlayıcı kuruluşlar ile yapılan işlem hacminden yüksek olduğu görülmektedir. Bu fark, bazı aracı kurumların müşterilerin pozisyon riskini taşımasından kaynaklanmaktadır. Kaldıraçlı işlemlerde işlem hacmi bakımından önde gelen aracı kurumlardan bazılarının, pay, vadeli işlemler gibi ürünlerde sınırlı faaliyet gösterdiği, bu kurumların çoğunlukla sadece kaldıraçlı işlemlerde yoğunlaştığı anlaşılmaktadır yılının ilk yarısında en yüksek pazar payına %13 oranıyla GCM nin sahip olduğu, onu sırasıyla %9 oranlarıyla Invest-AZ ve Işık Menkul Değerler in takip ettiği görülmektedir. Bununla beraber, Ak Yatırım, Finans Yatırım ve Ata Yatırım ın sektördeki genel eğilimin aksine işlem hacimlerini yılın ikinci çeyreğinde artırdığı gözlenmektedir. Grafik 14: Aracı Kurumların Kaldıraçlı İşlem Hacmi (milyar TL) 7,000 6,000 Likidite Sağlayıcı Müşteri 5,000 4,000 3,000 2,000 1,000 0 Toplam İşlem Hacmi (myr TL) 2016/ /06 Değ. Müşteri 5,539 2, % Lik. Sağ. 4,361 2, % Toplam 9,901 5, % Kaynak: TSPB Yurtiçi yatırımcılar, kaldıraçlı işlemler piyasasında ağırlıklı olarak işlem hacmini yaratan yatırımcı grubudur yılının ilk yarısında kaldıraçlı işlemlerde internet kanalını kullanma oranı %32 iken, işlemlerin %17 si yurtiçi satış departmanı aracılığıyla yapılmaktadır. Pay piyasası, vadeli işlemler gibi piyasaların aksine kaldıraçlı işlemlerde merkez dışı birimlerin işlem hacmindeki yerinin düşük olduğu görülmektedir.

14 2016/ / / / /06 Grafik 15: Yatırımcı ve Departman Bazında Kaldıraçlı İşlem Hacmi Yurtiçi Kurumsal Yurtdışı 0.2% Bireyler 0.1% Yurtdışı Kurumlar 0.0% Yurtdışı Kurumsal 0.0% Yurtdışı Satış 0.1% Yurtiçi Satış 17.2% Yurtiçi Kurumlar 47.6% Yurtiçi Bireyler 52.1% Kurum Portföyü 45.8% Merkez Dışı 4.1% Çağrı Merkezi 0.4% İnternet 32.5% Kaynak: TSPB AÇIĞA SATIŞ, KREDİLİ ve ÖDÜNÇ İŞLEMLER Aracı kurumların müşterilerine kullandırdığı kullanan yatırımcı sayısı, kişi olurken, kredi bakiyesi, 2017 yılının ilk yarısında yatırımcı başına kredi hacmi 2016 sonunda 2016 sonuna göre %21 oranında artarak TL iken bu dönemde TL ye 1,77 milyar TL ile tüm zamanların en yüksek yükselmiştir. Kredi bakiyesi en yüksek ilk 4 seviyesine ulaşmıştır. BIST-100 endeksinin kurumda bu ortalama TL ye yaklaşmaktadır. Bununla beraber, kredili işlem- de aynı dönemde %30 oranında yükseldiği göz önüne alındığında, kredi bakiyesindeki lere ilişkin veriler incelenirken bir yatırımcının birden fazla kurumda hesabı olabileceği artış endeksteki yükselişle kısmen açıklanabilir. göz önünde bulundurulmalıdır. Kredi bakiyelerine hisse senedi kredisini banka kanalıyla Kredili işlem bakiyesinin yarısını banka kökenli 4 aracı kurum oluşturmaktadır. Kredi sağlayan kurumlar dâhil değildir. Grafik 16: Aracı Kurumların Kredili İşlemleri 20,000 2,000 Kredi Hacmi (milyon TL) Yatırımcı Sayısı (sol) 16,000 1,600 12,000 1,200 8, , Kaynak: TSPB

15 Borsa İstanbul da gerçekleşen açığa satış işlemleri, 2017 yılı ilk yarısında 83 milyar TL olmuştur yılında %17 oranında olan açığa satış işlemlerinin toplam işlem hacmindeki payı, 2017 yılı ilk yarısı dönemi itibarıyla %13 e gerilemiştir. Bu oranın düşüşünde, borsa endeksinin yükselmeye devam edeceğini düşünen yatırımcıların açığa satış işlemi yapmaktan uzak durmasının etkisi olabilir. Ödünç pay piyasası işlem hacmi ise 6.5 milyar TL ile neredeyse yılı 2016 tamamındaki tutara yaklaşmıştır. Grafik 17: Açığa Satış ve Ödünç Pay Piyasası İşlemleri (milyar TL) 300 Açığa Satış İşlem Hacmi (myr. TL) 30% 8 Toplam İşlem Hacmindeki Payı % % % % % /06 0% /06 Kaynak: Borsa İstanbul KURUMSAL FİNANSMAN Tablo 1: Kurumsal Finansman Faaliyetleri (Tamamlanan Proje Sayısı) 1Ç Ç Ç Ç Ç Ç 2017 Birincil Halka Arz İkincil Halka Arz Tahvil-Bono İhracı Şirket Sat. Alma/Birl.-Alış Tarafı Şirket Sat. Alma/Birl.-Satış Tarafı Finansal Ortaklık Sermaye Artırımı Temettü Dağıtımı Özelleştirme Projeleri-Alış Tarafı Özelleştirme Projeleri-Satış Tarafı Diğer Danışmanlık Toplam Kaynak: TSPB 2017 yılının ilk yarısında aracı kurumlar 435 adet yeni kurumsal finansman projesi almış, toplamda 430 u tahvil ihracı olmak üzere toplam 537 adet proje tamamlanmıştır.

16 1Ç Ç Ç Ç Ç Ç Ç Ç Ç Ç Ç Ç 2017 Grafik 18: Tahvil İhraçları (Halka Arz ve Nitelikli Yatırımcıya Satış) Tutar (milyar TL, sol) İhraç Sayısı Tahvil İhraçları / /06 Değ. Sayı % 0 0 Tutar (myr TL) % Kaynak: Borsa İstanbul 2017 yılı ilk yarısında, borsada 509 adet tahvil ihracı gerçekleştirilmiş ve 57,3 milyar TL lik hasılat elde edilmiştir. Bu ihraçların bir kısmı bankalarca gerçekleştirildiğinden aracı kurumların tamamlanan tahvil ihracı sayısı ile farklılık göstermektedir. Aynı dönemde aracı kurumlarca 430 adet tahvil ihracı yapılmıştır yılı ilk yarısında 20 sermaye artırımı ile 27 temettü dağıtımı gerçekleştirilmiştir yılının ilk yarısında aracı kurumların aracılık ettiği sermaye artırımları ile şirketlere 2,07 milyar TL kaynak aktarılmıştır. Değerleme, piyasa yapıcılığı, proje finansmanı, fizibilite analizi gibi işlemleri kapsayan 48 diğer danışmanlık sözleşmesi yılın ilk yarısında tamamlanmıştır. Grafik 19: Pay Senedi Halka Arzları 1600 Tutar (milyon TL, sol) İhraç Sayısı Pay Senedi Halka Arzları / /06 Değ Sayı % Tutar (mln TL) % Kaynak: Borsa İstanbul 2017 yılı ilk yarısında, Mistral GYO, Fonet Bilgi Teknolojileri (Ana Pazar) ve Mavi Giyim in (Yıldız Pazar) halka arzları gerçekleştirilmiştir.

17 2016/ / / / / / / / / / / /06 Bu arzlardan 1,25 milyar TL tutarında satış hasılatı elde edilmiştir. Bu satış hasılatının 1,17 milyar TL lik ağırlıklı kısmının Haziran PORTFÖY YÖNETİMİ Aracı kurumlar, aracılık faaliyetleri yanında bireysel portföy yönetimi hizmeti de sunmaktadır. Düzenlemelerdeki değişiklikler sonucu 2014 sonu itibarıyla kolektif yatırım ayında gerçekleştirilen Mavi Giyim den kaynaklandığı görülmektedir. kuruluşlarının portföylerini (yatırım fonları) yönetme yetkisi portföy yönetim şirketlerine devredilmiştir. Grafik 20: Aracı Kurumlarda Portföy Yönetimi Yatırımcı Sayısı 5,000 Tüzel Gerçek 4,000 3,000 2,000 1,000 0 Kaynak: TSPB 2017 yılı ikinci çeyreğinde 18 aracı kurumun portföy yönetim hizmeti verdiği görülmektedir. Müşteri sayısının 2015 sonundan itibaren arttığı ve Haziran sonu itibarıyla kişiye ulaştığı görülmektedir. Bununla beraber, müşteri sayılarını değerlendirirken, birden fazla kurumda hesabı olan müşteriler olabileceği dikkate alınmalıdır. Grafik 21: Aracı Kurumlarda Portföy Yönetimi Yön. Portföy Büyüklüğü (myr. TL) 2.0 Tüzel Gerçek Kaynak: TSPB

18 Aracı kurumların yönettiği portföy büyüklüğü, 2017 yılının ilk yarısında geçen yılın aynı dönemine göre %16 oranında artarak 1,55 milyar TL ye ulaşmıştır yılı sonu itibarıyla 39 milyon TL olan tüzel kişilerin portföy büyüklüğü, Mart ayı sonunda 144 milyon TL ye yükseldikten sonra, Haziran ayı sonunda 55 milyon TL ye gerilemiştir. Aracı kurumlar Haziran 2017 sonu itibarıyla bireysel yatırımcının 1,5 milyar TL lik portföyünü yönetmektedir. ERİŞİM AĞI Aracı kurumlar, genel merkezlerinin yanında müşterilerine şube, irtibat bürosu ve acenteler aracılığıyla da hizmet vermektedir. 30 Haziran 2017 itibarıyla toplam 41 kurumun merkez dışı birimleri bulunup, bu birimlerin %90 ından fazlasının emir iletimine aracılık eden acentelerden oluştuğu anlaşılmaktadır. Banka kökenli aracı kurumlar emir iletimine aracılık için grup bankaları ile anlaşırken, bağımsız aracı kurumların yine çeşitli banka veya katılım bankaları ile anlaştığı görülmektedir. Birliğimiz tarafından derlenen verilere göre, Haziran 2017 itibarıyla banka iştiraki olmayan üç aracı kurumun çeşitli bankalarla arasında emir iletimine aracılık sözleşmesi olduğu görülmektedir. Tablo 2: Erişim Ağı 2016/ / / / / /06 Şubeler İrtibat Büroları Acente Şubeleri 7,256 6,503 6,705 6,512 6,486 6,480 TOPLAM 7,661 6,902 7,082 6,881 6,826 6,814 Kaynak: TSPB 2016 yılında sonra 2017 yılında da aracı kurumlar merkez dışı birimlerini kapatmaya devam etmiştir yılının ilk yarısında 330 olan şube sayısı, 2016 sonunda 310 a, 2017 nin Haziran ayında ise 297 ye düşmüştür. İrtibat bürolarında da 2016 başında 70 in üzerinde olan sayı 2017 nin ilk yarısında 37 ye inmiştir yılı ilk çeyreğinde yürürlüğe giren foreks düzenlemesinden sonra, gelirlerinin önemli bir kısmını kaldıraçlı işlemlerden elde eden kurumlar, aldığı tasarruf tedbirleri kapsamında irtibat bürolarının önemli bir kısmını kapatmıştır. ÇALIŞAN PROFİLİ 2017 yılının ilk altı ayında aracı kurumların çalışan profilini etkileyen en önemli gelişme, Şubat ayında yürürlüğe giren foreks düzenlemesi olmuştur. Bu düzenlemenin hemen ardından, gelirlerinin önemli bir kısmını kaldıraçlı işlemlerden elde eden aracı kurumlar küçülmeye gitmiştir. Bu aracı kurumların ilk adımı, bazı merkez dışı birimlerini kapatmak ve yurtiçi satış birimlerinde istihdamı azaltmak olmuştur. Bazı kurumlar ise faaliyetlerini tamamıyla sonlandırmıştır yılı ilk çeyreğinde aracı kurumların personel sayısı 1378 kişi azalırken, 2017 yılı ikinci çeyreğinde de 303 kişi daha azalmıştır. Bununla beraber, sektör genelinde personel sayısının azalma eğiliminde olduğu görülmektedir yılı ilk altı ayında 54 kurum personel sayısını azaltırken, sadece 11 kurum personel sayısını artırmıştır.

19 2016/ / / / / /06 Sonuçta, aracı kurumların çalışan sayısı, 2017 nin ilk altı ayında kişi azalarak 2009 yılı Aralık ayından bu yana en düşük seviye olan kişiye gerilemiştir. Kurum başına ortalama çalışan sayısı, 2016 yılı sonunda 91 kişiyken, bu dönemde 74 kişi olarak gerçekleşmiştir. İstihdam kaybı departman bazında incelendiğinde, kaybın ağırlıklı olarak yurtiçi satış - pazarlama birimleri (692 kişi) ve merkez dışı birimlerde (462 kişi) olduğu görülmüştür. Bu iki birimde yaşanan istihdam kaybı, toplam istihdam kaybının üçte ikisini oluşturmuştur. İstihdam kaybı tecrübe ve yaş bazında incelendiğinde, sene sonuna göre toplam istihdam kaybının yarısının 2 yılın altında tecrübeye sahip çalışanlardan ileri geldiği gözlenmektedir. Çalışan sayısındaki azalışın yaş dağılımına bakıldığında, yaş aralığındaki istihdam kaybının (602 kişi) toplam kaybın %35 ini oluşturduğu görülmektedir. İstihdam kaybında çalışanların cinsiyet dağılımı incelendiğinde, foreks düzenlemesi sonrasında, ağırlıklı olarak yurtiçi satış ve pazarlama alanında çalışmak üzere istihdam edilen kadın personelin işini kaybetmesiyle, kadın personel sayısında 2016 yılı sonuna göre 818 kişi düşüş görülmektedir yılı ilk yarısında personel sayısını en fazla azaltan şirketler, GCM (341 kişi), Destek Yatırım (239 kişi) ve Işık Menkul Değerler (224 kişi) olmuştur. Bu kurumlardan Destek Yatırım, Nisan ayı içerisinde sermaye piyasası faaliyetini durdurmak üzere karar almıştır. Grafik 22: Aracı Kurumların Çalışan Sayısı 8,000 Erkek Kadın 6,000 4,000 2,000 Kaynak: TSPB Çalışanların departman dağılımına bakıldığında, foreks düzenlemesinin etkilerini daha açık görebilmek mümkündür. Yurtiçi satış ve pazarlama birimlerinde istihdam edilen aracı kurum çalışanları sayısı 2016 sonunda kişiyken, bu dönemde 572 kişiye, merkez dışı birimlerde çalışanların sayısı kişiyken kişiye, irtibat bürolarında çalışanların sayısı 565 kişiyken 178 kişiye gerilemiştir. Bu gelişmede, aracı kurumların son dönemde bazı irtibat bürolarını kapatması etkili olmuştur. Aracı kuruluşlarda personelin ağırlıklı olarak merkez dışı birimler (şube, acente ve irtibat bürosu), yurtiçi satış ve pazarlama ile mali ve idari işler departmanlarında çalıştığı gö-

20 rülmektedir. Toplam çalışanların %58 i bu üç birimde çalışmaktadır. birimlerinde olup 2017 yılı ilk yarısında 13 kişi olarak gerçekleşmiştir. Tablo 3 te görüleceği üzere, ortalama çalışan sayısı en fazla yurtiçi satış ve pazarlama Tablo 3: Çalışanların Departman Dağılımı Çalışan Sayısı Çalışan Sayısı Çalışanların Dağılımı Ortalama Çalışan Sayısı 2016/ / / /06 Şube, Acente, İrtibat Bürosu 2,005 1,543 32% 5 Şube 1,421 1,365 28% 5 Acente 19 0% - İrtibat Bürosu % 5 Yurtiçi Satış ve Pazarlama 1, % 13 Broker % 2 Dealer % 6 Yurtdışı Satış ve Pazarlama % 6 Hazine % 4 Portföy Yönetimi % 2 Kurumsal Finansman % 3 Araştırma % 4 Mali ve İdari İşler % 10 İç Denetim-Teftiş % 3 İnsan Kaynakları % 2 Bilgi İşlem % 4 Diğer % 10 Toplam 6,478 4, % 74 Kaynak: TSPB FİNANSAL TABLOLAR Birliğimiz, aracı kurumların kamuya açıkladıkları özet finansal tabloların yanı sıra, bu tablolara ilişkin daha detaylı verileri de derlemektedir. Birliğimiz tarafından hazırlanan Aracı Kurum Finansal Tablo Hazırlama Rehberi doğrultusunda düzenlenen dipnotlar ile özet finansal tablolar arasında ufak farklılıklar mevcuttur. Dipnotlarda yer alan detaylı veriler uygulama birliği açısından daha sağlıklı bulunduğundan, rapordaki tüm tablolarda bu verilere yer verilmiştir. Aracı kurumların toplam varlıkları artan mevduat bakiyesi ile birlikte 2017 nin ilk yarısı itibariyle önceki yıla göre %24 artarak 23 milyar TL ye çıkmıştır. Likit bir aktif yapısına sahip aracı kurumların varlıklarının 22 milyar TL sini dönen varlıklar oluşturmaktadır. Toplam varlıkların 13 milyar TL sini nakit ve nakit benzerleri, 7 milyar TL sini ise kısa vadeli ticari alacaklar oluşturmaktadır. Toplam varlıklardaki artışın büyük kısmı nakit ve nakit benzerlerinde takip edilen mevduat ile kısa vadeli ticari alacaklardaki artıştan kaynaklanmaktadır.

21 Tablo 4: Aracı Kurumların Özet Bilançosu (milyon TL) / /06 % Değişim Dönen Varlıklar 14,242 20,109 17,178 22, % Nakit ve Nakit Benzerleri 7,796 12,111 9,946 12, % Finansal Yatırımlar (Kısa Vadeli) 1,142 1,054 1,118 1, % Ticari Alacaklar (Kısa Vadeli) 4,814 6,259 5,445 7, % Diğer % Duran Varlıklar 1,070 1,069 1,561 1, % Finansal Yatırımlar (Uzun Vadeli) , % Diğer % TOPLAM VARLIKLAR 15,312 21,178 18,738 23, % Kısa Vadeli Yükümlülükler 11,180 16,703 14,093 18, % Kısa Vadeli Borçlanmalar 6,806 10,814 8,940 12, % Ticari Borçlar (Kısa Vadeli) 3,926 5,357 4,812 6, % Diğer % Uzun Vadeli Yükümlülükler % Özkaynaklar 4,010 4,336 4,064 4, % Ödenmiş Sermaye 2,288 2,384 2,352 2, % Sermaye Düzeltmesi Farkları % Paylara İlişkin Primler/İskontoları % Birikmiş Diğer Kapsamlı Gelir/Giderler % Kârdan Ayrılan Kısıtlanmış Yedekler % Geçmiş Yıllar Kâr/Zararları % Net Dönem Kârı/Zararı % TOPLAM KAYNAKLAR 15,312 21,178 18,738 23, % Kaynak: TSPB Nakit ve nakit benzerleri ile kısa vadeli finansal yatırımlar beraber değerlendirildiğinde, Tablo 5 te görüldüğü üzere aracı kurumların 14 milyar TL lik kısa vadeli portföylerinin büyük kısmını repo ve mevduatların oluşturduğu görülmektedir. Karşılaştırılan dönemde yaşanan artışın büyük bir kısmı 3 aydan kısa vadeli mevduatlarda yaşanmıştır. Tablo 5: Aracı Kurumların Kısa Vadeli Portföy Dağılımı (milyon TL) Finansal Araçlar / /06 % Değişim Repo ve Mevduat 7,584 11,826 9,718 12, % Kamu SGMK % Özel SGMK % Pay Senedi % Diğer % Toplam 8,726 12,880 10,836 13, % Kaynak: TSPB Aracı kurumların 19 milyar TL değerindeki yükümlülüklerinin 12 milyar TL sini kısa vadeli borçlanmalar, 6 milyar TL sini ise büyük ölçüde aracı kurumların menkul kıymet işlemlerine ilişkin borçlarını yansıtan kısa vadeli ticari borçlar oluşturmaktadır. Aracı kurumların kısa vadeli borçlanmalarının 7 milyar TL sini para piyasasına borçlar,

22 1 milyar TL sini banka kredileri, kalan kısmını ise çıkarılmış tahvil, bono ve senetler oluşturmaktadır. Son bir yılda aracı kurumlarca çıkarılmış tahvil tutarı 1 milyar TL artış sergilemiştir. Aracı kurumların sayısı son bir yılda 71 den 65 e düşse de toplam özkaynaklar %6 artarak %4,3 milyar TL olmuştur. Bu dönemde kapanan 6 aracı kurumun 211 milyon TL lik özkaynağı bulunmaktayken, diğer aracı kurumların özsermayelerini 440 milyon TL artırmalarıyla sektör toplam özsermayesi 228 milyon TL artmıştır. GELİR TABLOSU 2017 nin ilk yarısında aracılık gelirleri önceki yılın aynı dönemine kıyasla %5 oranında azalarak 723 milyon TL olmuştur. Azalışta kaldıraçlı işlem aracılık gelirlerindeki gerileme etkili olmuştur. Tablo 6: Aracı Kurumların Gelirleri (milyon TL) / /06 % Değişim Aracılık Gelirleri 1,332 1, % Kurum Portföyü Kar/Zararları % Kurumsal Finansman Gelirleri % Varlık Yönetimi Gelirleri % Müşteri Faiz Gelirleri % Diğer Gelirler % Toplam 2,001 2,175 1,120 1, % Kaynak: TSPB 2017 nin ilk yarısında müşterilerle yapılan pay senedi işlemleri önceki döneme göre %16 artarken bu işlemlerden elde edilen aracılık gelirleri aynı dönemde %18 artmıştır. Sektörün aracı kuruma kalan ortalama pay senedi komisyon oranı da 2016 nın ilk yarısı ile 2017 nın ilk yarısı arasında pek değişmeyerek %0,0326 olmuştur yılının ilk yarısında türev işlemlerden elde edilen aracılık gelirleri işlem hacmindeki düşüşe rağmen %20 artışla 105 milyon TL ye çıkmıştır. Garanti Yatırım ın türev işlemlerden elde ettiği gelirdeki çıkış, artışta etkili olmuştur. Aynı dönemde yabancı menkul kıymet işlemlerinden elde edilen gelirler %8 lik artışla 23 milyon TL ye çıkmıştır. SPK tarafından yapılan düzenlemeler neticesinde 2017 nin ilk çeyreğinin ortasından itibaren kaldıraçlı işlem hacmi hıza düşmeye başlamıştır. Yılın ilk yarısında müşteriler ile yapılan işlem hacmi bir önceki yılın aynı dönemine göre %47 azalırken, bu işlemlerden elde edilen gelirler %37 azalarak 194 milyon TL ye inmiştir. Bununla beraber, geçmiş dönemlere benzer şekilde yılın ilk yarısında kaldıraçlı işlemlerden en fazla gelir elde eden GCM, İntegral ve ALB toplam gelirin %44 ünü oluşturmuştur. Bu kurumların müşteriler ile yapılan kaldıraçlı işlemlerdeki payı ise %26 da kalmaktadır. Sonuçta, yılın ilk yarısında aracı kurumlar, kaldıraçlı işlemlerdeki gerilemeyi pay ve türev işlem aracılık gelirlerindeki artışla bir nebze telafi etmiştir.

23 Tablo 7: Aracılık Gelirleri (milyon TL) / /06 % Değişim Pay Senedi % Türev İşlem % Sabit Getirili Menkul Kıymet % Yabancı Menkul Kıymet % Kaldıraçlı İşlem % Toplam 1,332 1, % Kaynak: TSPB Aracı kurumların kurumsal finansman faaliyetlerinden elde ettiği gelirler özel sektör borçlanma aracı ihraçlarındaki artışın etkisiyle bir önceki seneye göre %12 artarak 93 milyon TL olmuştur. Yeni tahvil bono ihraçlarıyla menkul kıymet ihraçlarından elden edilen gelirler %40 artarken, şirket satın almabirleşme ve diğer kurumsal finansman işlemlerinden elde edilen gelirlerin %29 oranında azalması dikkat çekmektedir. Tablo 8: Aracı Kurumların Kurumsal Finansman Gelirleri (milyon TL) / /06 % Değişim Halka Arz / Tahvil-Bono İhraç % Şirket Satın Alma-Birleşme % Sermaye Artırımı-Temettü Dağıtımı % Diğer Danışmanlık % Toplam % Kaynak: TSPB Tablo 6 da görüleceği üzere, 2016/06 da kurum portföyüne yapılan işlemlerden 48 milyon TL kazanç sağlayan aracı kurumların, 2017/06 daki bu karları 156 milyon TL ye çıkmıştır. Bu tutarın 37 milyon TL lik kısmı bir kurumun pay senedi işlemlerinden, 53 milyon TL lik kısmı ise 2 kurumun portföyüne yaptığı türev işlemlerinden elde ettiği gelirlerinden kaynaklanmaktadır. Yalnızca gerçek ve tüzel yatırımcılara özel portföy hizmeti sunan aracı kurumlar 2017/06 da bu hizmetten 22 milyon TL gelir yaratmıştır yılının ilk yarısında aracı kurumların toplam giderleri, kapanan kurumların da etkisiyle, önceki yılın aynı dönemine göre %7 azalarak 906 milyon TL olmuştur. 156 milyon TL civarında olan pazarlama giderlerin %54 ünü pay senedi, borçlanma aracı alım-satımı ve VİOP işlemleri için borsa ile takas ve saklama kuruluşlarına ödenen giderler (işlem payları ve tescil giderleri vb.) oluşturmaktadır. Giderlerin yarısını personel giderleri oluşturmaktadır. Çalışan başına düşen aylık ortalama personel gideri 2016 yılının ilk yarısına göre %18 artarak TL olmuştur. Toplam personel gideri azalırken, ortalama personel giderindeki artış, kaldıraçlı işlemlerde yapılan düzenlemeler neticesinde özellikle nispeten daha düşük ücretle istihdam edilen satış ve pazarlama departmanlarında çalışanların işten çıkarılmaları yansıtmaktadır. Diğer yandan, diğer pazarlama giderlerindeki %35 lik düşüşün, kaldıraçlı işlemlerde yoğunlaşan aracı kurumların 2017 başında bu işlemlere yönelik yapılan düzenlemeleri takiben pazarlama giderlerini azaltmasından kaynaklandığı anlaşılmaktadır.

24 Tablo 9: Aracı Kurumların Giderleri (milyon TL) / /06 % Değişim Pazarlama, Satış, Ar-Ge Giderleri % İşlem Payları % Diğer Pazarlama, Satış, Ar-Ge Giderleri % Genel Yönetim Giderleri 1,419 1, % Personel Giderleri % Amortisman Giderleri % İtfa Payları % Üyelik Aidat, Gider ve Katkı Payları % Komisyon ve Diğer Hizmet Giderleri % Vergi, Resim ve Harç Giderleri % Diğer Genel Yönetim Giderleri % Toplam 1,718 1, % Kaynak: TSPB Sonuç olarak, 2017 yılının ilk yarısında kurum portföyü gelirlerindeki artışın etkisiyle toplam faaliyet gelirleri geçen yılın aynı dönemine göre %8 artarak 1,2 milyar TL olmuştur. Aynı dönemde, faaliyet giderleri ise %7 azalmıştır. Bu nedenle faaliyet karı bir önceki yılın aynı dönemine göre iki katına çıkarak 328 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Tablo 10: Aracı Kurumların Gelir Tablosu (milyon TL) / /06 % Değişim Satış Gelirleri (Net) 185, ,222 91,041 70, % Satışların Maliyeti -183, ,047-89,920-69, % Brüt Kâr/Zarar 2,001 2,175 1,120 1, % Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri % Genel Yönetim Giderleri -1,419-1, % Araştırma ve Geliştirme Giderleri % Diğer Faaliyet Gelirleri % Diğer Faaliyet Giderleri % Faaliyet Kârı/Zararı % Yatırım Faaliyetlerinden Gelirler % Yatırım Faaliyetlerinden Giderler % İştirak Kâr/Zararlarından Paylar % Finansman Gideri Öncesi Faaliyet K/Z % Finansman Gelirleri 788 1, % Finansman Giderleri % Sürdürülen Faaliyetlerden Vergi Öncesi K/Z % Sürdürülen Faaliyetlerden Vergi Gelir-Gideri % Dönem Vergi Gelir/Gideri % Ertelenmiş Vergi Gelir/Gideri % Dönem Kârı/Zararı % Kaynak: TSPB

25 Temettü ve mevduat faiz geliri gibi finansal gelirler 2017/06 da 230 milyon TL artarak 753 milyon TL ye çıkarken, faizlerdeki artış ile para piyasası veya banka kredisi faiz giderleri gibi finansal giderlerindeki artış daha fazla olmuş ve 628 milyon TL ye çıkmıştır. Net finansal gelirlerindeki %3 azalmayla vergi öncesi kardaki artış %57 da kalmıştır. Sonuçta, sektörün net dönem kârı %57 artışla 387 milyon TL ye çıkmıştır. Grafik 23: Aracı Kurumların Net Dönem Kâr/Zararları (milyon TL) 600 Zarar Toplamı Kâr Toplamı Net Dönem Kârı / /06 Kaynak: TSPB 2017 nin ilk yarısında en çok kâr eden kurumlar İş Yatırım (90 milyon TL) ile Yapı Kredi Yatırım (60 milyon TL) olurken, incelenen 65 aracı kurumdan 45 i kâr elde etmiştir nin ilk yarısında sektörün özsermaye kârlılık oranı, kârdaki artışın özsermayedeki artıştan fazla olmasının etkisiyle bir önceki yılın aynı dönemine göre 5 puan birden yükselerek %15 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 11: Aracı Kurumların Kârlılığı / /06 Özsermaye Kârlılık Oranı 11.2% 11.7% 9.3% 14.7% Hisse Başına Kazanç (TL) Kaynak: TSPB

26 2016/ / / / / /06 PORTFÖY YÖNETİM ŞİRKETLERİ 2017/06 Bu çalışmamızda Birliğimizin portföy yönetim şirketlerinden topladığı 2017 yılının ilk yarısına ait faaliyet ve finansal veriler önceki dönemlerle karşılaştırılarak analiz edilmiştir. Bu dönemde 4 ü gayrimenkul portföyü alanında uzmanlaşmış toplam 49 portföy yönetim şirketinin verileri derlenmiştir. Verilerin detaylarına Birliğimizin adresindeki internet sitesinden ulaşılabilinmektedir. PORTFÖY YÖNETİMİ Portföy yönetim şirketleri, ana faaliyet konusu fon kurma ve yönetme olan sermaye piyasası kurumlarıdır. Bu şirketler, imzalanan portföy yönetim sözleşmesi kapsamında müşterilere ait portföyleri müşteri adına vekil sıfatıyla yönetmektedir. Portföy yönetim şirketleri, yatırım fonları ve emeklilik yatırım fonları ve yatırım ortaklıklarının portföylerinin yönetiminin yanı sıra gerçek kişi ve tüzel yatırımcılara bireysel portföy yönetimi hizmeti de sunmaktadır Haziran ayı itibariyle faaliyette olan 49 portföy yönetim şirketi olmasına rağmen bunlardan 45 i portföy yönetimi hizmeti sunmaktadır. Diğer dört kurumdan biri kapanma sürecinde olan bir portföy yönetim şirketi, diğer üçüyse henüz portföyü bulunmayan gayrimenkul portföy yönetim şirketleridir. Grafik 1: Portföy Yönetim Şirketlerinde Portföy Yönetimi Yatırımcı Sayısı 3,500 Tüzel Kişi Gerçek Kişi Yatırım Ortaklıkları Yatırım Fonları Emeklilik Yatırım Fonları 3,000 2,500 2,000 1,500 1, Kaynak: TSPB

27 2016/ / / / / / yılının Haziran sonu itibarıyla portföy yönetim şirketlerinden hizmet alan yatırımcı sayısı si bireysel portföy yönetimi, 735 i ise kolektif portföy yönetimi müşterisi olmak üzere toplamda dir. Bununla beraber müşteri sayılarını değerlendirirken, birden fazla kurumda hesabı olan müşteriler olabileceği dikkate alınmalıdır. Yönetilen toplam portföy büyüklüğü hem emeklilik yatırım fonlarında hem de yatırım fonlarında yaşanan artışla birlikte 2016 sonuna göre %14 artışla 140 milyar TL ye ulaşmıştır. Bu portföy büyüklüğünün yarısını emeklilik yatırım fonları oluşturmaktadır. Emeklilik fonlarının portföyü birikimlere yapılan devlet katkısının da etkisiyle bu dönemde de büyümeye devam etmiştir. 1 Ocak 2017 itibariyle yürürlüğe giren Otomatik Katılım Sisteminde fonların büyüklüğü 600 milyon TL dir. Yatırım fonları ise yılın ilk yarısında %12 oranında büyüyerek 53 milyar TL yi bulmuştur. Geleneksel menkul kıymet yatırım fonlarındaki büyüme %6 da kalırken, alternatif fonların büyümesi toplam rakamı olumlu etkilemiştir sonunda 87 milyon TL olan gayrimenkul yatırım fonlarının portföy büyüklüğü bu dönemde yeni fonların ihracıyla hızlı bir artış göstererek 1,4 milyar TL ye ulaşmıştır. serbest fonların portföyü de sene sonuna göre %47 artışla 4,7 milyar TL yi bulmuştur. Tek bir kuruma veya kişilere mahsus kurulan özel fonların büyüklüğüyse 4,6 milyar TL dir. Toplam portföy büyüklüğünün 16 milyar TL si ise bireysel portföy yönetimi hizmeti alan gerçek ve tüzel kişilerindir Haziran sonu itibarıyla bireysel portföy yönetimi hizmeti alan gerçek kişilerin (2.328 kişi) ortalama portföy büyüklüğü 1,9 milyon TL iken, tüzel yatırımcılarda (234 kurum) bu tutar 50 milyon TL dir. Yatırım ortaklıklarının portföyü 416 milyon TL ile yine bu dönemde de toplam portföyün %0,5 inden azını oluşturmaktadır. Grafik 2: Portföy Yönetim Şirketlerinde Portföy Yönetimi Yönetilen Portföy Büyüklüğü (milyar TL) Tüzel Kişi Gerçek Kişi Yatırım Ortaklıkları Yatırım Fonları Emeklilik Yatırım Fonları Kaynak: TSPB

28 2016/ / / / / /06 Portföy yönetim şirketlerince yönetilen toplam portföy büyüklüğüne bakıldığında yoğunlaşmanın yüksek olduğu görülmektedir. Haziran 2017 itibariyle en yüksek portföy büyüklüğüne sahip İş Portföy Yönetimi nin toplam portföy büyüklüğünün %21 ini yönettiği gözlenmektedir. İkinci sırada yer alan Ak Portföy Yönetiminin payı ise %16 dır. Tamamı banka kökenli ilk dört özel şirket (İş Portföy, Ak Portföy, Yapı Kredi Portföy ve Garanti Portföy) yönetilen toplam portföy büyüklüğünde %70 paya sahiptir. Takip eden kamu bankası kökenli (Ziraat Portföy, Vakıf Portföy ve Halk Portföy) kurumların payı ise %18 dir. Haziran 2017 itibarıyla 25 kurumun emeklilik yatırım fonu yönettiği görülmektedir. Yine banka kökenli portföy yönetim şirketlerinin ağırlıkta olduğu emeklilik yatırım fonlarında, banka kökenli ilk beş portföy yönetim şirketi (Ak Portföy, İş Portföy, Garanti Portföy, Yapı Kredi Portföy ve Vakıf Portföy) %75 lik paya sahiptir. Banka kökenli olmayan portföy yönetim şirketlerinin emeklilik fonu portföyündeki payı %2 kadardır. Yılın ilk yarısında, iki kurumunun (Albaraka Gayrimenkul Portföy, Re-Pie Portföy) da yatırım fonu yönetmeye başlamasıyla toplamda 45 kurumun yatırım fonu bulunmaktadır. Beş banka kökenli portföy yönetim şirketi (İş Portföy, Yapı Kredi Portföy, Garanti Portföy, Ak Portföy ve Ziraat Portföy), yatırım fonlarında toplam portföyün üçte ikisini, toplam 18 banka kökenli olan kurumun yatırım fonu porföyünün %91 ini yönettiği görülmektedir Haziran sonu itibarıyla 30 kurumun hizmet sunduğu bireysel portföy yönetiminde de yüksek bir yoğunlaşma bulunmaktadır. Banka kökenli olan 3 şirket (Ziraat Portföy, İş Portföy ve Ak Portföy) yönetilen bireysel portföylerin %64 ünü oluşturmaktadır. Bununla beraber bağımsız şirketlerin bu alandaki pazar payı %23 ile, kolektif portföy yönetimine kıyasla çok daha yüksektir. 28 kurumun faaliyet gösterdiği gerçek kişilerin bireysel portföy yönetiminde, 17 adet bağımsız portföy yönetim şirketinin pazar payı %39 u bulmaktadır. ÇALIŞAN PROFİLİ Grafik 3: Portföy Yönetim Şirketlerinin Çalışan Sayısı Erkek Kadın Kaynak: TSPB

29 Portföy yönetim şirketlerinde çalışan sayısı 2017 yılının ilk yarısında 15 kişilik azalma ile 708 kişiye inmiştir. Haziran 2017 sonu itibarıyla Yapı Kredi Portföy, İş Portföy, Ak Portföy ve Garanti Portföy 50 kişiyi aşan çalışan sayılarıyla sektördeki çalışanların üçte birini barındırmaktadır. Azimut Portföy ile İstanbul Portföy de sırasıyla 41 ve 32 kişiyle bağımsız kurumlar içinde en fazla çalışanı olan kurumlardır. 30 dan fazla çalışanı bulunan 7 kurum sektördeki çalışanların neredeyse yarısını istihdam etmektedir. Bu kurumların yönetilen portföy büyüklüğündeki payı ise %74 tür. Sektörün diğer şirketleri ortalama 9 çalışan ile hizmet vermektedir. Cinsiyet dağılımına bakıldığında portföy yönetim şirketlerinde çalışan kadınların oranının %36 de kaldığı gözlenmektedir. 6 kurumda hiç kadın çalışan bulunmaması dikkat çekicidir. Tablo 1: Departmanlara Göre Portföy Yönetim Şirketlerinde Çalışanlar Çalışanların Dağılımı Ort. Çalışan Sayısı 2016/ / / /06 Genel Müdür % 1 Portföy Yönetimi % 5 Yurtiçi Satış % 4 Yatırım Danışmanı % 2 Yurtdışı Satış 3 4 1% 4 Araştırma % 2 Risk Yönetimi % 1 Fon Hizmet Birimi ve Operasyon % 3 Mali ve İdari İşler % 2 İç Denetim-Teftiş % 2 İnsan Kaynakları 5 4 1% 1 Bilgi İşlem % 2 Diğer % 2 Toplam % 31 Kaynak: TSPB Portföy yönetim şirketleri çalışanlarının %36 sının yüksek lisans veya doktora derecesi bulunmaktadır. Çalışanların %80 i 31 ila 50 yaş arasındadır. Portföy yönetim şirketlerindeki çalışanların departman dağılımı Tablo 1 de sunulmaktadır. Fonları ve müşteri portföylerini yöneten portföy yöneticileri, sektör çalışanlarının %29 unu, en kalabalık meslek grubunu, oluşturmaktadır. Bu şirketlerde ortalama beş portföy yöneticisi istihdam edilmektedir. Sektördeki 204 portföy yöneticinden yalnızca 46 sı kadındır. Ortalama çalışan sayısına bakıldığında en kalabalık bölüm olan portföy yöneticiliğini, ortalama dört çalışanı olan yurtiçi satış takip etmektedir. Sadece bir kurumda (İş Portföy) bulunan yurtdışı satış departmanında dört kişi çalışmaktadır. İlgili mevzuatta belirtildiği gibi, portföy yönetim şirketleri, faaliyetlerini devam ettirmek için fon hizmet birimi, araştırma ve risk yönetiminden sorumlu personeli bulundurmalı veya bu hizmetleri dışarıdan almalıdır. Portföy yönetim şirketlerinin yaklaşık yarısında bu departmanlar bulunmakta olup, ortalama iki kişi ile faaliyetlerini yürütmektedir.