Bölüm 1. Internet: Kullanıcı Servisleri

Transkript

1 Bölüm 1 Internet: Kullanıcı Servisleri

2 1 Internet 20. yüzyılın sonlarına geldiğimiz bu günlerde insanlık oldukça ilginç bir dönemden geçmektedir. Bu dönem pek çok uzman tarafından üçüncü endüstri devrimi adıyla adlandırılmaktadır. Günümüz dünyasını ilginç kılan en önemli gelişmelerden birisi de insanlık tarihinde ilk kez, şehirlerde yaşayan insan sayısının kırsal alandaki insan sayısını geçmesi, diğer deyişle insanlığın büyük kısmının uygarlaşmasıdır. Bu noktaya nereden geldik? Uzmanlara göre birinci endüstri devrimi, kömür ve demirin kullanımı ile fabrikalarda toptan üretim yolunun açılmasıdır. Bu dönemi producer oriented ya da üretici bazlı makinalar yaratmıştır. İkinci endüstri devrimine ise yeni keşifler sayesinde plastik, petrol ve elektriğin yaygın kullanımı ile girilmiştir. Bu dönemi de consumer oriented ya da tüketici bazlı makinalar (Örneğin yolcu araçları, elektrikli ev aletleri vb.) açmıştır. Üçüncü endüstri dönemini ise bilgisayarlar ve bilgisayar ağlarının gelişimi açmak üzeredir. Bugün çok ucuza sahip olunabilen, güçlü bilgisayarların bulunduğu bilgisayar ağları sayesinde evde ve ofiste yüksek hesaplama ve iletişim gücüne sahip olmak doğal bir olay haline gelmektedir. Bu gelişmeler sonucu çeşitli toplumsal değişiklikler de oluşmakta ve modern uygarlıklar yavaş yavaş bilgi toplumu haline dönüşmektedirler. Bu dönüşüm içinde bugün yuttaş (citizen) olarak geçen kavram, ağdaş (netizen) kavramına dönüşmektedir. Ağdaşlar bilgisayar ağlarının oluşturduğu dünyada hergün daha fazla bilgiyi kullanarak yaşamlarını sürdüren insanlar olarak da tanımlanabilir. Bu değişim esnasında da information superhighway ya da süper bilgi otoyolu kavramı gündeme gelmiştir. Değişim doğal olarak ekonomik ilişkileri de etkilenmektedir. Günümüzde pazar ekonomisi Market based economy olarak adlandırılan sistem bu değişiklikler sonucu bilgi temelli ekonomiye Information based economy geçmekte ve sonuçta toplumlar artık mal tüketicisinden bilgi tüketicisi haline gelmektedirler. Yukarıda da belirtildiği gibi, 20. yüzyılı bitirip 21. yüzyıla girmek üzere olduğumuz bu yıllara damgasını vuran en önemli özellik bilgi ve bilgiye dayalı servislerdir. Bilginin günümüzde çok hızlı üretilmesi ve aynı hızda da tüketilmesinden dolayı kişi ve kuruluşlar arasında bilgi aktarımının, son derece hızlı ve etkin bir şekilde yapılması büyük önem kazanmıştır. Bilginin ve bilgi iletiminin öneminden dolayı, içinde bulunduğumuz çağın bu kısmına bilgi ya da iletişim çağı adları da verilmektedir. Bilginin sadece kuruluşlar ya da yerel alanlar içinde değil aynı zamanda farklı ülkeler arasında da en verimli yolla paylaşımını, doğru ve güncel bilgiye ulaşımı sağlayan ve süper bilgi otoyolu adı da verilen INTERNET, bilginin taşınması için günümüzde en önemli altyapıyı oluşturmuştur. Antartikadan Afrikanın balta girmemiş ormanlarına 1

3 kadar dünya da Internetin ulaşamadığı bir nokta hemen hemen kalmamıştır. Hatta son zamanlarda uzay mekikleri dahi Internet bağlantısına sahip bulunmaktadır. Internet farklı noktalar arasındaki iletişim altyapısını sağlamakta, farklı marka ve işletim sistemine sahip milyonlarca bilgisayarın birbiri ile sorunsuzca iletişim kurmasına imkan vermektedir. Internet dünyadaki hemen hemen tüm ülkeleri birbirine bağlamıştır. Bugün yüzün üzerinde ülke Internet e bağlı bulunmaktadır (Çizim 1.1) Çizim 1.1 Internet Haritası 1995 yılı tahminlerine göre dünyada yaklaşık 25 milyon Internet kullanıcısı vardır dan fazla bilgisayar (host), yaklaşık bilgisayar ağı Internet ile birbirine bağlı bulunmaktadır. Bu sayılar her yıl daha büyük bir eğimle artmaktadır (Çizim 1.2). Milyon Çizim 1.2 Internet e bağlı Bilgisayar Sayısının Artışı 2

4 Internet genel bilgiye erişimi destekler ve elektronik posta (elektronik mail), konferans, bildiriler gibi konularda iletişim hizmetleri sağlar. Bütün bilgi ve servisler, Internet'i oluşturan çeşitli ağlara dağıtılmıştır. Geçerli bir Internet adresi ve fiziksel bağlantısı olan herhangi bir yerden bu bilgilere ulaşılabilir. Kuruluşlar Internet'e birkaç temel nedenden dolayı bağlanmaktadırlar. Birincisi, Internet yararlı bilgilere dünya çapında bir bağlanabilirlik ve erişim sağlar. İkincisi, Internet'e bağlanmak, kuruluşlara özel bir geniş bölge ağı kurmaktan daha ucuza mal olmaktadır. Ve son olarak tüm diğer medya araçlarından çok daha güçlü, etkili ve ucuz tanıtma imkanları sağlar. Internet'in kullanımı bir zamanlar araştırma, eğitim ve devlet kuruluşlarının etkinlikleriyle sınırlandırıldıysa da, son zamanlarda ticari kullanımı büyük oranda artmış ve en büyük paya sahip olmuştur. Bu gelişmeler, bazı gözlemcileri Internet'in yakın gelecekte tamamıyla özelleştirileceği yolunda spekülasyonlara itmektedir. Tarihçe Internet'in ortaya çıkışı Amerikan Federal Hükümeti Savunma Bakanlığı'nın araştırma ve geliştirme kolu olan 'Savunma İleri Düzey Araştırma Projeleri Kurumu'na DARPA- Defence Advanced Research Project Agency dayanır. 1969'da çeşitli bilgisayar bilimleri ve askeri araştırma projelerini desteklemek için Savunma Bakanlığı ARPANET adında Paket Anahtarlamalı Ağ'ı oluşturmaya başladı. Bu ağ, ABD'deki üniversite ve araştırma kuruluşlarının değişik tipteki bilgisayarlarını da içererek büyüdü yılında, ağ için bir protokol seti geliştirmek amacıyla Stanford Üniversitesi'nde - daha sonra BBN'in ve University College, London'ın da dahil olduğu bir internetworking projesi başlatıldı. 1978'e kadar 'İletim Kontrol Protokolü nün (TCP - Transmission Control Protocol) dört uyarlaması geliştirildi ve denendi. 1980'de bu küme sabitleşti ve ARPANET'e bağlı bilgisayarlar arasındaki iletişimi kolaylaştırdı. 1983'te tüm ARPANET kullanıcıları İletim Kontrol Protokolü/Internet Protokolü (TCP/IP Transmission Control Protocol/Internet Protocol) olarak bilinen yeni protokole geçiş yaptılar. O yıl TCP/IP, ARPANET'i de içeren Savunma Bakanlığı Internet'inde kullanılmak üzere standartlaştırıldı. ARPANET 1990 Haziranın da kullanımdan kaldırıldı. Yerini ABD, Avrupa, Japonya ve Pasifik ülkelerinde ticari ve hükümet işletimindeki omurgalar (backbone) aldı. ARPANET'in kaldırılmasına rağmen, TCP/IP protokolü kullanılmaya devam etti ve daha da gelişti. Internet in Kilometre Taşları 1957 SSCB ilk yapay uyduyu uzaya yolladı. Buna tepki olarak Amerikan Federal Hükümeti Savunma Bakanlığı'nın araştırma ve geliştirme kolu olan Savunma İleri Düzey Araştırma Projeleri Kurumu DARPA- Defence Advanced Research Project Agency oluşturuldu. Bu birimin temel amacı ABD yi askeri alanlara uygulanabilecek bilim ve teknoloji alanlarında öncü duruma geçirmekti DARPA zaman paylaşımlı bilgisayar ağı çalışmasına maddi destek sağladı

5 Paket anahtarlamalı ağ planı sunuldu ve ARPANET in ilk tasarımı Lawrence G. Roberts tarafından yayınlandı ABD Savunma Bakanlığınca bilgisayar ağları konusunda araştırma çalışmalarında ARPANET görevlendirildi. İlk düğüm noktaları : UCLA, Stanford Research Institute, UCSB, Utah Üniversitesi. Steve Crocker tarafından ilk Request for Comment (RFC): "Host Software" yayınlandı ALOHAnet Norman Abrahamson, (Hawaii Üniversitesi) tarafından geliştirildi (ARPANET e 1972 de bağlandı). ARPANET bilgisayarları Network Control Protocol (NCP) kullanmaya başladılar uç (node) (23 bilgisayar): UCLA, SRI, UCSB, U of Utah, BBN, MIT, RAND, SDC, Harvard, Lincoln Lab, Stanford, UIU(C), CWRU, CMU, NASA/Ames Bob Kahn tarafından organize edilen bilgisayarlar arası iletişim konulu uluslararası konferansta 40 bilgisayar arasında bir gösteri yapılarak ARPANET tanıtıldı. InterNetworking Working Group (INWG) oluşturuldu. Başkanlığına Vinton Cerf getirildi. Ray Tomlinson (BBN), elektronik mektup programını yarattı. Telnet protokolünün özellikleri (RFC 318) belirlendi ARPANET e ilk uluslararası bağlantılar : University College of London (İngiltere) ve Royal Radar Establishment (Norveç) Vinton Cerf ve Bob Kahn temel Internet fikrini INWG ye sundular. FTP protokolünün spesifikasyonu (RFC 454) belirlendi Vinton Cerf ve Bob Kahn "A Protocol for Packet Network Intercommunication" isimli yayınlarında Transmission Control Program (TCP) nin detaylı tasarımını sundular Internet in operasyonel yönetimi DCA ya (Bugün DISA) geçirildi UUCP (Unix-to-Unix CoPy) AT&T tarafından geliştirildi ve bir yıl sonra UNIX sistemler ile beraber dağıtılmaya başlandı Bilgisayar bilimleri alanında çalışan 100 araştırmacının elektronik mektup ile haberleşmesi için Wisconsin Üniversitesinde Larry Landweber tarafından THEORYNET yaratıldı. 4

6 Elektronik mektup protokolünün özellikleri (RFC 733) belirlendi. ARPANET de Internet protokollerinin ilk gösterisi yapıldı Bilgisayar Bilimleri Bölümlerinin arasında araştırma amaçlı bir bilgisayar ağı oluşturulmasına yönelik Wisconsin Üniversitesi, DARPA ve NSF arasında toplantı yapıldı. UUCP kullanılarak USENET sistemi oluşturuldu. ARPA tarafından Internet Configuration Control Board (ICCB) oluşturuldu BITNET, "Because It's Time NETwork" kuruldu. CSNET Computer Science NETwork kuruldu DCA ve ARPA TCP/IP protokolünü oluşturdu. EUnet European UNIX Network EUUG tarafından elektronik mektup ve USENET servislerini sunmak üzere yaratıldı. Farklı ağlar arası bağlantılar için kullanılan EGP External Gateway Protocol-RFC 827 özellikleri belirlendi Wisconsin Üniversitesinde Name Server Sistemi geliştirildi. CSNET / ARPANET geçiş kapısı (gateway) oluşturuldu. ARPANET, MILNET ve ARPANET olarak ikiye ayrıldı. Masaüstü işistasyonları UNIX işletim sistemleri TCP/IP yazılımları ile beraber gelmeye başladı. ICCB nin yerine Internet Activities Board (IAB) kuruldu. EARN European Academic and Research Network kuruldu. Domain Name Server (DNS) kullanıma sunuldu. Internet e bağlı bilgisayar sayısı e ulaştı. UUCP kullanılarak JUNET Japan Unix Network kuruldu. İngiltere de, JANET Joint Academic Network kuruldu NSFNET kuruldu (Omurga hızı 56Kbps idi). Bu, Internet bağlantılarındaki artışın en önemli adımı idi. Usenet haberlerinin TCP/IP ile taşınabilmesi için Network News Transfer Protocol ü (NNTP) tasarlandı. Craig Partridge tarafından Mail Exchanger (MX) kayıtları sistemi geliştirildi

7 NSF, ABD içindeki Internet omurgası NSFNET in işletilmesi için IBM, MCI ve Michigan üniversitesinin oluşturduğu ve Merit Network Inc. adı verilen konsorsiyum ile anlaşma imzaladı. Bu yapı daha sonra ANS i oluşturdu. Yayınlanan RFC Request For Comments sayısı 1000 oldu. Internet e bağlı bilgisayar sayısı e ulaştı. BITNET e bağlı bilgisayar sayısı e ulaştı Kasım tarihinde Internet üzerinde yayılan bilgisayar virüsü bilgisayardan inini etkiledi. Virüs olayının ardından DARPA tarafından CERT Computer Emergency Response Team oluşturuldu. ABD Savunma Bakanlığı TCP/IP nin geçici bir çözüm olduğunu ve sonuç olarak OSI ye uyumlu olacağını belirledi. ABD GOSIP I, devletin satın alacağı ürünlerde gerekli protokol setini belirledi. NSFNET omurgası T1 (1.544Mbps) hızına arttırıldı. Jarkko Oikarinen tarafından Internet Relay Chat (IRC) geliştirildi. Fidonet-Internet bağlantısı sağlandı. NSFNET e bağlanan ülkeler: Kanada, Danimarka, Finlanda, Fransa, İzlanda, Norveç, İsveç 1989 Internet e bağlı bilgisayar sayısı e ulaştı. Avrupa daki IP tabanlı ağ çalışmalarını koordine etmek için RIPE Reseaux IP Europeens kuruldu. Ticari elektronik mektup taşıyıcıları ve Internet arasında ilk geçiş sağlandı. Corporation for Research and Education Networking (CREN) oluşturuldu. Internet Engineering Task Force (IETF) ve Internet Research Task Force (IRTF) Internet Activities Board (IAB) altında oluşturuldu. NSFNET e bağlanan ülkeler: Avustralya, Almanya, İsrail, Italya, Japonya, Meksika, Hollanda, Yeni Zelanda, Porto Riko, İngiltere ARPANET sona erdi. Electronic Frontier Foundation (EFF) Mitch Kapor tarafından oluşturuldu. McGill üniversitesinde Peter Deutsch, Alan Emtage ve Bill Heelan tarafından Archie yaratıldı. Peter Scott (Saskatchewan üniversitesi) tarafından Hytelnet oluşturuldu. ISO Development Environment (ISODE) geliştirildi (ISODE yazılımı OSI uygulamalarının TCP/IP üzerinden çalışmasına olanak sağlar). NSFNET e bağlanan ülkeler: Arjantin, Avusturya, Belçika, Brezilya, Şili, Yunanistan, Hindistan, İrlanda, Güney Kore, İspanya, İsviçre. 6

8 1991 Internet in ticari kullanımı önündeki engelleri kaldırmasının ardından Commercial Internet exchange (CIX) oluşturuldu. Brewster Kahle tarafından Wide Area Information Servers (WAIS) yaratıldı. Minnesota üniversitesinden Paul Lindner ve Mark P. McCahill tarafından Gopher yaratıldı. CERN den Tim Berners-Lee nin yarattığı World-Wide Web (WWW) kullanılmaya başlandı. Philip Zimmerman tarafından PGP (Pretty Good Privacy) sunuldu. National Research and Education Network (NREN) in kurulacağı ABD Başkan Yardımcısı Al Gore tarafından açıklandı. NSFNET omurgası T3 (44.736Mbps) hızına yükseltildi. NSFNET omurgasından ayda 1 trilyon byte ve 10 milyar paket geçmeye başladı. NSFNET e bağlanan ülkeler: Çekoslavakya, Hong Kong, Macaristan, Polonya, Portekiz, Singapur, Güney Afrika, Tayvan, Tunus 1992 Internet Society (ISOC) kuruldu. Internet e bağlı bilgisayar sayısı e ulaştı. Internet üzerinde ilk MBONE ses ve görüntü yayını yapıldı. IAB, Internet Architecture Board adını alarak Internet Society altında çalışmaya başladı. Nevada üniversitesinde Gopher uzayında tarama yapan Veronica geliştirildi. NSFNET e bağlanan ülkeler: Kamerun, Kıbrıs, Ekvator, Estonya, Kuveyt, Litvanya, Luxemburg, Malezya, Slovakya, Slovenya, Tayland, Venezuella 1993 NSF tarafından belirli Internet servislerinin verilmesi için InterNIC oluşturuldu. Beyaz Saray ın Internet bağlantısı gerçekleştirildi. Internet Talk Radio yayınına başladı. Birleşmiş Milletler Internet e bağlandı. WWW servislerinin yıllık trafik hızının artışı % e ulaştı. NSFNET e bağlanan ülkeler: Bulgaristan, Kosta Rica, Mısır, Fiji, Gana, Guam, Endonezya, Kazakistan, Kenya, Liechtenstein, Peru, Romanya, Rusya, Türkiye, Ukrayna, Birleşik Arap Emirlikleri, Virgin Adaları 1994 ARPANET/Internet 25. yaş gününü kutladı. Internet üzerinde ilk alışveriş örnekleri görülmeye başlandı. ABD de National Institute for Standards and Technology (NIST), koyduğu OSI zorunluluğunu GOSIP ve TCP/IP nin birleşimi şeklinde değiştirdi. 7

9 NSFNET trafiği 10 trilyon byte/ay limitini aştı. Pizza Hut tan Internet üzerinden Pizza ısmarlamak artık mümkün. Japon Başbakanlığı Internet te ( Internet üzerinden ilk banka servisi başladı. EARN ve RARE in birleşimi ile Avrupa da araştırma ve eğitim amaçlı Trans- European Research and Education Network Association (TERENA) oluşturuldu. NSFNET e bağlanan ülkeler: Cezayir, Ermenistan, Bermuda, Çin, Kolombiya, Fransa, Polinezya, Jamaika, Lübnan, Litvanya, Macau, Fas, Yeni Kaledonya, Nikaragua, Nijer, Panama, Filipinler, Senegal, Sri Lanka, Uruguay, Özbekistan 1995 NSFNET araştırma amaçlı ağ haline dönüştü. ABD nin omurga trafiği ağ işleticilerinin üzerinden iletilmeye başlandı. WWW, Internet üzerinde en fazla trafik yaratan uygulama haline geldi. Compuserv, AOL ve Prodigy gibi firmalar Internet servisi vermeye başladılar. Alan Domain adlarının kayıtları için yıllık aidat ödenmesi işlemi başladı. Yılın teknolojileri: WWW, Tarama araçları, Ümit veren teknolojiler: JAVA, Sanal ortamlar (VRML) Internet üzerinde yer alan dünya fuarı- Internet 1996 World Exposition Tamamiyle Internet i konu alan Internet te av filmi sinemalarda. Internet üzerinden telefon görüşmesi yapılmasını sağlayan yazılımlar hızla gelişiyor. Standartlar TCP/IP protokol kümesinde 100 kadar protokol bulunur. Bunların bir çoğu, IP datagramlarının alt katman protokollerine nasıl taşınacağını gösterir. Setteki anahtar protokoller İletim Kontrol Protokolü (TCP), Internet Protokolü (IP) ve Kullanıcı Datagram Protokolü dür (UDP- User Datagram Protocol ). Uygulama servisleri içinde üç temel protokol bulunmaktadır: Bunlar sanal terminal hizmeti veren TELNET protokolü, Dosya Aktarma Protokolü (FTP File Transfer Protocol ) ve Basit Posta Aktarma Protokolü dür (SMTP- Simple Mail Transfer Protocol ). Ağ yönetimi ise Basit Ağ Yönetim Protokol ünce (SNMP- Simple Network Management Protocol ) sağlanmaktadır. TCP/IP başından beri Yerel Ağ bağlantısı (LAN- Local Area Network ), Yerel ve Geniş Bölge Ağları (LAN-WAN) bağlantısı, bilgisayar ağı yönetimi, ve bilgi servisi sağlanması gibi yeni ortaya çıkan konulara da hitap etmektedir. Protokol kümesi akla gelebilecek her tip bilgisayara destek vermektedir. TCP/IP`nin kaynak kodu genel ortamda bulunup, kullanımı teşvik edilmektedir. Ağ yönetimi açısından SNMP, Internet'i oluşturan TCP/IP tabanlı ağların yönetiminde de-fakto standart durumundadır. SNMP istemci/sunucu client/server mimarisini kullanarak çeşitli ağ aygıtlarını işletmekte ve denetlemektedir. 1988'de kullanılmaya başladığından beri SNMP öylesine başarılı olmuştur ki bir çok ticari ağ işletmeni kendi 8

10 özel Internet'leri üzerindeki çeşitli Yerel Bölge Ağ elemanları için SNMP'yi kullanmaya başlamışlardır. Pek çok endüstri çözümleyicisi ise SNMP'nin yaygın kullanımını, OSItabanlı ağ yönetim sistemlerinin yavaş ilerleme nedeni olarak görmektedir. İşletmen ve Servis Sağlayıcı Kuruluşlar Son zamanlara kadar Internet'e erişmenin en kolay yolu ya bir üniversitenin ya da bir devlet kuruluşunun şemsiyesi altında gerçekleşebiliyordu. Kullanıcılar, ücretsiz veya küçük bir bedel karşılığında anlaşma yaparak, bir adres elde edip Internet'e bağlanabiliyorlardı. Internet'in ağırlığının araştırma ve devlet projelerinden daha geniş ilgi alanlarına kaymasıyla beraber ağ işletmenleri ve servis sağlayıcıları da ticari erişim de dahil olmak üzere Internet servislerini sunmaya başladılar. Örneğin, ABD de IBM, MCI Communications Corp. ve Merit Network Inc.'in oluşturduğu Gelişmiş Ağlar ve Servisler (ANS, Advanced Network and Services ) adındaki bir konsorsiyum, NSFNET omurgası aracılığı ile Internet'e bağlanmayı da içeren çeşitli hizmetler sunmaktadır. ABD'deki Internet üzerindeki ana omurga olan NSFNET, Ulusal Bilim Vakfı National Science Foundation tarafından kurulmuştur. NSFNET'e bir geçityoluyla gateway bağlanmak isteyen bölgesel ve devlet ağları, üniversitelerin veri tabanlarına erişmek isteyen bilgi sağlayıcıları ve firmalar ANS'nin müşterileri arasında yer alır. Türkiye de Internet i hayata geçiren TR-NET Türkiye Internet Proje Grubu 1993 yılından beri hemen hemen tüm teknik altyapılar üzerinden Internet servisini tüm Türkiye ye sunmaktadır. Bağlantılar kişisel türdeki dial-up dan yüksek hızdaki kiralık hat bağlantılarına kadar değişmektedir. Diğer taraftan TR-NET e bağlanan bazı kuruluşlar da kendi müşterilerine Internet servisi sunmaya başlamışlardır. Internet Kaynakları Haberler Internet üzerindeki en yararlı kaynaklardan biri, çok sayıda konu içeren ilan tahtası sistemlerinin (BBS- Bulletin Board Systems ) bir toplamı olan ağ haberleri'dir (Netnews). Haber grupları, bir ağaç yapısında düzenlenmiştir. Bu yapıdaki her bir kök bilim, sanat gibi ana bir konuya ayrılmıştır. Kökler de, her biri bir konu alanı belirleyen dallardan oluşur. Ağ haberleri UNIX tabanlı sistemlerde ortaya çıkmıştır. Rn, nn, trn ve xrn gibi UNIX programları ağ haberlerini okumak için kullanılmaktadır. UNIX kullanıcısı olmayanlar, ağ haberlerini IBM PC ve uyumlularıyla, Machintosh ve VAX/VMS sistemlerinde okuyabilecek yazılım paketlerini kullanmaktadırlar. Pek çok yerel ilan tahtası da ağ haberlerine erişimi sağlamaktadır. Internet kullanıcıları bir listeye üye olarak istedikleri konuda bilgi alabilirler. Liste yöneticileri periyodik olarak listelerindeki üyelere toplanılan bilgi paketlerini yollarlar. Bu elektronik posta listelerinin çoğuna Usenet aracılığıyla ulaşılabilir. Usenet, 3500'den fazla konuyu içeren haber gruplarının sunulduğu genel bir BBS yapısıdır. Elektronik Posta Internet, dünyanın en büyük elektronik posta ( ) ağıdır. Bugün yaygın olarak kullanılan elektronik posta sistemleri arasında büyük farklar vardır. Buna rağmen, 9

11 Internet, kullanıcılarına mesajları okuma, saklama, gönderme, sıraya sokma ve yanıtlama gibi çeşitli hizmetler vererek kullanıcılarının dünyanın dört bir tarafı ile haberleşmesini sağlamaktadır. Internet'in ani popülerliğinin nedeni aslında elektronik posta servislerinde sunduğu artan etkileşimli bağlantıdır. Internet'te kullanıcı kodu bulunan bir kişi diğer Internet kullanıcılarıyla olduğu gibi, Compuserve, BITNET, MCI, Applelink ve benzer posta sistemleri kullanıcılarıyla da elektronik posta iletişimi kurabilir. Benzer şekilde bu sistemlerin kullanıcıları da Internet'i kendi aralarında bir iletişim yolu olarak kullanabilirler. Aynı zamanda, çeşitli yazılım şirketleri kişisel bilgisayarlardan oluşmuş Yerel Ağlar ve UNIX ortamları arasında da mesaj değişimi için geçityolu Gateway sağlamaktadırlar. Örneğin, Bilgisayar Posta Servisleri şirketi Computer Mail Services, CMS, S-bridge adında, mesaj servisi veren posta ofislerini, SMTP tabanlı elektronik posta sistemlerine bağlayan bir geçityolu ürünü sunmaktadır. Bu ürün, Mesaj Kontrol Servisleri'ni Message Handling Service, MHS destekleyen kişisel bilgisayar tabanlı elektronik posta programlarıyla, UNIX işletim sistemindeki SMTP tabanlı elektronik posta programı arasında mesaj değişimini sağlamaktadır. MHS, kişisel bilgisayarlardan oluşmuş Yerel Ağlar'da kurulu olan en popüler elektronik posta sistemlerinin kullandığı sakla-ve-ilet Store-and-Forward teknolojisi'ni kullanmaktadır. CMS'in bir diğer geçityolu ürünü ise UNIX tabanlı makinalar için M-bridge tir. Bu ürün MCI Mail i faks ve teleks servisleri ile birlikte SMTP tabanlı elektronik posta sistemlerine bağlamaktadır. Gerçek Zaman Uygulamaları Real Time Applications Elektronik postaya ek olarak, Internet çeşitli gerçek zaman işlemlerini de desteklemektedir. Örneğin, Amerika'daki belli başlı üniversitelerdeki öğrenciler birbirleri ya da çevrim-içi programlarla 'etkileşimli oyunculuk benzetimleri' ve diğer etkinlikleri gerçekleştirmektedirler. Bu benzetimler gerçek ya da hayal ürünü olan politik veya tarihsel olaylardan oluşabilmektedir. Öğrencilerden varolan karakterlerden kendi rollerini seçmeleri istenir. Öğrenciler bu rolleri oynarken aynı zamanda derslerini de öğrenirler. Karar verme benzetimlerinde, öğrenciler çevreye en az etkisi olan çeşitli çevre ve inşaat problemleriyle karşı karşıya bırakılırlar. Buna örnek olarak verilebilecek bir program, Michigan Üniversitesi Eğitim Okulu'nda Etkileşimli İletişim ve Benzetimler Projesi dahilinde dokuz yıldır çalışmaktadır. Bu zaman içerisinde yirmi ülkedeki dörtyüz okuldan onikibinden fazla öğrenci programın çeşitli öğrenim benzetimlerine katılmıştır. Kütüphane Katalogları Bugün, Internet üzerinde yüzlerce kütüphane kataloğu bulunmaktadır. Bunlar arasında 100'den fazla koleksiyon, arşiv ve araştırma kütüphanesinin kataloglarını gösteren ve 40 milyondan fazla kaydı bulunan bir veritabanına sahip Araştırma Kütüphaneleri Bilgi Ağı (RLIN) anılmaya değer bir örnektir. Internet, Amerikan Kongresi Kütüphanesi'ne, Kolorado Üniversitesindeki 220,000 konu başlığına, Boston, Maine ve Harvard üniversitesindeki kütüphane kataloglarına erişimi sağlamaktadır. ABD içinde istediği kitabın yerini belirleyen bir Internet kullanıcısı kendi yerel kütüphanesinden Kütüphanelerarası Ödünç Alma Programı'nı kullanarak bu kitabı ödünç alabilir başlarında, Carneige Mellon Camp Üniversitesi, Amerika'da Dağıtık İşleme dayalı ilk elektronik kütüphane sistemlerinden birini kurdu. Sistem, bilgiyi tek bir 10

12 anabilgisayar yerine yerleşkeye dağılmış olan sunumcu'larda saklamaktadır. Sistem, fakülte ve öğrencilere, odalarından dışarı bile çıkmadan, üniversite kütüphanesinde bulunan dökümanları edinme olanağı sağlamaktadır. Üniversite Internet'e bağlanarak bazı kolleksiyonlarının tüm dünyadaki kullanıcılara ulaşmasını olanaklı kılmaktadır. Internet e Erişim Yöntemleri Internet'e, modemi ve kişisel bilgisayarı olan birisi çok az bir ücret karşılığında bağlanabilir. Bir çok durumda istenilen servisin türüne göre BBS üzerinden dahi bir bağlantı temin edilebilir. Aynı şekilde, olanaklarını kullanan bir geçityolu sayesinde de Internet'e bağlanılabilir. Örneğin, MCI Mail ve AT&T's Easy Link kullanıcıları elektronik posta mesajlarını Internet üzerindeki herhangi bir adrese gönderebilirler. Fakat, bu dolaylı bağlantı yöntemleri, Internet'in gerçek zaman online uygulamalarını desteklemez. Kullanıcılar, Internet'e çeşitli yollarla bağlanabilirler. Bağlantı şeklini, kullanıcının Internet'e ne kadar sıklıkla bağlanacağı belirler. Internet'e arada sırada bağlanan kullanıcılar dial-up hat kullanabilirler, ancak bu tip bağlantı sıklıkla bağlananlar için verimli değildir. Bu kullanıcılar, Internet'e kiralık hatlar ya da paket anahtarlamalı ağlar yoluyla bağlanmalıdırlar. Bağlantıların nasıl yapılabileceğine ilişkin ayrıntılı teknik bilgi ilerideki bölümlerde verilecektir. Terminal Erişimi Terminal erişimi, kullanıcının istediğinde Internet'e dial-up tipi bağlantı yapmasını sağlar. ABD de herkese açık, NetCom (SanFrancisco), World (Brooklyn, MA) gibi kamu bilgisayarlarına, modem yoluyla dial-up terminal bağlantısı yapılabilir. Bütün Internet servisleri ve kaynakları, bu bilgisayarlar vasıtasıyla kullanıcı ve erişim kısıtlamaları dahilinde, kullanıcıya açıktır. Bazı servislere erişmek için ise özel şifreler gerekmektedir. Ağ Erişimi TCP/IP protokol setinin çalıştığı bir bilgisayar veya LAN sunumcuyla Internet'in tüm fonksiyonlarına ulaşabilecek bir bağlantı gerçekleştirilebilir. Internet'le bir ağ katmanı bağlantısı kurarak, bir bilgisayar veya sunumcu Internet üzerindeki diğer bilgisayar ve sunumcularla iletişim kurabilir. TCP/IP yazılımı, çoğu UNIX tabanlı bilgisayarlarda işletim sistemi ile birlikte gelmektedir. MS-DOS tabanlı diğer sistemler için ise bu yazılımı paylaşılabilir ve ücretsiz yazılım olarak elde etmek mümkündür. Bilgisayarlarında TCP/IP çalıştıran kullanıcılar TELNET, FTP, IRC Internet Relay Chat ve diğer IP uygulamalarını doğrudan kullanabilirler. Böylelikle Internet'le, bir terminal olarak dial-up bağlantı kurmak zorunda kalmazlar. Bu yöntem kullanıcılara tam bir IP bağlantısı sağladığı için, bir çok uygulamayı aynı anda çalıştırmak mümkündür. Örneğin, ayrı ayrı pencerelerde, iki FTP, iki TELNET ve bir IRC aynı anda çalıştırılabilir. Genel dial-up bağlantı hizmeti sunan bir servis sağlayıcı kuruluş aracılığı ile de IP bağlantısı kurmak mümkündür. Bilgisayar, TCP/IP'yi desteklemenin yanı sıra telefon hattı üzerinden haberleşmeyi sağlayacak geçerli bir protokolü de desteklemelidir. Çoğu 11

13 durumda, TCP/IP yazılımı dial-up bağlantı biçiminde ya Point-to-Point Protokolü (PPP)'nü ya da Serial Line IP Protokolü (SLIP)'nü kullanır. Herhangi bir kuruluş, Yerel Ağı'ndan kiralık hat bağlantısı yoluyla Internet'e tam zamanlı, tam fonksiyonlu bir erişim isterse, Internet servis sağlayıcı kuruluşa (Türkiye de TR-NET) başvurmalıdır. Internet Olanakları Genelde kullanılmakta olan Internet olanakları IP bağlantısı gerektirmektedir. Bu olanaklardan bazıları FTP, TELNET, GOPHER, WWW, IRC ve WAIS'dır. Dosya Transfer Protokolu (FTP) Dosya Transfer Protokolu (FTP) bir veri yığınının -ASCII, EBCDIC, ve binary- bir uç aygıttan diğerine iletimi için kullanılmaktadır. Bir dosyayı FTP kullanarak başka bir TCP/IP ağı üzerindeki kullanıcıya yollamak için o ağdaki bilgisayarda geçerli bir kullanıcı ismi ve şifresi gerekmektedir. Internet 'anonim FTP' ye (anonymous FTP) destek vermekle birlikte genelde bunu, dosyayı yollamak için değil sadece okumak için verir. Bu durum, ağ üzerindeki her kullanıcıya postanın yollanmasını sağlayan SMTP yoluyla aşılabilir. Fakat SMTP sadece metin iletebildiği için diğer tip dosyalar gönderilmeden önce metin dosyasına çevrilmelidir. Daha sonra da alıcı tarafından tekrar eski haline çevrilir. Diğer taraftan elektronik postada kullanılan OSI X.400 standardı, kullanıcıya metin, grafik, teleks, fax, video, ve hatta ses yollamasına izin verir. Elektronik döküman değişimini (EDI- Electronic Document Interchange ) de destekler. Ancak, bu uygulamalar diğer OSI uygulamaları gibi yeterli yaygınlığa ulaşmamıştır. OSI FTAM (dosya transfer, erişim ve yönetim) protokolü TCP/IP'nin FTP'sinden daha işlevseldir. Görüntü Virtual dosya saklama yeteneği sağlamasına ek olarak, FTAM kullanıcısı, tüm dosya yerine dosyanın bir kısmını da gönderebilir. TCP/IP ortamında da aynı düzeyde işlevsellik sağlamak için dosyaları parçalar halinde taşıyabilen Sun Microsystems'in Ağ Dosya Sistemi (NFS- Network File System ) FTP yerine kullanılabilir. Bu özelliğinden dolayı NFS'in popülaritesi artmış ve firmalar NFS'i pek çok TCP/IP türüyle entegre etmişlerdir. TELNET TELNET aslında ARPANET için geliştirilmiş basit bir terminal emülasyon aracıdır. TELNET, ağ-bağımsız bir virtual terminal aracılığıyla kullanıcı koduna sahip olunan uzak bir TCP/IP yetenekli bilgisayara bağlanabilmeyi sağlar. Kullanıcı, uzak TCP/IP bilgisayarındaki standart bağlanma işlemlerini izler ve o bilgisayara ait komutları kullanabilmek için uzak işletim sisteminin özelliklerini bilmek zorundadır. TELNET uzak terminallerin bir ana bilgisayara bağlanmasını, bağlanılan bilgisayarın işletim sistemine sanki yerel bir terminal bağlanıyormuş gibi göstererek sağlar. Çoğu zaman TELNET full-duplex mod'da çalışır, yani aynı anda yollama ve alma yeteneği sağlar. TELNET protokolünün kullanıcı ve sunumcu işlemleri kendi aralarında mantıksal bir sıra izlerler. Kullanıcı TELNET programı, kullanıcı ile sunumcu arasında bir passthrough gibi çalışarak veri iletimini sağlar. Makinanın rolüne ve gücüne göre, TELNET'in hem kullanıcı hem de sunumcu olarak kullanılması sağlanabilir. Tekgörevliliğinden dolayı DOS işletim sistemini kullanan mikrobilgisayarlar genellikle 12

14 TELNET'in kullanıcı tarafını kullanırlar. Diğer yandan, UNIX ve OS/2 işletim sistemini kullanan bilgisayarlar TELNET'i iki yönlü olarak kullanabilirler. Çünkü bunlar çokgörevli işletim sistemleridir. Internet Relay Chat (IRC) Internet Relay Chat (IRC) iletişim tahtası sistemlerinin gerçek zaman uygulamasıdır. Her çevrim içi kullanıcının girdisini konuya ilgisi olan ve konu başlığına ya da listesine üye olan diğer kullanıcılara yayınlayan bir konferans sistemidir. Liste güncel politik olaylar, profesyonel uğraşlar ya da haber paylaşımı gibi konularda odaklanabilir. Geniş Bölge Bilgi Server'ı (WAIS) WAIS Wide Area Information Server, belli başlı konular için ayrılmış 80'den fazla sunumcu'dan metin, görüntü, ses ve düzenlenmiş veri olarak kodlanmış bilginin bulunması, saklanması ve alınması için kullanılan istemci/sunucu sistemidir. Kullanıcı arama işlemi için gerekli olan anahtar sözcükleri girer ve aramanın hangi kaynaklarda yapılacağını belirtir. WAIS platform gözetmeden doğal dildeki soruları kullanarak ilgili dökümanları arar. Arama başarılı olupta kullanıcının istediği bilgi getirildiği zaman, arama otomatik olarak yeni bilgiler elde etmek üzere yeniden başlatılabilir. Thinking Machines CORP. tarafından geliştirilen WAIS bir tek arayüzle kullanıcıların çeşitli tipteki veritabanlarına ulaşmasını sağlar ve Amerikan Kongre Kütüphanesi'nce kullanılan Z39.50 standart protokolünü kullanır. Yönetim Internet teknik açıdan olduğu gibi yönetim yapısı açısından da merkezi değildir. Her otonom sistemin yönetim otoritesi, genellikle, kendini finanse etmekle ve kendi kural ve yöntemlerini belirlemekle yükümlüdür. Merkezi olmayan yönetimin iki önemli avantajı vardır. Birincisi, Internet'in işlerliği bir tek kuruluşun bütçesine bağımlı değildir; büyüme ve güncel tutma giderleri bir çok kuruluşa dağılmıştır. İkincisi, Internet'e bağlanmak isteyen kuruluş varolan ağ yapısında köklü değişiklikler yapmak veya Internet'le olan ilişkilerindeki yönetsel kontrollerinin herhangi birinden vazgeçmek zorunda değildir. Buna rağmen, bazı yönetim fonksiyonları merkezidir. Örneğin, IP adreslerinin ve Internet üzerinde kullanılan protokollerin standardizasyonunun belirlenmesi, Internet'in, tüm kullanıcıların çıkarları doğrultusunda işlemesini sağlar. Bunu sağlayan iki önemli yönetim organizasyonu Government Systems Inc. (GSI) ve Internet Activities Board (IAB) dir. GSI, IP adreslerini ve adreslemeyle ilgili servisleri sunarken, IAB Internet protokollerinin standardizasyonunu koordine etmektedir. IAB, kendi işyerlerinden sağladıkları kaynakları Internet'e yardım da kullanan 12 gönüllü iletişim uzmanından oluşan gayriresmi bir gruptur. Diğer yandan, 1991 sonlarında 'Internet Society' Internet' e resmi bir yapı sağlamak üzere kurulmuştur. IAB, iki görev kuvvetinin etkinliklerini yönetir: Internet Engineering Task Force (IETF) ve Internet Research Task Force (IRTF). IETF acil problemlerle uğraşırken IRTF ileride gerekebilecek Internet protokollerini ve teknolojisini geliştirmeye çalışır. IETF Internet'in işletimini denetler ve Internet'in işletimi, protokolü ve mimarisiyle ilgili problemlerde öncelik belirler ve uygulatır. IETF problem alanlarına ve çözümlerine yönelik iş grupları oluşturur. Önerilen bir Internet standardı Öneri Standart Proposed Standard olarak başlar. IETF'nin onayıyla Taslak Standarda Draft Standard yükselir 13

15 ve numaralandırılır. Daha sonra Internet'te Görüş İsteği RFC-Request for Comment başlığıyla ilan edilir. RFC herhangi bir kişiden de gelebilir. Sadece IETF değil, Internet ile ilgilenen tüm kullanıcıların standart oluşturma işlemine katılımı için şans tanınır. Internet kullanıcıları topluluğunun görüşlerini bildirmesi için gerekli bir süreden sonra ve IETF onayıyla taslak standart 'Internet Engineering Steering Group a(iesg) sunulur sonlarında, Internet Society, IESG'ye Internet standartlarının onaylanmasında gözeteceği ölçüleri belirlemiştir. Daha önceden IESG, IAB'ye son onayı için standartlar önerirdi. Internet Society tarafından belirlenen bir diğer ölçü de IAB ve IESG üyelerinin iki yıllık dönem için seçilmeleridir. Daha önceleri IAB ve IESG üyeleri, kendilerini sürekli pozisyonlar için atıyorlardı. Kullanıcı Gereksinimlerinin Belirlenmesi Internet servisi sağlayan kurumlarla bağlantıya geçmeden önce, kullanıcılar kurumsal gereksinimlerini belirleyerek, giderlerini karşılayabilecekleri doğru düzey ve tipteki Internet erişimine karar vermelidirler. Göz önüne ilk alınması gereken konu, Internet kullanımının amacıdır. Bu, ticari, araştırma, eğitim amaçlı olabileceği gibi sadece elektronik posta hizmetinden yararlanmak için de olabilir. Kullanım amacına ek olarak kullanım sıklığı da belirlenmelidir. Eğer kullanıcılar Internet'e çok sık bağlanmayı düşünmüyorlarsa, klasik çevirmeli telefon hatları dialup kullanmak en ekonomik yol olabilir. Eğer Internet kullanımının çok yoğun olacağı hesaplanmışsa kiralık hat ya da paket anahtarlamalı ağ (X.25) kullanarak ağa bağlanmak düşünülmelidir. Kiralık hat kullanmaya karar verilmişse, bir sonraki karar verilmesi gereken konu hattın kapasitesinin ne olacağıdır. Hat kapasitesini bir kaç etken etkiler. Bunlar, herhangi bir zamanda Internet'e kaç kişinin ulaşacağı, hat üzerinde gitmesi gereken trafiğin yoğunluğu ve bu hatta taşınması düşünülen dosyaların büyüklüğü gibi unsurlardır. Bunlara göre belirlenecek uygun bir hat kapasitesi gecikmeleri önleyecek ve Internet'e hızlı bir erişim sağlayacaktır. Bağlantı şekli ve hat kapasitesinin belirlenmesiyle birlikte düşünülecek diğer bir nokta da, bilgisayarların Internet'e bağlanmasında gerekecek arabirimlerdir. Bu durumda da kullanım yoğunluğuna göre çeşitli alternatifler değerlendirilmelidir. Trafik yoğunluğu masrafları karşılamadığı sürece bütün ana ve kişisel (PC) bilgisayarları bu arabirimlerle donatmak, oldukça pahalı olabilir. Çoğu durumda gerekli arabirimleri takarak, (eğer varsa) bir LAN sunumcuyu Internet'e geçityolu yapmak en ekonomik çözüm olmaktadır. Birbirinden uzak ve çeşitli bölgelere yayılmış olan kurumlarda hesaplar her bölge için ayrı ayrı yapılmalıdır. Yoğun trafik hacmi olan bölgelerde Internet'e kiralık bir hatla bağlanılabilir. Zaman zaman Internet kullanımı için dial-up erişimi de kullanılabilir. Internet servislerinin ve kullanıcılarının gereksinimleri de göz önüne alınmalıdır. Bazı etkileşimli uygulamalar bütün TCP/IP protokol kümesini gerektirdiği halde, elektronik posta gibi uygulamalar için buna gerek yoktur. Eğer tüm TCP/IP protokol kümesi gerekiyorsa, kullanıcılar özellikle çoklu oturumların multi-session desteklenmesi için UNIX tabanlı olmayan bilgisayarlarını uygun yazılımlarla donatmak zorunda kalabilirler. UNIX sistemlerinin çoğunda ise TCP/IP yazılımı işletim sistemiyle birlikte bulunmaktadır. Kullanıcılar, Internet'e tam gün bağlantı için hangi yönlendirici ve köprülerin gerektiğini de belirlemelidirler. Köprü ve yönlendirici satan firmaların çoğu 14

16 TCP/IP yi desteklese de kullanıcılar, kullanım yükü çoğaldığında bununla başa çıkıp çıkamayacaklarını ve Internet'e yeni bağlantılar gerektiğinde boş portları olup olmayacağını belirlemek zorundadırlar. Bu olmadığında, ilave bağlantı aletlerinin (ya da yenileme) giderlerini iletişim bütçelerine eklemek zorundadırlar. Son olarak kurum içindeki iletişim elemanlarının uzmanlık düzeyine göre dışarıdan almaları gerekecek servisler de önem kazanabilir. Pek çok kitap ve referanslar yeni kullanıcılara gerekecek ipuçları ve öneriler vermektedir. Güncel Internet Konuları IAB pek çok konuyu gündeme getirmektedir. Bunlardan ağırlıkta olan ikisi güvenlik ve Internet adreslerinin yetersizliğidir. Güvenlik Internet'teki güvenliğin olmaması SNMP standartları sürecinin çabuk ve basit felsefesinin bir sonucudur. 1988'de ilk orijinal SNMP tanımlamaları geliştirildiğinde standartlar topluluğunda bunun nasıl güvenli yapılabileceği konusunda bir uzlaşma sağlanamadı ve SNMP, güvenlik özellikleri olmaksızın kullanıma sunuldu. IAB'ce göz önüne alınmakta olan tanımlamalar aşağıdaki güvenlik özelliklerini sağlamaktadır: * SNMP ve kullanıcının birbirine gönderdiği mesajlar için veri şifrelendirmesi : Bu bir SNMP istasyonunun hangi yönetim işlevlerine erişeceğini belirleyen veya istasyon içerisindeki yetki düzeyini tanımlayan anahtarların gönderilmesinde büyük fayda sağlar. * Köken doğrulama origin authentication : Yetkili olmayan kullanıcıların bir SNMP iş istasyonunun erişim kodunu alarak yetkili bir kullanıcıymış gibi yanıltmalarını engeller. * Replay koruması Replay protection : Kullanıcıların SNMP iletisini geciktirmelerini engeller. Örneğin, bir komut bir iş istasyonunu çevrim dışı (off-line) bırakarak bir SNMP iletisinin gecikmesine yol açabilir. * Mesaj bütünlüğü Message Integrity : Yetkisiz kullanıcıların SNMP mesajlarının içeriğini değiştirmesini engeller. Adres Yayılımı Varolan IP yönlendirme ve adresleme şeması sadece 2 milyon ağ adresini destekleyebilmektedir ve bunun da kısa süre içinde yetersiz kalması beklenmektedir. Bu, Internet protokolünün daha fazla adresi desteklemesi için geliştirilmesini ya da tümüyle yeni bir adresleme tekniğinin kullanılmasını gerektirmektedir ortalarında IAB, Internet'in yönlendirilmesi için kullanılan Internet protokolünü OSI' nin Bağlantısız Ağ Protokolüyle CLNP-Connectionless Network Protocol, mümkün olan en iyi çözüm diyerek değiştirmek istedi. IAB' nin CLNP' nin oturtulması için olan kararı Internet topluluğunun önemli gruplarınca diğer çözüm önerilerini engelleyen bir duvar olarak algılandı. Bu direnişin artmasıyla IAB diğer alternatif önerilerin ileride tartışılabilmesi için CLNP'yi geri çekti. Alternatifler '"P" Internet Protokolü (PIP) ve 'Yeni Internet Yönlendirme ve Adres Mimarisi'nden (NIMROD- New Internet Routing and Address Architecture ) oluşmaktadır. Dikkat çeken eski düşüncelerden bazıları ise IP adres Encapsulation'ını ve Adres Çevrimi'dir. CLNP'nin istediği IP protokolü gibi bir temeli değiştirmenin ağlar üzerinde belirgin bir etkisi 15

17 olacak ve yeni adreslerle uğraşmak için, yönlendirme bilgisini kullanan alet ve uygulamaların güncelleştirilmesi gerekecektir. Geçiş planı yeni sistemlere uygulanırken güncelleştirilmemiş eski sistemler için de bir yol içermesi gerekir. Geçiş, kullanıcılar için zaman ve para maliyeti çıkartacaktır ve bunun firmalar üzerinde de büyük etkisi olacaktır. Yönetmelik Internet akademisyenler tarafından kullanılan global bir araştırma ağından, işletim, yönetim, ücretlendirme ve güvenlik konularında kullanıcılarının düşük tolerans gösterdiği global bir ticari servise dönüşmektedir. Internet'e ücret ödeyen kuruluşlar ihtiyaçlarıyla ilgilenilmesi ve karşılanmasının verimli bir şekilde ve zamanında yapılmasını beklemektedirler. FCC'nin izlemesi mümkün olmadığı halde, Amerikan devleti tarafından Internet'e müdahale edilerek sınırları içinde akan verinin düzenlenmesine ve ücret toplanmasına yönelik bir girişim olmuştur. Internet'te ticari kurumların sayısı arttıkça bu tip girişimlerin tekrarlanacağı düşünülmektedir. Yanıtlanması gereken ilk soru Internet'in sahibinin kim olduğudur. Ticarileşmeyle birlikte, Internet, kamu ve özel kuruluşların oluşturduğu karma bir kimliğe bürünmektedir. Internet'in büyük bölümü devletçe finanse edilse de Internet servislerinin geliştirilmesi ve ağın yayılması için finansman sağlayan kamu ve özel kuruluşlarının da olmasıyla, Internet için uygun bir başlık bulmak oldukça zorlaşmaktadır. Internet'in devlet tarafından finanse edilmesi birtakım sorulara maruz kalmaktadır. Örnek olarak, ABD de NASA ve Enerji Bakanlığı gibi kuruluşlar tarafından belirlenen bölge ağlarında istenilen yeniliklerin yapılması isteğini verebiliriz. Diğer birtakım kişiler ise devlet kaynaklarının amacına ulaşmış bölge ağlarından çok iyi yönetilmeyen bölge ağlarına kaydırılması gerektiğini tartışmaktadırlar. Internet'in ticari yönü arttıkça her miktardaki finansman tartışma konusu olmaktadır. Internet in Toplumsal Yönü Bu konudaki tartışmalar Internet in yaygın olarak kullanıldığı batı ülkelerinde uzun bir süredir yapılmaktadır. Özellikle ülke yasaları ve toplumlarca genel kabul görmüş (özellikle ahlaki) konulara aykırı bazı bilgilerin Internet üzerinde bulunması ve tüm kullanıcıların bu bilgiye ulaşabilir olması ciddi tartışmalara yol açmaktadır. Internet, ortaya çıkışından bugüne kadar hemen hemen yazılı hiçbir kurala bağlı olmaksızın büyüyen ve diğer bir tabir ile anarşist yapıya sahip bir olgudur. Ayrıca ülkeler arasındaki varolan fiziksel sınırları ortadan kaldırması ve değişik kültürlerdeki milyonlarca insanı ortak bir ortam üzerinde bir araya getirmesi bugüne kadar hiç düşünülmemiş bir dizi sorunu da beraberinde kaçınılmaz olarak getirmektedir. Bu yapısından dolayı kullanım yaygınlaştıkça Internet in değişik sosyolojik ve psikolojik etkileri baskın olarak ortaya çıkmaktadır. Toplumsal ve kişisel etkiler ile ilgili somut örnekler vermek gerekirse: Politik: Bir ülke için suç unsuru olan bir konu diğer ülke için özgürlüklerin doğal bir parçası olarak kabul edilmektedir. Dolayısı ile bazı devletler bilginin filtrelenmesi ya da ulaşımın kısıtlanması gibi önlemler alma yoluna gitmektedirler. 16

18 Ticari: Elektronik iletim ortamı olması sebebi ile Internet te ülkeler arasında fiziksel sınırlar ve doğal olarak gümrükler bulunmamaktadır. Bu yolla yapılan ticarette gümrük ya da vergi gibi konuların denetlenmesi neredeyse imkansızdır. Dışa bağımlılık: Ülkelerin bilgi tabanlı ekonomiye geçişi ile fakir ve zengin ülke ayrımının kalmayacağı da iddia edilmekte ama bilgi-zengini ( Information-rich ) ve bilgi-fakiri ( Information-poor ) ülkeler sorununun nasıl çözüleceği sorusu da cevaplanamamaktadır. Günümüzde gelişmekte olan ülkelerin gelişkin ülkelere bağımlılığını yaratan unsurların bu yeni endüstri devriminde ortadan kalkacağını beklemek hayal gibi gözükmektedir. Zira bu yeni çağ beraberinde yeni bağımlılıkları da kaçınılmaz olarak getirecektir. Bu potansiyel bağımlılık tehlikesine karşı daha ciddi ve uzun vadeli planlarla önlem almak ve hazırlıklı olmak gerekmektedir. Ahlaki: Küçükler için zararlı olarak tanımlanan bazı yayınların doğal olarak Internet üzerinden de ulaşılabilir olması bazı ülkelerde bu tür yerlere ulaşımın sansürlenmesi taleplerini getirmektedir. Kültürel: Internet üzerindeki baskın iletişim dilinin İngilizce olması sebebi ile bilgilerin büyük bir yüzdesi bu dilde elektronik ortama aktarılmakta ve İngilizce konuşmayan ülkelerde yaygın olarak bir dil kirlenmesi oluşmaktadır (İngilizce den çok sayıda kelimenin yerel dile geçmesi ve yerleşmesi). Ayrıca Internet in gelişmiş batı ülkelerinde ortaya çıkması ve yaygınlaşması nedeni ile Internet üzerinde yine bu toplumlara uygun gelen kurallar kabul görmekte ve diğer ülkelerin kullanıcılarının da benzer şekilde düşünmeleri ve davranmaları beklenmektedir. Internet te fiziksel sınırların ve Internet i yöneten bir kurumun bulunmaması gibi sebeplerle sözü edilen sorunların çözümü ya da bir düzenlemeye gidilmesi hemen hemen imkansız gibi gözükmektedir. Zaten bu türden bir düzenleme çalışmasının Internet in gelişimini engelleyeceği ve bazı kısıtlamalar getireceği için büyük tepkilere yol açacağı kesindir. Internet yapısı gereği bugün içinde yaşadığımız nispeten kapalı ya da dar bir alana sıkışmış toplum yapısından çok farklıdır. Internet içinde klasik toplum kuralları ile düşünmek ve yaşamak kaçınılmaz olarak sorunlar yaratacaktır. Belki de doğru olan bu yeni toplum anlayışına uyum sağlamak veya Internet in farklı bir ortam olduğunu bilerek, o ortamın kurallarından ve potansiyel olumsuzluklarından haberdar olarak yerimizi almak olmalıdır. Ticari Yaşam ve Internet Internet üzerinde ticaret yapmak bugün özellikle ileri batı ülkelerinde günlük hayata hızla girmeye başlamıştır. Özellikle grafik tabanlı arayüzler (Netscape, Mosaic vb.) sayesinde kullanıcılar istedikleri malları Internet e bağlı bilgisayarlarının ekranlarında görerek seçmekte, mağazaya gitmeden evine kadar teslim edilmesini sağlamaktadırlar. Bunun yanında özellikle farklı ülkelerdeki bazı firmaların birbirleri ile ticari bağlantılarını Internet yolu ile sağladıkları bilinmektedir. Bazı elektronik mektup listeleri Listserv ve bülten tahtaları Bulletin Boards veya Usenet News yolu ile firmalar satmak ya da almak istedikleri ürünleri bildirmekte, aynı liste ya da bülten tahtasını takip eden firmalar kendileri ile iletişime geçmektedirler. Özellikle bazı Orta Asya devletlerinde klasik posta hizmetlerinin çok iyi olmaması sebebi ile elektronik posta şirketlerce oldukça yaygın olarak kullanılmaktadır. 17

19 Internet e bağlı ticari kuruluş sayısı arttıkça Internet kullanılarak yapılan ticaret de artmaktadır. Zaten son 2 yıldır Internet e en büyük talep özel firmalardan gelmektedir. Internet e bağlı bilgisayar ağlarının %50 sinden fazlasını ticari şirket ağları oluşturmaktadır. Internet üzerinde bulunan Open Market s Commercial Sites Index adresinde ( ) yaklaşık ticari firmanın adresi ve WWW sayfalarına bağlantı bulunmaktadır (Çizim 1.3). Çizim 1.3 Internet in iş dünyasına sağladığı kolaylıklar kısaca şöyle sıralanabilir: a- En temel Internet servisi olan elektronik mektup adresleri bugün Business kartları üzerindeki yerini hızla almaktadır. Geçtiğimiz yıllarda nasıl telex adresleri yerini fax adresine bıraktı ise aynı durum kısa bir süre sonra fax için gerçekleşecektir. Hızlı ve güvenilir bir haberleşme yolu olan elektronik mektup özellikle farklı ülkeler arasında çalışan firmaların telefon masraflarını oldukça düşürmektedir. b- Internet üzerinden reklam sektörü hızla gelişmektedir. Bu yolla sadece ulusal değil uluslararası boyutta tanıtım mümkün olmaktadır. Ayrıca bu tür bir tanıtım bir gazeteye veya televizyona verilen reklama göre çok da ucuza mal olmaktadır. Örneğin ABD de yapılan bir araştırma sonucu 1 Milyon tirajlı bir gazeteye verilen tam sayfa bir ilan USD/gün maliyete sahiptir. Ancak benzer etkiye sahip Internet üzerindeki bir ilanın maliyeti günlük 2.5 USD olmaktadır. c- Firmaların bulmakta zorluk çektikleri bazı bilgiler Internet te herkese açık olarak bulunmaktadır. Örneğin ABD ticaret bakanlığı başka ülkelerle ticaret yapacak firmaları için dikkat edilmesi gereken hususlar, ülkelerin politik ve ekonomik durumları gibi çok sayıda değişik bilgiyi ücretsiz sunmaktadır. Ülkemizde de bazı devlet kurumları 18

20 Internet üzerinde yerlerini almakta ve halka açık bilgilerini bu yolla kolayca herkese sunabilmektedirler. d- Yukarıda belirtildiği gibi bülten tahtaları ile birkaç saat içinde binlerce firmanın bilgilerine ulaşmak mümkündür. e- Internet rehberi yellow pages servisi yolu ile kategorilerine göre firmaları aramak, onlar hakkında bilgi almak ya da bu rehbere kendi bilgilerinizi eklemek mümkündür. f- Internet üzerinden firmanızın sattığı malları pazarlamak çok normal hale gelmiştir. Bir diğer ilginç örnek de bazı bankaların servise verdiği yeni bir hizmettir. Müşteriler Internet yolu ile bankada hesap açabilmektedirler. Internet gelecekte sadece iş dünyasını değil tüm hayatımızı tamamen değiştirecektir. Bugün vatandaş-citizen olarak bildiğimiz kavram ağdaş-netizen olarak değişecektir. Ticari hayat büyük oranda Internet in üzerine taşınacaktır. Bunun sonucunda bazı yeni sorunlarda doğal olarak ortaya çıkacaktır. Örneğin sınırların ve gümrük kapılarının olmadığı bu dünyada nasıl bir vergilendirme yapılacağı hala soru işaretidir. Diğer taraftan bugüne kadar sınırlarının içinde başka ülke vatandaşlarının çalışmasına zorluk çıkaran ülkelerin Internet üzerinden sağlanan iş gücüne karşı ne yapacakları, bu personelin hangi ülkenin kanunlarına göre vergilendirileceği ya da sosyal güvenlik vb. sorunlarının nasıl çözüleceği bilinmemektedir. Fiziksel olarak sınır aşması gerekmeyen ürünlerin (Örneğin yazılım veya elektronik yayın) ticaretinde yine aynı şekilde pek çok sorun bulunmaktadır. Bir diğer yenilik ise Elektronik para servisidir. Elektronik para bugün bildiğimiz kredi kartının Internet üzerine uyarlanmaya çalışılan halidir. Nasıl bugün kredi kartı hesabımız varsa bir süre sonra elektronik para hesabımız da bulunabilecektir. Bu yolla Internet üzerinden yapılan alışveriş sonucu gerekli meblağ elektronik para hesabımızdan otomatik olarak düşülecektir. Bir süreden beri VISA ve MasterCard gibi firmalar yoğun olarak bu konuda çalışmakta ve Internet kullanımı için gerekli yazılımları üreten firmalar ile ortaklaşa çözümler üretmeye çalışmaktadırlar. Diğer Konular Internet, sadece on yıl içerisinde gevşek yapıdaki bir akademik ortamdan, 110 ülkeyi kapsayan dünyanın en büyük iletişim ağı durumuna gelmiştir. Ağ yönlendirme tabloları yöneticilerin geliştirebileceğinden çok daha hızlı büyümektedir. Bu kadar büyük bir topluluğu yönetmek de güçleşmektedir. Ticari amaçlarla kullanımı arttığı için eski kullanım için hazırlanmış kurallar, ticari gerçekler de gözönüne alınarak yeniden düzenlenmektedir. Türkiye de Internet in Tarihçesi Ülkemizde genel amaçlı kullanım sağlayan geniş alan bilgisayar ağları ilk olarak 1980'li yılların ortalarında üniversitelerin önderliğinde Europian Academic and Research Network (EARN)'ün ülkemizdeki uzantısı olarak örgütlenen Türkiye Üniversiteler ve Araştırma Kurumları Ağı (TÜVAKA) ile kurulmuş ve geliştirilmiştir. Kurulduğu günlerdeki gereksinimler sonucu sadece üniversiteler ve araştırma kurumları tarafından kullanılan ve finanse edilen ağ, 1990'lı yılların başlarında çeşitli nedenlerle yetersiz kalmaya başlamıştır. Bu dönemde, Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) ve Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) ortak çabaları ile bazı yeni ağ teknolojilerinin kullanımı öngörülmüştür. 19