HAYVAN BULUNDURANIN SORUMLULUĞU

Transkript

1 HAYVAN BULUNDURANIN SORUMLULUĞU Stj. Av. Belce BARIġ ERYĠĞĠT HUKUK BÜROSU / ANKARA belcebaris@eryigithukuk.com

2 Türk Hukuku nda, kural olarak kusur prensibi benimsenmektedir. Bu prensibe göre, haksız fiili yapan kimse kusurlu değil ise, doğan zarardan da sorumlu değildir. 1 Bunun yanı sıra, istisnai olarak, Türk Borçlar Kanunu nda (TBK) kusursuz sorumluluk halleri de düzenlenmektedir (TBK m ). TBK da kusursuz sorumluluk halleri, kusursuz sorumluluk başlığı altında; hakkaniyet sorumluluğu, özen sorumluluğu ve tehlike sorumluluğu olarak üçe ayrılarak ele alınmaktadır. Hayvan bulunduranın sorumluluğu ise, adam çalıştıranın ve yapı malikinin sorumluluğu ile birlikte, özen sorumluluğu kapsamında yer almaktadır. Özen sorumluluğu hükümlerinde; kişinin bakım ve gözetimindekilerin fiillerinden dolayı sorumluluğu ile sahip olduğu ya da yaptığı yapının veya taşınmazın, başkalarına vermiş olduğu zararlardan doğan sorumluluğu incelenmektedir. GENEL OLARAK Hayvan bulunduranın sorumluluğu, TBK 67 ve 68. maddelerinde düzenlenmektedir. İşbu kanunun 67. maddesinin ilk fıkrasında, bir hayvanın verdiği zarardan, o hayvanın bakım ve yönetimini sürekli ya da geçici olarak üstlenen kişinin sorumlu olduğu belirtilmiştir; MADDE 67- (1) Bir hayvanın bakımını ve yönetimini sürekli veya geçici olarak üstlenen kişi, hayvanın verdiği zararı gidermekle yükümlüdür. 2 Bu sorumluluk, objektif özen görevinin yerine getirilmesine dayanan bir kusursuz sorumluluk halidir. 3 Kişinin bu zararın doğmasında kusuru olmasa dahi doğan zarardan sorumluluğu vardır. Yine aynı kanun maddesinde, hayvanı bulunduran kişinin, hayvanın bakım ve yönetimini sürekli veya geçici olarak üstlenen kişiler olduğu belirtilmiştir. Dolayısı ile hayvanı bulunduran ve hayvanın verdiği zarardan sorumlu olan kişinin, hayvanın sahibi, yani maliki olabileceği gibi, hayvan üzerinde intifa hakkı sahibi ya da kiracısı da olabileceği sonucuna varılmaktadır. Bunun yanı sıra, tüzel kişiler de hayvan bulunduran şahıs sıfatı ile sorumlu tutulabilmektedirler; Yargıtay 3. Hukuk Dairesi, E. 2015/274, K. 2015/18147 ve tarihli kararında; KARAR : Davacılar vekili dava dilekçesinde; davalılardan S. Petrol Ürünleri Tic. Ltd. Şti.'ye ait rottweiler cinsi köpeğin tarihinde davacıların müşterek çocuğu Melike'yi kafasından ısırdığını ve çocuğun ciddi şekilde yaralandığını, her ne kadar davalılardan G.. Ş.., olayla ilgili olarak yürütülen cezai soruşturma ve kovuşturmadaki beyanlarında bu köpeğin kendisine ait olduğunu belirtmiş ise de, bu şahsın yalnızca benzinlik çalışanı olduğunu ve böylesine pahalı cins bir köpeğin bu kişiye ait olamayacağını, 1 Reisoğlu Safa. Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler, s (Türk Borçlar Kanunu [TBK], 2011: madde 67/1) 3 Reisoğlu Safa. Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler, s.189.

3 köpeğin sahibinin gerçekte davalı şirket olduğunu ve şirketin öncelikle BK'nın 56.maddesinde düzenlenen hükümler gereği hayvan tutucusu olarak sorumlu olduğunu, kaldı ki, bir an için köpeğin fiili hakimiyetinin davalı Gökhan'da olduğu kabul edilse dahi, bu defa da davalı şirketin BK'nın 55. (TBK 67) maddesinde göre istihdam edeninin sorumluluğuna dair düzenlemeler gereğince sorumlu olduğunu belirterek, meydana gelen zarar nedeniyle TL maddi tazminat ve TL manevi tazminatın olay tarihinden itibaren işleyecek yasal faizi ile birlikte davalılardan müştereken ve müteselsilen tahsilini talep ve dava etmiştir. Davalı S. Petrol Ürünleri Tic.Ltd.Şti. vekili cevap dilekçesinde; küçük Melike'yi ısırdığı iddia edilen köpeğin müvekkiline ait olmadığını, hayvanın sadece olay anı itibari ile müvekkiline ait petrol istasyonunda bulunmasının müvekkilinin hayvan tutucusu sıfatı ile sorumluluğunu gerektirmeyeceğini, ayrıca diğer davalı Gökhan'ın da müvekkili şirketin çalışanı olmadığını ve meydana gelen olayın davacıların çocuklarına karşı bakım ve gözetim yükümlülüklerini ihlal etmesi sonucu yaşandığını belirterek, davanın reddini talep etmiştir. Dava, hayvan sahibi ve idare edenin sorumluluğuna dayalı maddi ve manevi tazminat istemine ilişkindir. BK.nun 56. (TBK 67) maddesinde öngörülen hayvan idare edenin (tutucusunun) sorumluluğu, özel bir sorumluluktur. Anılan madde hükmüne göre, hayvanın bakımını ve yönetimini üzerine alan kişi, hayvanı idare eden (TBK 67'de hayvan bulunduran) sıfatıyla bu hayvanın sebebiyet vermiş olduğu zararları ödeme yükümlülüğü altındadır. Hayvan tutucusunun sorumluluktan kurtulabilmesi hayvanı, hal ve şartlara göre, gerekli bulunan özenle gözetmiş olduğunu ya da bu özen gösterilmiş olsaydı bile, zararın önlenemeyeceğini ispat etmesine bağlıdır. Kanunun öngördüğü bu özen borcu, zararın gerçekleşmesini önlemeye elverişli ve hayvan güdenin almak zorunda olduğu tedbirlerin tümünü kapsar. Durum ve koşullara göre, gereken özenle gözetim gösterilmez, ya da gösterilmiş olsa idi zararın önlenemeyeceği kanıtlanmaz ise, hayvan tutucusu sorumlu olur. Özenle gözetim, hayvanın cinsine, özellikle huyuna göre takdir edilir. Somut olaya bakıldığında; davacıların kızı Melike'nin köpek ısırması sonucu yaralandığı sabit olup, davacı taraf bu köpeğin davalı şirkete ait olduğunu iddia etmekte, davalı şirket ise köpeğin sahibi ve bakıcısı olmadığını savunmaktadır. Dosyada mevcut, İstanbul Anadolu 10. Sulh Ceza Mahkemesi'nin 2007/1241 Esas, 2013/235-Karar sayılı dosyasında davalı G.. Ş..'ın taksirle yaralama suçundan mahkumiyetine karar verildiği ve bu kararın 06/06/2013 tarihinde kesinleştiği anlaşılmaktadır. Davalı Gökhan, ceza soruşturması kapsamında olayın hemen ardından verdiği ifadesinde küçük Melike'yi ısıran köpeğin kendisine ait olduğunu, bu köpeği ile birlikte diğer üç köpeğini davalı şirkete ait Selimiye Petrol isimli benzin istasyonunda bulunan kafeste beslediğini, köpeklerin kafes içinde bağlı şekilde durduğunu, olay günü kendisinin

4 istasyonda bulunduğu sırada bağlı olan köpeğinin kaçarak yolun karşısına geçtiğini ve parkta oynayan küçük kızı ısırdığını belirtmiştir. Bununla birlikte davalı Gökhan, kovuşturma aşamasındaki ilk beyanında dava konusu köpeğini olay günü yine kendisi gibi taksicilik yapan arkadaşı Hasan Ay'a teslim ettiğini, arkadaşı Hasan'ın anlattığına göre köpeği gezdirdiği esnada köpeğin Hasan'ın elinden kaçarak parkta oynayan Melike'yi ısırdığını, kendisinin bu olayı görmediğini, arkadaşı Hasan'dan duyduğunu ifade etmiş, yine kovuşturmadaki ikinci beyanında ise zaman zaman davalı şirkete ait benzin istasyonuna köpeğini bıraktığını, olay günü de köpeğinin karşı taraftaki parkta oynayan küçük kızı ısırdığını, kendisinin olaya hemen müdahale ettiğini ve köpeğini sakinleştirdiğini belirtmiştir. Davalı Gökhan'ın beyanları ilk aşamadan itibaren kendi içerisinde çelişkiler içermektedir. Yine dosya kapsamında dinlenen tanık İ.. V.., davalı şirkete ait benzin istasyonunun her gün gidip geldiği yolun üzerinde olduğunu, bu köpeği bu benzinlikte sürekli gördüğünü, benzinlikteki marketin yan tarafında kafesi olduğunu, zaman zaman da başıboş dolaştığını beyan etmiştir. Davalı Gökhan hakkında yapılan sosyal ekonomik durum araştırma tutanağına göre ise, davalı Gökhan'ın Petrol Ür. Tic. Ltd. Şti.'den 2007 yılının Ağustos ayında ayrıldığı belirtilmiştir. Bu itibarla yukarıda mevcut deliller kapsamında küçük Melike'yi ısıran köpeğe davalı Selimiye Petrol Ür. Tic. Ltd. Şti.'ne ait petrol istasyonunda bulunan ayrı bir kafeste bakılıp beslendiği, davalı Gökhan'ın bu köpeğin gözetimi ile zaman zaman ilgilendiği, davalı Gökhan'ın ceza soruşturmasının ilk aşamadaki samimi beyanına göre bu köpeğin olay günü yine benzin istasyonundaki kafeste bağlı bulunduğu sırada bir anda fırlayarak davacıların kızı küçük Melike'yi ısırdığı, bu köpeğin benzin istasyonundaki kafeste yaşadığı ve zaman zaman da bu istasyonda başıboş şekilde dolaştığı anlaşılması karşısında davalı şirketin hayvan tutucusu sıfatına sahip olduğu ve bu yönüyle sorumlu tutulması gerektiği açıktır. Yukarıda açıklandığı şekilde olayın gelişim biçimi ve hayvan idare edenin (hayvan tutucusunun) sorumluluğunu düzenleyen ilkeler birlikte değerlendirildiğinde, davalı şirketin belirlenecek zarardan sorumlu tutulması gerekirken, bu yön gözetilmeksizin yazılı gerekçe ile davalı şirket açısından davanın husumetten reddine karar verilmiş olması doğru görülmemiş, bu husus bozmayı gerektirmiştir. SONUÇ : Yukarıda açıklanan esaslar göz önünde tutulmaksızın yazılı şekilde hüküm tesisi isabetsiz, temyiz itirazları bu nedenlerle yerinde olduğundan kabulü ile hükmün HUMK.nun 428.maddesi gereğince BOZULMASINA ve peşin alınan temyiz harcının istek halinde temyiz edene iadesine, tarihinde oybirliğiyle karar verildi. 4 Öncelikle işbu Yargıtay kararında, bahsi geçmekte olan Eski Borçlar Kanununun 56. ve 57. maddelerinde yer alan hayvan tutucusunun sorumluluğu bu düzenlemelere bağlı kalınarak, Yeni Türk Borçlar Kanununda da 67. ve 68. maddelerinde yeniden düzenlenmiştir. 4 Yargıtay 3.Hukuk Dairesi nin E. 2015/274, K. 2015/18147 ve T

5 Yukarıdaki Yargıtay kararı dava konusu, köpeğin bir kimseyi ısırması halinde gündeme gelen sorumluluktan doğan maddi ve manevi zararın tazminine ilişkin olup, yalnızca hayvanın yönetimini üzerine alan şahsın değil; aynı zamanda şirket bünyesinde köpeğin beslenme ve bakımının sağlanmasından dolayı, davalı şirketin de sorumlu tutulduğu görülmektedir. KOġULLARI I. Zarara hayvanın sebebiyet vermiģ olması TBK 67. madde hükmünün uygulanabilmesi için, zararın hayvan tarafından verilmiş olması gerekmektedir. Buna göre, hayvanın kendi içgüdüsü ile hareket etmesi sonucunda zarar doğmuş olmalıdır. İlgili hüküm doğrultusunda, zarar, hayvanın serbest hareketi sonucunda meydana gelmiş olmalıdır. Meğer ki, ortada hayvanın serbest hareketinden doğan bir sorumluluk yoksa, doğan zarardan sorumluluk TBK 67. madde hükmüne girmez. Bu durumda; örneğin: Hayvan zorlanmak sureti ile başkasının üzerine sürülmüşse, TBK 49. maddesi 5 uygulanabilir. Zarar, hayvandaki bulaşıcı hastalığın başkalarına bulaşması sonucunda doğmuşsa, ortada hayvanın hareketi sonucu doğan bir zarar olmadığı için hayvan sahibinin kusursuz sorumluluğundan söz edilemez. Bu durumda, kusura dayanan haksız fiil sorumluluğuna gidilebilir. II. III. Hayvanın bakım ve yönetimini üstlenen birinin bulunması Buradaki hayvan sahibi kavramı geniş anlamda kullanılmaktadır. Yukarıda da açıklamış olduğumuz üzere; hayvan üzerinde yalnızca mülkiyet hakkı olan kişiler değil, aynı zamanda intifa hakkına sahip olan kişiler ile kiracısı olanlar da bu kavramın içerisine girmektedir. Örneğin: Bir aslanı, sirk gösterisinde kullanma amacı ile kira sözleşmesine dayalı olarak elinde bulunduran kişi, aslanın mülkiyet hakkına sahip değil, aslan üzerinde şahsi hak sahibidir. Fiil ile ortaya çıkan zarar arasında illiyet bağı bulunması Hayvanın fiilinden doğan zararın türü önem taşımamaktadır. Bu zarar, genellikle malvarlığı ve şahıs varlığı zararları olabilmektedir. 6 İşbu zarar, hayvanın fiili sonucunda ortaya çıkmış olmalıdır, aksi halde TBK 67. madde hükmü uygulama alanı bulamaz. 5 TBK, 2011: madde 49: (1)Kusurlu ve hukuka aykırı bir fiille başkasına zarar veren, bu zararı gidermekle yükümlüdür. (2)Zarar verici fiili yasaklayan bir hukuk kuralı bulunmasa bile, ahlaka aykırı bir fiille başkasına kasten zarar veren de, bu zararı gidermekle yükümlüdür. 6 Kılıçoğlu Ahmet. Borçlar Hukuku Genel Hükümler, s

6 IV. KurtuluĢ kanıtı getirilmemiģ olması TBK, hayvan sahibine, hayvan bulunduranın sorumluluğundan kurtulabilmesi için kurtuluş kanıtı getirebilme imkanı tanımaktadır; MADDE 67- (2) Hayvan bulunduran, bu zararın doğmasını engellemek için gerekli özeni gösterdiğini ispat ederse sorumlu olmaz. 7 Burada kişinin zarardan kurtulabilmesi için, hayvanın zarara sebebiyet vermemesi amacı ile, gerekli dikkat ve özeni göstermiş olması gerekmektedir. Örneğin: Vahşi bir hayvana, topluma açık bir yerde gösteri yaptırılmaktaysa, izleyenlerin zarar görmemesi amacı ile gerekli dikkat ve özenin gösterilerek, önlemlerin alınması gerekmektedir. RÜCU HAKKI Hayvan sahibi, doğan zararı, kusuru bulunmadığı halde hayvan bulunduranın sorumluluğundan dolayı tazmin ile yükümlüdür. MADDE 67- (3) Hayvan, bir başkası veya bir başkasına ait hayvan tarafından ürkütülmüş olursa, hayvanı bulunduranın, bu kişilere rücu hakkı saklıdır. 8 TBK 67. madde hükmünün 3. fıkrasında, bu konuda iki kişiden söz etmektedir. Bunlar, hayvanı ürküten kişiler veya başkasına ait hayvanın ürkütmesi sonucunda o ürküten hayvanın sahibi olan kişilerdir. Örneğin: Bir kişinin sahibi olduğu köpek, başka bir kişi tarafından ürkütülmüş ise, köpek o anda yoldan geçmekte olan bir kızı ısırıp zarar verdiğinde, zararı tazmin ile yükümlü olan köpeğin sahibi, ürküten kişiye rücu hakkına sahiptir. HAYVAN ÜZERĠNDE HAPĠS VE HAYVANI ETKĠSĠZ HALE GETĠREBĠLME HAKKI TBK, alıkoyma hakkı kenar başlığı altında şu hükmü getirmektedir; Alıkoyma hakkı MADDE 68- Bir kişinin hayvanı, başkasının taşınmazı üzerinde bir zarar verdiği takdirde, taşınmazın zilyedi, o hayvanı yakalayabilir, zararı giderilinceye kadar alıkoyabilir; hatta durum ve koşullar haklı gösteriyorsa hayvanı diğer yollarla etkisiz hâle getirebilir. Bu durumda, taşınmazın zilyedi derhâl hayvan sahibine bilgi vermek ve sahibini bilmiyorsa, onun bulunması için gerekli girişimleri yapmak zorundadır. 9 İşbu madde hükmü uyarınca, alıkoyma hakkı, hayvanı yakalama ve zarar giderilinceye kadar bırakmama hakkıdır. Bu hakkın doğabilmesi için aşağıdaki koşulların gerçekleşmesi gerekmektedir: a) Hayvan sahibinin kusursuz sorumluluğunun koşulları bulunmalı, b) Hayvan tarafından bir taşınmaza zarar verilmiş olmalı 7 TBK, 2011: madde 67/2 8 TBK, 2011: madde 67/3 9 TBK, 2011: madde 68

7 Alıkoyma hakkını kullanan zarar gören taşınmazın zilyedi, ilgili hükme göre, derhal hayvanın sahibine bildirmelidir. Eğer ki bu kişiyi bilmiyorsa, gerekli işlemleri yapması; yani güvenlik güçlerine durumu bildirmesi, gerektiğinde de ilan yolu ile hayvanın sahibini araması gerekmektedir. 10 Ayrıca, TBK 68. madde hükmünde, taşınmazın zilyedine şartların gerekmesi halinde, hayvanı etkisiz hale getirme yetkisi de tanınmaktadır. Hayvanı etkisiz hale getirme, hükümden de anlaşılacağı üzere yakalama ve alıkoyma dışındaki yoldur. Eski Borçlar Kanunu nun 57. madde hükmünde, hatta durum ve koşullar gerektiriyorsa hayvanı öldürebilir denilmek sureti ile ifade edilmekte olan durum, Yeni Borçlar Kanunu nun 68. maddesinde etkisiz hale getirilebilir olarak değiştirilmiştir. Burada, taşınmaz zilyedinin taşınmazını, hayvana karşı haklı savunması (meşru müdafaası) söz konusudur. Ancak, TBMM Adalet Komisyonu nda hükmün bu şekilde değiştirilmesinin bir gerekçesi mevcut değildir. 11 Dolayısıyla ilgili hüküm karşısında, hayvanın etkisiz hale getirilmesinden kastın ne olduğu ve nelerin bu kapsama girdiği sorunu karşımıza çıkmaktadır. Bu konuda kanun koyucu bir açıklık getirmemiş olduğundan, doktrinde de farklı görüşler yer almaktadır. Kanımızca, şu konu oldukça açıktır ki; hayvanı etkisiz hale getirme hakkı, ancak koşullar gerçekleştiği halde mümkün kılınabilmektedir. Aksi halde, bir hayvanın öldürülmesi, haksız fiil oluşturacak ve sorumluluğa yol açacaktır. İlgili madde hükmünde de durum ve koşulların gerektirmesi unsuru, hayvanı etkisiz hale getirmenin derecelerini ortaya koymaktadır. Durum ve koşullar, hayvanı başka yöntemlerle etkisiz hale getirmeye elverişli ise hayvanın öldürülmesi hakkı bulunmayacaktır. 12 Bu durumda, kanun koyucunun, kanunda yapmış olduğu düzenleme ile doğrudan hayvanı öldürme hakkını kaldırmış ve bunun yerine somut olaya göre son çare olarak koymuş olduğu görülmektedir. Ancak, kanımızca şöyle bir ayrıma da yer verilmelidir ki; hayvanın son çare olsa dahi öldürülmesi hakkı, sahipli hayvanları kapsamamaktadır. Aksi halde, Türk Ceza Kanunu 151/2. madde hükmünde aykırılık meydana getirecektir. Şöyle ki, sahipli hayvana zarar vermek veya sahipli hayvanı öldürmek; TCK madde 151/2 ye göre, açıkça suç teşkil etmektedir; Mala zarar verme MADDE 151- (2) Haklı bir neden olmaksızın, sahipli hayvanı öldüren, işe yaramayacak hale getiren veya değerinin azalmasına neden olan kişi hakkında yukarıdaki fıkra hükmü uygulanır. Ayrıca, 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu na göre de, hayvanlara verilecek her türlü zarara karşı hukuki yaptırım uygulanacağı düzenlenmektedir. 11 Kılıçoğlu Ahmet. Borçlar Hukuku Genel Hükümler, s Kılıçoğlu Ahmet. Borçlar Hukuku Genel Hükümler, s. 333.

8 KAYNAKÇA: Kılıçoğlu Ahmet. Borçlar Hukuku Genel Hükümler. Turhan Kitapevi, Ankara Reisoğlu Safa. Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler. Beta Basım Yayım, İstanbul Türk Borçlar Kanunu (2011) T.C. Resmi Gazete, 6098, 11/01/2011 Kazancı İçtihat Bilgi Bankası,